Jeugd en recht. Mr. A.P. van der Linden Mr. F.G.A. ten Siethoff Mr. A.E.I.J. Zeijlstra-Rijpstra

Transcriptie

1 Jeugd en recht

2 Jeugd en recht Mr. A.P. van der Linden Mr. F.G.A. ten Siethoff Mr. A.E.I.J. Zeijlstra-Rijpstra Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009

3 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 740, 820 Ontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press, Zeist Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Voorwoord 1 4 Bij de negende druk Ter oriëntering Inleiding Begripsaanduidingen Jeugdrecht Jeugdbescherming en jeugdbeschermingsrecht Jeugdhulpverlening en jeugdwelzijnszorg Jeugdzorg Historisch overzicht De tijd voor Kinderwetten van Kinderwetten na De organisatie van de jeugdhulpverlening Samenwerkingsvormen 36 2 Plaats van de jongere in het Nederlandse recht Inleiding Afstamming Geboorte Erkenning Gerechtelijke vaststelling van het vaderschap Vaderschapsactie Adoptie Minderjarigheid Inhoud van het begrip minderjarigheid Consequenties van minderjarigheid Uitzonderingen 48

5 6 Jeugd en recht 2.4 Gezag Ouderlijk gezag Voogdij Woonplaats Weglopen van huis Alimentatie Levensonderhoud en minderjarigen Naam en naamswijziging Voornaam Wijziging van de voornaam Geslachtsnaam Wijziging van de geslachtsnaam Nationaliteit en naturalisatie Verkrijgen van het Nederlanderschap Verlies van het Nederlanderschap Burgerlijke stand Hoorrecht Toepassing hoorrecht Uitzonderingen Procedure Medische behandeling De Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) De Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (BOPZ) 82 3 Adoptie Inleiding Het juridische karakter van de maatregel Voorwaarden Voorwaarden betreffende het kind Voorwaarden betreffende de adoptanten Voorwaarden betreffende de ouders Nationale adoptie Internationale adoptie Voorwaarden Bijzondere omstandigheden Verplichte voorlichting De beginseltoestemming Klachtrecht De betekenis van het Haags Adoptieverdrag 1993 voor de interlandelijke adoptie Adoptieprocedure 99

6 Inhoud Gevolgen De Wet conflictenrecht adoptie Herroeping Draagmoederschap Juridische vormgeving van de verhouding tussen de ouders Inleiding Huwelijk Vereisten Toestemmingen Formaliteiten Stuiting en nietigverklaring Gevolgen van het huwelijk Einde van het huwelijk Echtscheiding Algemeen Gronden Procedures Gevolgen Scheiding van tafel en bed Andere samenlevingsvormen Geregistreerd partnerschap Beëindiging van het geregistreerde partnerschap Contractuele regeling Kinderen Maatregelen van het Burgerlijk Wetboek Inleiding Overzicht van de maatregelen Justitiële maatregelen: laatste middel tot hulpverlening Beperking van het gezag: de ondertoezichtstelling Inleiding Grond voor deze maatregel Totstandkoming Voorlopige ondertoezichtstelling Uitvoering van de maatregel Uithuisplaatsing Positie van de jongere en zijn ouders tijdens de ondertoezichtstelling 1 38

7 8 Jeugd en recht Plaats van de ondertoezichtstelling binnen het totale maatregelenpakket Ontneming van het gezag Inleiding Ontheffing Gedwongen ontheffing Ontzetting Ontslag en ontzetting uit de voogdij Procedures Gevolgen van de maatregelen Herstel en proefherstel Schorsing van het gezag en voorlopige voogdij Inleiding De begrippen schorsing en voorlopige voogdij Totstandkoming van schorsing en voorlopige voogdij Voortgezette hulpverlening Strafrechttoepassing voor jongeren Strafrecht Inleiding Strafrecht voor jeugdige personen Wet Mulder Verschillen met meerderjarigenstrafrecht Leeftijdsgrenzen Diversie Strafrechtelijke procedure voor jeugdige personen Inleiding Opsporen Verhoor Politie Halt en Stop Officier van justitie Inverzekeringstelling en voorlopige hechtenis Strafbare feiten en competentie Terechtzitting Straffen en maatregelen Tenuitvoerlegging en voorwaardelijke invrijheidstelling 1 78

8 Inhoud Scholings- en trainingsprogramma (Stp) Positie van de jeugdige verdachte en zijn ouders tijdens de strafprocedure Inleiding Ouders Raadsman Vroeghulp Verschijnen bij zittingen Rechtsmiddelen Strafregisters Het cliëntvolgsysteem jeugdcriminaliteit Jeugdzorg Inleiding Wet op de jeugdzorg (algemeen) Uitgangspunten en beleidsdoelstellingen Structuur Planning Praktijk Bureau Jeugdzorg Kwaliteitsregels Werkplan Hulpverleningsplan Inzagerecht en recht op afschrift Cliëntenraden Cliëntenvertrouwenspersoon Klachtrecht Inspectie Jeugdzorg Adviesorganen en wetenschappelijk onderzoek De Raad voor strafrechtstoepassing en jeugdbescherming Het Nederlands Jeugdinstituut Verhouding particulier initiatief en overheid Particulier initiatief Overheid Voorwaardenscheppende activiteiten en toezicht Ministeries Belangenorganisaties 2 2 4

9 10 Jeugd en recht 8 Aanbod van jeugdzorg volgens de Wet op de jeugdzorg Inleiding Toegang tot de jeugdzorg Instanties voor vrijwillige jeugdzorg Algemeen Zorgaanbieders en aanbieders van zorg Overige voorzieningen Activiteiten en organisaties ten behoeve van jongeren Instanties op het gebied van de justitiële jeugdzorg Algemeen Raad voor de Kinderbescherming De kinderrechter De officier van justitie belast met kinderzaken Kinderpolitie Het Bureau Jeugdzorg als uitvoerder van voogdij en gezinsvoogdij en de jeugdreclassering Verblijf buiten het eigen gezin Inleiding Verblijf buiten het eigen gezin Verblijf buiten het gezin op justitiële of vrijwillige basis De indicatie tot verblijf Plaatsing in justitiële jeugdinrichtingen Residentiële instellingen voor jeugdhulp Wettelijke basis Semiresidentiële voorzieningen Rechtspositie van de jongere De ouders Justitiële jeugdinrichtingen Wettelijke basis Beheer van de overheid of particuliere inrichting De bestemming van de justitiële jeugdinrichtingen Rechtspositie van de minderjarige De ouders Gesloten jeugdzorg 275

10 Inhoud Pleegzorg Algemeen Voorzieningen op het terrein van de pleegzorg Pleeggezinnen Rechtspositie van de pleegouders Pleegkinderenwet De jongere en zijn ouders Financiering van de jeugdzorg en hulpverlening aan kinderen en jongeren Inleiding Het Landelijk beleidskader jeugdzorg als grondslag voor de financiering door de rijksoverheid De voortgangsrapportage jeugdzorg Uitkeringen en subsidies van het rijk Uitkeringen ten behoeve van de Bureaus Jeugdzorg en de verlening van jeugdzorg door de zorgaanbieders Overige subsidies van het rijk ten behoeve van de jeugdzorg Subsidiëring door de provincies Het provinciale beleidskader jeugdzorg Het uitvoeringsprogramma jeugdzorg Provinciale subsidieverordening Subsidiëring van de pleegzorg Bekostiging op grond van de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen (Bjj) Gesloten jeugdzorg Bekostiging op grond van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) Eigen bijdragen jeugdzorg Jeugdzorg waarop geen aanspraak bestaat op grond van de Wjz Wet werk en bijstand Algemene nabestaanden wet (ANW) Het Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen (LBIO) Internationale aspecten van het jeugdrecht en de jeugdzorg Inleiding 30 1

11 12 Jeugd en recht 11.2 Verdragen Het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) Het Verdrag inzake de Rechten van het Kind Het Haags Kinderbeschermingsverdrag Het Europees Verdrag betreffende de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen inzake het gezag over kinderen en betreffende het herstel van het gezag over kinderen Het Haags Verdrag betreffende de burgerrechtelijke aspecten van de internationale ontvoering van kinderen Verdrag voor de bescherming van kinderen tegen seksuele uitbuiting en seksueel misbruik Alimentatieverdragen Vreemdelingenrecht Algemeen De rechtspositie van jeugdige vreemdelingen Alleenstaande minderjarige vreemdelingen (AMV s) De relatie tussen jeugdbeschermingsmaatregelen en het verblijf van minderjarige vreemdelingen in Nederland Ontwikkelingen en aanzetten tot vernieuwing binnen de jeugdzorg Inleiding Voorstellen tot herziening van het personen, familie- en jeugdrecht Rapport Commissie-Wiarda Rapport Commissie-Anneveldt Justitiële jeugdbescherming in discussie Tussenbalans, Contourennota en vernieuwing Regie in de jeugdzorg Jeugdcriminaliteit Bijzondere voorzieningen bij scheidings- en omgangsproblematiek Opvoedingsondersteuning 336

12 Inhoud Adoptie buitenlandse kinderen door echtparen van hetzelfde geslacht Rapporten Commissie-Kalsbeek Wetsvoorstel tot wijziging van de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen Wetsvoorstel herziening kinderbeschermingsmaatregelen Vervanging Wet BOPZ door nieuwe zorgwetten Aanpak kinderpornografie 34 1 Over de auteurs 343 Literatuur 344 Bijlagen Rechterlijke organisatie en rechterlijke indeling Hoge Raad Gerechtshoven Rechtbanken Rechterlijke indeling in schema Tabellen Verdrag inzake de Rechten van het Kind 360 Preambule 360 Register 384

13 Voorwoord Met dit boek beogen de schrijvers een inleiding te geven in het jeugdrecht en de jeugdhulpverlening aan al diegenen die zich voorbereiden op het welzijnswerk of daarin werkzaam zijn. Het boek biedt een overzicht van de geldende bepalingen van jeugdrecht, jeugdbescherming en bestaande vormen van jeugdhulpverlening. Historie en begripsbepalingen komen aan bod in hoofdstuk 1. Verder wordt aandacht besteed aan het civiele jeugdrecht, te weten de plaats van de jongere in het Nederlandse recht, de adoptie, de juridische consequenties van het verblijf van de jongere buiten het gezin, de maatregelen van jeugdbescherming en de gevolgen van huwelijk en echtscheiding (hoofdstuk 2 t/m 5 en 9). Het jeugdstrafrecht en jeugdstrafprocesrecht komen in hoofdstuk 6 uitvoerig aan de orde. De organisatie en de financiering van de jeugdhulpverlening en de verschillende instanties worden behandeld in de hoofdstukken 7, 8 en 10. De internationale aspecten van het jeugdrecht vragen heden ten dage steeds meer aandacht; aan die aspecten wordt dan ook apart hoofdstuk 11 gewijd. Nieuwe ontwikkelingen komen aan de orde in hoofdstuk 12. Dit boek is een studieboek en een handleiding voor de praktijk. Het richt zich in beginsel op niet-juristen. Het heeft echter de complexiteit van allerlei juridische regelingen en modellen niet zó zeer willen versimpelen, dat daardoor de juridische werkelijkheid geweld wordt aangedaan. Uitgangspunt is het gewone probleemloze kind dat met vallen en opstaan opgroeit. Dat wanneer het kind of de jongere in een problematische situatie terechtkomt veel meer wettelijke bepalingen nodig zijn om zijn positie te regelen, ligt voor de hand. Dit neemt echter niet weg dat een groot deel van het jeugdrecht en jeugdbeschermingsrecht, en dus van dit boek, slechts betrekking heeft op een relatief klein aantal kinderen en jongeren. Deze incongruentie is ondanks het gekozen uitgangspunt onvermijdelijk.

14 Voorwoord 15 De auteurs hopen zoveel materiaal te bieden, dat een antwoord kan worden gegeven op de jeugdrechtproblemen die rijzen in de dagelijkse praktijk van het welzijnswerk. Het boek is daarnaast nadrukkelijk ten behoeve van het onderwijs geschreven. De schrijvers realiseren zich dat de tekst hier en daar verduidelijking en actualisering door middel van casuïstiek behoeft. Zij hebben die casuïstiek echter aan de docent willen overlaten om de beperkende werking ervan te voorkomen. Dit boek is bestemd voor zowel het beroepsonderwijs als het wetenschappelijk onderwijs aan de sociale faculteiten. Jeugd en recht is voortgekomen uit de eerdere uitgave Inleiding in het jeugdrecht en enige vormen van zorg voor jeugdigen doormr.p.g.prins, mr. M.B. van de Werk en mr. J.G. Zeijlstra-van Loghem. Na veertien drukken te hebben beleefd was deze uitgave toe aan een algehele bewerking. De schrijvers hebben zich met veel waardering voor het werk van hun voorgangers aan die taak gewijd. De jarenlange vaste plaats die deze eerdere uitgave zich door haar kwaliteit in de welzijnswereld heeft verworven, dwingt respect af. De schrijvers hopen in hun bewerking deze kwaliteit te hebben gecontinueerd. De schrijvers voorjaar 1985

15 Bij de negende druk In de vorige druk is de Wet op de jeugdzorg verwerkt, waardoor in veel hoofdstukken wijzigingen moesten worden aangebracht en drie hoofdstukken zelfs geheel werden herschreven. Thans verschijnt de negende druk van Jeugd en recht, ook deze keer een gewijzigde uitgave omdat voor veel hoofdstukken nieuwe wetgeving en ontwikkelingen in de jurisprudentie nodig toe waren aan verwerking in de tekst van dit boek. Uiteraard is de tekst van de negende druk in overeenstemming gebracht met de belangrijkste recente ontwikkelingen op het terrein van het jeugdrecht, de jeugdbescherming en de jeugdzorg. Zo is in 2008 gesloten jeugdzorg ingevoerd, waardoor er een scheiding is aangebracht in de uithuisplaatsing van jongeren met een strafrechtelijke maatregel en jongeren met een civielrechtelijke titel. Door deze wijziging kunnen jonge meerderjarigen tot twintig jaar als minderjarige worden bejegend. In hetzelfde jaar is door de invoering van de Wet gedragsbeïnvloeding jeugdigen het jeugdstrafrecht uitgebreid met de gedragsbeïnvloedende maatregel en met veel meer mogelijkheden om straf op maat te kunnen realiseren. De wetgever heeft in het kader van het (ouderlijk) gezag de pedagogische tik verboden, in het scheidingsrecht is het verplichte ouderschapsplan opgenomen en de flitsscheiding bestaat niet langer. Tevens zijn er taken van de kantonrechter overgeheveld naar de kinderrechter en is er een verdrag in aantocht tegen seksuele uitbuiting van kinderen. Evenals in de voorgaande drukken zijn in hoofdstuk 12 de ontwikkelingen op het onderhavige terrein weer geactualiseerd. Wij blijven erop wijzen dat het eigen is aan het recht dat de ontwikkelingen onverminderd voortgaan, zodat dit boek wel regelmatig in een nieuwe druk moet verschijnen. Volgende ontwikkelingen dienen zich al weer aan op het terrein van de kinderbescherming(smaatregelen) en van het jeugdstrafrecht. Wij hopen dat de lezer een goed overzicht krijgt van het jeugdrecht en wij houden ons aanbevolen voor commentaar. De schrijvers, voorjaar 2009