Collectieprofiel Wetenschapsgeschiedenis

Transcriptie

1 Collectieprofiel Wetenschapsgeschiedenis Beknopte beschrijving van de domeincollectie Wetenschapsgeschiedenis doet onderzoek naar het wetenschappelijk bedrijf en de daardoor geproduceerde kennis door de eeuwen heen in haar brede cultuurhistorische context. Er wordt daarbij gekeken naar zowel de humaniora, als de betawetenschappen en de geneeskunde. De laatste jaren is er binnen het vakgebied een beweging van een ideehistorische invalshoek naar een cultuurhistorische insteek die de geschiedenis van wetenschappelijke praktijken in hun context en het gebruik en representatie van wetenschap in de samenleving bestudeert. Er wordt niet alleen gekeken naar de methoden en antwoorden daarop van wetenschappers, maar ook naar de culturele en sociale context van wetenschappelijke ontwikkelingen. Actuele omvang In 2011 liepen op het budget Wetenschapsgeschiedenis 21 (papieren en/of digitale) tijdschriftabonnementen en 67 abonnementen op series en meerdelige werken. Tijdschriftabonnementen (meest digitaal) op het gebied van de wetenschapsgeschiedenis uit bulkcontracten zijn hier niet bij opgeteld. Digitaal zijn er ca. 45 tijdschriften beschikbaar. In 2010 groeide de collectie met 185 losse monografieën en ca. 47 monografieën uit serieabonnementen. Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties binnen de UL Er bestaan nauwe banden met de profielen van: Wijsbegeerte (m.n. wetenschapsfilosofie) Geschiedenis Godgeleerdheid (relatie godsdienst-natuurwetenschappen) Relaties tot externe bibliotheken/collecties Collectievorming op het gebied van wetenschapsgeschiedenis vindt incidenteel en fragmentarisch plaats bij de: Gorlaeusbiblio (wis- en natuurkunde) Walaeusbiblio (LUMC) De concentratie van de collectie Wetenschapsgeschiedenis in de UB ligt om een aantal redenen voor de hand: De aanwezigheid van de grote bijzondere collecties van gedrukt bronnenmateriaal en handschriften. Hierbij valt te denken aan de voortdurende aanschaf in de loop der eeuwen en aan uiteenlopende speciale collecties, zoals van B.S. Albinus, D. Bierens de Haan, H.J. Halbertsma en Chr. Huyghens. Er is, vooral in de oude periode, sprake van veel onderlinge vervlechting van vakgebieden. Niet alleen binnen de eigenlijke natuurwetenschappen zoals we ze nu kennen, maar ook bijvoorbeeld met de letterkunde, de filosofie en de theologie. De bronnen en studies op deze terreinen zijn ook overwegend aanwezig in de UB. De vakgebieden kennen een aanzienlijke geografische en culturele spreiding; niet alleen in de westelijke wereld, maar ook in het oosten, in Amerika en Afrika. De grootste collecties op deze geografische gebieden zijn ook aanwezig in de UBL. Er is met betrekking tot deze vakken ook sprake van onderlinge relaties tussen geografische gebieden, zoals bijvoorbeeld tussen Nederland en Japan of Indonesië.

2 Bibliotheken die ook van belang zijn: Biblio Boerhaave Museum De biblio van het Boerhaave Museum is gespecialiseerd in de geschiedenis van de natuurwetenschappen, van de geneeskunde en van instrumenten, met de nadruk op de Nederlandse situatie. De collectie omvat ruim banden en 100 lopende tijdschriften, waarvan een groot deel eveneens beschikbaar is via de UBL. De biblio van Nationaal Natuurhistorische Museum Naturalis heeft een collectie van ca boeken en tijdschriften rond de eigen onderzoeksthema s en geografische specialisaties (biodiversiteit, fauna in Nederland en de evolutie van de Indo-Australische en Mediterrane regio s). Landelijk gezien heeft de Universiteit Utrecht een grote collectie op het gebied van de wetenschapsgeschiedenis. Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De bestudering van de geschiedenis van een vakgebied gebeurt in Leiden over het algemeen door de betrokken faculteit zelf. Hierdoor is het Leidse wetenschapshistorisch onderzoek tamelijk versnipperd. De laatste jaren zijn er echter initiatieven ontwikkeld om wetenschapshistorici bij elkaar te brengen, zoals de Salon Boerhaave in het Boerhaave Museum. Het Instituut der Wijsbegeerte spant zich de laatste tijd in voor een interdisciplinair centrum voor wetenschapsfilosofie- en geschiedenis. Was er tot nog voornamelijk aandacht voor de geschiedenis van de natuurwetenschappen, binnen Geesteswetenschappen is er in toenemende mate oog voor het belang van de wetenschapsgeschiedenis van het eigen onderzoek en onderwijs. Doelgroepen buiten UL en internationaal belang De collectie wetenschapsgeschiedenis is van belang voor het onderzoek van het Scaliger Instituut. Fellows van het Instituut werken aan medische en natuurwetenschappelijke onderwerpen (Chr. Huygens, C. Clusius, etc.). Daarnaast geeft het Scaliger Instituut jaarlijks een cursus wetenschapsgeschiedenis aan keuzevakstudenten. Zwaartepunten De nadruk bij de aanschaf van materiaal op het gebied van de wetenschapsgeschiedenis lag traditioneel sterk op de geschiedenis van de natuurwetenschappen en geneeskunde en in mindere mate op het gebied van de geschiedenis van de scheikunde en aardwetenschappen. Inkoop gebeurt nog steeds in grote mate op deze gebieden. Daarnaast wordt de geschiedenis van de geesteswetenschappen steeds belangrijker, net als titels over de verspreiding van wetenschappelijke ideeën (vorm van wetenschappelijke uitgaven, geleerdennetwerken, science and the public ) en materiële cultuur. Technologiegeschiedenis wordt zeer af en toe ingekocht, met een voorkeur voor meer theoretische dan technische studies op dit terrein. Een gedeelte van de aanschaf op dit gebied betreft de klassieke beschavingen en die wordt meestal uit andere kredieten bekostigd. Ontsluiting De collectie Wetenschapsgeschiedenis is volledig opgenomen in de catalogus (U-CAT).

3 Collectievormingsprofiel 2010 In 2006 werd voor de bibliocollectie Wetenschapsgeschiedenis een collectievormings-profiel (CVP) opgesteld. Het CVP geeft per discipline inzicht in de collectioneringsgebieden, het niveau van de collectie (huidige aanschaf/ wenselijk niveau) en de noodzakelijke verbeterpunten. Vanwege voorkomende veranderingen in onderzoek en onderwijs is het nodig het CVP periodiek te evalueren en bij te stellen in overleg met de betrokken hoogleraren. Actuele relatie onderzoek en onderwijs Onderwijs en onderzoek over wetenschapshistorische onderwerpen is aan de Universiteit Leiden versnipperd. Er is sprake van de volgende onderzoeksclusters: Scaliger Instituut Het Scaliger Instituut, gehuisvest in de Universiteitsbiblio Leiden, heeft als doel het gebruik van de Bijzondere Collecties van de UB te stimuleren door het initiëren van studieprojecten, het organiseren van colleges, lezingen en symposia, het publiceren van onderzoeksresultaten en het verlenen van beurzen aan (gast)onderzoekers. Aan het instituut verbonden is Prof.dr. Harm Beukers, Scaliger-hoogleraar en emeritushoogleraar Geschiedenis van de geneeskunde. Onder auspiciën van het instituut worden een aantal onderzoeksprojecten uitgevoerd: Clusiusproject, Correspondentie Scaliger, Correspondentie Lipsius en Modernisme in de theologie. Wis- en natuurkunde Sterrewacht Onder leiding van Teylerhoogleraar Frans van Lunteren lopen hier een aantal onderzoeks-projecten, waaronder: History of Teylers Museum > Martin Weiss Jan Hendrik Oort and the rise of radio astronomy in the Netherlands > Astrid Elbers Jaap Kistemaker and Dutch uranium enrichment since 1945> Abel Streefland The Leiden Observatory Archives (periode )> David Baneke Mathematisch Instituut Geschiedenis van de wiskunde is onderdeel van het project Number Theory & Algebra. Binnen dit project wordt de geschiedenis van wiskundige crystallografie in de 19 e eeuw bestudeerd (Drs. J. Daems). FSW Colleges Geschiedenis van de psychologie (Van der Velde).

4 Geesteswetenschappen Instituut voor culturele disciplines Herbergt het Leiden Centre for the Study of University Collections and Museums, dat onder leiding staat van Prof.dr. M.A. Meadow en Prof.dr. M. Keblusek en samenwerkt met het Scaliger Instituut. Lopende onderzoeksproject is Book Sales Catalogues of the Dutch Republic, Klassieke Talen en Culturen Prof.dr. Manfred Horstmanshoff is gespecialiseerd in de Antieke geneeskunde. Instituut voor wijsbegeerte Hier loopt, onder leiding van James McAllister, het onderzoeksproject Philosophical Foundations of the Historiography of Science, dat bestaat uit 3 deelprojecten. Binnen de tweejarige masteropleiding Philosophy of a specific discipline kunnen studenten zich verdiepen in de filosofische grondslagen en methodologiën van het vakgebied van hun studie. Buitenpromovendus Andreas Weber promoveert binnenkort bij J.L. Blussé Van Oud Alblas, emeritus-hoogleraar geschiedenis van de Europees-Aziatische betrekkingen op een dissertatie getiteld Shaping Natural History in an Age of Revolutions: The case of Caspar Georg Carel Reinwardt. NWO-projecten Cultures of Collecting ( ) Departement Kunstgeschiedenis Dr. H.G. Knoeff: Anatomical Collections as Public History Drs. H. Huistra: Collecting pathological anatomy Drs. M.M.A. Hendriksen: Collections of perfection Onlangs ontving Dr. H.G. Knoeff een Vidi-subsidie voor het project Verlichte dokters. Verborgen krachten. Prof.dr. R.H. Bremmer doet namens Leiden mee aan het interuniversitaire onderzoeksproject Storehouses of Wholesome Learning. Accumulation an dissemination of Encyclopeadic Knowledge in the Early Middle Ages. Cultural Representations of Living Nature: Dynamics of Intermedial Recording in Text and Image (ca ) ( ) Departement Franse Taal en Cultuur Prof. dr. P.J. Smith Dr. M.F. Egmond Drs. M.E. Marrigje Rikken The interest in the micro-world before and shortly after the invention of the microscope in Italy and the Netherlands (c );

5 The role of natural history (both the micro- and the macro-world) in paintings by Joris Hoefnagel (1542-c.1600), Jan Brueghel the Elder ( ) and Jan van Kessel ( ). The friction between animal symbolism and zoology in the pictorial and literary representation of the Fall from Dürer to Rembrandt and Vondel. The New Management of Knowledge in the Early Modern Period: The Transmission of Classical Latin Literature via Neo-Latin Commentaries ( ) Departement Griekse en Latijnse Talen en Culturen Prof.dr. K.A.E. Enenkel (supervisor), Dr. C.H. Pieper, Dhr. M.H.K. Jansen, Dr. S.T.M. de Beer, Dr. A.S.Q. Visser: The New Management of Knowledge in the Early Modern Period: The Transmission of Classical Latin Literature via Neo-Latin Commentaries Dr. A.S.Q. Visser & Dr. S.T.M. de Beer: Roman Scientific and Encyclopaedic Literature: Foundation and Authorisation of Early Modern Knowledge Onderwijs Een keuzevak binnen de opleidingen Sterrenkunde en Natuurkunde is het college Keerpunten in de geschiedenis van de natuurwetenschappen dat wordt gegeven door Van Lunteren. In het kerncurriculum van Geesteswetenschappen is het college Wetenschapsfilosofie opgenomen dat ingaat op de moderne wetenschappelijke methode en een reflectie wil bieden op de wetenschappelijke praktijk. In de minor Museum, Erfgoed en Collecties geeft prof.dr. Beukers het college Bronnen van kennis: universitaire biblio- en museumcollecties. Aankoop en aankoopmethodiek De aanschaf verloopt hoofdzakelijk via de boekhandel aan de hand van promotiemateriaal (brochures, digitale nieuwsbrieven) van uitgevers en aanschafsuggesties van de gebruikers, met aanvullingen achteraf op grond van boekbesprekingen uit dagbladen en wetenschappelijke (digitale) tijdschriften. Selectiecriteria Jaarlijks verschijnt een bijzonder groot aantal wetenschappelijke publicaties op het gebied van de wetenschapsgeschiedenis. Voor de aankoop van titels wordt met name een keuze gemaakt uit naslagwerken en handboeken, primaire werken en monografieën. Daarbij wordt gelet op relevantie, wetenschappelijke kwaliteit en prijs. Taal: het accent ligt op Engelstalige wetenschappelijke literatuur. Daarnaast spelen publicaties in het Nederlands, Frans en Duits een grote rol. Publicaties in andere talen worden selectief aangeschaft. Uitgevers: de meeste publicaties verschijnen bij een klein aantal grote uitgevers, waarvan met name de volgende voor de Leidse aanschaf van groot belang zijn de grote university presses (Cambridge UP, Oxford UP, MIT Press, Chicage UP, Yale UP), Routledge, Springer, Brill en Ashgate.

6 Regio: de collectievorming binnen wetenschapsgeschiedenis richt zich met name op de West-Europese regio, met een accent op de Nederlandse situatie. Af en toe worden er publicaties aangeschaft over wetenschapshistorische onderwerpen van andere werelddelen. Materiaal: in principe wordt alleen nieuw materiaal aangeschaft van maximaal 2 jaar oud. Incidenteel wordt ook ouder materiaal aangeschaft, ten behoeve van onderwijs of naar aanleiding van een recensie. Niveau: Het niveau omvat zowel boeken voor graduates als voor undergraduates. In beperkte mate worden ook populair-wetenschappelijke publicaties gekocht. Informatiedrager: globaal worden de middelen als volgt verdeeld over de materialen: tijdschriften (30%), reeksen (10%), monografieën (60%). Veel naslagwerken en tijdschriften verschijnen inmiddels in zowel digitale als gedrukte vorm. Beleid is dat, mits beschikbaar, digitaal materiaal wordt aangeschaft. Monografieën worden momenteel alleen in papieren vorm aangekocht. Wanneer een hardbackversie mogelijk is wordt hier de voorkeur aan gegeven, behalve wanneer het prijsverschil tussen hardback en paperback meer dan 25 bedraagt. Criteria hierbij zijn ook het toekomstig gebruik en de toekomstige inhoudswaarde van de titel. Onderwerpen Aanwas van de collectie is expliciet gewenst op de speerpunten van onderwijs en onderzoek. Uiteraard wisselen die met de tijd, met specialismen van hoogleraren, met hernieuwde onderwijsdoelen etc. Geprobeerd wordt in ieder geval van elk vakgebied de belangrijkste sleutelwerken in huis te hebben. Zie bijlage 1 voor onderwerpen en niveaus (aanschaf van monografieën. Hierbij zijn de titels uit meerdelige werken en series inbegrepen. Tijdschriften zijn buiten beschouwing gelaten). Van oudsher ligt binnen de collectievorming voor Wetenschapsgeschiedenis het zwaartepunt bij de geschiedenis van de betawetenschappen (m.n. wiskunde, natuurkunde, scheikunde, sterrenkunde/ruimtevaart en biologie) en geneeskunde. Er is geen aanschaf van hand- of leerboeken betreffende de huidige stand van zaken binnen bovenstaande vakgebieden. Een opkomend vakgebied is de geschiedenis van de humaniora. Verschenen publicaties worden veelal aangeschaft door de vakreferent van het betrokken vakgebied (historiografie) of op het budget Letteren Algemeen. Titels die wel binnen het profiel van Wetenschapsgeschiedenis passen, en niet door een van de andere vakreferenten worden gekocht worden alsnog door de vakreferent Wetenschapsgeschiedenis aangeschaft. Titels die vallen binnen de geschiedenis van de sociale wetenschappen worden ingekocht door F.S.W. Wel worden binnen het budget Wetenschapsgeschiedenis naslagwerken en algemene inleidingen ingekocht voor op de studiezaal. Rechtsgeschiedenis valt onder de biblio Rechten. Primaire teksten en naslagwerken Binnen de seriewerken worden voornamelijk primaire teksten (zoals briefwisselingen, interviews/oral history en verzamelde werken) van historisch belangrijke wetenschappers aangeschaft. Te denken valt aan onder meer Leonhard von Euler, Johannes Kepler, Charles Darwin, Ludwig Boltzmann en Albert Einstein. Verder zijn er abonnementen op langlopende naslagwerken als Geschichte der exacte Wissenschaften en Hervorragenden Ärtzte.

7 De collectie op de studiezaal wordt regelmatig aangevuld met naslagwerken die een algemeen beeld schetsen van de ontwikkeling van een vakgebied en overzichten van wetenschappers binnen een bepaald vakgebied (zoals delen uit de reeks Cambridge companions en Oxford portraits in science ). Monografieën Bij de collectievorming wordt ernaar gestreefd de top van de verschenen literatuur uit het aanbod te vissen. Er wordt vooral gekeken naar sleutelfiguren en naar belangrijke ontwikkelingen binnen de wetenschap en specifieke vakgebieden. Ook is er aandacht voor de geschiedenis van materiële cultuur (bv. telescopen). De nadruk ligt op wetenschapsgeschiedenis van na Af en toe worden monografieën aangekocht over wetenschap in de antieke tijd en de middeleeuwen. Geografisch gezien worden voornamelijk titels ingekocht die het Europese grondgebied bestrijken; af en toe worden titels over islamitische /Arabische wetenschapsbeoefening in de collectie opgenomen. Monografieën over afzonderlijke deelgebieden binnen de wetenschapsgeschiedenis worden eveneens ingekocht, zoals werken over fysische chemie, wiskundige analyse of tandheelkunde. Een kleiner aandachtsgebied binnen de collectie zijn actuele (filosofische) discussies over wetenschap, wetenschapsmethodologie en wetenschapsbeoefening. Titels op het gebied van de universiteitsgeschiedenis worden met name ingekocht door de afdeling Bijzondere Collecties van de UBL. Vakgebied Onderwerpen Ook aanschaf door 1. Wetenschapsgeschiedenis Algemeen Antieke periode Middeleeuwen Renaissance Naslagwerken die meerdere periodes of onderwerpen beslaan, biografieen van wetenschappers, bibliografieen, woordenboeken. Incl. nabije oosten (mesopotamie, egypte Doorwerking grieks/romeinse filosofie. Ook islamitische wetenschap. Bijzondere belangstelling voor overgang natuurfilosofie naar wetenschap. Niveau collectie vorming Niveau collectie vorming Klassieke T&C e eeuw 8 8

8 18e eeuw e eeuw ste eeuw ste eeuw 8 8 Instituten, verenigingen, genootschappen en akademies Met name gericht op Nederland en West- Europa. 2. Geschiedenis per vakgebied Naslagwerken & bibliografieen, biografieen en primaire werken van belangrijke wetenschappers, monografieen over deelonderwerpen Wiskunde Gorlaeusbiblio Natuurkunde Gorlaeusbiblio Scheikunde Incl. Alchemie Gorlaeusbiblio Sterrenkunde Incl. Oude astrologie Gorlaeusbiblio Aardwetenschappen Gorlaeusbiblio Biologie Gorlaeusbiblio Geneeskunde Walaeusbibliot heek Sociale Wetenschappen Geesteswetenschappen 3. Wetenschap en maatschappij Alleen inkoop voor studiezaal Gericht op Nederland & West- Europa in het algemeen. Ook relaties tussen wetenschappen onderling. Inkoop voor afzonderlijke vakgebieden door betreffende vakreferent Wetenschap en samenleving 4 4 Wetenschapssociologie 4 4 Wetenschapsbeleid 4 4

9 4. Universiteitsgeschiedenis Inkoop door DOUSA. Ook vermeldingswaardig is het Academisch Historisch Museum gevestigd in het Academiegebouw. Beschikbare middelen Jaar Regulier Incidenteel n.v.t n.v.t n.v.t n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. Van het in 2011 beschikbare budget was 2963 gereserveerd voor tijdschriften en voor monografieën (waarvan 3764 voor abonnementen op series en meerdelige werken). Aanwas anders dan door aankoop: schenkingen, bruiklenen Zeer incidenteel is er sprake van schenkingen. In principe moeten schenkingen aan dezelfde criteria voldoen als andere door de universiteitsbiblio aangeschafte materialen, d.w.z. het moet binnen de collectie passen en van een bepaald wetenschappelijk niveau zijn. Deselectie Lopende abonnementen (series, meerdelige werken en tijdschriften) worden regelmatig door de vakreferent geëvalueerd. Abonnementen die buiten het collectievormingsprofiel vallen, zeer weinig worden gebruikt of waarop al jaren geen exemplaar is verschenen worden opgezegd.