De Donk Boekel. Dhr. G. Klop Postbus ZH Boekel tel:

Transcriptie

1 Inventariserend Veldonderzoek (IVO), d.m.v. proefsleuven De Donk Boekel B&G rapport 1248 Colofon Projectnummer Auteur Drs. M.C. Houkes Versie 1.0 Status definitief Autorisatie Drs. B. Corver Senior Archeoloog Goedkeuring Dhr. G. Klop Gemeente Boekel Opdrachtgever Gemeente Boekel Dhr. G. Klop Postbus ZH Boekel tel: Becker & Van de Graaf bv Noordwijk, juni 2011 ISSN Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

2 SAMENVATTING: In opdracht van de Gemeente Boekel heeft archeologisch onderzoeksbureau Becker & Van de Graaf bv op 15 en 16 juli 2010 en van 28 februari tot en met 2 maart 2011 een Inventariserend Veldonderzoek (IVO) d.m.v. proefsleuven uitgevoerd aan de Donkstraat Kerkenekkerpad te Boekel. De aanleiding voor dit onderzoek is de voorgenomen ontwikkeling van het gebied ten behoeve van woningbouw. In het plangebied is in 2006 een inventariserend veldonderzoek verkennende fase uitgevoerd. Hierbij is een bureaustudie opgesteld en zijn aansluitend boringen gezet. Tijdens het betreffende veldwerk is tevens een beperkte veldkartering uitgevoerd. Op basis van de resultaten van dit onderzoek is besloten om een inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven in het westelijk deel van het plangebied uit te voeren. Hierbij werden onder andere kuilen, greppels en een kuil met IJzertijd-aardewerk aangetroffen. Op basis hiervan kon het onderzoeksgebied verder ingeperkt worden tot drie vindplaatsen. Tijdens het onderhavige onderzoek is een waarderend onderzoek op de genoemde drie vindplaatsen uitgevoerd. Tijdens het onderhavige onderzoek zijn met name sporen teruggevonden van Middeleeuwse akkerbouw, zoals restanten van een esdek, afwateringsgreppels in de lager gelegen delen van het terrein en afdrukken van schopsteken die duiden op de handmatige bodembewerking van het gebied. De stille getuige van de periode waarin dit heeft plaatsgevonden betreft een fragment handgevormd kogelpotaardewerk met Besemstrich-versiering dat in de Volle Middeleeuwen te dateren is. Rondom de eerder aangetroffen sporen zijn geen verdere resten van een IJzertijd-nederzetting aangetroffen. Dit hangt mogelijk ook samen met de bodembewerking van het terrein, waarbij grote delen van het profiel afgetopt zijn. Tevens zijn vele natuurlijke verstoringen zoals boomvallen aangetroffen. Derhalve is geadviseerd het plangebied vrij te geven voor verdere ontwikkelingen.

3 INHOUDSOPGAVE: ADMINISTRATIEVE GEGEVENS VAN HET PLANGEBIED INLEIDING Onderzoekskader Vooronderzoek Doel- en vraagstellingen van het onderzoek WERKWIJZE RESULTATEN VAN HET VELDWERK Fysische geografie Sporen Vondsten Besluit WAARDERING CONCLUSIE EN AANBEVELING LITERATUUR EN KAARTEN LIJST VAN AFKORTINGEN EN BEGRIPPEN BIJLAGEN Bijlage 1 Topografische kaart Bijlage 2a Locatiekaart met geplande werkputten Bijlage 2b Werkputtenoverzicht Bijlage 3a Allesporenkaart werkput 1 Bijlage 3b Allesporenkaart werkput 3 Bijlage 4 Profielen werkput 1 en 2

4 Administratieve gegevens van het plangebied Toponiem Boekel De Donk, fase 2 CIS-code Plaats Boekel Gemeente Boekel Kadastrale aanduiding Boekel M 419, 458, 493 Provincie Noord-Brabant Coördinaten / Centrum Oppervlakte plangebied Opdrachtgever 8,88ha Gemeente Boekel Dhr. G. Klop Postbus ZH Boekel tel: Uitvoerder Bevoegde overheid Beheer en plaats van documentatie en vondsten Becker & Van de Graaf bv Drs. M.C. Houkes Postbus AC Noordwijk (ZH) Tel: Gemeente Boekel Dhr. G. Klop Postbus ZH Boekel tel: Becker & Van de Graaf, Noordwijk, tot deponering bij het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten van Noord-Brabant Uitvoeringsperiode veldwerk en /

5 1. Inleiding 1.1. Onderzoekskader In opdracht van Gemeente Boekel heeft archeologisch onderzoeksbureau Becker & Van de Graaf bv op 15 en 16 juli 2010 en van 28 februari tot en met 2 maart 2011 een Inventariserend Veldonderzoek (IVO) d.m.v. proefsleuven uitgevoerd aan de Donkstraat Kerkenekkerpad te Boekel. De aanleiding voor dit onderzoek is de voorgenomen ontwikkeling van het gebied ten behoeve van woningbouw. Hierbij zal de bodem door graafwerkzaamheden geroerd worden, waardoor eventueel aanwezige archeologische waarden verstoord dan wel vernietigd zullen worden. Het onderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2 (KNA) en conform het Programma van Eisen (PvE) dat voor dit onderzoek is opgesteld door E. Hoven en S. Moerman van Becker & Van de Graaf. Het veldwerk is in juli 2010 uitgevoerd door K. Verelst (veldarcheoloog) en E. de Nes (veldtechnicus), in 2011 door M.C. Houkes (senior archeoloog), C. Kaal (veldtechnicus) en A. Ouweneel (veldassistent) Vooronderzoek Voor het plangebied is in 2006 een inventariserend veldonderzoek verkennende fase uitgevoerd. Hierbij is een bureaustudie opgesteld en zijn aansluitend 109 boringen gezet met een gemiddelde diepte rond 1,5 meter. Tijdens het betreffende veldwerk is tevens een beperkte veldkartering uitgevoerd. Op basis van de resultaten van dit onderzoek is besloten om een inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven in het westelijk deel van het plangebied uit te voeren. Hierbij zijn 35 proefsleuven in een regelmatig patroon over het plangebied aangelegd, met een totale oppervlakte van 2880 m2. De resultaten van beide onderzoeken zijn als volgt samen te vatten. Regionale context Het westelijk deel van het plangebied staat op de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden aangegeven als een gebied met een hoge trefkans voor archeologische waarden (bijlage 2). Dit is gebaseerd op de aanwezigheid van een esdek op dit deel van het terrein. In het oostelijk deel van het plangebied is geen esdek aanwezig en dit deel krijgt dan ook een lagere verwachting. Volgens de Cultuurhistorische Waardenkaart van Noord-Brabant (Provincie Noord- Brabant 2000) krijgt het hele gebied een lage verwachting. Het terrein ligt deels op een dekzandrug. Dekzandruggen waren in de prehistorie een goede locatie voor bewoning maar dan met name de (zuid)oostelijke helling, waarschijnlijk als beschutting tegen de overheersend (noord)westelijke wind (Deeben/Arts 2005). Het terrein ligt echter op de noordwestelijke en dus volgens Deeben en Arts de meest ongunstige helling van de dekzandrug. Een andere voorwaarde voor bewoning in de prehistorie is de aanwezigheid van water in de nabije omgeving. Op de geomorfologische kaart zijn enkele beekdalen in de omgeving van het plangebied te zien. De meeste vondsten in de omgeving komen uit het centrum van Boekel en hebben betrekking op het laatmiddeleeuwse en nieuwetijdse dorp (o.a. bestrating en meerdere kerken; Archis-waarnemingsnrs , en ). De enige oudere vondst is gedaan zo n 600 meter ten westen van het plangebied, ook in de bebouwde kom van Boekel. Het betreft mogelijk bewerkt vuursteen met een onzekere datering, tussen het Paleolithicum en de Bronstijd (Archis-waarnemingsnr ). Uit de historische kaarten (bijlage 7) blijkt dat het gebruik van het land weinig veranderd is sinds de 19e eeuw. Ook toen was het gebied in gebruik als grasland en akkerland. Alleen het meest noordoostelijke stuk van het gebied was begin 19e eeuw nog heideland in eigendom van de gemeente (Kadaster 1832). Het gebied werd niet beakkerd of bewoond, maar was mogelijk in gebruik als graasgebied voor de schapen en om plaggen te steken. 5

6 Bodem en geomorfologie Het dorp Boekel is gelegen op de rand van de Peelhorst. De Peelhorst is een hoger gelegen landschap dat als gevolg van tektonische bewegingen is ontstaan langs een aantal breuklijnen die in dit deel van Nederland in noord-zuid richting lopen. Het gebied ten oosten van de breuklijnen is opgeheven (de Peelhorst) en het gebied ten westen is weggezakt (de Roerdalslenk). Het plangebied ligt langs een van deze breuklijnen verder de Peelhorst op dan het dorp Boekel en ongeveer twee meter hoger. De ondergrond van de Peelhorst bestaat uit een dunne laag dekzand bovenop Pleistoceen rivierzand. Deze terrasafzettingen bestaan uit sterk grindhoudend, grof zand. Het zuidelijke deel van het onderzoeksgebied betreft de noordelijke flank van een dekzandkop of rug die zich net ten zuiden van het plangebied bevindt. Rondom het dorp liggen landbouwgronden die zijn opgehoogd met mest waardoor esdekken zijn ontstaan. Binnen het plangebied komen enkeerdgronden voor (met een humeuze laag dikker dan 50 cm), maar ook laarpodzolen en gooreerdgronden. In die gevallen dat het esdek dunner is dan 50 cm en er een B-horizont aanwezig is kan er gesproken worden van een laar- of veldpodzol. In die gevallen dat het esdek dunner is dan 50 cm en direct rust op de C-horizont moet er gesproken worden van een gooreerdgrond. Uit de resultaten van het verkennend en waarderend onderzoek blijkt dat zich aan de westzijde richting het Kerkenekkerpad een hoogte in het landschap bevindt, vermoedelijk ontstaan door een dekzandkopje in de ondergrond. Over het algemeen laat de bodemopbouw een A/C-profiel zien waarbij de bouwvoor direct op de schone ondergrond ligt. In delen van het terrein (ter hoogte van werkputten 17, 16, 11, 10 en 9 van het waarderend onderzoek) is nog een podzolbodem aangetroffen. Deze kenmerkt zich door de aanwezigheid van een uitspoelings- en een inspoelingslaag. De uitspoelingslaag, de E-horizont, bevindt zich direct onder de humeuze bovengrond en heeft een lichtgrijze kleur. Onder de uitspoelingslaag bevindt zich een inspoelingslaag die matig tot sterk humeus is. Deze laag, de Bh-horizont, heeft een grijsbruine kleur als gevolg van humusinspoeling. De Bh-horizont blijkt lokaal zeer grillig van vorm. Waarschijnlijk komt dat omdat de onderliggende geelgrijze C-horizont veel grind bevat waardoor het goede waterdoorlatende eigenschappen heeft. Er komen in de C-horziont delen voor, die voor meer dan 20% uit grind bestaan (Formatie van Beegden). Ter hoogte van deze grindophopingen is de B-horizont uitgezakt. Tijdens het proefsleuvenonderzoek zijn in drie hoger gelegen delen van het plangebied sporen aangetroffen (rondom werkputten 1 tot en met 5, werkputten 24, 26, 28, 31 en rondom werkputten 8, 19, 25 en 30). Deze sporen konden echter vanwege het ontbreken van vondstmateriaal niet gedateerd worden. Tevens was de aard en samenhang van de sporen niet afdoende te duiden. De meeste sporen bestaan uit greppels, daarnaast zijn paalkuilen aangetroffen. Het onderzoek heeft slechts een kleine hoeveelheid vondstmateriaal opgeleverd, waaronder voornamelijk Nieuwetijds materiaal. Het esdek zelf bevat opvallend genoeg nauwelijks materiaal waardoor het ontstaan van het esdek niet nader gedateerd kan worden. Slechts één spoor bevatte aardewerk dat in de IJzertijd gedateerd kon worden, voor het overige zijn erg veel kiezels en onbewerkte vuursteen aangetroffen. Dit materiaal is afkomstig uit het rivierzand en in de bouwvoor opgenomen. Vervolgonderzoek Op de locatie van de hoogte in het landschap aan de westzijde van het terrein is een restant van een B-horizont aangetroffen. In deze laag is het nog zeer goed mogelijk om sporen en vondsten aan te treffen. In de omgeving zijn bovendien enkele sporen aangetroffen. Deze zone is gedefinieerd als vindplaats 1. Iets noordelijker, aan de andere zijde van een laagte in het landschap zijn enkele greppels en sporen samen gedefinieerd als vindplaats 2. Aan de oostzijde van het terrein is een lineaire cluster sporen gedefinieerd als vindplaats 3. In geen van de vindplaatsen is een definitieve waardering van de archeologische waarden mogelijk. Om vast te stellen of het hier daadwerkelijk behoudenswaardige vindplaatsen betreft, is besloten om drie aanvullende en uitgebreide proefsleuven binnen deze vindplaatsen te 6

7 projecteren. Hierbij kan vastgesteld worden of het gaat om nederzettingen of off-site vindplaatsen en kan mogelijk een datering en eventueel fasering van de vindplaatsen verkregen worden. Echter als er in de nabijheid van de sporen geen hogere spoordichtheid wordt aangetroffen, dan zijn de vindplaatsen niet behoudenswaardig Doel- en vraagstellingen van het onderzoek Het doel van het IVO is het vaststellen van de inhoudelijke en fysieke kwaliteit van de tijdens het vooronderzoek aangetroffen vindplaatsen aan de hand van de aard, ouderdom, omvang en conservering. Om de doelstelling te realiseren dient op de volgende onderzoeksvragen een antwoord te worden gegeven: Wat is de aard, omvang, kwaliteit en verloop van de archeologische sporen en sporenclusters? Wat is de conservering en gaafheid van de vindplaats(-en)? Wat is de fasering van de vindplaats(-en)? Is de indeling van de sporen uit het vooronderzoek in drie vindplaatsen te handhaven of kan een andere indeling gemaakt worden? Welke? Wat zijn de argumenten? Wat is de datering van de archeologische vondsten en tot welke vondsttypen of vondstcategorieën behoren zij? Wat is de relatie met de omgeving? Wanneer zijn de archeologische sites als woonplaats in onbruik geraakt? Maken de greppels in vindplaats 1 deel uit van een systeem en zo ja, zijn er uitspraken te doen over de functie en datering van dit systeem? Hoe hangt het systeem samen met de andere sporen en vindplaatsen die zijn aangetroffen? Kan de interpretatie van de structuur in vindplaats 3 als omheining gehandhaafd blijven? Indien dit niet het geval is: hoe kan de structuur anders geïnterpreteerd worden? 1.4 Ligging van het plangebied De ligging van het onderzochte gebied, oftewel het plangebied, is weergegeven in bijlage 1. Het plangebied ligt tussen de Donkstraat, het Kerkenekkerpad en Wollegras. Ten tijde van het veldonderzoek was het plangebied in gebruik als akker. 7

8 8

9 2. Werkwijze Op basis van de sporen en enkele vondsten gedaan tijdens het vooronderzoek zijn in het plangebied drie mogelijke vindplaatsen gedefinieerd. Om vast te stellen of het hier daadwerkelijk behoudenswaardige vindplaatsen betreft, zijn drie aanvullende en uitgebreide proefsleuven binnen deze vindplaatsen geprojecteerd. In juli 2010 is op vindplaats drie een werkput aangelegd van 225 m2. Vindplaatsen 1 en 2 bleken op dat moment niet toegankelijk door de aanwezigheid van gewassen op de akker. In februari 2011 zijn vervolgens na de oogst de vindplaatsen 1 en 2 onderzocht. Hierbij is op vindplaats m2 onderzocht en op vindplaats 2 48 m2. Het aantal onderzochte vierkante meters wijkt af van de in het PvE gestelde onderzoeksoppervlakte (zie bijlage 2). Zo was in het PvE het volgende geformuleerd: Vindplaats 1: Er wordt een put aangelegd van 60x25 m. Vindplaats 2: Er wordt een put van 20x10 m aangelegd met als doel de aangetroffen sporen te waarderen. Het doel van de put is om vast te stellen of er meer dateerbare sporen aanwezig zijn en hoe het greppelsysteem in elkaar zit... Het inperken van het onderzoeksareaal hangt samen met het ontbreken van vondsten en sporen op beide vindplaatsen en de constatering dat bij beide vindplaatsen sprake is van een afgetopt profiel. In werkput 1 is circa een derde van de geplande put aangelegd. Toen bleek dat in dit gedeelte geen relevante sporen en vondsten werden aangetroffen en het profiel een grotendeels verstoord karakter had, is aan de andere lange zijde van de werkput een proefputje aangelegd om het profiel ter plaatse te kunnen documenteren. Aangezien ook dit profiel afgetopt bleek, zijn de graafwerkzaamheden niet voortgezet. Vindplaats 2 is voor circa een kwart onderzocht, hier bleek al spoedig dat sprake was van een volledig afgetopt profiel tot diep in de rivierafzettingen, zodat verder onderzoek niet zinvol werd geacht. In overleg met het bevoegd gezag is daarom besloten de resterende vierkante meters niet te onderzoeken en het veldwerk af te ronden. De werkmethodiek betreffende het onderzochte areaal is als volgt. Bij de aanleg van het vlak is de bovengrond afgegraven tot op het niveau waar de grondsporen verwacht werden, in de top van de C-horizont. De uiteindelijke diepte van de werkput bleek afhankelijk van de aangetroffen stratigrafie rond de 40 cm mv te liggen. Het vlak is aangelegd met behulp van een graafmachine met gladde bak tot een archeologisch leesbaar niveau. Voordat het vlak is getekend is het gefotografeerd. Daarnaast zijn NAP-hoogtes van het vlak en het omringende maaiveld gedocumenteerd. Aanwezige sporen zijn gedocumenteerd, gecoupeerd en afgewerkt. De sporen zijn vastgelegd in een gegevensbestand. Alle sporen worden afgebeeld op een allesporenkaart voorzien van het landelijke coördinatengrid. Van vindplaatsen 1 zijn van alle vier profielen rondom kolomopnamen gedocumenteerd. Van vindplaats 2 is van het oostprofiel een kolomopname gedocumenteerd. Van vindplaats 3 is eveneens een profiel gedocumenteerd. Aanlegvondsten zijn verzameld per vak van 5 m bij 5 m. Vondsten uit sporen zijn bij het betreffende spoor gedocumenteerd. Voor de beantwoording van eventuele specifieke dateringsvraagstukken zijn enkele monsters genomen voor eventueel 14 C onderzoek. 9

10 3. Resultaten van het veldwerk 3.1. Fysische geografie Voorafgaand aan het onderzoek zijn geen aanvullende vragen geformuleerd met betrekking tot fysisch geografisch onderzoek. Uitgangspunt was dat het vooronderzoek en de daarbij gedocumenteerde profielen voldoende informatie zouden verschaffen met betrekking tot de uitwerking. Alleen in geval sprake was van afwijkende profielen werd fysisch geografisch onderzoek noodzakelijk geacht Resultaten Tijdens het onderzoek bleek dat de vindplaatsen grotendeels werden gedomineerd door afgetopte profielen. Hierbij is de bodem in het (al dan niet recente) verleden omgewerkt, waarbij in ieder geval de recente bouwvoor en de top van de (Laat) Middeleeuwse bouwvoor vermengd zijn geraakt. Bovendien was sprake van sporen van grondbewerking waaruit bleek dat de top van de C-horizont en eventuele bovenliggende bodemhorizonten in de es of soms in de bouwvoor zijn opgenomen (afb. 1 en bijlage 3 met van boven naar beneden de bouwvoor, een bioturbatielaag waarbij bouwvoor en C vermengd zijn geraakt óf een restant esdek en ten slotte de C-horizont). In enkele beperkte zones is sprake van een lichte mate van bodemvorming of inspoeling, zichtbaar onder het antropogene (Laat)Middeleeuwse dek, er is echter geen sprake van een intacte podzol. Afb. 1 Bouwvoor met daaronder lichter bruin de es. De onderkant van deze bruine laag is onregelmatig gevormd: hierin zijn schepsteekjes herkenbaar. 10

11 Ter hoogte van het profiel in vindplaats 2 is sprake van een volledig afgetopt profiel, waarbij de recente bouwvoor direct op grofzandige zeer grindige Pleistocene Maasafzettingen ligt. Ter hoogte van vindplaats 3 laat het profiel lokaal een omkering van bodemlagen zien, waarbij een deel van de lagen neerwaarts is weggedrukt en een deel van de lagen juist opwaarts is gedrukt (afb. 2). Een dergelijk profiel is te koppelen aan een zogenoemde boomval, een situatie waarbij een boom door natte omstandigheden of harde wind valt, waarbij een deel van de grond in samenhang met de wortels in de grond wordt gedrukt en een deel omhoog wordt getrokken. Afb. 2 Profiel vindplaats 3, boomval 3.2. Sporen Op vindplaats 1 zijn twintig (mogelijke) sporen gedocumenteerd (bijlage 3a). Deze bleken grotendeels natuurlijk van aard te zijn. Onder de sporen bevinden zich zes greppels. De breedste greppel spoor 12 heeft een vlekkerige bruine vulling, het spoor is circa 35 cm diep en heeft een vrij vlakke bodem. De overige schepbrede greppels aan de westzijde van de werkput zijn door de onderste eslaag heen gegraven en zijn in de C-horizont nog slechts enkele centimeters diep. Tijdens het onderzoek werd duidelijk dat het hier greppels betreft die samenhangen met de (Laat) Middeleeuwse akkerbouw en ontwatering. Zo is juist de westelijke zone van werkput 1 op basis van het profiel als natte laagte gedefinieerd. Aan de oostzijde van de put zijn twee evenwijdig lopende greppels zichtbaar, deze zijn iets grijzer van kleur maar zijn eveneens vanuit de es ingegraven. De greppels hebben een breedte van 40 tot 50 cm met in de C-horizont een resterende diepte van maximaal 15 cm. 11

12 In de werkput is tot slot een zone aangetroffen waarin duidelijk schepsteekjes te herkennen zijn (spoor 18). Deze hangen eveneens samen met de Middeleeuwse bodembewerking, waarbij de bodem handmatig in strookjes werd omgespit. Afb. 3 Rijen schepsteekjes in werkput 1 Ter hoogte van vindplaats 2 zijn geen sporen aangetroffen. Tijdens het onderzoek op vindplaats 3 zijn 23 mogelijke sporen gedocumenteerd. Hier werd het aanzicht van het vlak ter plaatse echter zeer vertroebeld door aanwezige boomvallen, grindlagen en sporen van bioturbatie door met name boomwortels. Om deze reden zijn tijdens de aanleg van het vlak alle mogelijke sporen aangekrast. Tijdens het couperen bleek dat het in de meeste gevallen natuurlijke verkleuringen in de bodem betrof, met name veroorzaakt door boomwortels. Enkele sporen, waaronder spoor 6, hebben een antropogeen karakter met scherpe randen, die op basis van de kleur van de sporen verwacht werden prehistorisch van aard te zijn. Het genoemde spoor heeft een breedte van 50 cm bij een diepte van 10 cm en is lichtgrijs van kleur. In de sporen is in totaal echter slechts één stuk daterend vondstmateriaal aangetroffen, dat in de Volle Middeleeuwen geplaatst kan worden (kogelpot aardewerk met Besemstrich-versiering). 12

13 3.3. Vondsten In totaal zijn er vijf vondstnummers met in totaal vijf vondsten uitgegeven, waarvan er vier uit een spoor afkomstig zijn. Hieronder is één fragment handgevormd geglad aardewerk dat in de Volle Middeleeuwen te dateren is. Het betreft een wandfragment kogelpotaardewerk met Besemstrich-versiering. Tevens is één fragment steengoed aangetroffen dat in de Nieuwe Tijd gedateerd kan worden. 1 Uit de bouwvoor ter hoogte van vindplaats 1 is een fragment roodbakkend aardewerk verzameld dat eveneens in de Nieuwe Tijd gedateerd kan worden. Meer materiaal is opvallend genoeg in de bouwvoor of es niet aangetroffen. Tot slot zijn twee vondstnummers met in totaal twee stuks natuursteen verzameld. Het betreft splinters vuursteen waarvan op basis van macroscopische inspectie niet uit te sluiten is dat sprake is van bewerking door mensenhanden. Er zijn echter geen duidelijke bewerkingssporen of slijtagesporen op het vuursteen zichtbaar, zodat onduidelijk blijft of sprake is van vuursteen dat daadwerkelijk is ingezet als gereedschap. 1 vnr. 2 en 3 afkomstig uit sporen 13 en 18 13

14 3.4. Besluit In afbeelding 4 is zichtbaar dat ter hoogte van vindplaats 2 bebouwing staat afgebeeld. Hiervan zijn geen resten aangetroffen tijdens het onderzoek. Wel zijn oostelijk van vindplaats 2 richting de eveneens afgebeelde (en tijdens het vooronderzoek nog aanwezige) bebouwing resten Nieuwetijds materiaal aangetroffen in de boringen. Iets ten noorden van vindplaats twee is een laagte aanwezig met daarop enkele bomen, een weiland en een stal, mogelijk is er een relatie tussen de afgebeelde bebouwing en deze nog aanwezige bebouwing. De aangetroffen greppels en schepsteken zijn niet te relateren aan bestaand kaartmateriaal. Afb. 4: Uitsnede veldminuut (bron Besier ) 14

15 4. Waardering Tijdens de eerste fase van het waarderend onderzoek kon voor de aangetroffen vindplaatsen op basis van de destijds beschikbare informatie geen afdoende waardering worden opgesteld. De hier gepresenteerde waardering is gebaseerd op beide onderzoeken. Hieronder is de waardering van de resultaten gepresenteerd volgens de KNA, versie 3.2. De waardering bestaat uit twee gedeelten; te weten een beslissingsdiagram en een scoretabel. In de scoretabel worden de resultaten van het onderzoek van een gewicht voorzien. De score gaat van 1 tot 3. Een laag getal representeert een lage waarde en een hoog getal een hoge waarde. De vindplaatsen, die gewaardeerd moeten worden, worden beoordeeld op drie aspecten, namelijk beleving, fysieke kwaliteit en inhoudelijke kwaliteit. Deze aspecten zijn verder onderverdeeld. Voor belevingswaarde worden geen scores gegeven, alleen beschrijvingen. Deze kwaliteiten zijn vermoedelijk te subjectief. Waarden Scores Opmerkingen Belevingswaarde Schoonheid - wordt niet gescoord Herinneringswaarde - wordt niet gescoord Fysieke kwaliteit Gaafheid 1 Conservering 1 Inhoudelijke kwaliteit Zeldzaamheid 2 Informatiewaarde 1 Ensemblewaarde 1 Representativiteit 1 Tabel 1: scoretabel volgens bijlage IV van KNA 3.1 Tijdens het onderzoek zijn in de verschillende fases van het onderzoek greppels, paalkuilen en sporen van grondbewerking aangetroffen. De greppels en sporen van grondbewerking bij vindplaats 1 zijn bijzonder goed geconserveerd en in ieder geval deels te koppelen aan laagtes in het terrein. Derhalve zijn de sporen tot op zekere hoogte informatief als het gaat om het landgebruik ter plaatse. Echter zijn de sporen niet nauwkeurig te dateren en is de score ten aanzien van de zeldzaamheid laag. De sporen hebben deels een vrij lokaal begrensd karakter zodat niet verwacht wordt dat meer informatie verzameld zal kunnen worden. De in het eerdere onderzoek aangetroffen paalsporen ter hoogte van vindplaats 3 zijn eveneens zeer lokaal begrensd en laten geen duidelijke structuur zien. Afgezien van een dateerbare kuil in vindplaats 1 zijn geen vondsten aangetroffen die de sporen kunnen dateren. Tijdens de tweede fase van het onderzoek zijn geen verdere sporen aangetroffen anders dan genoemde greppels, schepsteken en natuurlijke verstoringen. Het bodemprofiel laat geen oude akkerlagen of bodems zien, veelal is sprake van een AC-horizont. Daarmee zijn de fysieke en inhoudelijke kwaliteit rondom de paalsporen in vindplaats 3 en de kuil in vindplaats 1 eveneens laag te noemen. De totaalscore van de vindplaatsen is verwerkt in tabel 1. Om met de scores uit te maken of de archeologische resten volgens de normen van de KNA (versie 3.1) behoudenswaardig zijn, worden de scores vervolgens overgebracht naar deel twee, de 15

16 beslissingstabel. In het beslissingdiagram wordt op de basis van de scores in de tabel bepaald of het object behoudenswaardig is. De behoudenswaardigheid van de vindplaats is het leidende criterium voor het bepalen van de noodzaak voor vervolgonderzoek. Belevingswaarde hoog laag Fysieke kwaliteit hoog laag Inhoudelijke kwaliteit hoog laag Inhoudelijke kwaliteit laag Representativiteit hoog hoog behoudens -waardig laag niet behoudens -waardig Beslissingsdiagram volgens bijlage IV van de KNA. Uit de tabel en het beslissingsdiagram blijkt, dat de gewaardeerde vindplaatsen een lage archeologische waarde bezitten. De aangetoonde archeologische resten worden derhalve niet behoudenswaardig geacht. 16

17 5. Conclusie en aanbeveling Hieronder volgt de beantwoording van de onderzoeksvragen en de aanbeveling betreffende eventueel nader onderzoek. Wat is de aard, omvang, kwaliteit en verloop van de archeologische sporen en sporenclusters? Hiervoor wordt verwezen naar hoofdstuk 3 en bijlage 3. De aangetroffen sporen zijn greppels, sporen van grondbewerking en natuurlijke sporen. Wat is de conservering en gaafheid van de vindplaats(-en)? De conservering en gaafheid van de vindplaatsen is gemiddeld laag te noemen. De greppels en schepsteken zijn wel goed geconserveerd. Wat is de fasering van de vindplaats(-en)? De aangetroffen sporen en vondsten zijn in de (Late) Middeleeuwen of Nieuwe Tijd te dateren. Een exactere datering of fasering is niet te geven. Is de indeling van de sporen uit het vooronderzoek in drie vindplaatsen te handhaven of kan een andere indeling gemaakt worden? Welke? Wat zijn de argumenten? nvt Wat is de datering van de archeologische vondsten en tot welke vondsttypen of vondstcategorieën behoren zij? Het materiaal is ofwel aardewerk dat in de Nieuwe Tijd en Volle Middeleeuwen is te dateren ofwel vermoedelijk onbewerkt natuursteen Wat is de relatie met de omgeving? nvt Wanneer zijn de archeologische sites als woonplaats in onbruik geraakt? nvt Maken de greppels in vindplaats 1 deel uit van een systeem en zo ja, zijn er uitspraken te doen over de functie en datering van dit systeem? Hoe hangt het systeem samen met de andere sporen en vindplaatsen die zijn aangetroffen? Hierover zijn geen uitspraken te doen, de greppels zijn deels lokaal en deels is het verdere verloop onbekend. Kan de interpretatie van de structuur in vindplaats 3 als omheining gehandhaafd blijven? Indien dit niet het geval is: hoe kan de structuur anders geïnterpreteerd worden? Er zijn geen sporen aangetroffen die een andere interpretatie noodzakelijk maken. Uit de waardering en de beantwoording van de onderzoeksvragen blijkt dat de aangetroffen vindplaatsen niet behoudenswaardig worden geacht. Derhalve wordt geadviseerd om het plangebied niet verder te onderzoeken. Hierbij dient opgemerkt te worden dat het archeologisch onderzoek erop gericht is om de kans op het aantreffen dan wel vernietigen van archeologische waarden bij bouwwerkzaamheden in het plangebied te verkleinen. Aangezien het onderzoek is uitgevoerd door middel van een steekproef kan echter, op basis van de onderzoeksresultaten, de aan- of afwezigheid van eventuele archeologische waarden niet gegarandeerd worden. Indien alsnog archeologische waarden worden aangetroffen dienen deze conform de Monumentenwet 1988, artikel 53, (herzien 2007) bij de bevoegde overheid gemeld te worden. Bovenstaand advies dient gecontroleerd en beoordeeld te worden door de bevoegde overheid, in dit geval de gemeente Boekel. Deze zal vervolgens een besluit nemen inzake de te volgen procedure. 17

18 Literatuur en kaarten ANWB, 2005: ANWB Topografische Atlas Noord-Brabant 1:25000, Den Haag. Berendsen, H.J.A., (1997): Landschappelijk Nederland. De fysisch-geografische regio s, Assen. Besier, J.A., : Topografische en militaire kaart van Nederland (veldminuten), schaal 1:25.000, ( Centraal College van Deskundigen: Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2, Gouda. College voor de Archeologische Kwaliteit, 2005: Archeologische standaard boorbeschrijving, Archeologie Leidraad 3, Gouda. Graaf, W.S. van de / C. Helmich: Inventariserend Veldonderzoek, proefsleuven. Plangebied De Donk te Boekel, gemeente Boekel, Nijmegen (Becker & Van de Graaf vof rapport). Moerman, S., 2006: Inventariserend Veldonderzoek verkennende fase, De Donk, Boekel, Katwijk (Becker & Van de Graaf rapport) 18

19 Lijst van afkortingen en begrippen Afkortingen Archis AMK CHS GPS IKAW KNA mv NAP PvA PvE RCE Archeologisch Informatie Systeem Archeologische Monumenten Kaart Cultuurhistorische Hoofdstructuur Global Positioning System Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie maaiveld (het landoppervlak) Normaal Amsterdams Peil Plan van Aanpak Programma van Eisen Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Verklarende woordenlijst antropogeen door menselijke activiteit veroorzaakt of gemaakt artefact door de mens vervaardigd voorwerp Edelmanboor een handboor voor bodemonderzoek enkeerdgrond grond met een humushoudende minerale bovengrond van meer dan 50 cm, ontstaan door invloed van de mens, vaak gaat het om een esdek esdek dikke humeuze laag ontstaan door eeuwenlange bemesting; beschermt de oorspronkelijke bodem tegen ploegen en andere verstoringen horizont kenmerkende laag binnen de bodemvorming humeus organische stoffen bevattend; bestaande uit resten van planten en dieren in de bodem leem samenstelling van meer dan 50% silt, minder dan 50% zand en minder dan 25% klei podzol goed ontwikkelde bodem in gebieden met veel neerslag vaaggrond grond zonder duidelijke tekenen van bodemvorming 19

20 Bijlage 1: Topografische kaart

21 Bijlage 2a Locatiekaart met geplande werkputten Bijlage 2b Werkputtenoverzicht

22 Bijlage 3 a Allesporenkaart werkput 1 Bijlage 3b Allesporenkaart werkput 3

23 Bijlage 4 Profielen werkput 1 en 2