Een kwestie van gelijkwaardigheid, openheid en vertrouwen

Transcriptie

1 20 Verbinding Analyse Een kwestie van gelijkwaardigheid, openheid en vertrouwen Verbinding is het nieuwe toverwoord

2 Analyse Verbinding 21 Eigenlijk zijn alle problemen waarmee zij in haar beroepspraktijk als coach en organisatieadviseur wordt geconfronteerd terug te voeren op een gebrek aan verbinding, schrijft Ellie van der Elst in haar boek De kracht van verbinding. Door het individualisme is een deel van ons samenzijn naar de achtergrond verdwenen. Door verbinding bewust op te pakken kun je wat werkt voor mij transformeren naar wat werkt voor het geheel. Een geheel waarvan eenieder deel uitmaakt. Van der Elst definieert verbinding als het moment waarop wij ons wezenlijk verstaan voelen door een ander. Dan is er de chemie van duidelijkheid in combinatie met nabijheid, hoe pijnlijk de realiteit ook kan zijn. Wanneer verbindingen zijn gelegd of hersteld, levert dat veel kracht en efficiëntie op. Het woord verbinding duikt ineens overal op. Adviesbureaus, coaches, gemeenten en bedrijven hebben het er steeds vaker over. Maar wat is verbinding precies? En waarom is het opeens zo belangrijk om verbonden te zijn? Het is een wezenlijke menselijke behoefte. Door Dominique Haijtema Illustraties Joyce Schellekens Regelmatig vindt er een Dag van Verbinding plaats. Onlangs nog op 21 september in de vorm van een bezinnningssymposium over letselschade. De gemeente Zwolle organiseert al enkele jaren een Week van de Verbinding en ook Elburg heeft dat idee omarmd. Het adviesbureau &Samhoud bedacht de blauwe bal van verbinding. Op websites, LinkedIn en Twitter benadrukken steeds meer coaches het thema verbinding en trainingsbureau Het land van nu organiseert een verbindingsdag met de vraag: neem jij jezelf mee naar je werk? Nieuw toverwoord Ook Angela van de Loo gelooft in de kracht van verbinding. Zij is eigenaar van advies- en trainingsbureau Target Point in Heusden. Het wordt steeds duidelijker dat niemand meer iets in zijn eentje kan bereiken. Alles ontstaat door interactie. Als die interactie niet goed is, leidt dit tot veel verspilling van tijd en energie. Het is daarom belangrijk dat er verbinding is. Dat betekent bijvoorbeeld dat je elkaar begrijpt of hetzelfde doel nastreeft. Waarom hebben we het daar nu opeens met z n allen over? Verbinding lijkt als nieuw toverwoord de plaats in te nemen van leiderschap. In hiërarchische organisaties moest iemand de leiding nemen. Nu praten we over winnende teams, samenwerking en betrokken zijn bij een groter geheel. Het gaat dus niet meer alleen over jezelf, zegt Van de Loo. Verbinding gaat uit van gelijkwaardigheid, terwijl leiderschap eerder gebaseerd was op ongelijkwaardigheid: iemand anders weet het beter. Dat is het grote verschil. Target Point bestaat al 22 jaar en werkt volgens de eigenaar al die tijd al vanuit de gedachte van verbinding zonder dat woord ooit als zodanig te gebruiken of het er expliciet over te hebben. Het staat ook niet op de agenda van de bedrijven waar zij voor werkt. Onze klanten, waaronder verzekeraars, woningbouwcorporaties, bouw- en vastgoedbedrijven, zijn nu meer bezig met de vragen: Hoe houden we het hoofd boven water of Hoe houden we de moed erin? Bij bouwbedrijven hoor je vooral grappen als het over vage onderwerpen gaat. Bij een term als passie gaat het meteen over passie (past ie) wel of passie niet. Relaties in plaats van transacties Bij woningbouwcorporatie Ymere bijvoorbeeld een van die klanten valt de kreet verbinding nooit, terwijl het daar wel over gaat. Vroeger bepaalde de organisatie wat er aan renovatie nodig was, nu gaat dat in samenspraak

3 22 Verbinding Analyse Praten over verbinding is mooi, maar het daadwerkelijk in de praktijk brengen is allesbehalve gemakkelijk, aldus Van de Loo. Dat doen weinig mensen of bedrijven. Als ik me met een klant verbindt, wil ik er ook volledig kunnen zijn voor die klant. We hebben als bureau dan ook geen honderden klanten, die zouden we nooit goed kunnen bedienen. Piramide van Maslow De adviseur met haar bureau in het Brabantse vestingstadje Heusden ziet ook nog een andere reden waarom verbinding als onderwerp overal opduikt. Kijk eens naar de piramide van Maslow. De afgelopen jaren waren we vooral bezig met waardering en erkenning, het op een na hoogste niveau. Maar het hebben van de zaak is het einde van het vermaak. Het ging vooral om status. Welvaart in plaats van welzijn. Een crisis drukt ons weer naar beneden in de piramide. We hebben het nu weer over sociaal contact, er is nood aan liefde en verbondenheid. Volgens Van de Loo is het een algemeen verschijnsel in moeilijke tijden. Onderzoek leert bijvoorbeeld dat mensen die een ontvoering meemaken er beter uitkomen als ze een verbinding met hun ontvoerder aangaan. In een crisis wordt samenzijn belangrijker. Ook uit psychologisch onderzoek blijkt telkens dat een traumatische belevenis beter wordt verwerkt als er verbinding is met andere mensen. Angela van de Loo: In een crisis wordt samenzijn belangrijker. met de bewoners. Dat is voor mij een voorbeeld van in verbinding zijn en de ander serieus nemen. In feite, stelt Van de Loo, bestaat haar hele werk uit verbinding. Ze noemt het betekenisvolle betrokkenheid. Wij zijn verbonden met onze klanten in plaats van deals af te sluiten. Nu zie je steeds vaker dat het minder om transacties gaat, maar meer om langdurige relaties ontwikkelen. Wij deden het altijd al samen met de klant. Zodat zij het ook zonder ons kunnen. Zo delen we onze kennis met co-trainers in bedrijven om een cultuurverandering te realiseren. Nu heet dat ineens co-creatie. Van de Loo toont zich overigens optimistisch. Volgens haar heeft de mensheid de afgelopen jaren duidelijk iets geleerd. Kijk maar naar Europa. Vroeger zou er een oorlog zijn ontstaan bij een problematiek zoals we op dit moment meemaken... Nu proberen wij het met elkaar op te lossen omdat we voelen en begrijpen dat alles met elkaar samenhangt en verbondenheid ook een prijs heeft. Mechanistisch Nee, verbondenheid heeft niet leiderschap van de troon gestoten als belangrijkste thema, maar inspiratie, vindt Ralph Zebregs. Hij is oprichter en directeur van adviesbureau De Droomfabriek, gevestigd in het vroegere zendstation Radio Kootwijk, niet ver van Apeldoorn.

4 Analyse Verbinding 23 Meet je Verbindingsindex Bron: blauwebalvanverbinding.samhoud.com Verbonden zijn betekent dat je weet wat je wilt en weet wat je kunt. Deze definitie staat op de website van adviesbureau &samhoud. Daar staat ook de Verbindingsindex, een anonieme vragenlijst om je eigen mate van verbinding te meten. je score wordt vergeleken met een gemiddelde van inmiddels ruim anderen die de test hebben gedaan. Tot voor kort moest alles inspirerend zijn. Inspiratie is echter alleen mogelijk als je met iemand verbonden bent. Het gaat dus een stapje verder en is een belangrijke voorwaarde voor inspiratie. Nederland loopt volgens hem redelijk voorop in de wereld als het om bewustzijn rond dit thema gaat. De onderlinge verbondenheid neemt overal dramatisch toe en dat voelen zowel individuen als bedrijven. We hebben een overheidsinstelling als klant die tot vijf jaar geleden nooit publiekelijk van zich liet horen als er iets negatiefs gebeurde. Dat kan nu niet meer. Door de technologische ontwikkelingen kan iedereen bijna altijd overal op reageren. Ook Zebregs kan de toegenomen belangstelling voor verbinding verklaren. Volgens hem is het een reactie

5 24 Verbinding Analyse op de bestaande situatie, die steeds meer wringt. Het merendeel van de bedrijven is nog steeds zo opgetuigd en ingericht dat gebrek aan verbinding bijna een logisch gevolg is. We hanteren functieprofielen of iets als een service level agreement oftewel afspraken hoe ik een ander bedien. Het is echter een misvatting te denken dat formele procedures tot een goede samenwerking of een mooi product leiden. Ook al weet iedereen wat ie moet doen, dan hoeft er nog geen verbinding te zijn. Organisaties zijn mechanistisch ingericht als het gaat om functies of gewenste output. Dat geeft een gevoel van controle en beheersbaarheid. Wederzijdse behoeftes Verbinding mag dan belangrijk zijn, in tijden van crisis zien we nog steeds veel organisaties als in een reflex in de kosten snijden. Ze hopen de negatieve effecten te beperken door de kaasschaaf te hanteren en bijvoorbeeld overal tien procent van af te halen of minder in training en opleiding te investeren. Als je denkt dat je dan toch nog hetzelfde bedrijf hebt, heb je het mis, benadrukt Zebregs. Mede door het groeiende bewustzijn dat het anders moet en kan, komen in zijn vakgebied de laatste jaren steeds meer interessante vragen op, vindt hij. Nu willen bedrijven eerst weten wie ze zijn en wat ze echt willen, voordat ze de organisatie veranderen. Dan kom ik meteen langs, dat zijn leuke vragen. Niet meteen actie ondernemen, maar eerst met elkaar in gesprek gaan over de wederzijdse behoeftes, is wat hem

6 Analyse Verbinding 25 betreft de essentie van verbinding. Als voorbeeld noemt hij een sociale werkvoorziening voor mensen met een arbeidshandicap, die weinig bezieling of eigen initiatief constateerde. Als eerste stap startte De Droomfabriek met een aantal trainingen waarbij de medewerkers zelf konden aangeven wat verbeterd zou moeten worden in de organisatie. Op een gegeven moment zei de directeur dat we het programma moesten stoppen omdat de trainingen niet bevielen. Toen ik doorvroeg, bleek het bij die kritiek slechts om één enkele medewerker te gaan. Ik adviseerde de directeur om die ene medewerker rechtstreeks te vragen wat hij nodig had om te blijven deelnemen aan de trainingen, omdat hij belangrijk was voor de organisatie. Dat gesprek bleek voldoende om door te kunnen gaan, vertelt Zebregs. Die man was gewoon heel blij dat hij als belangrijk werd gezien. Afstandelijk klinkende techneut Wij mensen willen simpelweg gehoord en gewaardeerd worden, we willen meer zijn dan een salaris of een fte, stelt Zebregs. Mensen zijn geen productie-eenheden zoals machines. Medewerkers willen zich verbonden voelen met hun werk en hun collega s. Dat is een wezenlijke behoefte. Als kind moet je jezelf al met je moeder Zebregs: Bijna niemand kan een besluit nemen zonder dat dit consequenties heeft voor een ander. verbinden om in leven te blijven. Als bureau probeert De Droomfabriek dit uitgangspunt zelf in de praktijk te brengen, zowel binnen de eigen organisatie als bij klanten. Wij formuleren geen enkele financiële doelstelling, maar de omzet groeit al jaren. Als een opdrachtgever om wat voor reden dan ook niet tevreden is met ons werk, hoeft hij niet te betalen. Dat is slechts één keer voorgekomen en die klant had gelijk. Een volgende vraag is: hoe ontwikkel je verbondenheid? En eigenlijk gaat daar nog een vraag aan vooraf: hoe kwantificeer je verbondenheid? Best lastig, vindt Zebregs. Want hoe meet je dat en hoeveel kilo verbondenheid heb je nodig om goed of optimaal te kunnen functioneren? Het is een beetje vergelijkbaar met spieren. Ook die kun je ontwikkelen. Alles wat je aandacht geeft, groeit. Ook die rationeel en afstandelijk klinkende techneut die over de inhoud van zijn vak blijft doorpraten ook al val je er bij flauw kan leren om meer verbinding te voelen en te maken. Iedereen heeft dat talent, maar niet iedereen heeft het ontwikkeld. Zebregs geeft nog een ander voorbeeld van verbinding in de praktijk. Bij een van onze klanten, een Nederlandse bank, was de lol er een beetje vanaf. Na een aantal trainingen kwamen medewerkers zelf met suggesties om hun werk te verbeteren. Zo werkt dat. De

7 26 Verbinding Analyse dienstverlening wordt bijna vanzelf goed als medewerkers trots en bevlogen zijn. Inmiddels adviseren sommige medewerkers zelfs buiten werktijd nog klanten om hen uit de schulden te houden. Funest Net als Van de Loo is Zebregs van mening dat er zonder verbinding feitelijk helemaal niets gebeurt. Voor fundamentele groei of ontwikkeling is verbinding noodzakelijk, is zijn ervaring. Verbinding is niet alleen inspiratie, het is ook durven toegeven dat je het niet weet. Het is kwetsbaarheid en gewoon menselijkheid. We komen uit een tijd waarin de leider alles moest weten, maar vandaag de dag is niemand meer alwetend. En als een bedrijf zegt We willen nummer één zijn wordt niemand daar creatief of betrokken van. Veel organisaties zijn ongelooflijk complex, bijna niemand kan een besluit nemen zonder dat dit consequenties heeft voor een ander. Alles hangt met alles samen en iedere medewerker moet steeds onderzoeken wat het beste of slimste is om te doen. Je kunt alleen via verbinding naar problemen kijken. Omgekeerd kan het gebrek aan verbinding funest zijn. Angela van de Loo heeft een van haar klanten, een Nederlandse bank, in de afgelopen 15 jaar down the drain zien gaan. We waren er vroeger allemaal trots op. De medewerkers en de klanten deden er toe. De individuele, ondernemende cultuur zou naar meer samenwerking gaan. Maar het moest efficiënter. De bank bleef groeien en ging alles formaliseren, tot en met een jaarlijkse meeting van hun winning performance culture. En mensen afrekenen op het cijfer dat ze daar haalden. De verbinding tussen de top en de medewerkers ging verloren. Er kwamen nieuwe helden, veelal technocratische managers die te grote risico s namen en de dienstverlening helemaal opsplitsten. Niemand voelde zich verantwoordelijk, want overal ging wel iemand anders ergens over. Inmiddels worden in groten getale mensen naar huis gestuurd en durft niemand meer te zeggen dat ze in zo n organisatie niet willen werken. Autonomie In de visie van Van de Loo bestaat betrokkenheid uit rationele en emotionele verbondenheid en zijn er methoden om vast te stellen in hoeverre je verbonden bent met je team, je leidinggevende, de inhoud van je werk en de organisatie zelf. Als je als organisatie op al deze onderdelen hoog scoort, doe je het volgens onderzoek beter dan de concurrentie en zijn de klanten en medewerkers meer tevreden. Daarmee is verbondenheid een vorm van betrokkenheid die verder gaat dan tevredenheid. Het is geëngageerd zijn. Verbondenheid meten is overigens nog wat anders dan eraan werken, waarschuwt zij. Daar gaat het meestal mis. Je moet niet alleen naar een score kijken maar medewerkers een stem geven, echt in gesprek gaan en vragen wat iemand nodig heeft om zich verbonden te voelen. Van de Loo benadrukt ook het belang van autonomie. Zonder autonomie is het volgens haar vrij lastig om werkelijk verbonden te zijn. Niet iedereen is echter bereid om de consequenties van gelijkwaardigheid te aanvaarden. Ik vraag vaak aan bestuurders van grote organisaties hoeveel macht zij bereid zijn af te staan, maar daar krijg ik nooit een goed antwoord op. Dat steeds meer mensen voor zichzelf beginnen, is volgens haar een logische ontwikkeling vanuit die behoefte aan autonomie en vrijheid. Je moet er dan echter wel voor waken dat je niet alleen verbonden bent met de inhoud van je werk. Na verloop van tijd ontstaat er toch weer vanzelf behoefte aan contact met anderen. We willen deel uitmaken van een groep. Daarom gaan we ons meestal vanzelf weer organiseren in netwerken. Alles is liefde Ralph Zebregs denkt overigens dat verbinding niet voor iedereen dezelfde betekenis heeft. Voor sommige functies geldt dat je niet veel meer bent dan een productieeenheid en makkelijker vervangbaar. Iedereen kan in korte tijd leren om hamburgers te bakken bij McDonald s. Als daar iemand uitvalt, kun je hem vervangen. Daar maakt het niet of je Ralph of Dominique bent. Bij lager geschoold werk zie je dat mensen de behoefte aan verbinding eerder buiten hun werk zoeken en werk soms niet veel meer is dan een manier om geld te verdienen. En dat is jammer, omdat we daarmee onvoldoende gebruikmaken van ons potentieel. Toch kan op elk niveau van een organisatie verbondenheid heel mooi zijn, meent Van de Loo. Ze wijst op haar eigen ervaring met het verblijf van haar moeder in een hospice, voor de laatste fase in haar leven. Iedereen in dat hospice werkt met de grootst mogelijke zorg en vanuit een diepe betrokkenheid. Dat is voelbaar op het moment dat je daar binnenstapt. Dat geldt ook voor de mevrouw die de eitjes bakt of de bloemen schikt. De

8 Analyse Verbinding 27 werkelijke behoefte is zinvolle relaties met anderen te ontwikkelen. Wie werkelijk verbonden is, doet net zo liefdevol de afwas als ingewikkelde projecten. Verbondenheid staat voor haar dan ook gelijk aan liefde. Als iemand met liefde zijn werk doet, maakt dat zichtbaar verschil. Op welk niveau je ook werkzaam bent. Ik liet een verbouwing doen door een aannemer die zichtbaar en merkbaar tegen het einde van zijn werkzame leven liep. Hij had er gewoon geen zin meer in. Die verbouwing kon ik opnieuw doen. Wederkerigheid Rest nog de belangrijke vraag: hoe creëer je verbondenheid? Door oprecht geïnteresseerd te zijn in een ander, stelt Van de Loo. Nieuwsgierigheid en openheid zijn belangrijke voorwaarden. Het gaat om het vermogen om intimiteit te ontwikkelen en emotioneel dichtbij een ander te komen. Voor haar is verbondenheid bovendien een kwestie van gelijkwaardigheid, openheid en vertrouwen. Je kunt niet in je eentje verbonden zijn. Voor een betekenisvolle verbinding zijn twee mensen nodig die zowel gelijkwaardig als geïnteresseerd in elkaar zijn. Die wederkerigheid is van belang. Je kunt ook afhankelijk zijn van een ander, dat is meer een binding en meestal niet gezond. Dan speelt macht een grotere rol. Voor mij betekent verbinding dat je een relatie hebt met iets of iemand die er toe doet. Daar worden zowel jij als die ander beter van. Als gelijkwaardigheid ontbreekt, gaat dat meestal ook ten koste van het resultaat. Een verbinding betekent dat je iets leert, een beter mens wordt of resultaten haalt. Je groeit ervan. Het betekent overigens ook dat je beiden een keuze hebt om je wel of niet te verbinden. Ralph Zebregs voegt bewustzijn toe als cruciaal gegeven voor verbinding. Je moet je bewust zijn van je eigen lichaam, je gevoelens en de twijfels die je hebt. En vervolgens heb je moed en het vermogen tot kwetsbaarheid nodig om dit ook in gesprek te brengen. We hoeven daar niet zo spastisch over te doen in bedrijven. Thuis doen we het tenslotte ook. Alleen moet je als organisatie wel een omgeving creëren waarin dit kan. Inhoud ondergeschikt Wat Zebregs betreft, is de inhoud meestal ondergeschikt. Bij verbinding is het van belang of je man of vrouw bent en wat voor type persoon je bent. Als ik bij een opdrachtgever kom, wordt ik geacht met voorbeelden of referenties aan te tonen dat ik een geschikte kandidaat ben. Daar zit voor mij weinig verbinding in. Het Het grappige is dat wij bijna nooit via de inhoud een ander ergens van overtuigen. gaat dan vooral over de taak of klus die geklaard moet worden. Die opdrachtgever is niet geïnteresseerd in mijn achtergrond of persoonlijke drijfveren, maar kijkt vooral of ik het vierkantje ben dat precies in hun puzzel past. Maar... het grappige is dat wij bijna nooit via de inhoud een ander ergens van overtuigen. Het beeld dat iemand zich van mij vormt of al heeft, is uiteindelijk van doorslaggevend belang. Of iemand mij gelooft, vertrouwt en uiteindelijk een opdracht gunt, gaat bijna altijd via de as van verbinding, legt Zebregs uit. Bij gebrek aan verbinding voel je weinig energie. Integendeel. Dan kost een gesprek of samenwerking vaak meer energie dan het oplevert. En dan gebeurt er meestal weinig. Bij taakgerichte mensen kan de inhoud soms nog het vertrekpunt zijn voor een samenwerking, stelt Van de Loo op haar beurt. Maar vroeg of laat komt het moment waarop de een ergens heel anders over denkt dan de ander en ontstaat een conflict. Zo n conflict gaat vervolgens nooit over de inhoud, maar over hoe wij met elkaar omgaan en wat wij daarbij voelen. Meestal gaat het over hetgeen waar we het niet over durven te hebben. Als we het er wel over hebben en dat gaat goed, ontstaat er pas echt vertrouwen en verbondenheid. A conflict is a cry for intimacy. Van de Loo denkt overigens niet dat je per se eerst verbonden moet zijn met jezelf voordat een goede verbinding met een ander mogelijk is. Wie het aandurft zich te verbinden, leert gedurende een relatie steeds meer over zichzelf en kan daardoor beter verbonden raken met zichzelf. Het helpt natuurlijk als je enige zelfkennis hebt en weet hoe je zelf in relaties staat. Ik denk ook niet dat je altijd coaches of therapeuten nodig hebt. Het leven zelf kan je coach zijn.