8.1 Boeiers gebouwd door Eeltje Teadzes Holtrop, IJlst

Transcriptie

1 8.1 Boeiers gebouwd door Eeltje Teadzes Holtrop, IJlst LYTSEBEVER Starnboekmo ex Bouwjaar: 1820 Opdracht'geuer: Onbekend Huidige eigenaar: G.J. Karreman, Delft Historie De "Lytse " is oorspronkelijk als open vrachtschip gebouwd, evenals een aantal andere in dit boek beschreven oude schepen, met name de Cgreate') "", "De Hekse", "Vivo" en "Hendrika" (zie hiervoor par. 8.11). Net als deze werd hij later verbouwd tot een echte boeier. Hij is dus beslist geen Fries-jacht-met-kajuit, zoals er enkele ter sprake kwamen in paragraaf 7.2. Dat de herkomst bekend is danken wij infeite aan de meergenoemde Amsterdamse commissaris van politie Hendrik Voordewind. Met de oud-marineofficier c.].w. van Waning en dr H. Halbertsma, destijds conservator van het Fries Scheepvaart Museum, stond Hendrik Voordewind in de jaren vijftig aan de wieg van de huidige Stichting Stamboek Ronde en Platbodemjachten. Van hem is namelijk de hier afgebeelde oude foto afkomstig die het scheepje als open Fries jacht laat zien. Het was toen eigendom van zijn vader Tjerk Voordewind te en maakte deel uit van diens verhuurvloot. De foto bevindt zich in het stamboekarchief en op de keerzijde staat de volgende informatie: Reproductie van een pbotograpbie-instantanée in 1893 gemaakt door L. van der Feer Pz, Nieuwe Kade 58, Sneek, en in 1961 eigendom van H. Voordewind in Amsterdam. Verder staat erbij vermeld dat het schip was gebouwd te IJlst in 1820 door Eeltje Tjeertes Holtrop als beurtschip van Eernewoude op en dat het van 1886 tot 1910 in bezit was van Tj. Voordewind. Deze Van der Feer, fotograaf van beroep, was een achterneef van de Sneeker apotheker Lambertus van der Feer, die in 1843 door Eeltje Holtrop de grote boeier "Uitspanning" had laten bouwen, de huidige "Tjet Rixt" (zie hierna). De vader van de fotograaf, Pieter van der Feer, zette de apotheek van zijn oom Larnbertus voort in het pand Kleinzand 20, dat tegenwoordig deel uitmaakt van het Fries Scheepvaart Museum.! De maker van deze foto zal dus zeker weet hebben gehad van de herkomst en van het verleden van dit schip, dat toen de naam "" droeg. "(Lytse) ", eigendom van T. Voordewind, nog in de oorspronkelijke staat; foto uit 1893 door L. v.d. Feer. Herk.: Verz. Fries Sch. Mus.

2 Zoals uit de foto blijkt, had Tjerk Voordewind het beurtschip omgebouwd tot open plezierjacht door de luikenkap over de laadruimte achter de mast te verwijderen. Naast jachtverhuurder was Voordewind ook schipper op de grote boeier "Stavo", die vele decennia eigendom was van leden van de familie Van Eysinga (zie par. 6.10). Mede daardoor was hij nog weleens enige tijd afwezig en daar maakte zijn jonge zoon Hendrik gebruik van om ongevraagd met een schoolvriendje een zeiltochtje met de "" te maken en zich in de schipperij te bekwamen. In zijn reeds eerder aangehaalde boekjes vertelt hij over die avonturen op zijn eigen karakteristieke wijze. Dit boekje bevat ook zijn uitvoerige relaas van een vierdaagse zeiltocht met een pasgetrouwd Frans echtpaar, waarbij zij, na Friesland doorkruist te hebben met overnachtingen in Grouw en Langweer, via het Tjeukemeer koers zetten naar de kop van Overijssel. In de avond verdwaalden zij op de Beulakerwijde en daar moest in de schemering het anker worden uitgegooid. 's Nachts stak plotseling een zeer harde wind op. Gelukkig hield het anker en konden zij zich de volgende ochtend vrijvaren. Het voert te ver het gehele verhaal hier weer te geven, maar achter een sleep bereikten zij de volgende dag met beter weer veilig Scharsterburg, waar de "Stavo" met vader Voordewind voor de wal lag en waar het echtpaar zeer voldaan afscheid nam. Tjerk Voordewind verkocht de "" in 1910 aan H.W. Sonnega, apotheker te. Als notabele zal deze lid van de Zeilvereeniging 'Oostergoo' zijn geweest. Of hij anders dan alleen in 1919 in de wedstrijden van die vereniging uitkwam weten we niet; in die jaren staan in het bekende verslagenboek veelal slechts de prijswinnaars vermeld. In het Nederlandsch Jachtregister van Al\TWB en K XIV uit staat de "" genoteerd als "", eigendom van J. Haitsma, omgebouwd tot boeier en ingeblikt; boeisel in voorschip is duidelijk verhoogd. Herk.: J. Hoogendoorn Friesch Jacht, afmetingen 6,20 bij 2,20 meter, bouwer E.T. Holtrop te Ijlst, eigenaar A.J. Sonnega te, waarschijnlijk een zoon van eerdergenoemde H.W. Sonnega. De "" zou, volgens aantekeningen in het stamboekarchief in 1934 zijn verkocht. Waarschijnlijk heeft Hendrik Voordewind zijn troetelkind daarna uit het oog verloren, want er vangt een periode aan waarover we zeer slecht geïnformeerd zijn. Het schip begint een zwerftocht kriskras door het land, van Amsterdam naar Groningen, Goes en weer Amsterdam. Het is ons niet gelukt hier duidelijkheid in te krijgen. Pas na de Tweede Wereldoorlog duikt de "" weer op. Geattendeerd door de serie artikelen van Van Waning in 1952 en 1953 in "De Waterkampioen" over de inrichting van een stamboek van Friese ronde jachtens.s, meldde zich J. Haaitsma te Emmeloord. De eerste schepenlijst van de in 1955 opgerichte Stichting Stamboek Ronde en Platbodernjachten, gepubliceerd in hetzelfde blad, vermeldt de "" als Fries jacht op diens naam>, hoewel het schip toen al van een roef was voorzien, zoals bijgaande foto laat zien. De roef zal waarschijnlijk al in de dertiger jaren zijn aangebracht; in die tijd werden meer van dergelijke open ronde jachten van een kajuit voorzien. Ook toont de foto dat het boeisel in het voorschip duidelijk is verhoogd en dat de huid is ingeblikt; het schip had zijn doodshemd reeds aan. Haaitsma schijnt bij zijn aanmelding reeds om hulp gevraagd te hebben om zijn al meer dan 130 jaar oude schip van de ondergang te redden, wat toen nog niet tot de mogelijkheden behoorde. Dat de "", onder de huidige naam "Lytse ", nog bestaat is te danken aan twee personen, zoals hierna zal blijken. Omstreeks 1958 leek inderdaad het einde gekomen, zoals blijkt uit een brief die wij ontvingen van de heer J. Hoogendoorn te Deventer. Deze was in 1958 juist belast met de leiding van de dienstkring Deventer (Ijssel-Noord) van Rijkswaterstaat. Hij vertelt in die brief het volgendec.... Eind 1958 trof ik de "" aan op de wal hij het Deventer Overslagbedrijf. ik was sprakeloos dat zoiets moois daar zomaar stond!... toen ik na zo 'n veertien dagen weer ter plaatse was, moest ik tot mijn ergernis constateren dat er inmiddels een aantal vernielingen was gepleegd. Bij navraag hij mijn personeel bleek: dat men als vriendendienst - met mijn verlofbehulpraam was geweest hij het hergen van het in de jachthaven gezonken uaartuig. De hij hen hekende eigenaar (de heer Ernst Selbeck) had als leek een miskoop gedaan toen hij de "" als zeilboot voor z'n zoontjes kocht, en stelde er verder geen prijs meer op - ze was te vel' heen... Ik beb het jacht dus van hem overgenomen... Het werd vervoerd naar de

3 "Lytse ", proefwaart na de restauratie in Herk.: Tj. van der Meulen waterstaatsopslag om verdere vernielingen te voorkomen, maar de toestand bleek zó deplorabel dat het na een aantal pogingen om er wat van te maken verder zo bleef liggen. Uiteindelijk leek het mij het beste om het roerbeeld maar in m'n huis teplaatsen en het jacht in een zandgat te laten zinken - ik wilde het niet aandoen dat het tot visboot of een andere pieremachochel zou verworden. Op instigatie van de heer Ruytenschild van de ANWB schreef de heer Hoogendoorn een artikeltje in "De Waterkampioen" waarin hij de droevige staat van het jacht beschreef en waarin hij een oproep deed het van de ondergang te redden) Vele gegadigden meldden zich, maar veel potentiële redders haakten af, meestal vanwege de hoge kosten. Ten slotte was het dr c.f. Diesch te Zwolle, kabinetschef van de Commissaris van de Koningin in Overijssel, die de "" overnam en hem tot nieuw leven bracht. Diens zoon, de heer A.i. Diesch te Mariënheem, lichtte ons uitvoerig in over de wederwaardigheden van het schip sinds Op een dieplader werd de "" naar de werf in Joure gebracht, waar Tjeerd van der Meulen de restauratie uitvoerde. Die kwam neer op een bijna volledige nieuwbouw: plank voor plank, inhout voor inhout werd vernieuwd. Alleen het roer met de uit het water opklimmende bever was nog in redelijke staat. Het werd minutieus gerestaureerd en waar nodig bijgewerkt door de destijds bekende houtsnijder A. Swart te joure, die voor menig rond jacht fraaie roerleeuwen en ander snijwerk heeft gemaakt. Ook het verdere houtsnijwerk aan kluisborden, beretanden, roefluik en kuip zijn van zijn hand. Het voordek werd wat hoger gelegd, waardoor de oude bedelbalk moest vervallen. Er is een fraaie foto gemaakt van de proefvaart na de voltooiing van de restauratie met Tjeerd van der Meulen aan het roer ergens op de Zwarte Brekken. Aanvankelijk (rot 1968) kreeg de "" de jachthaven van Zwartsluis als thuishaven; later werd dat De Blauwe Hand bij Giethoorn en van 1970 tot 1975 Blokzijl. In 1969 kocht dr Diesch ook de hoogaars "Banjaard", die hij op zijn werf van herkomst Duyvendijk in Tholen liet restaureren. Eerst alleen met de "", later gezamenlijk met de "Banjaard", werden alle reünies van de Stichting Stamboek Ronde en Platbodemjachten (Blokzijl, Willemstad, Zierikzee) bezocht. Het oude roer moest op den duur toch vervangen worden. In 1965, tijdens

4 "Lytse",roerversiering. Herk.: Ronde en Platb. Jachten een stormachtige Hemelvaartsdag, verdaagde de "" op het Zwartemeer op lagerwal, waarbij het roer averij opliep. Een schip van Rijkswaterstaat bracht de "" naar zijn thuishaven in Zwartsluis. Hoewel het roer door Swart werd gerepareerd en bijgewerkt, bleek het niet betrouwbaar meer. Swart kreeg toen de opdracht een nieuw roer met een getrouwe kopie van de bever te snijden. Inderdaad zijn de beide roeren in uiterlijk en schilderwerk niet van elkaar te onderscheiden. Het oorspronkelijke roer is nog in het bezit van de familie. In 1980 verkocht dr Diesch de "" aan mevrouw Y.M.P. Oosting-Verloop te Utrecht. De heer en mevrouw Oosting bezaten een tweede woning in Blokzijl en enkele jaren later in de buurt van Giethoorn. Het vaargebied bleef dus het plassengebied van Noordwest-Overijssel. Teneinde verwarring te voorkomen met de nog oudere en grotere "" (par. 8.14) werd de naam veranderd in "Lytse ". Aan evenementen werd deelgenomen in 1980 aan SAlL-Amsterdam, waarbij het scheepje, afgemeerd bij het Nederlands Scheepvaartmuseum, veel kijkers trok, en in 1981 aan de Regionale Friese Reünie in Heeg. In 1988 verwierf ir GJ Karremart te Delft, de "Lytse ". Aanvankelijk, tot 1994, was Blokzijl de thuishaven. Na deelname in 1988 aan de Regionale Friese Reünie in Heeg ging de boeier naar jachrwerf Van der Meulen in Sneek voor reparaties aan het boeisel. Grootschalige evenementen waarbij de "Lytse " aanwezig was, zijn: SAlL- Amsterdam in 1990, waarbij in het dagblad "De Telegraaf' de deelname van de "Lytse " uit 1820 speciaal werd vermeld, SAIL-Brest in 1992 en SAIL- Amsterdam Vanaf 1995 heeft de boeier ligplaats in een schiphuis in Terhorne en vandaar uit werd weer elk jaar de houten reünie in Heeg bezocht. In 1999 werden ingrijpende herstellingen uitgevoerd, weer bij Van der Meulen in Sneek. "Lytse",overzicht. Foto: G.J. Karreman

5 "Lytse ", kluisborden en beretanden. Foto: G.J. Karreman "Lytse ", kajuitfront. Foto: G.J. Karreman "Lytse ", hennebalk. Foto: G.J. Karreman "Lytse ", mastkoker met versierde mastplank. Foto: G.J. Karreman De opeenvolgende eigenaren, voor zover bekend, zijn dus Beurtschip van Eernewoude op vanaf 1988 Tj. Voordewind H.W. Sonnega A.J. Sonnega verkocht naar Groningen verschillende onbekende eigenaren JC Kolm Amsterdam j.h. Nijbroek Deventer T. Haaitsma Emmeloord E. Selbeck J Hoogendoorn Deventer CF. Diesch Zwolle/Raalte Mw YM.P. Oosting- Verloop Utrecht G.J. Karreman Delft Lytse Lytse Technische gegevens Hoofdafinetingen - Lengte over de stevens - Grootste breedte over de berghouten - Holte op het grootspant - Diepgang - Zeiloppervlak: grootzeil + fok - Kluiver 6,68 m 2,48 m 1,16 m 0,45 m 34,0 m 2 7,0 m 2 Bijzonderheden - kielbalk hoog 5 cm dik 7 cm - plat vlak - hoekige kimmen - vlakrilling 0 - zandstrook + verloren gang - 3 huidgangen boven de kim - fraai snijwerk op beretanden. kluisborden, kajuitrand, hennebalk en boeisel - bijzonder mooi gesneden bij de achterkant van het roer opklimmende bever Opmerkingen De "Lytse " heeft voor een rond jacht van ruim 6,5 meter lengte een betrekkelijk geringe breedte en vertoont weinig zeeg, zoals ook al te zien is op de oude foto uit Het achterschip is vrij sterk geveegd (zie par. 10.3).