Welkom op de Dam! De Dam:

Transcriptie

1 Welkom op de Dam! De Dam: De naam van de dam, heeft hij te danken aan het werk dat hij vroeger verrichtte, het was namelijk een dam in de Amstel. De dam is gebouwd tussen 1204 en 1275, waarschijnlijk tussen 1265 en 1275, maar dat is niet zeker. De dam was ook een verbinding tussen de nederzettingen op de warmoesstraat aan de ene kant, en de nieuwedijk aan de andere kant van de Amstel. In de dam zat ook een sluis, zodat schepen erdoorheen konden varen. Door af en toe grote hoeveelheden water richting het IJ te laten lopen, werd een haven, de Damrak, uitgeschuurd. De dam heeft ook nog de naam Plaetse. Dit kom doordat de dam vroeger eigenlijk twee pleinen waren, het oorspronkelijke plein heette Vissersdam, omdat er vooral vis werd verkocht. Het westerse gedeelte heette Plaetse. De Dam zelf werd tot in de zestiende eeuw Middeldam genoemd. Tot in de 16 e eeuw was de dam ok opgesplitst in twee pleinen, en was de dam zelf niet eens een plein. Maar hoe komt het dat een dam een plein is geworden? Dat komt doordat de dam steeds breder werd gebouwd, en er mensen op

2 gingen zitten voor verkoop en vermaak. Zo werd de dam een plein, en is nu een van de bekendste pleinen van Amsterdam. Rond 1900 werd de Dam deels gesloopt. Toen de beurs van Zocher werd gesloopt begon het, en het eindigde in 1914, toen Naatje is verwijderd. Het plein is opnieuw ontworpen, en het oude plein werd geschiedenis. De enige gebouwen van de 19 e eeuw die er nog staan zijn het Paleis, de Nieuwe Kerk en één huis uit de zeventiende eeuw. Feitjes over de Dam: -tot 1914 reden er geen elektrische treinen over de dam. De dam had toen het drukste paardenwagen-verkeer van Amsterdam. -Naatje was een standbeeld op de dam, en heeft in 1907, 7 jaar voordat het gesloopt wordt, een arm verloren. -eerst was de dam een handelsplein, nu is het een nationaal plein -rond 1965 waren er vele damslapers, dat waren hippies die op de dam overnachtten. Veel bewoners, vooral oudverzetsstrijders, hebben geklaagd. De gemeente deed er niks aan. In 1970 is het plein schoongeveegd. Deze route begint achter het monument op de dam. Het monument: Het monument is opgericht voor de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Het ontwerp is van J. J. P. Oud en de beelden zijn van Johannes Anton Rädecker en de reliëfs van Paul Grégoire. Elk jaar word hier de nationale herdenking gehouden op vier mei. Loop nu aan de linkerkant langs het monument en loop de hele tijd recht door. Eerst komt u langs het Rokin ( de straat met de tram) en daarna komt u langs de Kalverstraat. Dit is een van de drukste straten van Amsterdam. Loop nu verder tot het paleis. Het Paleis op de Dam: 1/2 Het paleis als stadhuis: Het middeleeuwse Stadhuis Het eerste stadhuis van Amsterdam stond op de Dam. Dit is niet het paleis op de Dam, maar het stond wel op dezelfde plek. Het werd gebouwd in de

3 14e eeuw maar is meerdere malen uitgebreid. Dit gebouw brandde af op 7 juli In 1639 had het bestuur al besloten dat er een nieuw stadhuis nodig was. Dit zou later het paleis op de dam worden. Voor het ontwerp hadden ze een prijsvraag uitgeschreven. Uiteindelijk won het ontwerp van Jacob van Campen. Met dit nieuwe stadhuis wilde Amsterdam laten zien hoe machtig en rijk ze waren in de gouden eeuw. Zijn ontwerp was in classicistische stijl en heeft de ideale klassieke verhoudingen. Die verhoudingen werden bepaalt door een twaalfpuntige ster. Volgens verhalen wilde Jacob van Campen zo graag dat alles symmetrisch was dat hij ruzie kreeg met de opdracht gevers. Zij wilden dat er een raam in hun kantoor kwam, maar dan was niet alles precies symmetrisch. Hierdoor nam van Campen ontslag. Het gebouw is gebouwd met bijzondere materialen zoals natuursteen. Ook werd het van buiten mooi versiert, maar zo dat niks afleid van het geheel. Boven de middenpartij is een hoge koepel. Daarbovenop staat een windwijzer in de vorm van een koggeschip, dat is het oude symbool van Amsterdam. Van binnen waren de versieringen opvallender. Met bijvoorbeeld versierde bogen, standbeelden van marmer en veel schilderijen. In de burgerzaal is de vloer versiert met drie cirkels. Het westelijk en oostelijk halfrond en een sterrenkaart. De burgerzaal moest laten zien dat Amsterdam het middelpunt van het universum was. Aan beide zijden van de burgerzaal zijn twee binnenplaatsen omringt door galerijen. Een van de andere rijkelijk versierde ruimtes was de vierschaar daar werden de doodvonnissen bekend gemaakt. De muren waren bedekt met drie levensgrote reliëfs. n het tympanon aan de voorkant van het stadhuis is een gravure met figuren uit de oudheid te zien. Boven op het tympanon staan drie standbeelden. Deze beelden de vrede, de voorzichtigheid en de gerechtigheid uit. Aan de achterkant van het gebouw is ook een tympanon met een gravure. Daarboven staat een standbeeld van Atlas. Hij draagt de wereld en kijkt uit over de stad. Hij moet laten zien dat Amsterdam het middelpunt van

4 de wereld is. In het paleis laten de schilderijen en standbeelden ook elementen uit de oudheid zien. Hiernaast geven ze meestal ook extra uitleg over waar een vertrek voor gebruikt wordt. Het gebouw is nu nog steeds een paleis. Als er mensen op staatsbezoek zijn overnachten ze er. Op 30 april nam Beatrix er afstand van de troon. Er zijn mensen die vinden dat het later ook als stadhuid gebruikt moet worden. Maar dat is nu nog niet zo. Loopt langs de linkerkant van het paleis naar de nieuwerzijds voorburgswal. Loop dan om het paleis heen met het paleis de hele tijd aan uw rechterhand. En loop daarna tussen de Nieuwe kerk en het paleis door de Dam weer op. De Nieuwe kerk: De Nieuw kerk is aan het begin van de 15e eeuw gebouwd. In 1408 kreeg het de bisschoppelijk goedkeuring. Sindsdien is de kerk vaak verbouwd. Tegenwoording worder er geen diensten meer gehouden. Er zijn tentoonstellingen en de inhuldigingen van Beatrix en Koning Willem-Alexander. Het paleis op de Dam 2/2 Van stadhuis naar paleis Lodewijk Napoleon was de 1e koning van Nederland en de 1e bewoner van het Paleis op de Dam. Hij liet in 1808 het stadhuis in Amsterdam, dat eerst een openbaar gebouw was, ombouwen tot zijn eigen paleis. Hij besloot alvast te wonen in het stadhuis totdat er genoeg geld was om er een nieuw paleis te bouwen. Er was een volledige verandering nodig om het eerst openbare stadhuis, te veranderen in een woonpaleis, omdat het nooit was gebruikt als een paleis of überhaupt was bedoelt als een paleis. Ten eerste moest het stadsbestuur gaan verhuizen naar het Prinsenhof. Daarna moest het stadhuis van binnen worden veranderd in een normale huis met kamers etc. Het stadhuis

5 had een 17 eeuws symbolische uiterlijk die de macht van het stadsbestuur liet zien. Dat moest worden veranderd in een Frans Empirestijl, omdat de eerste stijl niet geschikt was voor een woonpaleis. Het balkon vooraan het paleis werd gebouwd omdat Lodewijk een manier wou hebben om zichzelf aan het volk te laten zien. De bestuurders van Amsterdam gedroegen zich alsof deze renovatie van het stadhuis naar een paleis het beste was wat Amsterdam ooit kon overkomen. Lodewijk heeft niet lang kunnen genieten van zijn verblijf in het Paleis. In 1810 werd hij eruit gestuurd door zijn eigen broer. Hij vond dat Lodewijk veel te veel luisterde naar de Nederlanders. Lodewijks broer vond dat de koning en de regering hier hoorden te zitten. Dat laatste is niet gebeurd. In de 19e eeuw wordt Amsterdam de hoofdstad van Nederland. In 1813 worden de Oranjes de vorsten van Nederland. Er kwam een wet dat zei dat de vorsten altijd in de hoofdstad moesten worden ingehuldigd. In 1840 komt Willem II van Utrecht naar Amsterdam en gaat naar zijn paleis. Willem II ging vanaf zijn paleis met zijn gevolg naar een middeleeuwse kerk van de stad van Amsterdam. Dit wordt de plek waar de nieuwe koning(in) moet worden ingehuldigd. De kerk werd ook af en toe voor andere dingen gebruikt. Zoals we allemaal weten, trouwde koningin Maxima met koning Willem- Alexander in die kerk. Amsterdam werd dè hoofdstad van Nederland. Loop verder aan de linkerkant van de Dam. Eerst is aan uw linker hand de niewe dijk. Ga deze niet in. Als u verder rechtdoor loopt is de eerst volgende straat aan uw linkerzijde het Damrak ( de straat met de tram). Ga het Damrak op en steek over als u aan uw rechterkant de beurs ziet. De beurs van Berlage: Je ziet nu de beurs van Berlage, dit is een vroeg twintigste eeuws gebouw. Dit gebouw wordt tegenwoordig gezien als het begin van de modernistische architectuur. De beurs van Berlage was de derde beurs in Amsterdam en dit door Berlage ontworpen gebouw, is neergezet ter vervanging van het oude beurs gebouw. Het oude beurs

6 gebouw ontworpen door de archtitect Jan David Zocher, was sterk verouderd en had de bijnaam het Mausoleum gekregen. Daarvoor was er ook al een ander beursgebouw uit de 17de eeuw ontworpen door Hendrick de Keyser. Voor het bouwen van de beurs van Berlage liet de gemeente Amsterdam alle handelaren een beursbelasting betalen, want ze vonden dat de handelaren het beursgebouw zoveel mogelijk zelf moesten betalen. Deze betaling van belasting begon al voordat het ontwerp al was uitgekozen. De gemeente wilde namelijk een internationale ontwerpwedstrijd gehouden, maar dit wekte veel ongenoegen op. Want de architecten die georganiseerd waren in Architectura et Amica (een nederlandse architecten organisatie) waren het hier niet mee eens volgens hun moest het een nationale ontwerpwedstrijd worden. Omdat het een een belangerijk gebouw in de Nederlandse hoofdstad moest worden. Dit vondt de comissie die de al bestaande ontwerpen op uitvoerbaarheid moesten uittesten geen goed idee. Dit idee werd daarom niet uitgevoerd, maar hierna volgden nog veel meer onenigheid over de plaats, plek en vorm van het gebouw. Uiteindelijk werd de wedstrijd gehouden en kwamen er 201 ontwerpen binnen waarvan twee te laat. Daarna werden van de meer dan tweehonderd inzendingen vijf uitgekozen, na nog meer was de raad hier gekibbel hier nog niet over eens. Omdat er in het jaar 1885 niet veel was gehandeld, en de oude beurs dus toen nog goed genoeg was, bleef het probleem liggen tot er in mei 1887 een nieuw idee werd voorgesteld wat ook niet werd uitgevoerd. Hierna volgde nog meer onrust en de belasting bleef maar doorgaan tot in 1898 uiteindelijk Berlage s ontwerp werd uitgekozen. Dit ontwerp werd gebouwd tussen 1898 en 1903 na enkele problemen in de bouw. Deze problemen onstonden doordat de beurs gebouwd was op de rivierbeding van de rivier de Amstel, hierdoor verzakte het gebouw al tijdens de bouw maar uiteindelijk in 1903 stond het gebouw er. Het ontwerp van Berlage was gebaseerd op een concept bestaande uit verschillende driehoeken. Hierbij werden ook de onderwerpen de handelstad Amsterdam, en de samenleving

7 die geen klasse of aanzien aan geld toekent behandeld. De rol van het beursgebouw in de rest van de geschiedenis schommelde. Oorspronkelijk was de ideaal van Berlage dat het een gebouw werd waar kunst, cultuur, economie, en de maatschappij zouden samenkomen. Maar het uiteindelijke doel was toch echt de handel, dit ging alleen snel fout. Want al in 1912, negen jaar naar de op vertrok de snel groeiende effecten handel naar een ander nieuw beursgebouw op beursplein 5. En op het moment dat het toen tijdelijke Instituut voor Industriële Vormgeving ontstond in 1961 trokken er steeds meer beurzen weg uit de Beurs van Berlage. Als laatste van de beurzen vertrok de Optiebeurs in 1987, de allerlaatste organisatie op het financiële vlak vetrok 11 jaar later in 1998, dit was de Argrarische Termijnmarkt. Nu doet de Beurs van Berlage dienst als een cultureel gebouw. Het gebouw wordt gebruikt voor tentoonstellingen maar is ook tot december 2012 gebruikt door het Nederlands Philharmonisch Concert. Verder is bij de vroegere hoofdingang nu een café het Beurs van Berlage café. De Beurs van Berlage is begonnen als één van 205 ontwerpen werd daarna het beursgebouw en is nu een belangrijk gebouw voor Amsterdam en staat zelfs op een lijst van de duizend belangerijkste twintigste eeuwse gebouwen. Loop nu terug naar de dam. Einde van de route. De route ^