Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek, verkennend booronderzoek

Transcriptie

1 Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek, verkennend booronderzoek gemeente Midden-Drenthe Opdrachtgever Status: versie 1.0 Stalbouw.nl Kosterijland 7 Projectleider 3981 AJ Bunnik drs. J.H.F. Leuvering (senior prospector) Projectnummer Autorisatie Paraaf Datum Synthegra Rapport S drs. H. Kremer (senior prospector) Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden Telefoon +31 (0) , Internet:

2 Projectnummer: S COLOFON Opdrachtgever : Stalbouw.nl te Bunnik Project : Projectnummer : S Titel : Datum : Projectleider : drs. J.H.F. Leuvering (senior prospector, fysisch geograaf) Auteurs : drs. J.H.F. Leuvering en drs. H. Kremer Autorisatie : drs. H. Kremer (senior prospector, KNA archeoloog) Druk : Synthegra bv, Leusden ISSN : Synthegra B.V. Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden Telefoon +31 (0) , Internet: Synthegra B.V., Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 2 van 26

3 Projectnummer: S INHOUD ADMINISTRATIEVE GEGEVENS SAMENVATTING Inleiding Specifieke archeologische verwachting bureauonderzoek Archeologische interpretatie veldonderzoek Aanbeveling INLEIDING Onderzoekskader Onderzoeksdoel en vraagstellingen Ligging en huidige situatie plangebied Toekomstige situatie plangebied 8 2 BUREAUONDERZOEK Methode Landschapsgenese Archeologische waarden in en rondom het plangebied Historische ontwikkeling Gespecificeerde archeologische verwachting 20 3 INVENTARISEREND VELDONDERZOEK Methode Beschrijving en interpretatie van de boorgegevens Archeologische indicatoren Archeologische interpretatie 22 4 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Inleiding Conclusies / beantwoording onderzoeksvragen Aanbevelingen 24 LITERATUUR EN KAARTEN 25 Bijlagen: Bijlage 1: Overzicht van de relevante geologische en archeologische tijdvakken Bijlage 2: Combinatiekaart IKAW, AMK en ARCHIS waarnemingen Bijlage 3: Boorpuntenkaart Bijlage 4: Boorprofielen Afbeelding voorblad: Overzicht van het plangebied, gezien in noordoostelijke richting (Foto: Synthegra B.V.). Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 3 van 26

4 Projectnummer: S Administratieve gegevens Toponiem : Klateringerweg 16 Plaats : Zwiggelte Gemeente : Midden-Drenthe Provincie : Drenthe Projectnummer : S Bevoegde overheid : Gemeente Midden-Drenthe Opdrachtgever : Stalbouw.nl Uitvoerende instantie : Synthegra bv Datum uitvoering veldwerk : Uitvoerders veldwerk : drs. J.H.F. Leuvering (senior prospector / fysisch geograaf) Onderzoeksmelding (ARCHIS) : Datum onderzoeksmelding : Kaartblad : 17B Periode : laat-paleolithicum tot en met de nieuwe tijd Oppervlakte : Circa m 2 Perceelnummer(s) : Sectie U, perceelnummer 310 Grond eigenaar / beheerder : J. Nijhoff Landbouw b.v. Grondgebruik : grasland en erf Geologie : Formatie van Boxtel en Formatie van Nieuwkoop Geomorfologie : beekdalbodem Bodem : madeveengronden, verstoord Depot : Documentatie en vondsten zullen worden aangeleverd aan het Provinciaal Depot van Groningen, Friesland en Drenthe te Nuis Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 4 van 26

5 Projectnummer: S Samenvatting Inleiding Synthegra heeft in opdracht van Stalbouw.nl een archeologisch bureauonderzoek in combinatie met een verkennend booronderzoek uitgevoerd op een terrein aan de Klateringerweg 16 in Zwiggelte. De aanleiding voor het onderzoek is de voorgenomen nieuwbouw van twee onderkelderde stallen. Het veldwerk is uitgevoerd op 16 maart Specifieke archeologische verwachting bureauonderzoek Het plangebied ligt in een beekdal. Voor de beekdalen geldt dat zij op basis van hun lage ligging en vochtige of natte bodems, een lage archeologische verwachting hebben. Dit is correct als het gaat om bijvoorbeeld nederzettingsterreinen en grafvelden uit de bronstijd, ijzertijd, Romeinse tijd en middeleeuwen. De beekdalen waren echter, juist vanwege hun landschappelijke natte kenmerken, wel aantrekkelijk voor bepaalde activiteiten. Zo kan men er kampementen van jagers en verzamelaars uit paleolithicum en mesolithicum, rituele deposities, afvaldumps, voorden, bruggen, steigers, watermolens en gegraven waterwerken in de beekdalen aantreffen. Voor beekdalen gelden dus feitelijk twee soorten verwachtingen, een lage verwachting voor nederzettingen, en een hoge verwachting voor meer zogenaamde offsite vindplaatsen. Deze vindplaatsen zullen, vanwege hun aard, in mindere mate voorspelbaar zijn, maar anderzijds vanwege sedimentatie, waaronder ook veengroei, beter bewaard zijn gebleven. Archeologische interpretatie veldonderzoek Vuursteenvindplaatsen bestaan voornamelijk uit strooiing van fragmenten vuursteen en ondiepe grondsporen, zoals haardkuilen, en bevinden zich in de bovengrond van de oorspronkelijke podzolgrond, die binnen het beekdal op een dekzandopduiking verwacht kunnen worden. Aangezien er binnen het plangebied geen dekzandopduiking is aangetroffen wordt de kans dat er een vuursteenvindplaats aanwezig is klein geacht. De verwachting voor vuursteenvindplaatsen kan daarom op grond van de resultaten van het veldonderzoek op laag worden gesteld. Resten uit het neolithicum tot en met de nieuwe tijd binnen het beekdal bestaan naar verwachting uit losse vondsten als gevolg van rituele deposities en verder uit afvaldumps, voorden, bruggen, steigers, watermolens en gegraven waterwerken. Tijdens het booronderzoek is geconstateerd dat de bodem in het grootste deel van het plangebied is verstoord tot in de C-horizont van de fluvioperiglaciale afzettingen. Dit maakt het aannemelijk dat eventueel aanwezige archeologische resten zijn aangetast. Daarom kan de verwachting om archeologische waarden uit de perioden neolithicum tot en met de nieuwe tijd aan te treffen voor het plangebied naar laag worden bijgesteld. De aanwezigheid van losse vondsten of afvaldumps kunnen echter niet geheel worden uitgesloten. Aanbeveling Op grond van de resultaten van het onderzoek wordt voor het plangebied geen vervolgonderzoek geadviseerd. Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 5 van 26

6 Projectnummer: S Inleiding 1.1 Onderzoekskader Synthegra heeft in opdracht van Stalbouw.nl een archeologisch bureauonderzoek in combinatie met een verkennend booronderzoek uitgevoerd op een terrein aan de Klateringerweg 16 in Zwiggelte (afbeelding 1.1). De aanleiding voor het onderzoek is de voorgenomen nieuwbouw van twee onderkelderde stallen. De diepte van de toekomstige bodemverstoring bedraagt circa 2 m beneden maaiveld. Hierdoor zal de bodem waarschijnlijk tot in het archeologische niveau worden verstoord. Door de graafwerkzaamheden die zullen gaan plaatsvinden, kunnen eventueel aanwezige archeologische waarden verloren gaan. Daarom is op basis van het Verdrag van Malta 1988, in het kader van een omgevingsvergunning voorafgaand aan de graafwerkzaamheden archeologisch onderzoek uitgevoerd. Het onderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie versie Het veldwerk is uitgevoerd op 16 maart De bevoegde overheid, de gemeente Midden Drenthe, heeft een specifiek archeologisch beleid vastgesteld en beschikt over een Archeologische Verwachtings- of Beleidsadvieskaart. 2 De gemeente heeft aangegeven dat het plangebied in een zone ligt waarbinnen bij ingrepen groter dan m 2 een bureauonderzoek en een inventariserend veldonderzoek door middel van verkennende boringen dient te worden uitgevoerd in de vroegste fase van de planvorming. De bevoegde overheid, de gemeente Midden-Drenthe, zal de resultaten van het onderzoek toetsen en een besluit nemen. 1.2 Onderzoeksdoel en vraagstellingen Het doel van het bureauonderzoek is het opstellen van een gespecificeerde archeologische verwachting aan de hand van bestaande bronnen over bekende of verwachte landschappelijke, historische en archeologische waarden. Het doel van het verkennend booronderzoek is het toetsen van het opgestelde verwachtingsmodel door de intactheid van de bodemopbouw vast te stellen. De volgende onderzoeksvragen zullen worden beantwoord: Wat is de opbouw van de ondergrond en is het bodemprofiel intact? In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische resten bedreigd door de voorgenomen ontwikkeling van het gebied? 1 SIKB, Tolsma en Marinelli, Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 6 van 26

7 Projectnummer: S Ligging en huidige situatie plangebied Het plangebied is circa m 2 groot en ligt aan de Klateringerweg 16 in Zwiggelte (afbeelding 1.1). Het terrein wordt in het noorden en oosten begrensd door bebouwing, en in het zuiden en westen door grasland. Het plangebied is in gebruik als grasland. De hoogte van het maaiveld varieert van circa 12,95 tot 14,20 m +NAP (Normaal Amsterdams Peil). 3 Afbeelding 1.1: Het plangebied op de Topografische Kaart van Nederland 1: aangegeven met het rode kader (Bron: Topografische Dienst, 1998). 3 Hoogteligging van het plangebied gebaseerd op de gemeten maaiveldhoogtes ter plaatse van de boringen Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 7 van 26

8 Projectnummer: S Toekomstige situatie plangebied Binnen het plangebied zullen twee stallen worden gebouwd (afbeelding 1.2). De stallen worden onderkelderd tot circa 2 m beneden maaiveld. Afbeelding 1.2: Toekomstige situatie binnen het plangebied, aangegeven met het blauwe kader (Bron: tekening aangeleverd door opdrachtgever). Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 8 van 26

9 Projectnummer: S Bureauonderzoek 2.1 Methode Tijdens het bureauonderzoek is met behulp van bestaande bronnen een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel voor het plangebied opgesteld. Dit is gedaan door het raadplegen van voor de archeologie relevante (schriftelijke) bronnen. Voor het bureauonderzoek zijn met name gegevens over bekende archeologische vindplaatsen in en rond het plangebied verzameld. Dit is aangevuld met historisch en fysischgeografisch onderzoek, waarbij informatie over vroeger grondgebruik is verkregen door de analyse van historische kaarten en tevens gegevens over de geologie, geomorfologie en bodem zijn bestudeerd. 2.2 Landschapsgenese Voor het bepalen of, waar en uit welke periode archeologische resten kunnen worden verwacht, zijn de volgende bronnen met betrekking tot de landschapsgenese geraadpleegd: Geologische Kaart, schaal 1: Geomorfologische Kaart, schaal 1: Bodemkaart, schaal 1: Relevante achtergrondliteratuur Voor de geologische beschrijving is gebruik gemaakt van de Lithostratigrafische Indeling van de Ondiepe Ondergrond. 4 Zie voor een overzicht van de geologische en archeologische perioden bijlage 1. Geologie en geomorfologie Voor de onderzoekslocatie, dat op het Drents Plateau ligt, zijn met name de twee laatste ijstijden, het Saalien (circa jaar geleden) en Weichselien (circa jaar geleden), belangrijk geweest voor de vorming van het landschap. In het Saalien is het gebied bedekt geweest met landijs. Dit ijs breidde zich gedurende het Saalien via diverse gletsjertongen in zuidelijke richting uit. Hierbij schuurde het ijs over de ondergrond waarbij keileem ontstond. Toen na het Saalien het landijs smolt, bleven het zand, de stenen en keien die de gletsjer had meegevoerd achter. Tijdens de laatste ijstijd, het Weichselien, werd het opnieuw zeer koud. Maar het landijs bereikte Nederland niet. Onder de periglaciale omstandigheden was de ondergrond periodiek permanent bevroren en moest het regen- en sneeuwsmeltwater over het oppervlak afstromen. Hierbij werden dalen gevormd en fluvioperiglaciale afzettingen afgezet. Het plangebied ligt in een dal dat tijdens deze periode is ontstaan. Op de geologische kaart van Nederland schaal 1: (afbeelding 2.1) staat aangegeven dat de ondergrond van het plangebied uit fluvioperiglaciale afzettingen bestaat (code Tw4). Met de rode arcering is aangegeven dat deze afzettingen zijn bedekt met een laag veen, dat tijdens het Holoceen in het beekdal is gevormd. Dit veen wordt gerekend tot de Formatie van Nieuwkoop. 4 De Mulder et al en via Dinoloket, Standaarden, Lithostratigrafische Nomenclator van de Ondiepe Ondergrond. Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 9 van 26

10 Projectnummer: S Legenda Tw4 : fluvioperiglaciale afzettingen (Formatie van Boxtel) Tw3 : dekzand (Laagpakket van Wierden, Formatie van Boxtel) Dr6 : keileem (Laagpakket van Gieten, Formatie van Drente) S : stuifzand (Laagpakket van Kootwijk, Formatie van Boxtel) Afbeelding 2.1: Ligging van het plangebied op de Geologische kaart van Nederland 1:50.000, aangegeven met het rode kader (Bron: Rijks Geologische Dienst 1979). Op de geomorfologische kaart van Nederland schaal 1: (afbeelding 2.2) staat aangegeven dat het plangebied in een beekdalbodem ligt. Binnen het grootste deel van het plangebied is in dit beekdal veen gevormd (code 1R4). Alleen in het meest noordelijke deel zou geen gevormd zijn (code 2R5). Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 10 van 26

11 Projectnummer: S Legenda 1R4 : beekdalbodem met veen 2R5 : beekdalbodem zonder veen, relatief laag gelegen 2R2 : dalvormige laagte zonder veen 3L2a : grondmorene, al dan niet met welvingen 3K14 : dekzandrug 4L8 : lage landduinen met bijbehorende vlakten en laagten 3N4 : laagte zonder randwal, moerassig 3N5 : laagte zonder randwal, niet moerassig Afbeelding 2.2: Ligging van het plangebied op de Geomorfologische kaart van Nederland 1:50.000, aangegeven met het rode kader (Bron: Stichting voor Bodemkartering en Rijks Geologische Dienst, 1978). Op het Actueel Hoogtebestand Nederland (afbeelding 2.3) is te zien dat het plangebied relatief laag in het landschap ligt. Het beekdal is duidelijk herkenbaar als de laag gelegen zone (blauwe kleuren). Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 11 van 26

12 Projectnummer: S Afbeelding 2.3: Ligging van het plangebied op het Actueel Hoogtebestand van Nederland (AHN), aangegeven met het rode kader (Bron: Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 12 van 26

13 Projectnummer: S Bodem Op de bodemkaart van Nederland schaal 1: (afbeelding 2.4) staat aangegeven dat in het grootste dele van het plangebied madeveengronden op zand zonder humuspodzol (code avz) voorkomen. Deze gronden liggen vaak in de laagste terreindelen, vooral in de bredere beekdalen. Ze vormen de overgang tussen madeveengronden waar het veen dieper door gaat dan 120 cm beneden maaiveld (zoals in het zuidoostelijke deel van het plangebied en de zandgronden van de hoger gelegen gebieden. Legenda avz avc : madeveengronden op zand zonder humuspodzol, beginnend ondieper dan 120 cm Mv : madeveengronden op zeggeveen, rietzeggeveen of broekveen Afbeelding 2.4: Ligging van het plangebied op de Bodemkaart van Nederland 1:50.000, aangegeven met het rode kader (Bron: Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 13 van 26

14 Projectnummer: S Archeologische waarden in en rondom het plangebied In deze paragraaf wordt gekeken of binnen en rond het plangebied archeologische en/of ondergrondse bouwhistorische waarden bekend zijn. Hiervoor zijn de volgende bronnen binnen de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) geraadpleegd: Centraal Archeologisch Archief (CAA) Centraal Monumenten Archief (CMA) Archeologisch Informatie Systeem (ARCHIS II) Daarnaast zijn de volgende bronnen geraadpleegd: Cultuurhistorische Waardenkaart van de provincie Drenthe Archeologische Verwachtingskaart van de gemeente Midden-Drenthe gegevens van amateur archeologen Volgens de IKAW (Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden) van de RCE geldt voor grootste deel van het plangebied een lage archeologische verwachting (bijlage 2). Alleen in het uiterste zuidelijke deel van het plangebied geldt een middelhoge verwachting. Op de Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW) van de provincie Drenthe heeft het plangebied een geen archeologische waarde. 5 Deze kaarten zijn indicatief en zullen voor het opstellen van een gespecificeerd verwachtingsmodel worden genuanceerd en gepreciseerd, aangezien uit deze kaarten niet blijkt wat de aard en ouderdom is van de te verwachten archeologische resten. Op de Archeologische Verwachtings- en beleidskaart van de gemeente Midden-Drenthe staat aangegeven dat het plangebied in een beekdal ligt. De beekdalen zijn aangewezen als gebieden van provinciaal belang. Bij ingrepen in beekdalen dient vooraf contact opgenomen te worden met de provincie (via de gemeente) om invulling te geven aan de manier waarop archeologisch onderzoek dient te worden uitgevoerd. Vanwege het beleid van de gemeente wordt deze kaart als leidend beschouwd. 5 Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 14 van 26

15 Projectnummer: S Afbeelding 2.5: Ligging van het plangebied op de Archeologische Verwachtings- en beleidskaart van de gemeente Midden-Drenthe, aangegeven met het rode kader (Bron: Tolsma en Marinelli, 2012). Uit de archieven en ARCHIS II van de RCE blijkt dat binnen het plangebied geen archeologische monumenten, waarnemingen en onderzoeksmeldingen aanwezig zijn (bijlage 2). Uit de directe omgeving (binnen een straal van 250 m) is één waarneming en één onderzoeksmelding bekend. Monumenten, waarnemingen en onderzoeksmeldingen binnen een straal van 250 m van het plangebied: Waarnemingsnummer : Onder dit nummer wordt melding gemaakt van een oppervlaktevondst. Het betreft 2 vuurstenen afslagen dit in het mesolithicum dateren. De afslagen zijn in 1972 en 1975 door de vinder verkocht. Onderzoeksmelding : Dit betreft een bodemverstoringsonderzoek dat door Buro de Brug in de periode als pilot voor LTO is uitgevoerd in onder meer de gemeente Midden Drenthe. 6 In het kader van dit onderzoek zijn op verschillende plaatsen in de gemeente Midden-Drenthe bodemprofielputten gegraven om de verstoringsdiepte in kaart te brengen. Het doel van deze kartering is het bieden van gegevens over de gemiddelde verstoringsdiepte binnen een gemeente om op grond hiervan de gemeentelijke verwachtingskaarten te 6 Breimer en Sueur, Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 15 van 26

16 Projectnummer: S herijken. Het onderzoek geeft geen specifieke informatie over de ondergrond in de directe omgeving van het huidige plangebied. De lokale historische vereniging (via de heer Wessels uit Beilen) is via benaderd en heeft op de vraag of bij hen nog informatie uit het plangebied bekend is (die niet bij de RCE is gemeld) tot op heden nog niet geantwoord. Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 16 van 26

17 Projectnummer: S Historische ontwikkeling Voor de historische ontwikkeling is historisch kaartmateriaal en relevante achtergrondliteratuur geraadpleegd, dat in onderstaande paragraaf is weergegeven. Het dorp Zwiggelte is in de middeleeuwen ontstaan. De eerste vermelding, onder de naam to Swicler dateert van 1400 (kopie 1707). De betekenis van de naam is niet geheel duidelijk. 7 Het plangebied ligt buiten de bebouwde kom van Zwiggelte. Op het minuutplan uit het begin van de 19 e eeuw (afbeelding 2.6) 8 is te zien dat het plangebied onbebouwd is. Het plangebied is in gebruik als hooiland. De Klateringerweg is ten noorden van het plangebied al wel aanwezig. Afbeelding 2.6: Ligging van het plangebied op het minuutplan uit het begin van de 19 e eeuw, aangegeven met het rode kader (Bron: 7 Van Berkel en Samplonius, Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 17 van 26

18 Projectnummer: S Afbeelding 2.7: Ligging van het plangebied op de kaart uit circa , aangegeven met het rode kader (Bron: Wolters Noordhoff Atlasproducties, 1990). Afbeelding 2.8: Ligging van het plangebied op de kaart uit 1903, aangegeven met het rode kader (Bron: Uitgeverij Nieuwland, 2005). Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 18 van 26

19 Projectnummer: S Op de kaarten uit (afbeelding 2.7), 1903 (afbeelding 2.8) en (afbeelding 2.9) is dezelfde situatie te zien. Afbeelding 2.9: Ligging van het plangebied op de kaart uit circa , aangegeven met het rode kader (Bron: Uitgeverij 12 Provinciën 2006/2007). Bodemverstoring Binnen het plangebied zijn geen bodemverontreinigingen, saneringen of ondergrondse olietanks, benzinepompinstallaties en dergelijke bekend waardoor archeologische resten mogelijk verloren zijn gegaan Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 19 van 26

20 Projectnummer: S Gespecificeerde archeologische verwachting Op basis van bovenstaand bureauonderzoek is voor het plangebied een gespecificeerde archeologische verwachting opgesteld, waarvan de essentie is weergegeven in tabel 2.1. Het plangebied ligt in een beekdal. Voor de beekdalen geldt dat zij op basis van hun lage ligging en vochtige of natte bodems, een lage archeologische verwachting hebben. Dit is correct als het gaat om bijvoorbeeld nederzettingsterreinen en grafvelden uit de bronstijd, ijzertijd, Romeinse tijd en middeleeuwen. De beekdalen waren echter, juist vanwege hun landschappelijke natte kenmerken, wel aantrekkelijk voor bepaalde activiteiten. Zo kan men er kampementen van jagers en verzamelaars uit paleolithicum en mesolithicum, rituele deposities, afvaldumps, voorden, bruggen, steigers, watermolens en gegraven waterwerken in de beekdalen aantreffen. Voor beekdalen gelden dus feitelijk twee soorten verwachtingen, een lage verwachting voor nederzettingen, en een hoge verwachting voor meer zogenaamde offsite vindplaatsen. Deze vindplaatsen zullen, vanwege hun aard, in mindere mate voorspelbaar zijn, maar anderzijds vanwege sedimentatie, waaronder ook veengroei, beter bewaard zijn gebleven. Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 20 van 26

21 Projectnummer: S Inventariserend Veldonderzoek 3.1 Methode Ter controle van en als aanvulling op het verwachtingsmodel uit het bureauonderzoek is een verkennend booronderzoek met een boordichtheid van ten minste 6 boringen per hectare uitgevoerd. Aangezien het plangebied circa m 2 groot is, zijn in totaal 6 boringen gezet. Voor zover de terreinomstandigheden (bebouwing, verhardingen, begroeiing etc.) het toelieten, is een boorgrid van 40 x 50 m gehanteerd, waarbij de afstand tussen de raaien 40 m en de afstand tussen de boringen 50 m bedraagt. Voor een optimale verdeling van de boringen verspringt het beginpunt van een raai 25 m ten opzichte van de naastgelegen raai.. De exacte boorlocaties zijn ingemeten met Rover GRX1 GPS apparaat. Hierbij is ook de maaiveldhoogte ter plaatse van de boringen gemeten. Er is geboord met een Edelmanboor met een diameter van 7 cm. De boringen zijn uitgevoerd tot minimaal 25 cm in de C-horizont. Het opgeboorde sediment is verbrokkeld en versneden en geïnspecteerd op de aanwezigheid van archeologische indicatoren. De boringen zijn lithologisch beschreven conform de NEN en bodemkundig 11 geïnterpreteerd. 3.2 Beschrijving en interpretatie van de boorgegevens De locaties van de boringen staan in bijlage 3 en de boorprofielen in bijlage 4. Het verharde erf ligt maximaal 1,25 m hoger dan het grasland in het westelijke deel van het plangebied. Verder is het plangebied uitgesproken vlak. Aan de basis van de boringen is een laag matig fijn, matig siltig zand aangetroffen, waarin in enkele van de boringen verspoelde plantenresten zijn waargenomen. Dit zand is geïnterpreteerd als fluvioperiglaciale afzettingen en wordt gerekend tot de Formatie van Boxtel. Uitsluitend in boring 1 is op de fluvioperiglaciale afzettingen een laag intact veen aangetroffen. Het veen bevat houtresten en wordt gerekend tot de Formatie van Nieuwkoop. Binnen het veenpakket is een 10 cm dikke laag siltige klei aangetroffen, die is geïnterpreteerd als een overstromingsdek van de beek die door dit dal loopt. De klei wordt gerekend tot het Laagpakket van Singraven, dat onderdeel uitmaakt van de Formatie van Boxtel. Op deze overstromingsklei ligt nog een 55 cm dik pakket intact veen, wat er op wijst dat de klei een aanzienlijke tijd geleden is afgezet. Een exacte ouderdom van de overstromingsklei kan op grond van dit onderzoek niet worden gegeven. In de overige boringen is geen intact veen aangetroffen. In boring 2, 3 en 4 is wel veen aangetroffen, maar dit is verploegd. De eigenaar van het terrein gaf aan dat bij de eerste keer dat het terrein werd geploegd er hele boomstammen uit de grond tevoorschijn kwamen. Het veen dat in boring 2, 3 en 4 is aangetroffen is matig tot sterk zandig, bevat brokken leem en gaat met een scherpe ondergrens over naar de C-horizont van de fluvioperiglaciale afzettingen. In boring 5 en 6 ontbreekt het veen geheel. In boring 6 zijn in een verstoorde laag direct op de C-horizont nog wel veenbrokjes aangetroffen. Deze verstoord laag is bedekt met een laag opgebracht zand met een dikte van 50 cm. Ter plaatse van boring 5, die op het hoog gelegen verharde erf is gezet, is een pakket 10 Nederlands Normalisatie-instituut De Bakker en Schelling Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 21 van 26

22 Projectnummer: S opgebrachte grond met een dikte van 110 cm direct op de C-horizont van de fluvioperiglaciale afzettingen aangetroffen. 3.3 Archeologische indicatoren Bij de controle van het opgeboorde bodemmateriaal zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen die wijzen op de aanwezigheid van een archeologische vindplaats. Dit is ook geen hoofddoel van een verkennend onderzoek. 3.4 Archeologische interpretatie Vuursteenvindplaatsen bestaan voornamelijk uit strooiing van fragmenten vuursteen en ondiepe grondsporen, zoals haardkuilen, en bevinden zich in de bovengrond van de oorspronkelijke podzolgrond, die binnen het beekdal op een dekzandopduiking verwacht kunnen worden. Aangezien er binnen het plangebied geen dekzandopduiking is aangetroffen wordt de kans dat er een vuursteenvindplaats aanwezig is klein geacht. De verwachting voor vuursteenvindplaatsen kan daarom op grond van de resultaten van het veldonderzoek op laag worden gesteld. Resten uit het neolithicum tot en met de nieuwe tijd binnen het beekdal bestaan naar verwachting uit losse vondsten als gevolg van rituele deposities en verder uit afvaldumps, voorden, bruggen, steigers, watermolens en gegraven waterwerken. Tijdens het booronderzoek is geconstateerd dat de bodem in het grootste deel van het plangebied is verstoord tot in de C-horizont van de fluvioperiglaciale afzettingen. Dit maakt het aannemelijk dat eventueel aanwezige archeologische resten zijn aangetast. Daarom kan de verwachting om archeologische waarden uit de perioden neolithicum tot en met de nieuwe tijd aan te treffen voor het plangebied naar laag worden bijgesteld. De aanwezigheid van losse vondsten of afvaldumps kunnen echter niet geheel worden uitgesloten. Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 22 van 26

23 Projectnummer: S Conclusies en aanbevelingen 4.1 Inleiding Het doel van het archeologisch bureauonderzoek was het opstellen van een gespecificeerde archeologische verwachting voor het plangebied. Het plangebied ligt in een beekdal. Voor beekdalen gelden feitelijk twee soorten verwachtingen, een lage verwachting voor nederzettingen, en een hoge verwachting voor meer zogenaamde offsite vindplaatsen. Het doel van het inventariserend veldonderzoek is het toetsen van deze verwachting. 4.2 Conclusies / beantwoording onderzoeksvragen Wat is de opbouw van de ondergrond en is het bodemprofiel intact? De ondergrond van het plangebied bestaat uit fluvioperiglaciale afzettingen (Formatie van Boxtel), die bedekt waren met veen (Formatie van Nieuwkoop). Het veen is alleen in boring 1 in het meest noordwestelijke deel van het plangebied nog intact aangetroffen. Het veen bevat hoofdzakelijk houtresten. De bouwvoor in het veen is vermengd met zand. De bodem in deze boring kan worden geclassificeerd als een madeveengrond in bosveen op zand zonder humuspodzol, beginnend ondieper dan 120 cm Mv, zoals op grond van de bodemkaart van Nederland werd verwacht. In de overige boringen is het veen verploegd of zelfs geheel verdwenen. In de boringen 2 tot en met 6 is de bodem verstoord tot in de C-horizont van de fluvioperiglaciale afzettingen. In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische resten bedreigd door de voorgenomen ontwikkeling van het gebied? De verwachting is dat binnen het plangebied geen archeologische resten in situ aanwezig zijn, waardoor ook geen archeologische resten worden bedreigd door de voorgenomen ontwikkeling van het gebied. Losse vondsten kunnen echter niet geheel worden uitgesloten. Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 23 van 26

24 Projectnummer: S Aanbevelingen Op grond van de resultaten van het onderzoek wordt voor het plangebied geen vervolgonderzoek geadviseerd. Met nadruk willen wij de opdrachtgever erop wijzen dat dit advies nog niet betekent dat al bodemverstorende activiteiten of daarop voorbereidende activiteiten kunnen worden ondernomen. De resultaten van dit onderzoek zullen namelijk eerst moeten worden beoordeeld door de bevoegde overheid (gemeente Midden- Drenthe), die vervolgens een besluit neemt. Er is geprobeerd een zo gefundeerd mogelijk advies te geven op grond van de gebruikte onderzoeksmethoden. De aanwezigheid van archeologische sporen of resten in het plangebied kan nooit volledig worden uitgesloten. Synthegra wil de opdrachtgever er daarom op wijzen dat, mochten tijdens de geplande werkzaamheden archeologische waarden worden aangetroffen, conform artikel 53 van de Monumentenwet uit 1988 (herzien in 2007) een meldingsplicht geldt bij de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap of bij de hem vertegenwoordigende bevoegde overheid, de gemeente Midden-Drenthe. Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 24 van 26

25 Projectnummer: S Literatuur en kaarten Literatuur Bakker, H. de en J. Schelling, 1989: Systeem van bodemclassificatie voor Nederland, de hogere niveaus. Staring Centrum, Wageningen. Berkel, G. van, en K. Samplonius, 2006: Nederlandse plaatsnamen. Herkomst en Historie. Prisma, Utrecht. Breimer, J.N.W. en C. Sueur, 2014: Mag het een onsje minder zijn? Rapportage bodemverstoringsonderzoek in de gemeenten Eersel, Teylingen, Midden Drenthe, Neder Betuwe en Peel en Maas, Voorburg. Mulder, E.F.J. de, M.C. Geluk, I.L. Ritsema, W.E. Westerhoff en T.E. Wong, 2003: De ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen/Houten Nederlands Normalisatie-instituut, 1989: NEN 5104 grondmonsters. Nederlands Normalisatie-instituut, Delft. Geotechniek - Classificatie van onverharde Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer, 2006: Leidraad inventariserend veldonderzoek; Deel: karterend booronderzoek (aanvulling op de KNA 3.1). SIKB, Gouda. Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer, 2014: Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.3. SIKB, Gouda. Stichting voor Bodemkartering, 1978: Bodemkaart van Nederland schaal 1:50.000, toelichting bij de kaartbladen 17 West en Oost (Emmen), Wageningen. Tolsma, J. en M.G. Marinelli, 2012: Archeologische Verwachtings- en beleidskaart gemeente Midden-Drenthe, Oranjewoud, Heerenveen. Kaarten Heveskes Uitgevers, 2003: De Hottinger-Atlas van Noord- en Oost-Nederland , Groningen. Rijks Geologische Dienst, 1979: Geologische Kaart van Nederland, blad 17 West (Emmen West), Haarlem. Stichting voor Bodemkartering en Rijks Geologische Dienst, 1978: Geomorfologische kaart van Nederland schaal 1:50.000, blad 17 (Beilen) en 18 (Roswinkel), Wageningen/Haarlem. Topografische Dienst, 1998: Topografische kaart van Nederland, schaal 1: Emmen. Uitgeverij Nieuwland, 2005: Grote Historische Atlas van Drenthe, , schaal 1: Tilburg. Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 25 van 26

26 Projectnummer: S Uitgeverij 12 Provinciën, 2006/2007: Atlas van Topografische kaarten. Nederland , schaal 1: Landsmeer. Wolters Noordhoff Atlasproducties, 1990: Grote Historische Atlas van Nederland; 3 Noord Nederland , schaal 1: Groningen. Internet (geraadpleegd maart 2016) Synthegra B.V., Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 26 van 26

27 Bijlagen:

28 Bijlage 1: Overzicht van relevante geologische en archeologische tijdvakken

29 Overzicht geologische en archeologische tijdvakken Ouderdom in jaren Chronostratigrafie MIS Lithostratigrafie Holoceen 1 Laat- Weichselien (Laat- Glaciaal) Midden- Weichselien (Pleniglaciaal) Vroeg- Weichselien (Vroeg- Glaciaal) Eemien (warme periode) Late Dryas (koud) Allerød (warm) Vroege Dryas (koud) Bølling (warm) Laat- Pleniglaciaal Midden- Pleniglaciaal Vroeg- Pleniglaciaal a 5b 5c 5d 5e Saalien(ijstijd) 6 Formaties: Naaldwijk (marien), Nieuwkoop (veen), Echteld(fluviatiel) Formatie van Kreftenheye Eem Formatie Formatie van Drente Formatie van Boxtel Formatie van Beegden Holsteinien (warme periode) Elsterien(ijstijd) Cromerien (warme periode) Pre-Cromerien Formatie van Urk Formatie van Sterksel Formatie van Peelo

30 Cal. jaren v/n Chr. 14 Cjaren Chronostratigrafie Pollen zones Vegetatie Archeologische perioden Subatlanticum koeler vochtiger Subboreaal koeler droger Vb2 Vb1 Va IVb IVa Loofbos eik en hazelaar overheersen haagbeuk veel cultuurplanten rogge, boekweit, korenbloem Loofbos eik en hazelaar overheersen beuk>1% invloed landbouw (granen) Nieuwe tijd Middeleeuwen Romeinse tijd IJzertijd Bronstijd Neolithicum Atlanticum warm vochtig III Loofbos eik, els en hazelaar overheersen in zuiden speelt linde een grote rol Laat- Weichselien (Laat- Glaciaal) Boreaal warmer Preboreaal warmer Late Dryas Allerød Vroege Dryas Bølling II I LW III den overheerst hazelaar, eik, iep, linde, es eerst berk en later den overheersend parklandschap dennen- en LW II berkenbossen open parklandschap LWI openvegetatiemet kruiden en berkenbomen Mesolithicum Laat-Paleolithicum Midden- Weichselien (Pleniglaciaal) perioden met een poolwoestijn en perioden met een toendra Vroeg- Weichselien (Vroeg- Glaciaal) Eemien (warme periode) perioden met bos en perioden met een subarctisch open landschap loofbos Midden-Paleolithicum Saalien(ijstijd) Vroeg-Paleolithicum Chronostratigrafie voor Noordwest-Europa volgens Zagwijn(1974), Vandenberghe(1985) en De Mulder etal.(2003). Lithostratigrafie volgens De Mulder etal.(2003). Mariene isotoop stadium(mis) volgens Bassinot etal.(1994). Atmosferische data volgens Stuiver etal.(1998). Zuurstofisotoop calibratie(oxcal) versie 3.9 Bronk Ramsey(2003), toegepast op het Laat-Weichselien en het Holoceen. Archeologische periode-indeling en ouderdom volgens de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek(ROB). Vegetatie bewerkt volgens Berendsen(2000). Pollenzones volgens P. Vos& P. Kiden(2005).

31 Bijlage 2: Combinatiekaart IKAW, AMK en Archis waarnemingen

32 Combinatiekaart IKAW, AMK en ARCHIS-waarnemingen ± : Meter Legenda Begindatering : Mesolithicum archeologische verwachting trefkans hoog(water) middelhoog(water) laag(water) water hoog middelhoog laag zeer laag niet gekarteerd onbekend onderzoeksmeldingen Archeologisch monument + monumentnummer Terrein van archeologische waarde Terrein van hoge archeologische waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd plangebied S160xxx_IKAW_Combi_ _HL

33 Bijlage 3: Boorpuntenkaart

34 Boorpuntenkaart schaal: 1:1000 Legenda ±! Boring Grens plangebied S BO-IVO-K_Boorpuntenkaart_ _HL_ ! 1 2! 3! 5! 4! 6! Meter 0 12,

35 Bijlage 4: Boorprofielen

36 Pagina 1 / 1 Boring: 1 X: ,29 Y: ,62 Boring: 2 X: ,71 Y: , gras Veen, matig zandig, donkergrijs, Edelmanboor, veraard, scherpe ondergrens Veen, resten planten, bruin, Edelmanboor, Chorizont Formatie van Nieuwkoop, geleidelijke ondergrens gras Veen, sterk zandig, bruin, Edelmanboor, geroerd scherpe ondergrens Zand, matig fijn, matig siltig, zwak roesthoudend, brokken leem, resten wortels, licht bruingrijs, Edelmanboor, geroerd scherpe ondergrens 100 Boring: X: ,87 Y: ,26 Klei, sterk siltig, matig humeus, bruingrijs, Edelmanboor, beekafzetting, geleidelijke ondergrens Veen, bruin, Edelmanboor, geleidelijke ondergrens Formatie van Nieuwkoop, geleidelijke ondergrens Zand, matig fijn, matig siltig, resten hout, lichtgrijs, Edelmanboor, fluvioperiglaciale afzettingen Chorizont 100 Boring: X: ,55 Y: ,84 Zand, matig fijn, matig siltig, zwak wortelhoudend, lichtgrijs, Edelmanboor, Chorizont gras Veen, matig zandig, resten hout, donkerbruin, Edelmanboor, Formatie van Nieuwkoop scherpe ondergrens gras Veen, matig zandig, brokken leem, donkerbruin, Edelmanboor, geroerd scherpe ondergrens Zand, matig fijn, matig siltig, zwak humeus, matig wortelhoudend, bruingrijs, Edelmanboor, geleidelijke ondergrens Zand, matig fijn, matig siltig, sporen roest, lichtgrijs, Edelmanboor, Chorizont Zand, matig fijn, zwak siltig, brokken veen, lichtgrijs, Edelmanboor, verploegd, scherpe ondergrens Zand, matig fijn, matig siltig, lichtgrijs, Edelmanboor, verspoelde plantenresten Chorizont Boring: 5 Boring: 6 X: ,44 Y: ,56 X: ,13 Y: , klinker Klinker Zand, matig fijn, matig siltig, sterk humeus, donker bruingrijs, Edelmanboor, gevlekt opgebracht scherpe ondergrens gras Zand, matig fijn, zwak siltig, lichtgrijs, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens Zand, matig fijn, matig siltig, brokken veen, lichtgrijs, Edelmanboor, gevlekt scherpe ondergrens Zand, matig fijn, matig siltig, resten planten, lichtgrijs, Edelmanboor, Chorizont 1310 Zand, matig fijn, matig siltig, lichtbruin, Edelmanboor, Chorizont Projectnaam: Projectcode: S160027

37 Legenda (conform NEN 5104) grind klei geur Grind, siltig Klei, zwak siltig geen geur zwakke geur Grind, zwak zandig Klei, matig siltig matige geur sterke geur Grind, matig zandig Klei, sterk siltig uiterste geur Grind, sterk zandig Klei, uiterst siltig olie geen olie-water reactie zwakke olie-water reactie Grind, uiterst zandig Klei, zwak zandig matige olie-water reactie sterke olie-water reactie Klei, matig zandig uiterste olie-water reactie zand Zand, kleiïg Klei, sterk zandig p.i.d.-waarde >0 >1 Zand, zwak siltig Zand, matig siltig leem Leem, zwak zandig >10 >100 >1000 >10000 Zand, sterk siltig Leem, sterk zandig monsters Zand, uiterst siltig geroerd monster overige toevoegingen ongeroerd monster veen Veen, mineraalarm zwak humeus matig humeus volumering overig bijzonder bestanddeel Veen, zwak kleiïg sterk humeus Gemiddeld hoogste grondwaterstand grondwaterstand Veen, sterk kleiïg zwak grindig Gemiddeld laagste grondwaterstand slib Veen, zwak zandig matig grindig water Veen, sterk zandig sterk grindig