de Nederlandse Studie naar Depressie bij Ouderen

Transcriptie

1 de Nederlandse Studie naar Depressie bij Ouderen Nieuwsbrief 2011

2 Zoals u inmiddels van ons gewend bent, hebben we ook dit jaar weer een nieuwsbrief voor u samengesteld. In deze nieuwsbrief komen de onderzoekers aan het woord. Er zijn al veel onderzoekers bezig om mooie artikelen te schrijven met de NESDO gegevens. Het eerste artikel, over de opzet van de studie, is op het moment dat u deze Nieuwsbrief leest net gepubliceerd in een Engelstalig wetenschappelijk tijdschrift. Hopelijk volgen er in 2012 meer. Ondertussen zijn we bezig met de tweede meting van NESDO. Iedereen die aan het eerste interview heeft meegedaan wordt ook nu weer uitgenodigd voor een uitgebreid interview. Tevens ontvangen alle deelnemers elk halfjaar een schriftelijke vragenlijst, zodat we goed op de hoogte blijven van uw lichamelijke en psychische gezondheid. Wij willen ook nu weer iedereen geweldig bedanken voor de tijd die u aan het invullen en beantwoorden van al die vragen besteedt. Ten slotte wens ik u namens het hele NESDO-team een heel goed 2012 toe! Hannie Comijs, Hoofdonderzoeker NESDO Hoe vond u het interview? Na afloop van het interview hebben de deelnemers een aantal evaluatie vragen beantwoord. Iedere deelnemer kon zijn mening geven over de totale lengte van het onderzoek, over hoe vermoeiend men het totale onderzoek vond en in welke mate men het leuk vond om mee te doen. Ook kon men opmerkingen maken over het onderzoek. De lengte van het onderzoek, gemiddeld was dit 3 uur en 12 minuten, vindt 60% van de deelnemers precies goed, een kwart vindt het iets te lang. Slechts 19 van de 510 mensen vindt het veel te lang duren. Voor bijna 50 mensen had het interview zelfs nog langer mogen duren! Ongeveer één derde van de mensen vindt het interview een beetje vermoeiend, iets minder dan de helft van de mensen vindt het niet vermoeiend. Over het algemeen vindt men het minder vermoeiend dan de interviewers dachten. Een royale helft van alle deelnemers vindt het ronduit leuk om mee te doen. 2

3 Nog eens een kwart vindt het enigszins leuk en de overigen, uitgezonderd 5 mensen die het vervelend vinden, ervaren het als niet leuk, maar ook niet vervelend. De meeste mensen hebben positieve opmerkingen over het onderzoek. Men vindt het nuttig en boeiend en men waardeert de goede sfeer. Ook heeft een aantal mensen ons suggesties gedaan over het vervolg van het onderzoek en sommigen hebben kritische opmerkingen gemaakt waarvan men vindt dat de onderzoekers er nog eens goed over kunnen nadenken. Al met al laten de antwoorden van de evaluatie zien dat er ondanks de inspanning van het interview toch ontspannen gewerkt is. De antwoorden uit deze evaluatie bieden goede perspectieven voor het vervolg van het NESDO onderzoek. Van de NESDO onderzoekers Depressie en lichamelijke kwetsbaarheid Rose Collard, Nijmegen In NESDO kijken we behalve naar depressie ook naar lichamelijke kwetsbaarheid. Lichamelijke kwetsbaarheid is geen ziekte, maar wel een ontregeling in het lichaam waardoor iemand vatbaarder is voor allerlei gezondheidsproblemen, zoals het krijgen van nieuwe ziektes, vallen, ziekenhuisopname en misschien dus ook depressie. Je kunt lichamelijke kwetsbaarheid meten door bijvoorbeeld te kijken naar de snelheid waarmee iemand loopt, hoe hard iemand knijpt en of er gewichtsverlies is geweest de afgelopen tijd. In NESDO is ruim een kwart van de mensen met een depressie ook lichamelijk kwetsbaar is. Dit in tegenstelling tot de controlegroep, van hen heeft ongeveer 1 op de 10 hier last van. Dat lichamelijke kwetsbaarheid zo veel vaker voorkomt bij mensen met een depressie betekent dat die twee iets met elkaar te maken hebben. Dit kan weer gevolgen hebben voor de behandelingen van depressie. Uit eerder onderzoek op andere afdelingen in het ziekenhuis, zoals geriatrie en interne geneeskunde, weten we al dat mensen die lichamelijk kwetsbaar zijn meer gebaat zijn bij een ander soort behandeling dan mensen die hier geen last van hebben en vitaal zijn. We zullen in NESDO verder gaan kijken naar lichamelijke kwetsbaarheid en depressie. We willen graag weten of je van een depressie lichamelijk kwetsbaar wordt, of juist andersom, of mensen meestal eerst lichamelijk kwetsbaar zijn en dan een grotere kans hebben op het krijgen van een depressie. Voor deze vragen zijn de afspraken na twee jaar erg belangrijk. Dan wordt gekeken naar veranderingen die er zijn op deze gebieden. 3

4 Symptomen van depressie Annette Hegeman, Leiden Men suggereert dat symptomen van depressie op oudere leeftijd verschillen van depressie op jongere leeftijd. Depressieve ouderen zouden bijvoorbeeld hun klachten van somberheid minder vaak uiten. Een veronderstelling daarbij is dat het voor de huidige generatie ouderen minder gewoon is om sombere gevoelens te bespreken met de huisarts, en zij vooral de lichamelijke klachten die bij een depressie horen uiten. Een andere mogelijke verklaring is dat op oudere leeftijd de onderliggende oorzaak van depressie verschilt van die bij jongere volwassenen, zoals vaatlijden. Dit kan van invloed zijn op de manier waarop depressie zich presenteert. Er is nog maar weinig onderzoek gedaan naar de invloed van leeftijd op de symptomen van depressie, en de onderzoeken die zijn gedaan laten soms tegenstrijdige resultaten zien. Als je echter de resultaten van eerdere studies samenvoegt en vervolgens analyseert blijkt dat depressieve ouderen minder vaak schuldgevoelens en vaker lichamelijke klachten rapporteren. Ook hebben ze vaker angst voor lichamelijke ziekten in vergelijking met depressieve jongere volwassenen. Tegen onze verwachting in was er geen verschil in sombere gevoelens tussen depressieve oudere en jongere volwassenen. Kortom, de resultaten tot nu toe suggereren dat de symptomen van depressie op oudere leeftijd gedeeltelijk verschillen van depressie op volwassen leeftijd. Met de NESDO gegevens gaan we hier nu verder onderzoek naar doen. Hulpzoeken voor psychische problemen in de eerste lijn Floor Holvast en Peter Verhaak, Groningen Een depressieve stoornis bij ouderen wordt door verschillende oorzaken vaak niet herkend door de huisarts, en bij een adequate herkenning wordt slechts een minderheid goed behandeld. Wij hebben bij depressieve ouderen die in de maanden voor het onderzoek bij de huisarts waren geweest, maar niet in een GGZ 4

5 instelling behandeld worden, onderzocht welke factoren samenhangen met het hulp zoeken voor psychische problemen. We keken daarbij naar klinische factoren zoals de ernst van de depressie, naar factoren die uitmaken hoe gemakkelijk iemand hulp kan zoeken, zoals verstedelijking, de grootte van het sociaal netwerk, en het inkomens niveau, en naar persoonlijke kenmerken zoals leeftijd, geslacht, opleiding, huwelijkse staat, persoonlijkheid, etniciteit, eenzaamheid, apathie, en het gevoel controle te hebben over dingen die in het leven gebeuren (mastery). Van de totale onderzoeksgroep van 60 jaar en ouder heeft ongeveer 70% hulp voor hun psychische klachten gezocht. Deze hulp kregen ze vooral binnen de eerstelijnszorg (62%), met een belangrijke rol voor de huisarts. Mensen die hulp zochten voor hun psychische problemen waren ouder, waren meestal geboren in Nederland, hadden een hoger inkomen en waren minder eenzaam dan mensen die geen hulp vroegen. De resultaten wijzen er op dat lang niet iedereen hulp zoekt voor de psychische problemen. Het is dus belangrijk dat de huisarts goed op eventuele depressieve symptomen let. Het is ook belangrijk dat mensen hun psychische problemen met de huisarts bespreken, want deze zijn in veel gevallen goed behandelbaar. Apathie Isis Groeneweg, Leiden In de NESDO studie doen we onderzoek naar apathie. We spreken van apathie als iemand veel minder actief is dan voorheen, uit zichzelf tot weinig of niets meer komt, weinig sociale contacten meer heeft en geen interesse meer heeft in vroegere hobby s. Dit komt vaak voor bij een depressie, maar kan ook voorkomen zonder dat iemand depressief is. Apathie geeft veel beperkingen in het dagelijkse leven voor de persoon zelf maar ook voor de naasten, maar wordt nog slecht onderkend. Dat is de reden voor ons onderzoek. Totaal 477 NESDO-deelnemers hebben bij de eerste meting de apathievragenlijst helemaal ingevuld. Van de 351 depressieve deelnemers hadden er 224 (64%) apathie, terwijl van de 126 nietdepressieve deelnemers (de controlegroep) er 20 (16%) apathie hadden. Ik heb vervolgens onderzocht wat de relatie is tussen apathie en andere kenmerken van mensen zoals leeftijd, geslacht, aanwezigheid van lichamelijke ziekten, medicatiegebruik, verstandelijke functies en bloeddruk. Het blijkt dat in beide groepen (depressieve groep en controlegroep) apathie vaker voorkomt bij deelnemers die minder jaren onderwijs gehad hebben, meer chronische ziekten hebben, zoals suikerziekte, herseninfarct of schildklierproblemen en meer medicijnen gebruikten. 5

6 Pijn en depressie Maaike Tasma, Amsterdam Veel depressieve mensen hebben pijnklachten. We weten nog niet goed hoe dat komt. We hebben onderzocht wat de rol is van bepaalde persoonlijkheidskenmerken in de samenhang tussen pijn en depressie. We keken daarbij naar de mate waarin mensen gespannen of nerveus zijn (neuroticisme) en naar het gevoel controle te hebben over de dingen die in hun leven gebeuren (mastery). We hebben het onderzoek gedaan bij de 359 depressieve en 132 niet-depressieve ouderen van NESDO. Uit de resultaten blijkt dat er een duidelijk verband is tussen de gemiddelde hoeveelheid pijn die mensen hebben en de ernst van depressie. Ook de hinder die men van de pijn ondervond in sociale activiteiten bleek duidelijk samen te hangen met depressie. De persoonlijkheidskenmerken spelen een belangrijke rol spelen in de relatie tussen pijn en depressie. Een laag gevoel van controle en neurotische persoonlijkheidskenmerken bleek de relatie tussen pijn en depressie deels maar niet helemaal te kunnen verklaren. Dat betekent dat bij mensen met die persoonlijkheidstrekken pijn en depressie vaker samen gaan dan bij mensen zonder die persoonlijkheidstrekken, maar dat pijn ook los daarvan voorkomt bij depressie. Uit dit onderzoek kunnen we niet opmaken wat kip en ei is, de depressie of de pijn. Maar uit eerder onderzoek weten we dat vaak eerst de pijn er is, en dat daarna pas de depressie ontstaat. Een boekentip In mijn koffer op zolder In mijn koffer op zolder is een boek barstensvol verhalen over vroeger. Zevenentwintig ouderen schreven over gebeurtenissen en ervaringen uit hun eigen leven. Verhalen over lentes en liefdes van toen, de eerste auto, een baljurk en het badhuis. Verhalen over huizen en geuren van vroeger. Verhalen over zakgeld, zondagmorgens en zomeruitstapjes. Verhalen over oorlog en bevrijding, vaders en moeders, feesten en verdriet. Verhalen die eigen herinneringen op zullen roepen. 6

7 In aanvullende interviews vertellen de ouderen wat het schrijven van die levensverhalen voor hen betekend heeft. Ouderen willen hun verhalen doorgeven, de balans opmaken, terugblikken op het geleefde leven, orde scheppen in hun eigen herinneringen of met zichzelf in het reine komen. In mijn koffer op zolder is een leesboek voor op het nachtkastje, in de luie stoel en aan de ontbijttafel. Verhalen van ouderen vóór ouderen en ook voor degenen die belangstelling hebben voor hun geschiedenis. Maar het is ook een voorleesboek: als we verhalen voorlezen aan geliefden, vaders, moeders en oude mensen die we kennen, worden nieuwe verhalen wakker en komen we in gesprek met elkaar over vroeger. NESDO heeft een website Op de website van NESDO staat allerlei informatie over het onderzoek, en kunt u lezen welke organisaties en mensen er allemaal betrokken zijn bij het onderzoek. U kunt de website bereiken via: Met dank aan.. NESDO wordt gefinancierd door fonds NutsOhra, de Stichting tot Steun VCVGZ, NARSAD The Brain and Behaviour Research Fund, en de deelnemende universiteiten en GGZ instellingen (VU Medisch Centrum, Leiden Universitair Medisch Centrum, Universitair Medisch Centrum Groningen, UMC St Radboud, GGZ ingeest, GGNet, GGZ Nijmegen, GGZ Rivierduinen, Lentis, en Parnassia). 7