Europacollege leidt naar internationale jobs

Transcriptie

1 MAANDBLAD VAN DE VLAAMSE INGENIEURSKAMER INGENIEURSMAGAZINE Europacollege leidt naar internationale jobs Slimme visserijtechnieken reduceren bijvangst Fitnessmetingen op de Zuidpool Vierde Solar Team klaar voor World Solar Challenge VIK, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem jaargang 49, nummer 10, oktober 2011 maandelijks tijdschrift, verschijnt niet in juli en augustus afgiftekantoor HASSELT 1- P2A8632

2

3 Commentaar I-mag Ingenieursmagazine is een uitgave van de Vlaamse Ingenieurskamer vzw Stichtend lid CIBIC Lid van Ex-Change vzw Stichtend lid van European Young Engineers EYE Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers (U.P.P.) VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Ing. Bart Demol MSc, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem HOOFDREDACTEUR Ing. Noël Lagast MSc EINDREDACTIE Luc Vander Elst REDACTIERAAD Ing. I. Born MSc - Ing. B. Demol MSc Ing. H. Derycke MSc - Ing. K. De Wever MSc Ing. N. Lagast MSc - Ing. G. Roymans MSc Ing. W. Samyn MSc - Ing. L. Wezenbeek MSc REDACTIESECRETARIAAT Francine Demaret SECRETARIAAT VIK Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem Tel Fax Website: ing@vik.be Doorlopend open van uur tot uur Voor advertentieruimte of redactionele bijdragen: mail naar redactie@vik.be. LIDMAATSCHAPSBIJDRAGEN rek.nr.: ,00 voor technisch en industrieel ingenieurs, die meer dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor geassocieerde leden 34,00 voor hen, die 3 jaar of minder dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor een samenwonend lid; voor gepensioneerden 17,00 voor studenten-industrieel ingenieur 79,00 voor leden woonachtig in het buitenland DRUKKERIJ & LAY-OUT Drukkerij SLEURS nv, Overpelt Tel Fax Voor de ondertekende artikels zijn alleen de auteurs aansprakelijk. COVER Rector Paul Demaret (Europacollege) EUROPACOLLEGE Academiejaar vol verwachtingen Binnenkort weten we alvast hoe het de ingenieurspromotie 2011 verging. Een vliegende start in de arbeidsmarkt? Of studeert ook nu één op vijf van de pas afgestudeerde ingenieurs nog voort voor een bijkomend diploma? Op 17, 18, 19 en 20 oktober presenteert ie-net voor de derde keer de resultaten van zijn startbaanenquête bij alle afgestudeerde ingenieurs in Vlaanderen. Naast Leuven, Gent en Brussel organiseren we het event dit jaar ook in Antwerpen. Daarmee informeren we alle laatstejaarsstudenten ingenieur over hun marktwaarde. Maar vooral over het belang van een professionele voorbereiding op die intrede in de arbeidsmarkt en de meerwaarde die hun ingenieursnetwerk hen daarbij kan bieden. Start vandaag de laatste lichting studenten die straks industrieel ingenieur wordt na een vierjarige opleiding? De hogescholen zitten alvast in de laatste rechte lijn naar integratie in de universiteit wordt een belangrijke mijlpaal in de geschiedenis van onze vereniging als belangenbehartiger van de industrieel ingenieurs in Vlaanderen. Na de omvorming van de technisch ingenieurs in 1977 en de erkenning van de master in 2003, met de toevoeging MSc na lang aandringen in december 2010, wordt 2013 het jaar waarin de opleiding een volwaardige universitaire opleiding wordt. Naargelang de associatie wordt de opleiding geïntegreerd in een eigen faculteit of in de (bio-)ingenieursfaculteit. De universiteiten vullen die keuze op pragmatische gronden in naargelang de schaalgrootte en de interne organisatie van onderwijs en onderzoek binnen hun instelling. Voor de VIK blijft waakzaamheid geboden om de eigenheid van het gewaardeerde industrieel ingenieursprofiel ook op langere termijn te blijven waarborgen. Een specifiek ingenieursprofiel dat vooral gericht is op valorisatie van kennis en innovatie in onze bedrijven. De VLHORA-werkgroep onder leiding van directeur Willy Indeherberghe coördineert momenteel de omvorming naar 120 studiepunten van het mastercurriculum. Met die uitbreiding kan men eindelijk de broodnodige ruimte creëren om de praktijkgerichtheid in het curriculum te verankeren en de bedrijven daarbij tegelijk een structurele inbreng te bieden. Daarbij moet erover worden gewaakt dat ook de kmo s actief betrokken kunnen worden. Vlaanderen is nog altijd een kmo-landschap dat een unieke meerwaarde kan halen uit de kruisbestuiving tussen enerzijds kennisvalorisatie uit de hogeschoolcampussen en anderzijds operationele bedrijfsproblemen. Vlaanderen wint zo drie keer. Kmo's kunnen hun innovatie-inspanningen opvoeren dankzij de frisse ingenieurskennis die ze bij hun projecten kunnen inzetten. Het technologisch experten -kader van de hogeschoolcampussen actualiseert continu zijn praktijkkennis en die vloeit terug naar het onderwijs en de praktijklabo's. En de toepassingsgerichte ingenieursstudent tot slot doet een onuitwisbare praktijkervaring op, waardoor hij zijn kansen vergroot om onmiddellijke inzetbaar te zijn in het bedrijfsleven. De Vlaamse Ingenieurskamer zal nauwgezet over de schouders meekijken en erop toezien dat ook nu de juiste beleidskeuzes worden gemaakt. Ing. Paul BERTELS MSc Gedelegeerd bestuurder VIK en ie-net Oproep! Wees erbij en laad tijdig je profielfoto op! ie-vlaanderen is het ingenieursregister waarin alle leden van VIK en KVIV alfabetisch worden opgenomen. Mis die unieke kans niet en zorg dat ook jij deel uitmaakt van dat belangrijk netwerkinstrument! Laad tijdig je profielfoto op via 3 I-mag oktober 2011

4 Inhoud Commentaar Academiejaar vol verwachtingen Inhoudstafel...04 WWF lanceert oproep voor intelligente vistuigen Technologie Fitness op de Zuidpool Technologie Tweede badmintonrobot in de maak tegen 2012 Technologie Vierde Umicore Solar Team verschijnt aan start Technologie Kristof Vanderbist: ingenieur van menselijk talent Samenleving...18 Don Bosco Groot-Bijgaarden stapte in passiefbouwproject Samenleving...20 In de kijker: EPC dagbladdrukkerij Afdeling Antwerpen...23 Nieuws van de afdelingen...24 Contractvorming en managementvennootschappen Centum zelfstandigen Europacollege vormt studenten voor internationale jobs Netwerk...30 Veertiende Kekulé-cyclus gaat van start Netwerk...33 Ing. Jos Kempen MSc: laagste prijs is slecht criterium Netwerk...34 Puzzelaar 102: de getallenrij en oplossing puzzel 100 Denken & doen...37 Nieuws van de studiegroepen VIK Studiegroepen de promotie Fellow in gerechtelijke expertise VIK Vorming...43 Chemische procesengineering VIK Vorming...44 Uitvoeringsmethoden om aanlegsteigers en kaaimuren te bouwen VIK Vorming...44 Veiligheidskleppen in de procesindustrie VIK Vorming...45 Lean administration office VIK Vorming...45 Volledigheid en snelheid bij FMEA VIK Vorming...46 Cursusagenda oktober - november 2011 VIK Vorming...46 I-mag oktober

5 technologie TECHNOLOGIE Door de mazen van het net WWF lanceert oproep voor intelligente vistuigen Bij de Hovercran veroorzaken 12 elektroden een magnetisch veld net boven de zeebodem. De (oorspronkelijk) 36 zware klossen onderaan worden in de testfases geleidelijk verwijderd. OOSTENDE. Het Wereldnatuurfonds (WWF) brengt sinds 2005 op een internationale schaal visserij, onderzoeksinstituten, universiteiten en overheden bijeen in de Smart Gear Competition. Met die ontwerpwedstrijd inspireert en beloont het WWF slimme visserijtechnieken die bijvangst reduceren. In 2009 kaapte het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO) de tweede prijs weg met het ontwerp van de Hovercran. Twee jaar later is die aangepaste garnalenboomkor bijna klaar voor commercialisering. We ontmoeten Bart Verschueren, bezieler van de Hovercran en praten met Dirk-Albert Blom, de Nederlandse visser die het tweede prototype van het winnende vistuig aan het testen is. Bij de traditionele garnalenkotter veroorzaakt de zware klossenpees een aanzienlijk bodemcontact. experten van over de hele wereld mogelijke oplossingen in. Een Nieuw-Caledo - nische longline tonijnvisser won de allereerste oproep met zijn ontwerp om de bijvangst van zeeschildpadden te reduceren. In 2006 ontwikkelde een Amerikaanse visser een longline met een magnetisch veld dat haaien op afstand houdt en in 2009 won een Australische uitvinding die voorkomt dat zeevogels vastraken in de haken met aas. Kleine garnalen De vangst van grijze garnalen uit onze eigen Noordzee kampt met vergelijkbare uitdagingen. Die lekkernij wordt gevist in Wereldwijd raken kleine visjes, zeezoogdieren, -schildpadden, -vogels en ongewervelde dieren verstrikt in visnetten of longlines. De bijvangst van die niet-commerciële soorten is een van de belangrijkste redenen waarom heel wat oceaanleven verdwijnt, want de overlevingskans van teruggegooide dieren is vaak erg klein. Het WWF is ervan overtuigd dat die bedreiging een multidisciplinaire aanpak vergt en wil met de Slimme visserijwedstrijd creatieve geesten aansporen om over de wereldzeeën heen originele ideeën uit te wisselen om de bijvangst te reduceren en het selectief vissen op doelsoorten te verbeteren. Sinds de wedstrijd in 2005 werd gelanceerd, dienden visserijgebieden waar veel kleine visjes zitten, in ondiep water en in riviermondingen, de broedkamer voor vele diersoorten waar de garnaal zit ingegraven in de zeebodem. Om garnalen te doen opschrikken laat de visser een klossenpees over de zeebodem slepen. Zware rubberen klossen hangen aan een ketting die over de bodem rolt en veroorzaken een aanzienlijk bodemcontact. Kleine garnalen worden uiteraard gevangen met een net met kleine mazen, met als gevolg dat heel veel kleine visjes en krabbetjes mee in de netten verzeild geraken. 5 I-mag oktober 2011

6 TECHNOLOGIE Elke boomkorkotter vaart met twee vistuigen: een aan bakboord en een aan stuurboord. In de eerste testfase werd gevist met een standaardtuig aan de ene kant en een Hovercran aan de andere om te kunnen vergelijken. De vangst van grijze garnalen uit onze eigen Noordzee kampt met vergelijkbare uitdagingen. Kleine garnalen worden uiteraard gevangen met een net met kleine mazen, met als gevolg dat heel veel kleine visjes en krabbetjes mee in de netten verzeild geraken. De onderzoeksgroep Visserijtechniek van de ILVO-vestiging in Oostende begon enkele jaren geleden met de ontwikkeling van de Hovercran, een boomkor die elektrische pulsen opwekt. Momenteel is elektrisch vissen nog bij (Europese) wet verboden, maar voor experimentele toepassingen mag tien procent van de vloot van elke lidstaat worden uitgerust met elektrische pulsgeneratoren. Bart Verschueren Verzuurde spieren Het eerste prototype van de Hovercran leverde knappe resultaten op. De nieuwe techniek liet toe om minstens evenveel garnaal te vangen als met een traditioneel net, maar de bijvangst werd met 35% gereduceerd en het bodemcontact verminderde met 75%. In een vervolgtraject wordt nu onderzocht of er een combinatie kan worvolgt als wetenschappelijk attaché bij ILVO alle evoluties binnen het elektrisch vissen op de voet op en lag mee aan de basis van de Hovercran. De naam van het nieuwe vistuig staat voor een net dat een vijftiental centimeter boven de zeebodem zweeft - to hover in het Engels - om door elektrische prikjes opspringende garnalen te vangen. In juli 2011 kondigde Eurocommissaris Maria Damanaki de contouren van het visserijbeleid voor de komende jaren aan. Overbevissing tegengaan staat als eerste prioriteit op het lijstje, onmiddellijk gevolgd door het tegengaan van bijvangsten. Elektrisch vissen zou de bijvangsten sterk kunnen reduceren, maar momenteel wordt nog onderzocht of elektrisch vissen geen negatieve effecten oplevert. Bijvangstorganismen, verschillende vissoorten en enkele ongewervelden werden gedurende een lange tijd aan een elektrisch veld blootgesteld en dat bleek geen enkel negatief effect op te leveren. Als garnalen te lang in het veld blijven, worden ze de pulsen moe en zakken ze naar de bodem, waar ze blijven stuiptrekken. De beestjes lijken hun laatste adem uit te blazen, maar na enige tijd herstellen ze zich. Eigenlijk zijn hun spieren gewoon verzuurd. In zee zitten de garnalen maximaal een seconde in het elektrisch veld, wat net voldoende is om ze in het net te doen springen zonder dat het schadelijke gevolgen heeft. Bij het elektrisch vissen op grotere soorten, zoals tong, werden wel al neveneffecten waargenomen. Daarbij wordt wel eens een kabeljauw met een gebroken ruggengraat aangetroffen. Vooraleer het elektrisch vissen op grotere schaal wordt toegepast, dienen bovengrenzen worden vastgelegd voor amplitude, frequentie enz., zodat dat binnen een veilige marge kan worden gebruikt. AR Springrespons Bart Verschueren licht toe hoe het elektrisch vissen werkt: De theorie is eenvoudig. Er wordt een elektrisch veld in het water aangelegd, waarbij je een bepaalde reactie uitlokt bij de doelsoort die je wil bevissen. Maar elektrische velden zijn heel divers. De specialiteit van de Hovercran is net dat het opgewekte elektrische veld specifiek is ontworpen voor garnaal. We baseren ons daarvoor op een doctoraatstudie van Hans Polet, die de zwembeweging van de garnaal heeft geanalyseerd. Hij heeft gezien dat een garnaal, die belaagd wordt door bv. een kabeljauw, snel wegzwemt door contracties van de buikspieren en daarbij een soort springbeweging maakt. Idealiter doet hij dat met vijf contracties per seconde, want dan gaat hij het snelst vooruit. Als je die pulsen dus ook vijf keer per seconde geeft, dan doe je die garnaal vijf keer per seconde samentrekken en dat levert de maximale springrespons op. Het onderzoek heeft uitgewezen dat een gepulst gelijkstroomveld het beste resultaat geeft voor garnaalvangst. De pulsen moeten een frequentie hebben van 5 hertz, een veldsterkte van 30 volt per meter en een pulsduur van een halve milliseconde. Optimalisatie I-mag oktober

7 TECHNOLOGIE Ongewenste bijvangst is een van de belangrijkste verstoringsfactoren van mariene ecosystemen. De Hovercran kan daar verandering in brengen. In de toekomst zal er in bepaalde gebieden geen visserij meer worden toegelaten, in ander gebieden zal wellicht enkel nog elektrisch gevist mogen worden. 80% van onze huidige visgronden worden gesloten voor de visvangst. Blom: Het is een heel andere manier van vissen. Veel ingewikkelder. Het werkt technisch goed, geeft weinig storingen en is dus wel bedrijfszeker. Blom is er nog niet van overtuigd dat het nieuwe vistuig zoveel duurzamer is. Vissers werken al met veel minder klossen dan vroeger en dat verstoort de bodem dus al veel minder. Het testproject zal bovendien moeten uitwijzen of het energieverbruik efficiënt is, of de materialen voldoende kwalitatief zijn en of de opbrengst minstens even goed is. Bart Verschueren, bezieler van de Hovercran. den gemaakt van de verplichte zeeflap met de elektrische pulsen. Voor garnaalvangst wordt een net gebruikt met mazen van ongeveer 2 cm, legt Verschueren uit. In de keel van dat net wordt een tweede netje, een soort zeef, aangebracht met mazen van maximaal 70 mm. De garnaal die in die zeeflap komt, gaat door de mazen van 70 mm en zwemt verder door naar achter tot het net van 2 cm hem tegenhoudt. Vissen die groot genoeg zijn, worden door de zeeflap tegengehouden en afgeleid naar een opening, langs waar ze weer kunnen ontsnappen. Het elektrisch vissen was oorspronkelijk bedoeld als een alternatief daarvoor, maar we zijn er nu achter gekomen Michael Osmond, WWF-coördinator van de slimmevistuigwedstrijd: Alle inzendingen van de Smart Gear Competition 2011 zijn erop gericht om bijvangsten te reduceren. dat we dit zullen moeten blijven gebruiken in combinatie met het pulssysteem. Op die manier zullen we er ongetwijfeld in slagen om nog veel meer bijvangst kwijt te spelen. Zwarte zee-eend Met een subsidie van het Nederlandse Waddenfonds wordt in Nederland momen teel een tweede prototype getest. Dirk-Albert Blom is al 25 jaar visser en installeerde een paar maanden geleden de Hovercran op zijn Texel25. Ook de collega s zijn benieuwd, gaat Blom verder. Ik ben zelf mee in het project gestapt, omdat het de enige manier is om te blijven vissen. In de toekomst zal er in bepaalde gebieden geen visserij meer worden toegelaten, in ander gebieden zal wellicht enkel nog elektrisch gevist mogen worden. 80% van onze huidige visgronden worden gesloten voor de visvangst. Als we hier niet meer mogen vissen, mogen we ons kraam sluiten. De visserman moet wijken voor de Zwarte zeeeend. In september 2011 wordt een tweede vaartuig met de Hovercran uitgerust: de Harlingen35. Daarna zou het toestel gecommercialiseerd worden. De Hovercran is voor de vissers geen kleine investering. Bart Verschueren schat de kostprijs rond de euro, exclusief installatie. Hij verwacht wel dat de garnaalvissers het systeem zullen aankopen, gewoon om meer garnaal te kunnen vangen. Nieuwe testen met de Texel25, die de klossenpees en de zeeflap combineren met elektrische pulsen, hebben aangetoond dat er met dat combisysteem tot 7 I-mag oktober 2011

8 TECHNOLOGIE De Smart Gear Competition 2011 In 2011 organiseert het Wereldnatuurfonds de vijfde editie van de wedstrijd voor slimme vistuigen. Michael Osmond, de Amerikaanse coördinator van de Smart Gear Competition, vertelt dat er 74 projecten uit 31 landen werden ingediend: het op één na hoogste aantal deelnemers sinds de lancering van de wedstrijd. Bovendien werden nooit eerder voorstellen uit zoveel verschillende landen ingezonden. De belangstelling voor de wedstrijd toont aan dat er wel duidelijk nood is aan alternatieve vismethodes. Alle ideeën van dit jaar trachten de bijvangst te reduceren bij het gebruik van kieuw- en sleepnetten, longlines, vallen en potten. Het slimste vistuig van 2011 wordt pas op 17 november bekendgemaakt. De winnaar krijgt de hoofdprijs van dollar. Twee projecten zullen de eervolle nominatie van runner-up in ontvangst mogen nemen, samen met een bedrag van dollar. In samenwerking met de International Seafood Sustainability Foundation wordt een speciale tonijnprijs van dollar uitgereikt om de bijvangst in de tonijnvisserij te reduceren. AR Het is eigenlijk ook een beetje dubbel: iedereen wil af van netten die bodemcontact veroorzaken, maar we willen wel nog altijd tong eten. Om ze te vangen moet je nu eenmaal wel dicht bij de bodem zijn, natuurlijk. Die beesten leven daar. Bart Verschueren: Het is eigenlijk ook een beetje dubbel: iedereen wil af van netten die bodemcontact veroorzaken, maar we willen wel nog altijd tong eten. Om ze te vangen moet je nu eenmaal wel dicht bij de bodem zijn, natuurlijk. Die beesten leven daar. Meer en meer schakelt men over op elektrisch vissen op tong, een beetje vergelijkbaar met de Hovercran, maar het is allemaal iets complexer, robuuster en duurder. 40% meer garnaal kan worden gevangen. Stel dat er een vangstplafond is voor garnaal en de vissers kunnen in eenzelfde tijd op zee 40% meer garnaal vangen, dan kunnen ze de garnalen sneller vissen, zijn ze veel minder lang op zee, verbruiken ze minder brandstof, slepen ze minder oppervlakte af en dus wordt de garnaalvangst zo ook ecologisch veel interessanter. MSC De Hovercran wil garnaalvissers ook de mogelijkheid bieden om met het toestel een duurzaamheidslabel te behalen. De professionele garnaalvissers kijken wel uit naar dat keurmerk, omdat er bij de consumenten almaar meer vraag naar is. Een ecologisch label is hip, trendy en het verkoopt goed, zegt Verschueren. De garnaalvisserij zit momenteel in een MSC-certificeringstraject. MSC staat voor Marine Stewardship Council en is vergelijkbaar met het FSClabel voor hout dat afkomstig is uit duurzaam beheerde bossen. Ook supermarktketens in Nederland zijn daar volop mee bezig. Albert Hein heeft zelfs een termijn vastgelegd en wil binnen afzienbare tijd nog enkel MSC-gekeurde vis en schaaldieren verkopen. Als er geen afzet meer is voor die garnaalvissers, dan kunnen zij niet anders dan daarin meegaan. De Hovercran kan er de vissers bij helpen dat ze dat label behalen. Het MSC-label biedt uiteraard niet enkel voor de garnaalvisserij voordelen. Ook andere commerciële soorten als tong, schol, kabeljauw en Noorse kreeftjes worden met de traditionele boomkor bevist. En die boomkorvisserij staat over het algemeen erg onder druk, omdat het bodemcontact en de bodemimpact daarbij zwaar ter discussie staan. Een typische soort als tong, die heel diep zit ingegraven in de grond, wordt nog steeds met zwaar tuig, zware netten en zware kettingen bevist. Lijstje Het MSC-concept is eenvoudig: het niveau van de huidige vangsten moet garanderen dat de visbestanden en de ecosystemen waarvan ze afhankelijk zijn gezond blijven, zodat ook toekomstige generaties van vis kunnen genieten. Momenteel zijn er al 23 soorten vis MSCgelabeld, waaronder zalm, kabeljauw uit de Grote Oceaan, roze garnaal, makreel en zeebaars. Wellicht is het nog even wachten voor onze grijze garnaal op het lijstje komt. 90% van de Belgische vissersboten zijn nog met boomkornetten uitgerust. De omschakeling zal, zelfs met een aangepaste wetgeving die elektrisch vissen voor de commerciële vangst toelaat, nog niet voor morgen zijn. Tekst: An REKKERS Foto s: Bart VERSCHUEREN en An REKKERS I-mag oktober

9

10 technologie TECHNOLOGIE Fitness op de Zuidpool Voor betere prestaties in bed en erbuiten ANTARCTICA. Ja, hoor ik u al denken, dan ga ik ook wel eens naar de Zuidpool. Als u uw pinguïnpakjes en thermisch ondergoed bovenhaalt, neemt prof. dr. Nathalie Pattyn u mee naar de Concordiabasis. Zij onderzoekt op dat Frans-Italiaans Zuidpoolstation de effecten van training op de gezondheid van de bemanning. Een goede nachtrust blijkt eens te meer van groot belang, maar helemaal niet zo evident. Een verhaaltje voor het slapengaan over het helderste licht en donkere nachten. Nathalie Pattyn trok als expeditiearts mee naar ogenblik het Belgisch Prinses Elisabethstation In de poolzomer trok Nathalie Pattyn als expeditiearts mee naar Antarctica en ze onderzocht er de slaapstoornissen van de bemanningsleden die op dat ogenblik het Belgisch Prinses Elisabethstation bouwden. Pattyn: Omdat de basis toen in constructie was, sliep de bemanning in tenten. Voor ons onderzoek was dat heel interessant, want de proefpersonen werden maximaal aan de omgeving blootgesteld. Op dat ogenblik was er ongeveer drieënhalve maand constant licht en totaal geen nacht. Enkel op het einde hadden we een paar uur schemering en ongeveer twee uur nacht. Bioritme Het onderzoek van toen wou de slaapstoornissen van de bemanningsleden in kaart brengen. Slaapklachten zijn de meest voorkomende kwalen bij poolexpedities, zowel tijdens de zomer bij constant licht als tijdens de winter bij voortdurende duisternis. Voor het eerst bracht de studie alle determinanten van slaap in kaart. Onze ingebouwde biologische klok vertelt ons lichaam dat we op een periode van 24 uur een keer moeten slapen. Dit circadiaans ritme is gesynchroniseerd met het dag- en nachtsysteem. Bij een constante verlichting verwachtten de onderzoekers dus een stoornis van die synchronisatie. Via hormonenmetingen werd nagegaan welke effecten die verstoring teweegbracht. De slaapkwaliteit was slecht en dat heb ik zelf ook ervaren, gaat prof. Pattyn verder. We werden wakker met het gevoel alsof we 5 minuten daarvoor in slaap waren gevallen. Maar toch, na te zijn opgestaan kon je de dag aanvangen, zoals gepland. Niemand bleef in zijn tent liggen. Euforie De slaapkwaliteit was slecht en dat heb ik zelf ook ervaren. We werden wakker met het gevoel alsof we 5 minuten daarvoor in slaap waren gevallen. Ondanks het gevoel van slaapkort was de gemoedstoestand van de bemanning opperbest. Via vragenlijsten en via de interpretatie van het stresshormoon werden de stress en het moreel van de bemanning gemeten, omdat die factoren mee de slaapkwaliteit bepalen. De resultaten van het experiment toonden aan dat er geen stress was en dat mensen heel gelukkig waren in die omgeving. Het was uiteraard hun vrije keuze en de bemanningsleden waren opgetogen over de kans om op de Zuidpool onderzoek te doen, maar de extreme omstandigheden hadden dat gevoel sterk kunnen beïnvloeden. Daaruit durfden de onderzoekers besluiten dat de constante blootstelling aan daglicht op de Zuidpool wel de oorzaak van de slaapstoornis was, maar 24 uur per dag helderblauwe lucht zorgt voor slaapstoornissen, maar geeft ook een euforiserend effect. De bemanning is echt gelukkig op de Zuidpool, zegt Nathalie Pattyn. I-mag oktober

11 TECHNOLOGIE dat de intensiteit ervan tegelijk zorgde voor een euforiserend en activerend effect. Een andere determinant van slaap bleek de mate van fysieke activiteit. Aangezien het onderzoek toen tijdens een bouwexpeditie liep, werden mensen met heel uiteenlopende activiteiten opgevolgd. Zowel wetenschappers aan een bureau als fysiek actieve bouwlui passeerden de revue. Uit die observaties is gebleken dat de (mate van) fysieke activiteit inderdaad een belangrijk (slaap)effect had. Antarctica en ze onderzocht er de slaapstoornissen van de bemanningsleden die op dat bouwden. Na dat zomeronderzoek leek het voor de wetenschappers ook interessant om na te gaan wat er in de winter gebeurt, wanneer het constant nacht is en de bemanning bijna letterlijk op de basis zit opgesloten. Het is de enige manier om de isolatie en opsluiting van ruimtevluchten van lange duur na te bootsen. Bij een overwintering op de Zuidpool is er geen onmiddellijke evacuatie mogelijk. Ofwel redden ze het met wat er daar is, ofwel redden ze het niet. Dit is een van de weinige situaties op aarde die het mogelijk maakt om dat element van opsluiting en gevaar na te bootsen. 11 I-mag oktober 2011

12 TECHNOLOGIE Op Concordia is er weinig fysieke arbeid. De elektricien zal wel meer fysieke inspanningen leveren dan de glacioloog die analyses uitvoert of dan de astrofysici die soms naar hun telescoop moeten voor observaties, maar de fysieke activiteit is niet zo prominent als bij de bouwexpeditie van twee jaar geleden. Daarom willen we bij het huidige onderzoek kijken of een programma van fysieke activiteit in een dergelijk station positieve effecten heeft op de slaapkwaliteit en de werkprestaties. Topsport Van januari 2011 tot december 2012 loopt in opdracht van de ESA, het Europees Ruimtevaartagentschap, een vervolgproject met een hele reeks internationale partners. Een Duits, een Hongaars, een Italiaans, drie Belgische en een Frans team buigen zich over tal van domeinen die een invloed hebben op de prestaties van mensen in extreme omstandigheden. Een van de takken van het project is het effect van lichaamsbeweging op de hersenactiviteit. Dat is al experimenteel aangetoond in normale omstandigheden, maar de vraag is nu of fysieke activiteit een manier is om de aanwezige verstoringen tegen te gaan. Momenteel nemen twaalf overwinterende proefpersonen deel aan het onderzoek. Sommigen onder hen sportten voordien weinig of alleen recreatief. Anderen trainden stevig en competitief. Bij de start van het project werden inspanningstesten afgenomen om voor elke individuele deelnemer te bepalen wat hij aankon. Op basis van die testen en hun persoonlijke voorkeur voor het soort oefeningen hebben het Brussels labo voor inspanning en topsport (BLITS, o.l.v. prof. dr. Meeusen aan de VUB) en een Italiaans labo geïndividualiseerde programma s ontwikkeld. Een volledig uitgeruste fitnesszaal op Concordia zou hallucinante transportkosten met zich meebrengen, maar de bemanning beschikt er wel over een loopband, een ligfiets en toestellen voor spieroefeningen. Ruimtevaart Nathalie Pattyn coördineert de zeven internationale teams in opdracht van het Europees Ruimtevaartagentschap. We vroegen haar waarom de ESA geïnteresseerd is in poolonderzoek. Het is de enige manier om de isolatie en opsluiting van ruimtevluchten van lange duur na te bootsen, verklaart Pattyn. Er is nu een studie aan de gang in Moskou, een initiatief van ESA, NASA en het Russisch ruimtevaartagentschap, voor een simulatie van de reis naar Mars. Maar die mensen zijn opgesloten in een ruimte in een gebouw in het midden van Moskou. Ze weten heel goed dat er wordt ingegrepen, als er echt iets ernstigs misloopt. Bij een overwintering op de Zuidpool is er geen onmiddellijke evacuatie mogelijk. Ofwel redden ze het met wat er daar is, ofwel redden ze het niet. Dit is een van de weinige situaties op aarde die het mogelijk maakt om dat element van opsluiting en gevaar na te bootsen. De ESA heeft de Concordiabasis gekozen als testbed voor langeafstandsvluchten, omdat het een van de meest onherbergzame plekken op aarde is. De temperaturen dalen er in de poolwinter tot -70, waardoor mensen niet zo makkelijk naar buiten kunnen. Doordat het station dicht bij de Zuidpool ligt, duurt de poolnacht daar ook het langst. Het Franse kuststation Dumont d Urville, waar ook metingen rond slaap en circadiaans ritme worden uitgevoerd, ligt veel hoger in breedtegraad, zodat de poolnacht daar veel minder lang duurt. In tegenstelling tot de Concordiabasis bestaat het Franse station bovendien uit verschillende gebouwen met passerelles ertussen, zodat de bemanning wel naar buiten moet. Door metingen in beide stations uit te voeren kunnen de resultaten met elkaar worden vergeleken. Overwinteren op Concordia De wetenschappers die onderzoek uitvoeren op de Concordiabasis, verblijven er voor 12 tot 14 maanden. Vooral op dat station is buiten komen in de wintermaanden geen evidentie. Met aangepaste uitrusting kan het wel, maar men loopt heel snel vrieswonden op, als de huid in contact komt met de buitenlucht. Er zijn zelfs toestelletjes beschikbaar om de ingeademde lucht voor te verwarmen, omdat het anders te koud is voor onze bovenste luchtwegen. Uit de dagboeken van de bemanningsleden blijkt duidelijk dat ze die barre omstandigheden niet aan hun hart laten komen. Op Antarctica bestaat een lange traditie van sociale gebruiken tussen de stations. De midwinterfeesten - rond 21 juni - worden uitgebreid gevierd en tussen de basissen worden midwinterwensen uitgewisseld. Elk jaar vindt er ook een Antarctica Filmfestival plaats. Elk station waar mensen overwinteren, stuurt dan een film in. Niet alleen slaap- of sport experimenten, maar ook feestjes en wenskaartjes bepalen de sfeer in de kleine poolgemeenschappen. Hoogtestage Concordia ligt op een hoogte van meter, maar met luchtdrukcorrectie komt dat overeen met een hypoxie van meter. Dr. Pattyn heeft het aan den lijve ervaren. Ik ben ernaartoe gegaan met het vliegtuig. Ik ben geland en na vijf stappen weet je het. Er is absoluut geen aanpassing, je gaat onmiddellijk van zeeniveau naar zo n hoogte en dat is heel ingrijpend. Sommige mensen krijgen er last van hoogteziekte, maar bijna iedereen is op cognitief vlak de eerste drie dagen compleet van de kaart. Op het gebied van cardiorespiratoire fysiologie zijn de gevolgen zeer ingrijpend. In normale omstandigheden en bij gezonde personen bedraagt de zuurstofsaturatie in het bloed 98 à 99%. Op de Concordia - basis worden bij gezonde mensen, zelfs na vier weken aanpassing, nog bloedsaturaties van 80% gemeten. Onderzoekers vragen zich af wat de gevolgen daarvan zijn op langere termijn, vooral voor bemanningsleden die tot 14 maanden onder die omstandigheden verblijven. Een hoogtestage kan dan voor allerhande prestaties ongetwijfeld zeer vruchtbaar lijken, misschien hebt u ondertussen uw warm onderlijfje maar al veilig terug opgeborgen. Tekst: An REKKERS Foto s: Nathalie PATTYN en An REKKERS AR I-mag oktober

13 STATUTAIRE ALGEMENE LEDENVERGADERING zaterdag 22 oktober 2011 De voorzitter en de leden van de Raad van Bestuur van de Vlaamse Ingenieurskamer (VIK vzw) nodigen alle werkende leden uit voor de jaarlijkse statutaire algemene ledenvergadering, die plaatsvindt in het VIK-huis, Herentalsebaan 643 in Wommelgem op zaterdag 22 oktober 2011 om 14 uur. Op het programma staat o.a. > voorstelling boek vijfhonderd jaar geschiedenis van de ingenieur > het jaarverslag over de werking van de vereniging > het financieel verslag over het boekjaar > de verkiezing van nieuwe bestuurders en commissarissen > rondvraag en diversen Tijdens de vergadering is er een alternatief programma voor de begeleidende personen. Na de vergadering is er om uur een misviering voor de overleden VIK-leden, gevolgd door een gezellig samenzijn. Ing. Peter Claeys MSc Secretaris Raad van Bestuur Ing. Rik Baron Jaeken MSc Voorzitter Raad van Bestuur

14 technologie TECHNOLOGIE Tweede badmintonrobot in de maak tegen 2012 Badminton op zich was niet ons doel, eerder een platform LEUVEN. Het Flanders Mechatronics Technology Centre (FMTC) presenteerde eind 2010 een badmintonrobot in wereldprimeur. Het lijkt zo n vervelende machine die quasi eindeloos pluimpjes terugslaat tot je erbij neervalt en waartegen de beste badmintonspeler op het eerste gezicht dus nooit kan winnen. Maar met badminton heeft de robot weinig te maken, behalve dan dat er een racket en een pluimpje aan te pas komen. De robot is niet meer of niet minder dan een platform dat technologische innovaties demonstreert. Project - manager Andrei Bartic van Flanders Mechatronics Technology Centre legt uit. Waarom hebben jullie een badmintonrobot gemaakt? Badminton op zich was niet ons doel, eerder een platform. Het basisidee was om een demonstrator van verschillende technologieën te maken. Daarvoor kozen we na een hele selectieprocedure de badmintonrobot uit een lange lijst van mogelijke robots. We zochten vooral een proces dat gemakkelijk te begrijpen is. Badminton is er zo één. Welke robots stonden er nog op de longlist? Een servicerobot, die helpt bij het uitvoeren van onderhoudstaken, zoals het vervangen van olie in een auto. Of een heleboel andere sportrobots (tennis, pingpong, voetbal), maar daarvan zijn er al veel. Draadloze communicatie Welke technologieën zitten erin? De eerste is draadloze communicatie met een zeer lage vertraging. In de badmintonrobot heb je drie assen: een lineaire as en twee draaiassen. Tussen die gedeelten en het deel dat de opvolging van het pluimpje doet, is draadloze communicatie nodig. Er is een deel dat het Zo kunnen we ook aan energierecuperatie doen: als de motor vertraagt, wordt hij eigenlijk een generator en de energie van die generator kan gerecupereerd worden. Dat zal in onze tweede robot meer zin hebben, omdat die op batterijen zal werpluimpje volgt en een model maakt van het traject ervan. Dat wordt gebruikt om het punt te voorspellen waar de robot naartoe moet worden gestuurd. Die targetpositie moet honderd keer per seconde naar de robot gestuurd worden. Zelfdiagnose De tweede technologie is een zelfdiagnosesysteem. De robot kan zelf zeggen waar en wanneer er iets fout loopt. We gebruiken stereovisie met twee camera s: we kijken uit twee hoeken naar het pluimpje en kunnen dan voorspellen waar het zal toekomen. Zo bepalen we waar de robot moet slaan, met een nauwkeurigheid van een paar centimeter. We gebruiken stereovisie met twee camera s: we kijken uit twee hoeken naar het pluimpje en kunnen dan voorspellen waar het zal toekomen. Zo bepalen we waar de robot moet slaan, met een nauwkeurigheid van een paar centimeter. Als er iets fout loopt met de camera s of met de verwerking, dan kunnen we dankzij die zelfdiagnose op basis van een aantal parameters aangeven wat er waar precies fout loopt. We geven aan de gebruiker een rangorde van mogelijke foutdiagnoses, met een graad van waarschijnlijkheid erbij. Die technologie vind je al in auto s terug: je kan een automotor aan een computer koppelen die op basis van zelfdiagnose een foutenanalyse geeft. De derde technologie gaat over energie-efficiëntie? Wij ontwikkelen een methodologie om de energie-efficiëntie van een machine te verbeteren. Dat begint eigenlijk met de recuperatie van energie. Je kunt motoren en de volledige transmissiecombinatie van alle assen en bewegende onderdelen analyseren om de energie te meten volgens de last van de motor. Machines met een grote dynamiek, zoals onze badmintonrobot, versnellen, vertragen, stoppen en starten de hele tijd. Naargelang de last van de motor bepalen we het energieverbruik. Als je verschillende motortypes zo vergelijkt, kan je de meest energie-efficiënte motor kiezen. Hybride wagens I-mag oktober

15 TECHNOLOGIE FMTC Flanders Mechatronics Technology Centre is opgericht door Agoria en is een ledenorganisatie die nieuwe technologieën ontwikkelt of bestaande technologieën verbetert of optimaliseert. Einddoel is die technologieën te laten doorstromen naar de industrie. Enkele van de leden zijn Atlas Copco, Bekaert, Picanol, Televic Rail en Van Hoecke Automation. Het FMTC is gevestigd op de campus Arenberg in Heverlee, vlak naast onder meer Imec. Het FMTC wordt ondersteund door het IWT. Andrei Bartic De nu 38-jarige Andrei Bartic studeerde natuurkunde in Roemenië en verhuisde 15 jaar geleden naar Vlaanderen. Hij spreekt ondertussen zo goed als feilloos Nederlands. Met een onderzoeksproject bij Imec behaalde hij aan de K.U.Leuven zijn doctoraat in de micro-elektronica, een totaal ander vakgebied dan mechatronica. Met zijn kennis van sensoren, het meten van eigenschappen en de signaalverwerking werd hij in 2007 projectmanager bij het FMTC. Hij coördineert er, naast de badmintonrobot, nog twee andere, technologisch totaal verschillende projecten. DVE ken. De eerste werkte op netstroom. Het is belangrijk dat we daar weer energie in onze robot terugsturen. Die technologie vind je bijvoorbeeld terug in hybride wagens, waarbij ook energie wordt gerecupereerd. Wij ontwikkelen een methodologie om de energie-efficiëntie van een machine te verbeteren. Voor welke toepassingen en/of sectoren zijn die technologieën belangrijk? Energierecuperatie is natuurlijk voor alle industriële sectoren belangrijk. Waar bij machines iets te recupereren is, is de energie-efficiëntie belangrijk. Zelfdiag - nose is belangrijk voor de industrie. Machines moeten gemakkelijk gediagnosticeerd kunnen worden tegen een zeer lage prijs. Ze moeten continu draaien, de kosten voor onderhoud en diagnose moeten minimaal zijn. In auto s heet dat OBD, On board diagnostics. In de auto-industrie is al veel technologie aan boord en OBD is er al vergevorderd. Maar voor industriële machines moet dat veel goedkoper. Bij auto s spreek je over honderdduizenden exemplaren in productie, maar niet in de industrie. Daar moet de zelfdiagnose zo universeel en zo laagdrempelig mogelijk zijn om de engineeringkosten naar beneden te krijgen. Ook voor de draadloze communicatie zijn er veel toepassingen. De bediener van bijvoorbeeld heel grote machines, zoals kranen of grote freesmachines, heeft geen vast bedieningspunt, maar is zelf mobiel en moet dus draadloos kunnen aansturen. Voorbeelden genoeg in havens of warenhuizen. Jullie werken al aan een tweede versie van de badmintonrobot. Wat zal het verschil zijn met de eerste? De badmintonrobot is intussen al meer dan een jaar oud. Het was de bedoeling in de eerste versie de principes te demonstreren, dus te tonen dat het kan. In de volgende versies zouden we verbeteringen aanbrengen. Totaal nieuw concept De ontwikkeling van de eerste robot vroeg een inspanning van drieënhalf manjaar. Iets meer dan twaalf mensen hebben er zowat veertien maanden aan gewerkt. Ongeveer hetzelfde team werkt aan robot 2. We verwachten een veel langere looptijd. De inspanning zal ook dubbel zo groot zijn. Het concept is veel uitdagender dan de eerste versie. Het is meer dan verfijning: we maken nu een totaal nieuw ontwerp. Waarschijnlijk wordt de tweede met- een ook de definitieve en laatste robot. We zijn bijna klaar met het CAD-ontwerp. Hopelijk is dat tegen volgend jaar klaar. Kan de badmintonfederatie eigenlijk iets doen met jullie robot? Met de badmintonfederatie heeft onze keuze niks te maken. Ze waren vrij enthousiast, maar waren nooit vragende partij. Twee van hun topspelers kwamen hier tegen de robot spelen en dat was best leuk. De robot beweegt alleen in de breedte, niet in de diepte tot aan het net. Als je wil, kan je hem dus gemakkelijk verslaan. Het is nooit de bedoeling geweest om een (top)speler te verslaan met onze robot. Dat is ook niet realistisch. De badmintonspeler moet binnen het bereik van de robot terugslaan. De robot zal nooit een speler zelf lobben of een smash slaan. De robot slaat het pluimpje terug, niet meer dan dat. De robot kan dus geen trainingsattribuut zijn om topspelers te maken. Eventueel kan hij gebruikt worden om jonge spelertjes de basistechniek aan te leren: dat kan door het pluimpje zo vaak en zo goed mogelijk terug te slaan binnen het bereik van de robot. Meer niet. Tekst: Dirk VANDER ELST Foto s: FMTC en Dirk VANDER ELST 15 I-mag oktober 2011

16 technologie TECHNOLOGIE Umicar Imagine moet crash Inspire doen vergeten Umicore Solar Team bereidt vierde zonnewagenrace voor in Australië LEUVEN. In het maartnummer van I-mag polsten we het Umicore Solar Team naar een stand van zaken en de ambities voor de vierde deelname aan de World Solar Challenge in Australië. Alles zat toen op schema, maar de crash van de Umicar Inspire uit de vorige editie was er verantwoordelijk voor dat de ambities toen minder uitgesproken waren. Ondertussen lijkt dat tij gekeerd. Het team is er klaar voor en de meter, die men zeven maanden geleden nog zocht, zou wel eens voor de verrassing kunnen zorgen. Op 6 augustus presenteerden de vijftien mannelijke studenten industrieel ingenieur van Groep T hun zonnewagen in de schaduw van het Atomium. Meer dan een jaar hebben ze samengewerkt aan het project om te kunnen deelnemen aan de kilometer lange race in Australië, van Darwin naar Adelaide. En de zonnewagen die ze bouwden - de Umicar Imagine is veruit de beste versie van zonnewagens die de Leuvenaars tot nu toe in lijn brachten. Dat moet ook, want de ervaringen met de Umicar I, de Umicar Infinity en de Umicar Inspire werden telkens zorgvuldig doorgegeven van de ene generatie studenten op de andere. En bovendien krijgt het volgende team doorgaans ook daadwerkelijk advies van het vorige. Daardoor zijn verschillende aspecten bij de Imagine grondig verbeterd. Joost Noyen: We hebben de aerodynamica verbeterd om sterke zijwinden beter te kunnen opvangen en de motor heeft een rendement van meer dan 98%. Dat is ongezien. Verrassing Op het vlak van zonnepaneeltechnologie ontwikkelden de studenten een technologisch hoogstandje dat meer dan een voetje voor zou moeten geven op de concurrentie. Bij het vorige interview bestond het studententeam uitsluitend uit mannen. Ze hadden toen al een mannelijke peter, Sven Pichal, maar ze zochten nog een meter, bij voorkeur uit Wallonië, om de media-aandacht te kunnen verdelen over beide landsdelen. Bij de voorstelling van de zonnewagen zorgde die meter voor de klap op de vuurpijl, want het Umicore Solar Team kon niemand minder strikken dan Vanina Ickx. De enige vrouw in het team dus, maar meteen wel een professionele pilote. Het vorige team had een topwagen, maar toen een zijdelingse windhoos de Inspire tegen een boom smakte, was de race voorbij. Ook dit jaar komen we met een topwagen aan de start en we willen volop meestrijden voor de eerste plaats om zo het verleden achter ons te laten. Vanina Ickx, een ervaren en professionele pilote, kan daarbij als meter een grote meerwaarde bieden. Op 16 oktober vertrekt de karavaan in Darwin in het noorden en kilometer zuidelijker volgt de eindceremonie op 23 oktober in Adelaide. Met hopelijk weer een Belgisch team op het podium. Voor de Umicar Imagine werd er voortgebouwd op de verwezenlijkingen van de vorige drie teams, maar er zijn uiteraard verschillen. We hebben de wagen natuurlijk zoveel mogelijk verbeterd. We hebben nieuwe systemen ontworpen, rekening gehouden met de veranderde reglementering en extra aandacht besteed aan de veiligheid. Met al die vernieuwingen onderscheiden we ons niet alleen van onze eigen vorige wagens, maar wellicht ook van de concurrerende teams. We hebben de aerodynamica verbeterd om sterke zijwinden beter te kunnen opvangen en de motor heeft een rendement van meer dan 98%. Dat is ongezien. De concurrentie Ruim 40 teams uit universiteiten en hogescholen van over de hele wereld nemen het in de zonnewagenrace tegen elkaar op. Het verleden heeft aangetoond dat het Leuvense team altijd meedraait voor de ereplaatsen. Alleen pech kan hen daarvan weghouden. En dit jaar zijn de verwachtingen echt wel hooggespannen. Het Duitse Bochum bewandelt al een tijdje het pad van innovatie. Dit jaar pakken ze uit met een fraaie SolarWorld GT met twee zitplaatsen en echte autoportieren. Het Solar Team Twente komt aan de meet met de 21Connect en Delft houdt het bij de klassieke benaming. Met de Nuna6 proberen de Delftse studenten voor een vijfde zege te gaan. Delft is van oudsher de te duchten concurrent voor de overwinning. Het team haalde vier overwinningen op rij en eindigde bij de vorige editie tweede. LVE Frank De Winne, technische peter van het Umicore Solar Team. I-mag oktober

17 TECHNOLOGIE Het Umicore Solar Team achter de Umicar Imagine, de vierde zonnewagen van de studenten industrieel ingenieur van Groep T. De Winne Naast peter Pichal en meter Ickx heeft het Umicore Solar Team nog een technische peter en dat is onze Vlaamse ruimtevaarder, Frank De Winne. Hij is vol lof over het team dat hij aan het werk zag: Een jaar lang zag ik de leden van mijn team vol vuur en overgave dag in, dag uit elke seconde werken aan één gezamenlijk doel: een zonnewagen bouwen. Geen eenvoudige opdracht, maar toch was geen hindernis te groot of ze werd genomen. Het eindresultaat mag er zijn, maar de echte vuurproef volgt nu: de strijd in vrij onbekende omstandigheden tegen de bekendste onderwijsinstellingen ter wereld. Ook Sven Pichal ziet het helemaal zitten: Ik ben erg blij dat het Umicore Solar Team mij gevraagd heeft als peter voor het project. Al jaren zoek ik met Peeters & Pichal naar antwoorden op het energievraagstuk. De jongeren van dit team bewijzen dat er echt wel oplossingen zijn. Hen steun ik in hun creativiteit bij deze zoektocht. Meter Vanina Ickx deelt inmiddels de passie van het team en het competitiebeest in haar droomt al van de zege: Dit project is er een met internationale uitstraling en passie. Ik kan me daar perfect in vinden en samen met hen ga ik voor de overwinning. Voor het eerst doet het Umicore Solar Team een beroep op een professionele pilote voor de race. Vanina Ickx, dochter van onze succesvolle Formule 1-piloot Jacky Ickx, heeft veel ervaring opgedaan in allerlei races en is het gewoon om onder druk en bij hoge temperaturen te presteren. Haar kennis op het vlak van autotechniek zal handig zijn om snel technische defecten te identificeren. Een professionele pilote heeft daarenboven het voordeel dat elk teamlid zich tijdens de wedstrijd volledig op zijn eigen taken kan toeleggen. Enkele teamleden trainen met de zonnewagen en zullen de wagen besturen tijdens de testritten. Zij wisselen tijdens de race regelmatig af met Vanina. Germaniumcellen De Umicar Imagine zal rijden met drie vierkante meter germaniumcellen, maar daarbij wordt gebruikgemaakt van een concentratorsysteem. Door met parabolische spiegels het zonlicht op te vangen en te concentreren op een zonnecel kan men dat zonlicht zodanig focussen dat het resulteert in een hoeveelheid zonne-energie die gelijk is met die, opgevangen door een paneel van zes vierkante meter. Kleine motoren zorgen ervoor dat de parabolische spiegels altijd perfect naar de zon gericht zijn. Het concept van concentrators is al bekend, maar is nog maar zelden toegepast op rijdende voertuigen. Het type op basis van de parabolische spiegels is ongezien en zou een aanzienlijke energiewinst opleveren. Noyen: Het vermogen aan zonne-energie dat we via het paneel binnenhalen, gaat voor 70% naar luchtweerstand. Daarom is de aerodynamica van de wagen ook erg belangrijk en die is bij de Umicar Imagine nog eens 12% beter dan bij de Inspire. Dat beter rendement werd gehaald met erg complexe computersoftware. Om nog beter met zijwinden om te gaan zijn speciale bumps ontworpen die de wagen nog stabieler moeten maken. En verder? De cockpit is een koolstofvezel monocoque, dat is een zeer stijve, maar lichte constructie die de veiligheid van de piloot waarborgt. Zo n monocoquestructuur is vergelijkbaar met die uit de Formule 1. De wielen van de Imagine worden afgedekt, omdat draaiende wielen een heel onregelmatige luchtstroming en dus veel weerstand tot stand brengen. Het batterijpakket kan energie opslagen die later als extra gebruikt kan worden, bijvoorbeeld als er wolken voor de zon hangen. De motor is rechtstreeks op de wielas bevestigd en heeft daardoor een hoog rendement. De besturing van de wagen gebeurt volledig via knoppen op het stuur. Alleen de noodrem wordt met de voet bediend. Tekst: Luc VANDER ELST Foto s: UMICORE SOLAR TEAM Testroad Sinds 5 september bereiden de studenten hun race voor in Australië zelf, omdat ze willen weten hoe de wagen reageert in de extremere omstandigheden down under. Ze willen zo weinig mogelijk aan het toeval overlaten en kunnen hun Imagine testen op de Cox Peninsula Road: een rustige weg van zowat 60 kilometer ten zuidoosten van Darwin. De staat van het wegdek, de krommingsgraad van de bochten en mogelijke obstakels werden al onderzocht. Alle nodige informatie werd verzameld in een roadbook. LVE Met Vanina Ickx heeft het team een professionele pilote als meter. 17 I-mag oktober 2011

18 samenleving SAMENLEVING Eigenlijk ben ik ingenieur Ingenieur Kristof Vanderbist stapte over Kristof Vanderbist (41) deed met Compagnie De Wij aan straattheater tijdens de Gentse feesten, maar hij trok ook als regisseur met 35 jongeren 42 dagen op met de musical Tilt. Massamedia en de positieve dingen in het leven. Daarover ging Tilt, een intercultureel project van jongeren uit Gent, Litouwen, Slowakije, Tsjechië, Kazachstan en Duitsland, zegt Kristof. We traden dan ook in al die landen op. Voor mij was het ook leerzaam om dag en nacht met zo n bende samen te leven. Dat is niet altijd even evident en nu en dan moest ik aan conflictbemiddeling doen. Ook hielden we dagelijkse evaluaties met vragen zoals: hoe voel je je in de groep, wat bevalt je en wat zit je dwars, enz. Wat ik daar leerde, kon ik meteen doortrekken naar de bedrijfswereld. Geitenkooi Vanderbist was ook de man die, samen met een vriend uit Litouwen, als kunstproject vier dagen in een kooi met geiten woonde. Met de bedoeling om een dialoog op gang te brengen tegen de vervreemding tussen stad en natuur en tussen mens en dier. De confrontatie tussen de geiten en de stad stond symbool voor het tekort aan groen, verduidelijkt Vanderbist. Met het project Zuurstof voor de Brugsepoort is er al wat ten goede veranderd, maar het kan nog beter. Vooral kinderen hebben meer ruimte nodig. En omdat ik in de Geitstraat woon en, bijvoorbeeld, niet in de Tijgerstraat of de Leeuwstraat, viel de keuze voor het project op vier dwerggeitjes uit een kinderboerderij. Kristof Vanderbist studeerde in 1993 af als brouwerij-ingenieur in Gent. Na een aanvullend jaar bedrijfseconomie aan de K.U.Leuven begon hij in de verkoopsafdeling van Rentokil. In 1996 GENT. Kort samengevat komt de doelstelling van mijn project My kingdom for a horse hierop neer: het geven van opleidingen ter ondersteuning van de performance van mensen en bedrijven. Het vergde enig zoekwerk naar een geschikte naam voor mijn activiteiten. Omdat ik eigenlijk op twee poten steun, een ingenieurspoot enerzijds en een theaterpoot anderzijds, combineerde ik beide tot My kingdom for a horse, een metafoor voor een bedrijf in moeilijkheden. Ik ben het paard voor de bedrijfsleider, die zet zich stevig in het zadel en bepaalt de richting. Ik ondersteun het verbetertraject met vier stevige poten van 15 jaar ervaring. In mijn toolboekje staan energizers, brainstorming, kaizen, six Sigma, lean, paradigma shift en vooral de unieke manier om in galop te geraken. En natuurlijk is de zin My kingdom for a horse ontleend aan Shakespeares toneelstuk Richard III, wat meteen iets zegt over mijn theaterverleden. trok hij naar de nageln i e u w e Pringlesfabriek van P&G in Mechelen. Naast de kwalificatie van nieuwe verpakkingsleveranciers, de ontwikkeling van promotionele items en het geven van kwaliteitstrainingen voor operatoren, was hij kwaliteitscoördinator voor de opstart van de small sizelijn. Kristof bracht het vervolgens tot Europese lead-auditor voor de verpakkingsleveranciers en zette zijn eerste tand in 5S. Hij managede de QA-afdeling door een administratieve 5S-verademing. Vanderbist: Het was echt mijn dada om er crossfunctionele teams te begeleiden, er wat aparts mee te doen en de dingen op een andere manier uit te leggen. In die onderneming heb ik toch echt wel quality assurance opgebouwd. Jeugdbeweging In zijn vrije tijd was hij actief in de kaderwerking van enkele jeugdbewegingen. Ik was er gefocust op de begeleiding van stadsgroepen, waarbij ik de jongeren en leidingploegen coachte en motiveerde. Ik stelde toen vast dat mensen heel gedreven en enthou- I-mag oktober

19 SAMENLEVING van menselijk talent naar opleiding, training en coaching siast kunnen zijn als onbetaalde vrijwilligers, maar dat dat soms niet het geval is in hun werksituatie. En dat terwijl ze daar toch wel een motiverende vergoeding voor ontvangen. Heel merkwaardig vond ik dat. In 2000 begon Vanderbist zijn werkzaamheden voor verpakkingsleverancier Amcor in Gent. Hij begon er bij de productie, maar werd al snel projectingenieur voor de zeer snel groeiende business van een zero defect medical device -verpakking. Twee jaar later nam hij de coördinatie op zich van de verhuis van een productielijn van Nederland naar Gent voor een zeer hoogwaardige film, die gebruikt werd in de foto-industrie. Na een intensieve Six Sigma black belt - opleiding, zette Kristof al zijn energie in voor het continu verbeteren en hij engageerde zich in process excellence voor administratie, kwaliteit en productie. Zes projecten voerde hij uit, waarvan vijf bijzonder succesvol. Vanderbist: Six Sigma is een kwaliteitsmanagementmethode om operationele prestaties van een organisatie of bedrijf te verbeteren door tekortkomingen bloot te leggen en te verbeteren in werkprocessen. Six Sigma ontstond bij Motorola in de jaren 80 van de vorige eeuw met de bedoeling om de productkwaliteit en klantentevredenheid te verbeteren. Ruime bekendheid kreeg het, toen het grootschalig bij General Electric was toegepast en daar miljarden aan besparingen had opgeleverd. Daardoor kregen ook andere grote bedrijven als Xerox, Siemens, Microsoft en DuPont interesse in Six Sigma. DMAIC Six Sigma wordt beschouwd als een vervolg op bestaande managementsmethodieken, waarbij deels wordt uitgegaan van statistische technieken. Daarnaast wordt er een vaste methodologie gebruikt om problemen op te lossen: de DMAIC-methodologie. DMAIC staat voor define, measure, analyse, improve en control. Een tweede methodologie is de DMEDI-methodologie: define, measure, explore, develop, implement. Die methodologie wordt gebruikt om nieuwe producten en/of processen te ontwikkelen volgens de Six Sigma-norm. Verder hebben tal van bedrijven nog hun eigen methodes ontwikkeld. Belangrijk aspect bij Six Sigma is dus het trainen van de leidinggevenden en medewerkers in het bedrijf, aangezien zij de verbeteringen uiteindelijk zelf uitvoeren. Leanforum In 2007 was voor het bedrijf het Six Sigma-verhaal een beetje uitgebold en begon ik met het geven van Kaizen-workshops. Kaizen is Japans voor veranderen naar beter of verbetering, een aanpak in productiviteitsverbetering door verspillingen te elimineren en de productie te standaardiseren. Kaizen is uiteenhalen en opnieuw in elkaar steken op een betere manier. Wat uiteengehaald wordt, is meestal een proces, een systeem, een product of een dienst. Maar Kaizen is ook een dagelijkse activiteit die verder gaat dan enkel verbetering. Kaizen maakt, als het correct wordt uitgevoerd, ook de werkplaats menselijker: het elimineert hard werk, zowel mentaal als fysiek, en het leert mensen de verspillingen in een proces te zien en te elimineren. Iedereen neemt deel in Kaizen: mensen uit alle lagen van een organisatie, van de directeur tot de jongste bediende. Zelfs externe stakeholders kunnen betrokken worden. Ik hou er van om met werknemers van de vloer te werken. Hun acceptatie is ook heel boeiend. Daarnaast zetelde ik tot 2010 ook in de raad van bestuur van het Leanforum België. Het Leanforum, opgericht in 2005, wil bedrijven de mogelijkheid bieden om onderling informatie en praktijkervaringen uit te wisselen. De vakgroep Industrieel beheer van de Universiteit Gent treedt daarbij op als organisator en moderator in de persoon van prof. Hendrik Van Landeghem en prof. Dirk Van Goubergen. Lean thinking is de belang- rijkste managementmethode bij industriële bedrijven in hun poging competitief te blijven in een flat world. Daarenboven dringt Lean ook geleidelijk door in administratie en dienstenbedrijven. Het forum organiseert regelmatig rondetafelvergaderingen, waar bedrijven hun ervaringen inzake Lean-toepassing delen met de aanwezigen. Ook bedrijfsbezoeken staan op het programma. Essentieel daarbij is dat enkel bedrijven die zelf met Lean bezig zijn, toegelaten worden. Consultants kunnen geen lid worden. Inmiddels hebben zich al 50 bedrijven en 120 professionele ervaringsdeskundigen aangemeld. Brouwerij In 2008 verloor Kristof Vanderbist zijn grootvader. Behalve de emotionele schok stemde het hem ook tot nadenken over hoe het nu verder moest met zijn leven. Mijn opgedane kennis en studies kon ik aanwenden om met een eigen brouwerij te beginnen, maar dat bleek snel onhaalbaar duur. Daarnaast staat heel mijn familie in het onderwijs: mijn ouders, twee broers, grootouders, enz. Lang heb ik er tegen gevochten om ook die weg in te slaan, maar blijkbaar zit het lesgeven diep in mijn genen en bloed. Dus begon ik in 2009 met My kingdom for a horse en daarmee werk ik voorlopig vooral in onderaanneming voor organisaties zoals Cevora, Syntra, Vlerick, enz. De trainingen en opleidingen die ik met My kingdom for a horse organiseer zijn creatief. Bij klassikaal lesgeven is de efficiëntie 10 tot 30 %, maar als cursisten zelf dingen doen en ondervinden, dan stijgt dat cijfer tot 70 %. Ik ben niet de lesgever uit de boekjes, maar heb een mooie werken studie-ervaring opgebouwd die ik graag op mijn manier doorgeef om de menselijke hefboom binnen een bedrijf aan te spreken. Het is immers mijn taak om ervoor te zorgen dat de mensen in de flow komen, dat zij één zijn met de tijd. Daarmee bedoel ik dat zij er niet door worden verslonden, maar evenmin naar de klok zitten te turen. Een ander belangrijk aandachtspunt is talent. Vroeger keek men naar het ziekteverzuim, nu kijkt men naar wie met plezier komt werken en naar de sterke punten van die werknemer. Ik regisseer liever de creatieve aanpak van mensen in plaats van slaapverwekkende lessen te geven. Eigenlijk ben ik ingenieur van menselijk talent. Tekst en foto s: Wouter PEETERS 19 I-mag oktober 2011

20 samenleving SAMENLEVING Passief bouwen ligt in lijn van onze filosofie Don Bosco Groot-Bijgaarden stapte in passiefbouwproject en begint straks te bouwen GROOT-BIJGAARDEN. Op voorstel van minister Vandenbroucke en minister Crevits zette de Vlaamse regering op 23 mei 2008 het licht op groen voor 25 passiefscholen, verspreid over alle provincies. Het persbericht waarin het initiatief werd aangekondigd, begon optimistisch met de woorden: Dit jaar nog start de bouw van de eerste Vlaamse passiefscholen. Met I-mag namen we ons toen al voor om in elke Vlaamse provincie één passiefschool op te volgen. Het verliep niet allemaal even vlot als het persbericht toen wel liet uitschijnen, maar voor enkele scholen ziet het passiefexperiment er intussen iets rooskleuriger uit. En dus kunnen we nu met I-mag in elke provincie een school polsen. We beginnen bij Don Bosco in Groot-Bijgaarden. I-mag oktober 2011 Directeur Tony Cornelis. Don Bosco Groot-Bijgaarden telt 1150 leerlingen in het secundair onderwijs. De school schreef in op het passiefbouwproject met een volledige nieuwbouw van m² of 600 m² per bouwlaag. De passiefbouw sluit aan bij een bestaand gebouw, maar wordt er niet in geïntegreerd. Tony Cornelis, directeur van Don Bosco Groot-Bijgaarden: Eigenlijk is het een bouw in twee fasen. De eerste fase was een gewone bouw, die er nu al staat. De tweede fase is de passiefbouw, gelijkaardig aan de eerste fase en van dezelfde architect. Qua vorm ogen beide gebouwen als één gebouw, maar door de passiefbouw zullen er verschillen zijn. De zonwering bijvoorbeeld zal ongeveer een meter voor het gebouw staan met lattenwerk, dat kan draaien volgens de zoninval, zodat de zon in de winter heel goed kan binnenvallen, terwijl dat in de zomer iets minder het geval zal zijn. Zo n zonwering geeft onmiddellijk een heel ander uitzicht aan het gebouw. Waarom schreef Don Bosco zich in het passiefbouwproject in? Het is de filosofie van onze school dat we zo weinig mogelijk energie gebruiken en dat we de energie die we gebruiken, zo maximaal mogelijk inzetten. We zijn hier al jaren bezig met energie. We stimuleren onze leerlingen om onze energiefacturen jaar na jaar te verlagen. Daarvoor nemen we elk jaar nieuwe maatregelen. Hoe minder je aan energie uitgeeft, hoe meer je 20 kunt uitgeven aan didactisch materiaal. Vroeger kwam negentig procent van onze energievoorziening van oude stookolieketels. Die hebben we stuk voor stuk vervangen door gasgestookte hoogrendementsketels met een zeer laag verbruik. Overal waar we nog geen dubbel glas hadden, hebben we dubbel glas laten plaatsen. Alle hoge plafonds werden verlaagd met een vals plafond, waardoor er veel minder energie verloren gaat. Zo konden we ons energieverbruik geleidelijk aan met 30-40% verminderen. Uit de projectdefinitie moest ook blijken dat we al met energie bezig waren en op dat vlak konden we heel wat adelbrieven voorleggen. We waren dan ook blij dat ons project geselecteerd werd. Nieuwe technieken Dat is inmiddels drie jaar geleden, maar jullie zijn nog niet aan het bouwen? Cornelis: Voor de vertraging kunnen we niet één oorzaak of één schuldige aanwijzen. Het is een samenloop van omstandigheden. Zo is de tijdsinvestering groter. Het duurt allemaal wat langer. Het is ook vaak nieuwe materie voor degenen die erbij betrokken zijn en niet iedereen heeft die nieuwe technieken al voldoende in de vingers. We werken ook met meer gespecialiseerde firma s. Zo moeten er aparte berekeningen worden gemaakt voor het energieverbruik en de ventilatie van de passiefbouw. Of plots komen er nieuwe en betere materialen op de markt voor passiefbouw en dan pas je je keuze aan. Dat