26 MEBEST oktober 2016

Transcriptie

1 26 MEBEST oktober 2016 De vroegere Noorderkerk, ook wel It Aljemint genoemd, biedt nu ruimte aan werkkamers, een gemeenschappelijke werkruimte en een bibliotheek. (foto: Jan Willem Kommer)

2 FRYSKE AKADEMY: EEN OASE VAN STILTE IN RUSTIG FRIESLAND Tekst en fotografie: Jan Willem Kommer Wetenschappelijk onderzoek doen, daar is een rustige omgeving voor nodig. Een goed akoestisch klimaat was dan ook een van de belangrijkste items bij de vernieuwing van de Fryske Akademy. De missie is geslaagd, zeker de gerenoveerde Noorderkerk is een oase van stilte. Ziel en geheugen Het begon met een groot Woordenboek van de Friese Taal. Dat moesten de Friezen hebben want als een volk zijn taal kwijtraakt verdwijnt ook de cultuur en misschien zelfs wel de eigen geschiedenis. Taal is immers de ziel van een volk. Dus werd de Fryske Akademy opgericht, een wetenschappelijk onderzoeksinstituut dat de Friese taal ging vastleggen. Het woordenboek kwam er in maar liefst 25 delen, en er kwam nog veel meer. Er verschenen dialectwoordenboeken en er wordt onderzoek gedaan naar meertaligheid in zijn algemeenheid, ook in internationale context; de Fryske Akademy onderhoudt relaties met verschillende landen en gebieden waar dat een voorname rol speelt: Baskenland, Wales, China, Rusland. En van het registreren van de Friese taal is het een kleine stap geweest naar historisch onderzoek naar het middeleeuwse Friesland, toen de noordelijke gewesten van ons land eigen wetten kenden en de vermaarde Friese vrijheid nog bestond. Ook demografische en economische ontwikkelingen van het latere Friesland zijn door de Fryske Akademy grondig onder de loep genomen. Daar zijn onderzoeksmethoden voor ontwikkeld die nu ook elders in ons land gebruikt worden om inzicht te krijgen in die materie. Langdurige aanloop Met de groei in onderzoeksdoelen groeide ook de huisvesting van het wetenschappelijk instituut in Leeuwarden. Tot voor kort was de Fryske MEBEST oktober

3 Binnenkomen doe je via het vroegere koetshuis van Antoine Coulon. Omwille van de spraakverstaanbaarheid vroeg de moderne afwerking vooral bij de receptie om akoestische maatregelen. (foto: Jan Willem Kommer) Akademy verdeeld over zo n acht verschillende gebouwen aan de Groeneweg, de Doelestraat en de oude Noorderkerk, ook wel It Aljemint genoemd, op het terrein daarachter. De leeftijd van de panden varieerde sterk - van dertig tot wel driehonderd jaar - maar de staat van onderhoud niet; die was over de gehele linie niet best. Reden om inmiddels al een jaar of tien geleden na te gaan denken over verbetering. Toen restauratie en renovatie te kostbaar bleek, werd er een plan gemaakt om de rijksmonumenten en It Aljemint af te stoten en de veel jongere gebouwen aan de Groeneweg te slopen en te vervangen door nieuwbouw. Er werd een prijsvraag voor die nieuwbouw uitgeschreven. Het winnende ontwerp van Jo Janssen Architecten uit Maastricht was een gebouw van vijf tot zes lagen. Overleg met de gemeente Leeuwarden leerde echter dat voor de realisatie daarvan het bestemmingsplan gewijzigd moest worden en dat zou jaren kunnen duren. De Limburgse architect maakte een nieuw plan dat bij zowel de wensen van de Fryske Akademy paste als bij die van de gemeente. Nieuwbouw, renovatie en restauratie Slechts een klein deel van de gebouwen is gesloopt: onder meer een verwaarloosd 18deeeuws koetshuis kon niet worden gespaard. Het hoekpand, een gemeentelijk monument, is behouden en dusdanig aangepast dat het goed aansluit bij de nieuwbouw. Die is met slechts één verdieping boven de begane grond een stuk minder hoog dan aanvankelijk de bedoeling was. De nieuwbouw biedt onvoldoende oppervlak voor het aantal gewenste werkplekken, een gemeenschappelijke werkruimte en de bibliotheek. 28 MEBEST oktober 2016

4 Akoestische eilanden zijn een ideale oplossing als karakteristieke beeldbepalende elementen in het zicht moeten blijven maar er wel een geriefelijk geluidsklimaat moet heersen. (foto: Jan Willem Kommer) Daarom is er toch geen afscheid genomen van de voormalige Noorderkerk en zijn ook twee van de drie monumentale herenhuizen alsnog opgenomen in de vernieuwde Fryske Akademy. Opgeteld zijn er nu 72 werkplekken, een bibliotheek, vergaderruimtes en een congreszaal. Harde vloeren Een van de voornaamste aandachtspunten bij de inrichting van de ruimtes was de akoestiek. Voor een instituut dat wetenschappelijk onderzoek doet, is een rustige werkomgeving immers van wezenlijk belang. In de oude situatie waren daar geen klachten over, zegt Jos Tjalsma. Volgens het hoofd Algemene Zaken bij de Fryske Akademy had dat veel te maken met de vloerafwerking. Door het hele gebouw lag tapijt. Het is echter niet zo gemakkelijk om dat goed schoon te houden, en we moesten het te vaak vervangen. We wilden nu iets dat onderhoudsvriendelijker is. Het is een harde vloerbedekking geworden met hoge plinten; tegels in de nieuwbouw en It Aljemint, linoleum in de herenhuizen. Goed reinigbaar dus, maar aan geluidsabsorptie doet het niets. Daar heeft architect Jo Janssen een aantal praktische oplossingen voor bedacht. Akoestiek en esthetiek In de nieuwbouw zorgt een Danoline systeemplafond van Knauf voor een prettige akoestiek. Het plafond bestaat uit een T-profielenraster met Unity 6 tegels van zestig bij zestig centimeter. De tegels zijn verdekt geplaatst zodat er maar een heel smal naadje te zien is. Ze zijn geperforeerd en aan de achterzijde voorzien van een akoestisch vezeldoek. Het plafond is op twintig MEBEST oktober

5 centimeter afgehangen. De combinatie van geperforeerde gipsplaattegels, akoestisch doek en luchtspouw zorgt ervoor dat geluidsgolven niet in de ruimte terugkaatsen maar worden geabsorbeerd. Daarnaast is op de begane grond van de nieuwbouw het plafond deels vlak en deels schuin gemonteerd. Dat zorgt ervoor dat geluidsgolven worden afgebogen wat de weerkaatsing vermindert. Zwevende oplossing Bij de receptie, op de grens van de nieuwbouw en het gerenoveerde hoekpandje, is nog een extra maatregel genomen. Een groot akoestisch eiland boven de balie zorgt daar voor een optimale spraakverstaanbaarheid. Plaveka Interieurs BV, dat de complete droge afbouw verzorgde, maakte het eiland van Knauf Cleaneo plaat op een raster van aluminium profielen. Net als de tegels van het systeemplafond zijn de platen geperforeerd. Op het eiland ligt een veertig millimeter dikke laag Acoustfit glaswol. Het isolatiemateriaal is niet te zien doordat de randen van het eiland netjes afgewerkt zijn met vouwgips. Bewerkelijke montage Voor It Aljemint maakte Plaveka nóg een aantal van deze akoestische eilanden. Ze zijn daar in de gemeenschappelijke werkruimte annex bibliotheek op de eerste verdieping gehangen. Voldoende om het schip van het voormalige kerkje fluisterstil te maken was dat echter niet. Daarom heeft Plaveka de binnenzijde van het schuine dak volledig bekleed met Cleaneo gipsplaten. Dat is een heel karwei geweest, zo laat Dooitze Elsma van het bedrijf uit Sint Annaparochie weten. Er zit daar een enorme hoeveelheid balken waar we omheen moesten werken en op aan moesten sluiten. Daarvoor moesten we iedere plaat op maat maken. Dat moest dan wel zo gebeuren dat de perforaties goed op één lijn kwamen te liggen. Als er één of twee millimeter verschil in zit, dan zie je dat niet vanaf de vloer. Maar het moet niet te veel gaan afwijken. Snelle afwerking Normaal gesproken worden de Cleaneo platen bevestigd door door het materiaal heen te schroeven. Die schroefgaten moeten vervolgens 30 MEBEST oktober 2016

6 Het was een lastige puzzel tussen de houten balken in de nok van het schip, maar noodzakelijk. Zonder de geperforeerde Knauf Cleaneo-platen zou het nog aardig galmen in de voormalige Noorderkerk. (foto: Jan Willem Kommer) Dankzij slimme oplossingen zijn de gebruikers van it Aljemenet verzekerd van een comfortabel klimaat, zowel qua geluid als qua temperatuur. (foto: Jan Willem Kommer) worden afgewerkt en dat is een arbeidsintensieve bezigheid. Plaveka kon in It Aljemint echter gebruik maken van een nieuwe oplossing die Knauf heeft bedacht voor de bevestiging, Cleaneo Caps. Daarmee gebruik je in feite de perforaties als schroefgat, legt Dooitze Elsma uit. Afwerken was niet nodig want doordat de caps wit zijn, vallen ze niet op. Alternatief van hout Net als de verdieping is de begane grond van het voormalige kerkje deels werkruimte, deels bibliotheek. Ook daar is geperforeerd plaatmateriaal toegepast, maar in plaats van gips is het hout met een speciale fineerlaag. Dit zijn vooral delen waar mensen gemakkelijk tegenaan stoten en daar kunnen deze houten platen beter tegen, legt de eigenaar van Plaveka uit. Hadden we hier gipsplaten gebruikt, dan zou er regelmatig gerepareerd moeten worden. En zeker met die perforaties in de platen is dat erg lastig. Een rustige werkomgeving is van wezenlijk belang Absorberen en isoleren Naast geluidsabsorptie is er ook veel aandacht besteed aan geluidsisolatie. Plaveka plaatste tussen de kantoren scheidingswanden die tot wel 59 db aan isolatiewaarde leveren. Dat zijn combiwanden van 100 tot 150 millimeter dik, gevuld met Acoustifil glaswol en beplaat met een enkele laag gewone gipskartonplaat en een enkele laag Knauf Diamond Board. De plaat levert niet alleen een hogere bijdrage aan geluidseisen dan een standaardgipsplaat, maar is ook stootvaster en beter bestand tegen brand. Dooitze Elsma vindt het erg praktisch, die combinatie van eigenschappen. Vaak heb je allemaal verschillende platen voor diverse doeleinden, dat kan wel eens verwarrend werken. Het is veel handiger om één type plaat te hebben die je overal kunt toepassen. MEBEST oktober

7 Restauratie en renovatie van alle panden van de Fryske Akademy was niet haalbaar, een deel is nieuw gebouwd. (foto: Jan Willem Kommer) We wilden van die hokjesgeest af Zowel in It Aljemint als in de nieuwbouw is nog heel ander soort scheidingswand geplaatst. Vroeger waren alle wanden en deuren gesloten, kon je nergens doorheen kijken. We wilden van die hokjesgeest af, aldus Jos Tjalsma van de Fryske Akademy. Dat is gedaan met transparante cassettewanden van Wipro. Het dubbele glas, met isolatiemateriaal ertussen, is in rubbers geplaatst en de glazen deuren hebben valdorpels zodat een goede geluidsisolatie is gewaarborgd. Werk aan de winkel Over het geluid in de gerestaureerde herenhuizen is Jos Tjalsma minder te spreken. Er is een conferentiezaal, daar is het goed, maar voor de rest is het eigenlijk minder dan het was. Dat komt doordat het tapijt is vervangen door linoleum en de oude balkenplafonds en stucplafond weer in ere zijn hersteld. Akoestische maatregelen zijn hier niet getroffen, gordijnen moeten het probleem straks oplossen. Uiteraard waren er wel andere mogelijkheden, maar het budget voor de verbouwing had zijn grenzen en onder meer de thermische isolatie ging hier voor. Die wordt onder meer verzorgd door voorzetwanden die Plaveka tegen de buitengevel plaatste. Ze zijn 150 millimeter dik, bevatten een dubbele laag glaswol en zijn beplaat met een enkele laag gipskartonplaat en een laag Knauf Diamond Board. Dat levert een Rc-waarde op van meer dan 2,5. Tijd Plaveka heeft zo n drie tot vier maanden werk gehad aan de Fryske Akademy. Op de totale bouwtijd is dat niet veel, die besloeg vanaf de start tot aan de oplevering ruim anderhalf jaar. En dat is weer relatief kort ten opzichte van de planfase. De eerste ideeën voor de verbouwing dateren immers van tien jaar geleden. Maar voor een instituut dat de eeuwenoude taal, cultuur en geschiedenis van Friesland documenteert is tijd nu eenmaal wat minder dwingend dan voor de bouw. Fryske Akademy Opdrachtgever: Fryske Akademy, Leeuwarden Architect: Jo Janssen Architecten, Maastricht Aannemer: Bouwgroep Dijkstra Draisma, Bolsward Plafond en wandmontage: Plaveka Interieurs, Sint Annaparochie Stukadoorswerk en vloeren: Perdok Afbouw, Groningen 32 MEBEST oktober 2016