Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar X Vaststelling van de begroting van de uitgaven en de ontvangsten van het Ministerie van Defensie (X) voor het jaar 1996 Nr. 95 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG Vastgesteld 25 april 1996 De vaste commissie voor Defensie 1 heeft naar aanleiding van twee besloten bijeenkomsten over de problematiek van het «jungle»-syndroom bij brief van 27 maart jl. nog enkele vragen aan de staatssecretaris van Defensie voorgelegd. Bij brief van 26 april jl. heeft de staatssecretaris van Defensie deze vragen beantwoord. Beide brieven zijn hierna afgedrukt. De voorzitter van de commissie, Korthals De griffier van de commissie, Teunissen 1 Samenstelling: Leden: Mateman (CDA), Wolters (CDA), Korthals (VVD), voorzitter, Weisglas (VVD), H. Vos (PvdA), Van den Berg (SGP), Van Traa (PvdA), Van Gelder (PvdA), Zijlstra (PvdA), Hillen (CDA), Valk (PvdA), Sipkes (GroenLinks), Van Hoof (VVD), Bukman (CDA), Hoekema (D66), ondervoorzitter, Leerkes (Unie 55+), De Koning (D66), Hessing (VVD), Van den Bos (D66), Van Ardenne-van der Hoeven (CDA), Verkerk (AOV), Van Waning (D66), Sterk (PvdA), Van den Doel (VVD), vacature (CD). Plv. leden: Terpstra (CDA), Beinema (CDA), Van Rey (VVD), Van Heemskerck Pillis-Duvekot (VVD), Dijksman (PvdA), Van Middelkoop (GPV), Houda (PvdA), Middel (PvdA), Van Gijzel (PvdA), Verhagen (CDA), Woltjer (PvdA), Rosenmöller (GroenLinks), Hoogervorst (VVD), Mulder-van Dam (CDA), Ter Veer (D66), Stellingwerf (RPF), De Hoop Scheffer (CDA), Blauw (VVD), Scheltema-de Nie (D66), Van der Hoeven (CDA), Van Wingerden (AOV), Roethof (D66), Rehwinkel (PvdA), Keur (VVD), Marijnissen (SP). 6K1425 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 1996 Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr. 95 1

2 Aan de Staatssecretaris van Defensie s-gravenhage, 27 maart 1996 Na twee besloten bijeenkomsten met zowel vertegenwoordigers van de groep «junglezieken», als met u en functionarissen van het ministerie van Defensie die van meetaf aan en tot op dit moment een rol hebben gespeeld bij de problematiek van het «jungle»-syndroom, verzoek ik u namens de vaste commissie voor Defensie op zo kort mogelijke termijn uw opvatting te doen toekomen met betrekking tot de navolgende aangelegenheden: 1. de reikwijdte en importantie van het reeds verrichte onafhankelijk onderzoek van het Reinier de Graafgasthuis te Delft in het licht van de thans beschikbare informatie; 2. de nog te verrichten vervolgonderzoeken die, zo nodig in samenspraak of onder verantwoordelijkheid van het ministerie van VWS, moeten worden geëntameerd teneinde tot een sluitende diagnose te komen; 3. het gegeven dat betrokken militairen bewust danwel onbewust betrokken zijn geweest bij medische experimenten; 4. de uiteenlopende standpunten van verschillende nationale en internationale instanties en deskundigen met betrekking tot het middel Lariam; 5. het hanteren van verschillende vaccinatieschema s door de afzonderlijke krijgsmachtdelen; 6. de verdere behandeling van de zieken met het «jungle»-syndroom als groep danwel individueel; 7. het verkrijgen van zicht op de omvang van het probleem in relatie tot de terughoudendheid van betrokkenen in het licht van de huidige «militaire» cultuur bij ziekzijn om zich te melden uit angst voor repercussies voor de rechtspositie en het carrièreverloop, en het bieden van een garantie dat het ministerie van Defensie zich verantwoordelijk blijft voelen voor de rechtspositie van (militair) personeel met een contract voor bepaalde en onbepaalde tijd, alsmede voor reeds afgezwaaid personeel dat met genoemd syndroom is geconfronteerd; 8. de mogelijkheid van vrije artsenkeuze, gelet op het feit dat binnen de krijgsmacht de huisarts, de bedrijfsarts en de verzekeringsarts in één persoon zijn verenigd, en de daarbij in het geding zijnde beroepsethiek; 9. het gegeven dat de bestaande medische en psycho-sociale zorg voor, tijdens en na afloop van vredesoperaties door betrokkenen als inadequaat wordt ervaren, daar begeleiding vanuit het bedrijfsstandpunt in plaats van het individu voorop lijkt te staan; 10. de initiatieven die zijn c.q. zullen worden genomen om te komen tot een structureel aanspreekpunt voor betrokkenen. Voorts stelt de commissie een beschouwing uwerzijds op prijs over het feit dat tijdens de besloten bijeenkomst met functionarissen van het ministerie van Defensie werd bevestigd dat een aanzienlijk aantal personen na uitzending met psycho-somatische aandoeningen uit de Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr. 95 2

3 «strijd» komt. Op welke studies, door wie uitgevoerd, zijn deze uitspraken gebaseerd? Zal de onlangs door u geïnstalleerde commissie Jonge Veteranen zich hierover gaan buigen? Kan de vaste commissie in dit verband tevens worden geïnformeerd over de taakopdracht van deze commissie? Tenslotte is de commissie ten zeerste geïnteresseerd in alle verdere acties die u inmiddels in gang heeft gezet c.q. in gang zult zetten, zowel departementaal als interdepartementaal in de richting van uw ambtgenote van VWS met betrekking tot onderhavige aangelegenheid. Namens de vaste commissie, Korthals, voorzitter Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr. 95 3

4 Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal s-gravenhage, 26 april 1996 Hierbij bied ik u aan de antwoorden op de ingediende vragen van de vaste commissie voor Defensie naar aanleiding van de twee besloten bijeenkomsten met betrekking tot het zogeheten Cambodja-Klachten- Complex. Voor zover de vragen betrekking hebben op aspecten van de volksgezondheid, zijn zij opgesteld in overleg met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De Staatssecretaris van Defensie, J. C. Gmelich Meijling Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr. 95 4

5 Antwoorden op de vragen van de vaste commissie van Defensie van 27 maart en 2. Het onderzoek van het Reinier de Graaf Gasthuis was bedoeld om voor individuele militairen uit de groep een diagnose en behandeling vast te kunnen stellen, en indien van toepassing een gemeenschappelijke oorzaak voor het klachtencomplex op te sporen en de rol van Lariam daarbij aan te geven. De belangrijkste bekende ziekterisico s die samenhangen met de omstandigheden in Cambodja en die in verband zouden kunnen worden gebracht met de klachten zijn onderzocht. De vraag met betrekking tot de reikwijdte en importantie van het onderzoek is voorgelegd aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg van het Staatstoezicht op de Volksgezondheid, die tot de volgende conclusies komt: Door het ontbreken van een controlegroep, wat het gevolg is van het retrospectieve karakter van het onderzoek, is het niet mogelijk geweest om aan te geven wat individuen in de onderzochte groep onderscheidt van individuen in een vergelijkbare groep. Een wetenschappelijk verantwoorde uitspraak over de relatie tussen blootstelling en gevolgen is daardoor niet te geven. De gevolgde methode is niet geschikt om een wetenschappelijk sluitend antwoord te kunnen geven op de vraag of Lariam als gemeenschappelijke factor een rol heeft gespeeld in de medisch-somatische problematiek. In het onderzoeksprotocol is niet aangegeven waarom voor een bepaalde test is gekozen en niet voor een andere. Daarom is de relevantie van de keuze niet te beoordelen. Voor individueel onderzoek is de grens bereikt. De somatische en psychische componenten zijn voldoende onderzocht. De pragmatische benadering heeft echter niet kunnen leiden tot een wetenschappelijk sluitend antwoord op de onderzoeksvragen. Verder individueel of groepsgericht somatisch onderzoek herbergt het ongewenste risico voor fixatie aan de behoefte aan een gemeenschappelijke diagnose, die mogelijk niet te vinden is. Een sociaal-geneeskundige, epidemiologische aanpak zou kunnen leiden tot een antwoord op de vraag wat de mensen met klachten onderscheidt van de naar leeftijd en ervaring vergelijkbare mensen. Daarmee zou inzicht kunnen worden verkregen in de mechanismen die tot klachten leiden en mogelijk tot inzicht in preventieve maatregelen. Deze suggestie zal worden gevolgd. Daartoe zal zo spoedig mogelijk contact worden gelegd met een instituut dat met dergelijk onderzoek de nodige ervaring heeft. Gelet op de ervaringen met het «golf-syndroom» is het onwaarschijnlijk dat een «sluitende diagnose» kan worden gesteld. Vanuit medisch oogpunt is het blijven zoeken naar een diagnose niet zonder risico voor de betrokkenen. Het kan leiden tot fixatie aan de behoefte aan een tastbare oorzaak, waar er mogelijk geen te vinden is. Dat kan herstel ernstig in de weg staan. Met betrekking tot het Cambodja Klachten Complex (CKC) kan worden gesteld dat bij bijna alle militairen de klachten na verloop van tijd minder zijn geworden. Deze ervaring leert dat een diagnose voor het herstel niet noodzakelijk is. Hetzelfde verloop heeft zich voorgedaan bij het «golf-syndroom». De vele vervolgonderzoeken in dat kader hebben niet kunnen bijdragen aan het stellen van een gemeenschappelijke diagnose of het instellen van een specifieke behandeling. Om dat te vermijden is het beter behandeling en begeleiding af te stemmen op de specifieke individuele behoefte van de patiënt. Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr. 95 5

6 Bovenstaande opvattingen van de Inspectie voor de Gezondheidszorg van het Staatstoezicht op de Volksgezondheid worden door de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport onderschreven. 3. Van medische experimenten is geen sprake geweest. Wel zijn er op initiatief van de geneeskundige dienst der Zeemacht gegevens over de resultaten van het gezondheidsbeleid vastgelegd met als doel dat beleid, afhankelijk van de omstandigheden aan te kunnen passen. Het betrof een beschrijving van de gegevens die werden bijgehouden door de geneeskundige dienst en/of door de militair op basis van vrijwilligheid waren verstrekt in de vorm van een ingevulde anonieme vragenlijst. Alle deelnemers zijn vooraf over het onderzoek geïnformeerd (informed consent). Voor de afname van bloed werd toestemming gevraagd en verleend. Deelname aan het onderzoek geschiedde op vrijwillige basis. Het onderzoek omvatte een analyse van de mogelijke beïnvloeding van standaard vaccinaties op vaccinaties tegen geelzucht (hepatitis A en B). De resultaten van het onderzoek worden in de medische vakpers gepubliceerd. De groep van 27, als klein deel van de totale onderzoeksgroep, is mondeling op de hoogte gesteld van de resultaten van dit onderzoek. 4. Aanvankelijk werd door de KL een combinatie van Chlorquine/ Paludrine als malaria-profylaxe gebruikt. Voor de KM is vanaf het begin Lariam gebruikt. Al tijdens de eerste rotatie heeft ook de KL Lariam voorgeschreven. De beslissing om Lariam als malaria-profylaxe te kiezen is tot stand gekomen na zeer uitgebreid overleg en met unanieme instemming van nationale en internationale experts op het gebied van de behandeling en profylaxe van malaria. De nationale deskundigen zijn adviseurs van de Inspectie voor de Gezondheidszorg. In de bijeenkomst tussen de Chief Medical Officer (CMO) van UNTAC en de Senior Medical Officers (SMO) van de detachementen hebben de opeenvolgende Nederlandse SMO s het Nederlandse beleid toegelicht. De CMO heeft dat beleid als een gegeven geaccepteerd. In augustus 1992 is door de Inspecteur Geneeeskundige Dienst voor de Zeemacht op grond van de eerste bevindingen besloten om het beleid niet te wijzigen. De steun daarvoor werd gegeven door de Malaria Unit van de Australische strijdkrachten in Phnom Penh. Bij de keuze van Lariam is via het Centers for Disease Control and Prevention contact geweest met malaria deskundigen van de WHO die de juistheid van de keuze bevestigden. De vraagstelling suggereert dat de nationale en internationale standpunten uiteenlopend zouden zijn. Dat is echter niet het geval. De effectiviteit van Lariam stond en staat niet ter discussie. Voor bepaalde gebieden in Cambodja was en is Lariam het middel van de eerste keuze. Dit werd in maart 1996 nog eens door de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport bevestigd. Door middel van het nieuwe Malariabulletin van de Hoofdinspectie voor de Gezondheidszorg, dat in april is uitgekomen, zijn alle artsen in Nederland over de malariaprofylaxe geïnformeerd. Op grond van het gezondheidsrisico, het malariarisico en de beschikbare financiële middelen is in sommige situaties en door sommige landen van Lariam afgeweken. 5. Met betrekking tot de UNTAC-operatie zijn er tussen de daar aanwezige Navo-landen geen opmerkelijke verschillen in het vaccinatiepakket geweest. Difterie/Tetanus/Polio- en Japanse-Encephalitisvaccinaties zijn door alle landen gebruikt. Tyfus, Rabies, Meningococcen en Hepatitis A en B vaccinaties werden op voornamelijk financiële gronden door sommige landen beperkt tot kleinere risicogroepen. Landen met een traditie van troepeninzet buiten het eigen grondgebied (de Verenigde Staten van Amerika, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk) Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr. 95 6

7 beschikken over militairen met een veel bredere basisimmuniteit dan Nederland. Dit wordt mede veroorzaakt door het feit dat in de diverse landen verschillende ziekten voorkomen waartegen de gehele bevolking een zekere immuniteit heeft opgebouwd. Het ligt derhalve voor de hand dat landen die deelnemen aan vredesmissies op sommige punten een van Nederland afwijkend vaccinatiepakket gebruiken. Voor militairen uit Nederland, dat nog niet zo frequent personeel heeft uitgezonden, zal een omvangrijker vaccinatiepakket noodzakelijk zijn dan voor militairen uit landen die wel frequent mensen uitzenden en waar de basisimmuniteit anders is. Geconcludeerd mag worden dat er verklaarbare verschillen waren in de toegediende vaccinaties in de verschillende internationale contingenten. De beschermingsgraad van de Nederlandse militairen van verschillende krijgsmachtdelen was identiek. Het huidige beleid van defensie is dat personeel dat is aangewezen om binnen zeer korte tijd te worden uitgezonden reeds zo volledig mogelijk is gevaccineerd tegen de meest voorkomende specifieke verwekkers van ernstige ziekten in mogelijke operatiegebieden en dat het overige personeel is gevaccineerd tegen de algemene ziekteverwekkers. Dit beleid is tot stand gekomen op basis van een zorgvuldige inschatting van de risico s die zijn verbonden aan de vaccinatie, het vóórkomen van besmettelijke ziekten in de mogelijke operatiegebieden, de risico s die verbonden zijn aan de ziekte en de tijd die beschikbaar is om bescherming op te bouwen. 6. Defensie heeft nadat de resultaten van de onderzoeken in Delft en bij de Afdeling Individuele Hulpverlening bekend waren een afweging gemaakt van de voor- en nadelen van voortzetting van de groepsmatige benadering. De conclusie van het onderzoek was dat een gemeenschappelijke oorzaak voor de klachten niet waarschijnlijk is. Verder was er naast een aantal gemeenschappelijke klachten ook sprake van een grote diversiteit. Daarnaast is in de overwegingen betrokken het risico voor fixatie op het zoeken naar een gemeenschappelijke oorzaak. Tenslotte kan het in groepsverband uitsluitend aandacht geven aan klachten een negatief effect hebben op het herstel. Een individuele benadering bij het opsporen van een eventuele oorzaak voor klachten en bij de verdere behandeling en begeleiding is dan de meest voor de hand liggende keuze. 7. Defensie onderkent dat er een verschil is in het zicht op de omvang van het probleem. In februari 1996 waren er bij Defensie slechts 6 gevallen van CKC in naam bekend. De AFMP stelt dat er bij hen zeker 135 gevallen bekend zijn. Meerdere malen is door Defensie getracht een nader beeld te krijgen van de omvang van het probleem. De bedoeling daarvan was om het beleid met betrekking tot onderzoek, behandeling en begeleiding daarop af te kunnen stemmen ten einde een bijdrage te kunnen leveren aan het herstel van de gezondheid en de inzetbaarheid van de betrokken militairen. Verondersteld wordt dat het contact met onderdeelsartsen werd vermeden uit angst voor repercussies op het terrein van de rechtspositie. Hetzelfde fenomeen doet zich voor bij andere bedrijven in reorganisatie die gepaard gaat met afslanking. Een extra factor die bij militairen een rol speelt, is dat er hoge eisen worden gesteld aan geestelijke en lichamelijke gezondheid en dat men sneller voor afkeuring in aanmerking komt. Om deze drempels voor de toegang tot een adequate behandeling en begeleiding te verlagen, heeft de Directeur Generaal Personeeel meerdere malen bij de groep van 27 en de voorzitter van AFMP benadrukt dat het streven naar reïntegratie in de militaire organisatie voorop staat en dat de beoordeling van eventuele dienstongeschiktheid pas aan de orde is als er geen uitzicht meer is op verbetering. De vastgestelde tijdschema s voor de beoordeling van dienstongeschiktheid zullen daarbij niet maatgevend zijn. Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr. 95 7

8 Ook als mocht blijken dat reïntegratie in de militaire organisatie niet meer mogelijk is zal een maximale inspanning worden geleverd reïntegratie elders te bewerkstelligen. Dit beleid is vervolgens uitgedragen in het militair-medische en in het personeelstraject. Voorts heeft Defensie door middel van een persoonlijk schrijven van de Directeur Generaal Personeel, aangeboden door tussenkomst van de voorzitter van de AFMP, de gehele groep militairen met klachten geïnformeerd over het defensiebeleid en hen opgeroepen zich zo nodig onder behandeling te stellen. Tenslotte zal nog moeite worden gedaan ook de militairen, die de dienst inmiddels hebben verlaten en nog klachten hebben die zij toeschrijven aan hun verblijf in Cambodja te benaderen en te informeren. Een aantal van hen bevindt zich bij de groep die bij de AFMP bekend is en heeft eerder genoemde oproep reeds ontvangen. Omdat deze groep voor geneeskundige behandeling is aangewezen op civiele instanties, zal Defensie ook huisartsen informeren over het CKC. Daarnaast kan deze groep in geval van psychologische hulpverlening een beroep doen op defensie-voorzieningen op het gebied van psychologische hulpverlening. Als een post-actieve militair van mening is dat zijn klachten verband houden met de uitoefening van de dienst kan er op verzoek een onderzoek plaats vinden naar de vraag of sprake is van invaliditeit met dienstverband. 8. Binnen de militair-geneeskundige organisatie is er sprake van een zekere mate van vrijheid van artsenkeuze. Deze vrijheid is echter evenals in de civiele gezondheidszorg niet absoluut. Ook daar zijn er beperkingen die het gevolg zijn van factoren die verband houden met de wijze waarop de gezondheidszorg is gestructureerd. De militaire arts is belast met de geneeskundige zorg voor de militair en met de geneeskundige ondersteuning van de eenheid waartoe deze behoort. De zorg voor de militair betekent behandeling en begeleiding. De ondersteuning van de eenheid betekent onder meer advisering van de commandant met betrekking tot gezondheidsrisico s en preventie. Dit kan ook betekenen dat informatie over beperkingen in inzetbaarheid van individuele militairen aan de commandant wordt gemeld. Het gaat dus niet om informatie over ziekte of aandoeningen. Verder is de melding alleen van belang als de commandant daarmee maatregelen kan nemen om risico voor de gezondheid van het individu of de groep en/of risico voor aantasting van de effectiviteit van het operationeel optreden te voorkomen. Dergelijke meldingen geschieden in goed overleg met de betrokken militair. Het voordeel van deze invulling van de onderdeelsartsenfunctie is dat de zieke militair te allen tijde gegarandeerd is van een goede afweging tussen belastbaarheid van de patiënt en belasting door de functie. Als de communicatie tussen militair, onderdeelsarts en commandant goed is en er vanuit een vertrouwensbasis met elkaar wordt gewerkt dan leidt dit systeem niet tot onduidelijkheden en voorziet het in de behoeften van alle partijen. De beroepsethiek is daarbij niet in het geding. Voor de volledigheid wordt nog opgemerkt dat beoordeling van blijvende dienstongeschiktheid of claim-beoordeling (verzekeringsgeneeskunde) niet tot de taak van de onderdeelsarts behoren en dat het verstrekken van informatie uit het dossier van de militair alleen is toegestaan met toestemming van de betrokkene. 9. Bij de medische en de psycho-sociale begeleiding, voor, tijdens en na afloop van vredesoperaties, staat de zorg voor de individuele gezondheid en inzetbaarheid van de militair voorop. Deze op het individu gerichte begeleiding levert tevens een bijdrage aan de kwaliteit van de uitvoering van de taken van de krijgsmacht. Het is echter niet gewenst dat er door de op het individu gerichte begeleidende taak een negatief effect ontstaat op Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr. 95 8

9 de kwaliteit van de uitvoering van de taken van de krijgsmacht. In dat geval is de individuele begeleiding ondergeschikt aan de uitvoering van de operationele taak. 10. Onlangs heeft Defensie besloten een centraal meldpunt in te stellen. Hiertoe is overgegaan omdat de omvang van het CKC-probleem onbekend was en zich incidenteel vragen van CKC-ers voordeden. Aanvankelijk was gekozen voor een coördinerende en inventariserende rol van de Sous-Chef-Geneeskundige Dienst/Zaken van het krijgsmachtdeel. De SCGD/Z zou door de onderdeelsarts geïnformeerd moeten worden. In de loop van de tijd bleek dat zich bij de SCGD/Z echter slechts enkele militairen hadden gemeld. De doelstellingen van het meldpunt zijn: inzicht verkrijgen in de omvang van het probleem en informatie verstrekken aan CKC-ers of andere geïnteresseerden. Verder vervult het een verwijsfunctie in de organisatie op diverse terreinen. Tenslotte is het een contactpunt voor buitenlandse instituten die activiteiten verrichten op hetzelfde terrein. Het moet dus gezien worden als een soort «helpdesk» en niet als ingang voor hulpverlening. Wat betreft de studies die vermelden dat een aanzienlijk aantal personen na uitzending met psycho-somatische aandoeningen uit de strijd komt en de instelling van de commissie Jonge Veteranen bericht ik u het volgende. Uit de literatuur zijn gegevens bekend over aantallen personen die na uitzending lichamelijke en/of psychische klachten hebben. Van de 2.8 miljoen Amerikaanse soldaten die van 1964 tot 1973 in Zuid-Oost Azie waren ingezet vertoonden er ongeveer (17,8%) langdurige aanpassingsproblemen na terugkeer (Wilson, Strangers at home: Vietnam veterans since the war, Praeger Press, 1980). Prof. dr. L. Weisaeth, hoogleraar psychiatrie aan de Faculteit der Geneeskunde te Oslo heeft in 1990 een studie verricht naar stressreacties onder Unifil contingenten van 1978 tot Van het Noorse contingent had 39.6% mentale- of stressproblemen. Van het Nederlandse contingent was dat 18.5%. Uit een follow-up studie blijkt dat zich na afloop van de uitzending na verloop van tijd nog bij 5% van de mensen klachten kunnen voordoen. Deze gegevens zijn gepubliceerd in het Marineblad van oktober Van 19 tot 22 februari 1996 is door de Belgische militair geneeskundige dienst in het kader van het Partnership for Peace programma een congres georganiseerd met als titel: International Conference on Stress Management in Peacekeeping and Humanitarian operations. Door verschillende inleiders werden getallen genoemd over het vóórkomen van stressreacties na vredesoperaties of humanitaire acties. De vertegenwoordiger van Wit-Rusland deed verslag van de gevolgen van de oorlog in Afghanistan. Hierbij waren militairen uit Wit-Rusland betrokken. Meer dan 6000 (ca. 20%) van hen hadden na de oorlog behoefte aan psychologische hulp. Dit is aanleiding geweest om een centrum voor «rehabilitation en psychological consultation» op te richten. In de periode hebben 89 veteranen dit centrum geconsulteerd. Een vertegenwoordiger van België deed verslag van traumatische stressreacties naar aanleiding van het optreden in Rwanda in In die tijd waren 350 militairen en 1500 burgers in Rwanda aanwezig. Bij 4% van de militairen en 5.7% van de burgers werd PTSD geconstateerd. Een vertegenwoordiger van Nederland deed verslag van een onderzoek onder 226 militairen die deel hadden genomen aan VN-missies in voormalig Joegoslavië, Angola of Irak. Het resultaat van het onderzoek was dat 24% van de groep psychologische en/of psycho-sociale problemen had doorgemaakt. In 2% Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr. 95 9

10 van de gevallen was sprake van PTSD. In een tweede bijdrage van Nederland werd verslag gedaan van een onderzoek onder Libanon veteranen ( ). Het onderzoek vond in 1987 plaats. Geconstateerd werd dat 10% van de veteranen klachten had, variërend van aanpassingsproblemen tot PTSD. Dit geeft aan dat de problemen die zich tijdens en na uitzending kunnen voordoen niet nieuw zijn en niet specifiek zijn voor de uitzending naar Cambodja. Het geeft ons echter nog te weinig inzicht in de ontwikkelingen in de zorgbehoefte van veteranen en hun familieleden en in de eisen waaraan een adequate zorgorganisatie moet voldoen. Daarom heb ik op 1 maart 1996 een Begeleidingscommissie Onderzoek Veteranenzorg ingesteld, die toe zal zien op een onderzoek dat wordt uitgevoerd door de vakgroep medische psychologie van het Instituut voor Extramuraal Geneeskundig Onderzoek (EMGO-Instituut) van de Vrije Universiteit Amsterdam. De taakopdracht van de Begeleidingscommissie is toezien op de uitvoering van het onderzoek, fungeren als intermediair tussen de onderzoekers en het veld van onderzoek, het geven van een oordeel over de tussenrapporten en het eindrapport en het opstellen van aanbevelingen naar aanleiding van de onderzoeksresultaten. Het doel van het onderzoek is inzicht te verkrijgen in de ontwikkelingen in de zorgbehoefte van veteranen en hun gezinsleden en de eisen waaraan een adequate zorgorganisatie, nu en in de toekomst, moet voldoen. Wat betreft de acties die Defensie in gang heeft gezet verwijs ik u naar bovenstaande beschouwing en de antwoorden op de vragen 1 en 2. Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr