September Verslag van de werkzaamheden NBA Raad voor Toezicht

Transcriptie

1 September 2016 Verslag van de werkzaamheden 2015 NBA Raad voor Toezicht

2 2

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Samenvatting 6 Wtadomein (nietoob) 6 Overige domeinen 6 Handhaving 7 Effectiviteit van het systeem 7 Overig 8 3 Selectieproces 9 4 Resultaten toetsingen Wettelijk controledomein in verslagjaar Wettelijk controledomein Overig domein Resultaten toetsingen geaccrediteerde organisaties Kwalitatieve bevindingen en belangrijkste tekortkomingen Behandelde verbeterplannen 16 5 Bezwaar en beroepsprocedures 17 6 Tuchtrechtprocedures Accountantskamer en CBb Tuchtprocedures Accountantskamer Beroepsprocedures College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) 19 7 Overige activiteiten Monitoring Training toetsers Accreditaties en samenwerking Incidentonderzoek Werkgroep Instrumentarium Overleg met bestuur NBA Evaluaties toetsingen Bijdrage aan kernproject Lerend vermogen 22 3

4 Bijlage 1: Raad voor Toezicht 23 Het regelgevend kader voor de werkzaamheden 23 Samenstelling 23 Doelstellingen, toetsingskader, werkwijze en toetsersbestand 23 Ondersteuning werkzaamheden 24 Bijlage 2: Convenant Autoriteit Financiële Markten (AFM) 25 4

5 1 Inleiding Binnen de Koninklijke Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA) wordt het toezicht op de kwaliteit van de beroepsuitoefening uitgeoefend door de Raad voor Toezicht. De Raad streeft naar effectief toezicht door periodiek en risicogericht onderzoek en draagt zo bij aan het bevorderen van het maatschappelijk vertrouwen in accountants. De Raad bewaakt, stimuleert en bevordert de vereiste kwaliteit van de beroepsuitoefening van accountants, onder meer door middel van periodieke en risicogerichte kwaliteitstoetsingen, hertoetsingen en nadere (incident)onderzoeken. Daarbij mogen op basis van accreditatie onder toezicht van de Raad ook toetsingen worden verricht door de vereniging Samenwerkende Registeraccountants en AccountantsAdministratieconsulenten (SRA), het Institute van Internal Auditors Nederland (IIA) en het Samenwerkingsverband Kwaliteitstoetsing Overheidsaccountants (KOA). Op deze wijze worden dubbele toetsingen, door koepelorganisatie en Raad, voorkomen. Tevens wil de Raad een bijdrage leveren aan het lerend vermogen van de beroepsgroep en wisselt daartoe de toetsingsresultaten, de uitkomsten van onderzoeken evenals uitspraken van bij de tuchtrechter aangebrachte zaken uit. In dit verband neemt de Raad ook deel aan de bijeenkomsten van de Pilot Platform Kennisdeling en geeft daarbij input en feedback. Met dit jaarverslag verschaft de Raad u een beeld van de in 2015 verrichte werkzaamheden en de behaalde resultaten van de getoetste accountantspraktijken en accountantsafdelingen. 5

6 2 Conclusies en aanbevelingen Wtadomein (nietoob) Dit jaar zijn er 83 openbaar accountantspraktijken met een Wtavergunning niet Organisatie van Openbaar Belang (nietoob) getoetst door de Raad voor Toezicht. Hiermee is ruim 85 % van alle vergunninghoudende kantoren (nietoob) die volgens het convenant met de AFM onder auspiciën van de NBA vallen, formeel getoetst. Omdat het hier in de meeste gevallen om een eerste toetsing gaat, is het nog niet mogelijk om een vergelijking te trekken met eerdere gegevens. De toetsingsresultaten geven aanleiding tot zorg over de kwaliteit van de controle in dit domein. Van de getoetste praktijken voldeden er dertig (36 %), bleken 45 praktijken (54 %) op belangrijke onderdelen nog niet te voldoen en voldeden acht praktijken (10 %) niet. Deze laatste dossiers zijn ter handhaving overgedragen aan de AFM. De 45 accountantspraktijken die op belangrijke onderdelen nog niet voldoen moeten een verbeterplan indienen. Na goedkeuring van dit plan wordt in beginsel na een jaar een hertoetsing uitgevoerd. In het verslagjaar hebben 24 accountantspraktijken die binnen het toetsingsbereik van de Raad vallen voorafgaand of na afloop van de toetsing hun Wtavergunning ingeleverd bij de AFM. Dit is een aanzienlijke toename in vergelijking met 2013 en 2014, waarin slechts zes kantoren hun vergunning inleverden. Achteraf bezien is de visie van zowel het NBAbestuur en de Raad om zo snel mogelijk het totaal toetsbare Wtadomein in beeld te brengen een juiste geweest. De risicogroep is in beeld gebracht en blijft in beeld via verbetertraject en hertoetsing. De selectie voor toetsing door de Raad en het toetsen zelf zijn van invloed geweest op de beslissing van de betreffende kantoren om hun vergunning in te leveren. De Raad zou de AFM willen aanbevelen te bezien in hoeverre het vergunningenbeleid zowel wat betreft verstrekking als intrekking verder kan bijdragen aan handhaving van de vereiste kwaliteit. Overige domeinen De resultaten voor de (door Raad en SRA) getoetste kantoren werkzaam in de overige domeinen zijn bevredigender. Van de 288 getoetste openbaar accountantspraktijken voldeden er 199 (69 %). Van de resterende praktijken bleken er 62 (22 %) op belangrijke onderdelen nog niet te voldoen en voldeden er 27 (9 %) niet aan de gestelde eisen. De 62 praktijken die op belangrijke onderdelen nog niet voldoen moeten een verbeterplan indienen en, na goedkeuring van dit plan, een hertoetsing ondergaan. Het is dan volledig aan deze praktijken om tijdig en serieus werk te maken van de implementatie van het verbeterplan of zich tijdig te voorzien van professionele hulp. Van de 27 eindoordelen voldoet niet (C) heeft de Raad in tien gevallen het bestuur geadviseerd een klacht in te dienen bij de tuchtrechter. Het gaat hier in alle gevallen om kantoren met zeer ernstige gebreken. De overige 17 accountantspraktijken krijgen nog gelegenheid voor verbetering en worden getoetst ter voorkoming van een gang naar de tuchtrechter. 6

7 De Raad is dus mild waar het kan en streng waar het moet. Als een praktijk ook na hertoetsing niet voldoet maar serieus invulling heeft gegeven aan de implementatie van het verbeterplan en een voldoet eindoordeel lijkt binnen één jaar alsnog binnen handbereik, dan wil de Raad deze kantoren als ze opereren buiten het Wtadomein onder eigen regie en binnen afgesproken termijn de kans geven de vereiste kwaliteit te bereiken. De Raad verkiest dit boven een juridische procedure bij de tuchtrechter, die inclusief hoger beroep twee tot drie jaar in beslag kan nemen. Ook de Accountantskamer lijkt gevoelig te zijn voor de bewezen goede intenties van een kantoor. In recente gevallen heeft ze de Raad gedurende de procedure verzocht alsnog een toetsing te verrichten en heeft bij een positieve uitkomst volstaan de accountant een berisping of een waarschuwing op te leggen. Handhaving De Accountantskamer heeft ook dit jaar weer laten zien de zaken voortvarend te kunnen behandelen. Van de elf in 2015 ingediende klachten heeft de tuchtrechter er reeds negen behandeld. In al deze zaken is de klacht gegrond verklaard. Wat opvalt zijn de door de Accountantskamer opgelegde maatregelen. Van de in totaal in gegrond verklaarde klachten is in maar liefst vijftien zaken de maatregel van doorhaling opgelegd. Dat het bestuur van de NBA, na advies van de Raad, besluit een tuchtklacht in te dienen ervaart de Raad als een verlies. Het is dan immers niet gelukt de praktijk via toetsen, verbeterplan, hertoetsingen, aanvullend toetsen te stimuleren tot een voldoende eindoordeel te komen. Dat Raad en bestuur alleen na grondige afweging tot een tuchtprocedure overgaan blijkt ook in het verslagjaar. Effectiviteit van het systeem Het systeem van toezicht werkt dus en wordt op meerdere manieren gecontroleerd. De voorzitter en plaatsvervangend voorzitter van de Raad zijn lid van de rechterlijke macht en er bestaat een onafhankelijke bezwaarcommissie. Bij het nemen of het uitvoeren van het besluit van de NBA tot het indienen van een klacht bekijkt een vast advocatenteam vanuit hun eigen verantwoordelijkheid als advocaat en dus onafhankelijk van de NBA eveneens naar de juridische haalbaarheid en rechtvaardiging voorafgaand aan het feitelijk indienen van een klacht en verlenen ze aan de NBA bijstand tijdens de procedure bij de Accountantskamer en het CBb. De Accountantskamer met niet alleen beroepsrechters, maar met naast zich accountants als lekenrechter, toetst de klacht en de aangedragen aanwijzingen en bevindingen naar aanleiding van de toetsing. Tot slot toetst in geval van hoger beroep het College van Beroep voor het bedrijfsleven, bestaande uit leden van de rechterlijke macht, in hoogste feitelijke instantie. Het systeem werkt ook omdat het toetsen op langere termijn binnen de risicogroep een zelfreinigend mechanisme genereert. In het Wtadomein kan de Raad dit overigens niet zonder de AFM bewerkstelligen. Als toezichthouder moet de AFM in eerste instantie handhavend optreden. De Raad heeft hierover periodiek en constructief overleg met de AFM. Wel plaatst de Raad plaatst kanttekeningen bij enkele discrepanties binnen het huidige systeem. Mede als gevolg van verschillende afspraken over de beoordelingen en vereisten voor overdracht van getoetste dossiers aan de AFM zijn de rapportages van Raad en SRA in het wettelijke controledomein niet zonder meer te vergelijken. Zo toetst de Raad het controledomein en de overige domeinen bij de Wta vergunninghouders in één toetsing en komt tot één eindoordeel, terwijl de SRA in een dergelijk geval twee separate eindoordelen geeft, te weten één voor het controle domein en één voor de overige domeinen. De Raad is van mening dat deze verschillende benaderingen ten koste gaan van het inzicht en het sector brede overzicht in de nietoob controlepraktijk en bepleit nadrukkelijk gelijkluidende convenanten met een uniforme beoordelings en rapportagesystematiek. 7

8 Voorts zijn er verschillen in de hantering van handhavingsinstrumenten. Zo voert de SRA, indien een kantoor na een hertoetsing wederom niet voldoet, een indringend gesprek met dit lid. Dit kan leiden tot een al dan niet vrijwillige beëindiging van het lidmaatschap van de SRA. Ook de AFM hanteert in eerste instantie, uit oogpunt van efficiëntie, informele handhavingsinstrumenten zoals het normoverdragend gesprek. De Raad zal, vooral gelet op het level playing field beginsel, in dergelijke situaties indien daar gegronde redenen voor zijn, in beginsel toch overgaan tot het aanspannen van een tuchtprocedure. Dit om te voorkomen dat er verschillen in behandeling ontstaan met kantoren uit de samenstelpraktijk. De Raad dringt er bij het NBAbestuur op aan overleg met betrokken partijen te initiëren om tot uniformiteit in beleid en uitvoering te komen ten aanzien van de hiervoor gesignaleerde verschillen. Overig Bij de SRA, IIA en KOA hebben dit jaar accreditatieonderzoeken plaatsgevonden. De organisaties hebben uitvoering gegeven aan de bevindingen die uit de onderzoeken naar voren zijn gekomen. De Raad vertrouwt er op de constructieve samenwerking met hen te continueren en de accreditatie in 2016 te formaliseren. Uit de evaluaties met de getoetste organisaties kwamen vooral de oordeelsvorming en het toepassen van hoor en wederhoor als punten van kritiek naar voren, evenals de door de Raad gehanteerde normering voor samenstelopdrachten op basis van NVCOS De Raad heeft deze kritiek ter harte genomen en de toetsers over deze kritiekpunten geïnformeerd en geïnstrueerd. De Raad heeft tevens het overleg met serviceorganisaties geïntensiveerd. Ze ervaart het overleg als constructief en inspirerend. Zo is uit dit overleg de mogelijkheid voortgekomen van een herstelmogelijkheid tijdens de (her)toetsing in het nietwtadomein binnen een periode van drie maanden. Ook is de Raad dit verslagjaar gestart met het aanwezig laten zijn van één van de toetsers bij de mondelinge behandeling van het ingestelde bezwaar tegen het eindoordeel. Tenslotte is de mogelijkheid gecreëerd, als toetser(s) of getoetsten dat wenselijk achten, het eindgesprek met de toetser niet op de toetsdag zelf maar op een ander moment te laten plaatsvinden. 8

9 3 Selectieproces De Raad heeft in het verslagjaar in totaal 247 reguliere (eerste) kwaliteitstoetsingen uitgevoerd. Het betreft hier toetsingen van zowel Wtavergunninghouders (nietoob) als de kantoren die alleen in het overige domein werkzaamheden verrichten (o.a. samenstellen jaarrekening, overige assurance, advies). Tevens heeft de Raad 65 hertoetsingen uitgevoerd. De uitgevoerde toetsingen zijn het resultaat van een selectieproces. Op basis van monitoringgegevens en een risicoanalyse vindt een eerste globale selectie plaats. In 2015 betrof die selectie 335 kantoren. Daarnaast kwamen 81 kantoren in aanmerking voor hertoetsing. De geselecteerde kantoren kunnen vervolgens een verzoek tot vrijstelling indienen. Er kunnen zich namelijk omstandigheden voordoen waarbij het niet raadzaam is om een accountantspraktijk aan een toetsing te onderwerpen. De praktijk is bijvoorbeeld recent gestart en heeft nog geen of onvoldoende gerede dossiers voor een representatief beeld (opbouwfase), bevindt zich in een afbouwfase of is minder dan een jaar geleden geconfronteerd geweest met een fusie dan wel splitsingsproces. In deze situaties beoordeelt de Raad of het gerechtvaardigd is de accountantspraktijk dit jaar van toetsing vrij te stellen. De accountantspraktijk dient hiertoe een schriftelijk en met bewijsstukken onderbouwd verzoek in te dienen. Een tijdelijke vrijstelling op grond van bijzondere omstandigheden wordt verleend voor een termijn van ten hoogste een kalenderjaar. Indien de specifieke omstandigheden dit rechtvaardigden, kan de Raad die termijn eenmalig met een kalenderjaar verlengen. In 2015 hebben er in totaal 88 geselecteerde accountantspraktijken een beroep gedaan op een door de Raad erkende vrijstellingsgrond. Waarvan er door de Raad in totaal 62 zijn toegewezen (55 voor de reguliere toetsingen en 7 voor de hertoetsingen). In 26 gevallen heeft de Raad tijdelijk uitstel verleend op basis van bijzondere omstandigheden of uit coulance. De betreffende uitstelperiode is vrijwel altijd korter dan een kalenderjaar (21 voor de reguliere toetsingen en 5 voor de hertoetsingen). Onderstaande tabellen geven inzicht in de uitkomsten van het beschreven selectieproces. 9

10 Tabel 1: Reguliere toetsingen openbaar accountants 2015 Raad voor Toezicht Selectie reguliere toetsingen 2015 Selectie Niet toetsbaar gebleken i.v.m. beëindiging accountantspraktijk of niet onder de toetsingsscope vallende opdrachten Verleende tijdelijke vrijstellingen In 2015 uit te voeren toetsingen uit eerdere selecties Totaal aantal uitgevoerde toetsingen Raad voor Toezicht Aantal Tabel 2: Hertoetsingen openbaar accountants 2015 Raad voor Toezicht Selectie hertoetsingen 2015 Selectie o.b.v. eerder verstrekt eindoordeel (incl. Wtadomein) Niet toetsbaar wegens beëindiging accountantspraktijk Verleende tijdelijke vrijstellingen voor een kalenderjaar Totaal aantal uitgevoerde hertoetsingen Raad voor Toezicht Aantal

11 4 Resultaten toetsingen De toetsingen vallen uiteen in twee categorieën: het wettelijke controledomein (Wtavergunninghouders, nietoob) en/of het overige domein werkzaamheden (o.a. samenstellen jaarrekening, overige assurance, advies). Voor het wettelijk controledomein zijn alleen de resultaten van de Raad weergegeven. Dit vloeit onder andere voort uit de afzonderlijke convenanten die de AFM met de NBA en de SRA heeft afgesloten. Mede als gevolg van verschillende afspraken over de beoordelingen en vereisten voor overdracht van getoetste dossiers aan de AFM zijn de rapportages van Raad en SRA in het wettelijke controledomein niet zonder meer te vergelijken. Zo toetst de Raad het controle domein en de overige domeinen bij de Wta vergunninghouders in één toetsing en komt tot één eindoordeel, terwijl de SRA in een dergelijk geval twee saparate eindoordelen geeft, te weten één voor het controle domein en één voor de overige domeinen. Het komt naar de Raad begrijpt ook voor dat de SRA alleen het wettelijk controle domein bij een Wta vergunninghouder toetst. De Raad is van mening dat deze verschillende benaderingen ten koste gaan van het inzicht en het sector brede overzicht in de nietoob controlepraktijk en bepleit nadrukkelijk gelijkluidende convenanten met een uniforme beoordelings en rapportagesystematiek. Er mag naar het oordeel van de Raad geen licht bestaan en ontstaan tussen het door de AFM met de NBA en de SRA afgesloten convenant en daarna met de Raad en de SRA gemaakte (beleids) afspraken. In het overige domein zijn de resultaten van de Raad en de SRA wel geïntegreerd om zo een volledig beeld van de sector te kunnen tonen. In tegenstelling tot de wettelijke controle valt dit domein onder de accreditatie die de Raad, gemandateerd door het bestuur van de NBA aan de SRA verstrekt, en is er sprake van een uniforme beoordelings en rapportagesystematiek. 4.1 Wettelijk controledomein in verslagjaar De Raad toetste dit jaar in totaal 83 openbaar accountantspraktijken in het Wta domein. Hiervan voldeden dertig praktijken (36 %), 45 praktijken (54 %) bleken op belangrijke onderdelen nog niet te voldoen. Deze 45 Wtaaccountantspraktijken moeten een verbeterplan indienen. Na goedkeuring van dit plan zal een hertoetsing worden uitgevoerd. Acht praktijken (10 %) voldeden niet. Deze dossiers zijn ter handhaving overgedragen aan de AFM. Voorafgaand of na afloop van de toetsing hebben 24 accountantspraktijken die binnen het toetsingsbereik vallen van de Raad in het verslagjaar (2015) hun Wtavergunning (nietoob) ingeleverd bij de AFM. 11

12 Tabel 3: Uitkomsten Wtadomein (Raad en SRA) 2015 Wtadomein 2015 (door Raad getoetste praktijken) Aantal % Voldoet 30 36% Voldoet op belangrijke onderdelen nog niet 45 54% Voldoet niet 8 10% Totaal toetsingen % De 83 toetsingen die in het verslagjaar zijn uitgevoerd betreffen niet alleen reguliere toetsingen. Een deel van de toetsingen is uitgevoerd op verzoek van de AFM in opvolging van het themaonderzoek dat deze toezichthouder in 2013 heeft verricht. De Raad heeft in 2015 vier van deze kantoren die volgens het AFMonderzoek tekortkomingen vertoonden getoetst. Geen van deze kantoren voldeed. Van de reguliere hertoetsingen door de Raad voldeden drie van de vier accountantspraktijken niet aan de gestelde eisen. In twee gevallen is door het bestuur van de NBA, op advies van de Raad, een tuchtactie in gang gezet waarbij ook de uitkomsten van de getoetste wettelijke controle opdrachten worden betrokken en in één geval bleek een versnelde reguliere toetsing in 2017 op zijn plaats. Tabel 4: Gedifferentieerde uitkomsten toetsingen 2015 Specificatie Wtadomein 2015 (door Raad getoetste praktijken) Reguliere toetsingen Wtadomein Voldoet Voldoet op belangrijke onderdelen nog niet Voldoet niet Toetsingen opvolging themaonderzoek AFM Voldoet Voldoet niet Hertoetsingen Voldoet Voldoet niet Totaal Raad Wettelijk controledomein In haar jaarplan 2014 Van regels naar gedrag heeft de NBA zich ten doel gesteld in 2015 alle vergunninghoudende kantoren (nietoob) die onder haar bereik vallen te hebben getoetst. Op circa twintig praktijken na (in de planning voor 2016 met een doorloop in 2017) heeft de Raad de afgelopen drie jaar alle onder haar directe toezicht staande Wtaaccountantspraktijken getoetst. Het betreft hier de actieve praktijken, met vrijwel altijd meer dan één wettelijke controleopdracht. Daarnaast zijn ook praktijken getoetst die wel een vergunning 12

13 hebben maar geen wettelijke controles uitvoeren. Als er in drie jaar geen wettelijke controles door een wta vergunninghouder zijn uitgevoerd kan de AFM de vergunning intrekken. In de periode heeft de Raad 117 accountantspraktijken met een Wtavergunning getoetst. Hiervan voldeden er 17 (15 %) niet. Van de resterende 100 praktijken voldeden er 38, en bleken er 62 op belangrijke onderdelen nog niet te voldoen. Bij de 62 praktijken vindt, na een goedgekeurd verbeterplan, een hertoetsing plaats. In totaal hebben binnen het toetsingsbereik van de Raad dertig accountantspraktijken de afgelopen drie jaren (2013, 2014 en 2015) voorafgaand of na afloop van de toetsing hun vergunning ingeleverd bij de AFM. Tabel 5: Uitkomsten Wtadomein (Raad) Wtadomein (door Raad getoetste praktijken) Aantal % Voldoet % Voldoet op belangrijke onderdelen nog niet % Voldoet niet % Totaal toetsingen % Totaal vergunningen ingeleverd 30 Tabel 6: Gedifferentieerde uitkomsten toetsingen Specificatie Wtadomein (door Raad getoetste praktijken) Aantal Reguliere toetsingen Wtadomein Voldoet Voldoet op belangrijke onderdelen nog niet Voldoet niet Totaal reguliere toetsingen Toetsingen opvolgen themaonderzoek AFM Voldoet Voldoet niet Totaal toetsingen na themaonderzoek Hertoetsingen Voldoet Voldoet niet Totaal hertoetsingen Totaal aantal toetsingen

14 4.3 Overig domein 2015 In het overige domein toetsten de SRA en de Raad in openbaar accountantspraktijken. Hiervan voldeden 27 praktijken (9%) niet. Van deze 27 heeft de Raad in tien gevallen het bestuur geadviseerd een klacht in te dienen bij de tuchtrechter. De overige zeventien krijgen nog gelegenheid voor verbetering en worden aan een hertoetsing onderworpen ter voorkoming van een gang naar de tuchtrechter. Van de resterende 261 praktijken voldeden er 199 (69%) en bleken er 62 (22%) op belangrijke onderdelen nog niet te voldoen. Deze 62 praktijken moeten een verbeterplan indienen. Na goedkeuring van dit plan zal er door de Raad een hertoetsing worden uitgevoerd Tabel 7: Uitkomsten overige domeinen (Raad en SRA) 2015 Wtadomein 2015 (door Raad en SRA getoetste praktijken) Aantal % Voldoet % Voldoet op belangrijke onderdelen nog niet % Voldoet niet 27 9 % Totaal aantal eindoordelen % Tabel 8: Gedifferentieerde uitkomsten overige domeinen (Raad en SRA) 2015 Specificatie Wtadomein 2015 (door Raad en SRA getoetste praktijken) Reguliere toetsingen Voldoet Voldoet op belangrijke onderdelen nog niet Voldoet niet Totaal reguliere toetsingen Hertoetsingen Voldoet Voldoet niet Totaal hertoetsingen Totaal aantal eindoordelen Aantal Resultaten toetsingen geaccrediteerde organisaties SRA De SRA heeft in 2015 in totaal 76 toetsingen verricht. Alle zeven praktijken waar het wettelijk controledomein werd getoetst voldeden. Ter opvolging van de uitkomsten van het themaonderzoek van de AFM, heeft de SRA veertien toetsingen uitgevoerd, zes voldeden en acht voldeden niet. Dit domein valt onder toezicht van de AFM en valt derhalve niet onder de 14

15 door de Raad aan het SRA bestuur verleende accreditatie. In het overige domein hebben er 55 toetsingen plaatsgevonden (24 voldeden en zestien op belangrijke onderdelen nog niet) waarvan vijftien hertoetsingen (alle voldoende). IIA In 2015 zijn zeven kwaliteitstoetsingen uitgevoerd bij internal auditafdelingen. In twee gevallen luidde het eindoordeel onvoldoende en zal na een verbeterplan een hertoetsing volgen. In vijf gevallen was de uitkomst een voldoende. Er is één hertoetsing uitgevoerd waarbij is vastgesteld dat het ingediende en beoordeelde herstelplan is geïmplementeerd. KOA De KOA heeft in het verslagjaar vijf kwaliteitstoetsingen uitgevoerd. Bij drie getoetste overheidsdiensten was het eindoordeel voldoende. In één geval behoeft het interne stelsel verbetering en voldoet het in opzet of werking op belangrijke onderdelen niet en in één geval wordt er nog overleg gevoerd Kwalitatieve bevindingen en belangrijkste tekortkomingen Een belangrijke oorzaak voor de geconstateerde tekortkomingen naar het inzicht van de Raad is onbekendheid met van toepassing zijnde regelgeving en voorschriften en/of het niet of onjuist toepassen daarvan. Menig accountantspraktijk begint te laat met het opzetten van een deugdelijk intern kwaliteitssysteem of met het implementeren van het goedgekeurde verbeterplan. Bedrijfseconomische of commerciële overwegingen kunnen daarbij een rol spelen. Bij vrijwel alle uitgevoerde toetsingen zijn aanwijzingen dan wel aanbevelingen gegeven ter verbetering van het interne stelsel van kwaliteitsbeheersing. De Raad komt tot het volgende overzicht van het meest geconstateerde tekortkomingen: Aanwijzingen/aanbevelingen ten aanzien van het stelsel van kwaliteitsbeheersing: het maken van een vastlegging van het kwaliteitsbeleid dan wel het invoeren of verbeteren van een kwaliteitshandboek; het voldoen aan bepalingen uit de Nadere Voorschriften Accountantskantoren ter zake van assuranceopdrachten en de Nadere Voorschriften Accountantskantoren ter zake van aan assurance verwante opdrachten; het afsluiten of aanpassen van een beroepsaansprakelijkheidsverzekering; het regelen van de waarneming; het voldoen aan de regels inzage de zeggenschap; het voldoen aan bepalingen uit de Nadere Voorschriften Permanente Educatie; het voldoen aan de bepalingen uit de Wwft; Aanwijzingen/aanbevelingen op dossierniveau: dossiers controleopdrachten: invoeren of verbeteren van risicoanalyse en/of bepaling van de materialiteit; meer aandacht besteden aan de planningsfase; meer specifiek maken van werkprogramma s; meer vastleggen of verbeteren van vastleggingen; naleven van verslaggevingsvereisten; dossiers samenstellingsopdrachten: gebruikmaken van of verbeteren (procedures rond) opdrachtbevestigingen; gebruikmaken van bevestigingen bij de jaarrekening; meer specifiek maken van werkprogramma s; meer vastleggen of verbeteren van vastleggingen; naleven van verslaggevingsvereisten tekst van de samenstellingsverklaring aanpassen. 15

16 4.6 Behandelde verbeterplannen Als het eindoordeel van de Raad luidt dat het stelsel van kwaliteitsbeheersing op belangrijke onderdelen nog niet voldoet en verbetering behoeft, is de accountantspraktijk verplicht om een verbeterplan ter goedkeuring bij de Raad in te dienen. Dit verbeterplan moet tonen op welke wijze opvolging wordt gegeven aan de aanwijzingen en aanbevelingen die de Raad in zijn eindoordeel heeft gegeven. De Raad heeft in het verslagjaar 79 verbeterplannen behandeld en al dan niet na aanvulling en/of onder voorwaarden goedgekeurd. 16

17 5 Bezwaar en beroepsprocedures Tegen een besluit van de Raad kan een accountantspraktijk bezwaar aantekenen. In 2015 werden er 33 bezwaren ingediend, waarvan 21 tegen een eindoordeel van de Raad. Het NBAbestuur heeft in vier gevallen het advies van de Bezwaaradviescommissie onverkort overgenomen en het ingediende bezwaar (deels) gegrond verklaard. In de overige gevallen is het bezwaar ongegrond verklaard, nog in behandeling of ingetrokken. Tegen uitspraken van het NBAbestuur kan in beroep worden gegaan bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb). In het verslagjaar is dat twee keer gebeurd. Het betroffen beroepsprocedures tegen de ongegrondverklaring van een bezwaar dat zag op het eindoordeel van de Raad. In beide zaken heeft de rechter op het moment van verschijnen van dit verslag nog geen uitspraak gedaan. Tabel 9: Behandelde bezwaarschriften 2015 en de uitkomsten Besluiten NBAbestuur Inhoud bezwaarschrift Aantal ingediend Nietontvankelijk Gegrond Ongegrond Nog in behandeling Bezwaar ingetrokken Afwijzing vrijstellingsverzoek Inhoud eindoordeel Factuur toetsing/vst/vbp Overig 1 1 Totaal VST: Vrijstelling; VBP: Verbeterplan 17

18 6 Tuchtrechtprocedures Accountantskamer en CBb 6.1 Tuchtprocedures Accountantskamer 2015 In het verslagjaar zijn er door het NBAbestuur op advies van de Raad voor Toezicht tien klachten ingediend bij de Accountantskamer in Zwolle wegens een eindoordeel voldoet niet na een (her)toetsing. In één geval is een klacht ingediend, omdat de betreffende accountant weigerde een verbeterplan in te dienen na een onvoldoende toetsing. Tabel 10: In 2015 aanhangig gemaakte klachtprocedures Procedures Accountantskamer 2015 Grond: het interne stelsel van kwaliteitsbeheersing voldoet niet Grond: niet indienen verbeterplan Grond: geen medewerking verleend aan de (her)toetsing Totaal Aantal De Rechter heeft van deze 11 klachten gedurende dit verslagjaar reeds in 9 gevallen uitspraak gedaan en deze klachten gegrond verklaard en jegens de accountant een maatregel opgelegd. In totaal heeft de Accountantskamer 21 klachten behandeld en in al deze zaken de klacht gegrond verklaard. 18

19 Tabel 11: Uitspraken Accountantskamer in 2015 Grond van de klacht Klacht in alle onderdelen gegrond Klacht ongegrond het interne stelsel van kwaliteitsbeheersing voldoet niet 15 het interne stelsel van kwaliteitsbeheersing voldoet niet evenals niet naleving PEverplichtingen (gecombineerde klacht) 3 weigering indienen (voldoende) verbeterplan 2 geen medewerking verleend aan de (her)toetsing niet naleving PEverplichtingen 1 Totaal 21 Uit de onderstaande tabel blijkt welke maatregelen in deze 21 zaken door de Accountantskamer zijn opgelegd. Tabel 12: Opgelegde maatregelen Accountantskamer 2015 Opgelegde maatregelen 2015 Tijdelijke doorhaling korter dan 12 maanden Tijdelijke doorhaling van 12 maanden Definitieve doorhaling van langer dan 12 maanden 2 Berisping Waarschuwing met boete Totaal Aantal Beroepsprocedures College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) Tegen uitspraken van de Accountantskamer kan in beroep worden gegaan bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven. In het verslagjaar zijn de desbetreffende accountants in zes gevallen in hoger beroep gegaan. Eén beroep is ingetrokken. De zaken zijn nog in behandeling. 2 De termijn van een definitieve doorhaling betreft maximaal 10 jaar. 19

20 7 Overige activiteiten 7.1 Monitoring In oktober 2015 is aan alle accountantspraktijken gevraagd de zogenoemde monitoringvragenlijst 2016 in te vullen. Deze aldus verzamelde monitoringgegevens zijn van belang voor de selectie van de in 2016 te toetsen accountantspraktijken. Slechts vijf praktijken hebben de vragenlijst niet ingevuld en ingeleverd. Ten aanzien van één weigerachtige praktijk heeft de Raad het NBAbestuur geadviseerd een klacht bij de Accountantskamer in te dienen. Dit proces loopt nog. In vier gevallen van weigering is het kantoor voor toetsing in 2016 geselecteerd. 7.2 Training toetsers Ook in 2015 is het toetsersbestand geëvalueerd en zijn alle toetsers beoordeeld. Elf nieuwe toetsers zijn aangetrokken. De Raad beschikt voor het nieuwe toetsingsjaar 2016 over 64 toetsers. Een kwalitatief hoogstaand toetsersbestand is één van de belangrijkste pijlers van de kwaliteit van de toetsingen. De Raad stelt dan ook hoge eisen aan de toetsers. Zij moeten beschikken over de voor toetsers benodigde kennis en vaardigheden en reeds basiservaring met toetsingen hebben opgedaan binnen de eigen organisatie of elders. Het overgrote deel van de toetsers treedt al jarenlang op als toetser. Daarnaast organiseert de Raad jaarlijkse verplichte trainingen specifiek gericht op de toetsingen van de Raad. In mei en september 2015 hebben alle toetsers een verplichte training gevolgd. In het eerste dagdeel van de jaarlijkse bijeenkomst zijn de toetsers wegwijs gemaakt in de wijzigingen van toetsingsmethodiek en werkprogramma s van de NBA. Het tweede dagdeel is gebruikt voor de behandeling van toetsingsdilemma s en best practices. Daarnaast hebben de toetsers die de Wtapraktijken toetsen nog extra training gekregen. In deze training is in overleg en met medewerking van de AFM specifiek aandacht besteed aan de wijze van toetsen en de oordeelsvorming bij de toetsing van wettelijke controles. In het verslagjaar zijn de toetsers van de Raad voorts door middel van Informatiebulletins periodiek op de hoogte gehouden van operationele en inhoudelijke aangelegenheden, ontwikkelingen aangaande regelgeving en overige zaken die voor hun functioneren als toetser relevant waren. In het verslagjaar zijn zeven Informatiebulletins verspreid. 7.3 Accreditaties en samenwerking SRA, IAA en KOA Op basis van accreditatie en derhalve onder toezicht van de Raad mogen ook toetsingen worden verricht door de vereniging Samenwerkende Registeraccountants en AccountantsAdministratieconsulenten (SRA) van de bij die organi 20

21 satie aangesloten openbare accountants. Ten aanzien van de interne en overheidsaccountants mogen het Instituut van Internal Auditors Nederland (IIA) en het Samenwerkingsverband Kwaliteitstoetsing Overheidsaccountants (KOA) de aldaar aangesloten accountants toetsen onder toezicht van de Raad. Op deze wijze worden dubbele toetsingen voorkomen. Nu de looptijd van deze overeenkomsten is geëindigd, is in het verslagjaar een accreditatieonderzoek bij de SRA uitgevoerd en zijn naar aanleiding daarvan de nodige aanpassingen door de SRA uitgevoerd. Het streven is de accreditatie in 2016 formeel te hebben afgewikkeld. De SRA heeft haar vragenlijsten voor de dossieronderzoeken in 2015 in nauw overleg met de NBA inhoudelijk op onderdelen aangepast. SRA hanteert dezelfde vragenlijsten als de NBA. De wijze van rapportage is afgestemd met de NBA en in 2015 op onderdelen aangepast. De begrippen aanwijzingen en aanbevelingen worden nu op uniforme wijze gehanteerd. Zowel bij het Instituut van Internal Auditors Nederland (IIA) als het Samenwerkingsverband Kwaliteitstoetsing Overheidsaccountants (KOA) heeft er eveneens een accreditatie onderzoek plaatsgevonden en zijn naar aanleiding daarvan aanpassingen uitgevoerd. Het streven is ook bij deze koepelorganisaties de accreditatie in 2016 formeel te hebben afgewikkeld. 7.4 Incidentonderzoek en themaonderzoek De Raad kan, in opdracht van het NBAbestuur, een incidentonderzoek (doen) uitvoeren, indien sprake is van een redelijk vermoeden van nietnaleving van de voor accountants geldende beroepsnormen. In het verslagjaar is er één incidentonderzoek gestart. De uitkomsten worden medio 2016 verwacht. Er zijn verder vier nadere onderzoeken uitgevoerd, waarbij in twee gevallen is beslist een toetsing (op basis van risico indicatie) uit te laten voeren. In de andere twee gevallen bleek geen sprake (meer) te zijn van een accountantspraktijk. In het verslagjaar zijn geen themaonderzoeken uitgevoerd. 7.5 Werkgroep Instrumentarium De ten behoeve van de kwaliteitstoetsingen gebruikte vragenlijsten worden jaarlijks herzien en vastgesteld door de Raad. Ook dit verslagjaar hebben vertegenwoordigers van de Raad en de SRA in de werkgroep Instrumentarium de vragenlijsten voor 2016 aangepast en geharmoniseerd. Hierbij is de systematiek van betreffende vragenlijsten aanzienlijk gewijzigd. 7.6 Overleg met bestuur NBA In 2015 heeft de Raad met het voltallige NBAbestuur overleg gevoerd naar aanleiding van het verslag van de werkzaamheden van de Raad in 2014 en de daaruit voortgekomen aandachtspunten. Naast dit jaarlijks overleg met het bestuur, was er overleg met de voorzitter en plaatsvervangend voorzitter van de NBA en de directie van het NBA. 7.7 Evaluaties toetsingen De Raad heeft aan alle accountantspraktijken die in de afgelopen periode zijn getoetst een evaluatieformulier gestuurd. Doel daarvan is het verkrijgen van inzicht in hoe de getoetste organisaties de toetsing en de toetsers hebben ervaren. In 2015 zijn in totaal 247 evaluatieformulieren verzonden, waarvan er 167 ingevuld retour zijn ontvangen. Met een respons van 68% geeft dit een beeld van hoe het toetsen en de daaraan gekoppelde werkzaamheden worden gewaardeerd. De toetsingen worden gemiddeld over all gewaardeerd met een 6,5. 21

22 Vooral de oordeelsvorming en het toepassen van hoor en wederhoor bleek nog altijd een punt van kritiek te zijn, evenals de door de Raad gehanteerde normering voor samenstelopdrachten op basis van NVCOS De Raad heeft een en ander ter harte genomen en daar inmiddels opvolging aan gegeven door de toetsers met name op dit aspect nader te instrueren. De uitkomsten van de evaluaties zijn ook in de jaarlijkse beraadslaging van de Raad meegenomen, waarbij tevens het beleid, de procedures en het functioneren van het secretariaat en de Raad wordt geëvalueerd. Naar aanleiding daarvan heeft de Raad inmiddels het overleg met de serviceorganisaties geïntensiveerd en is er voor 2016 in het niet Wtadomein de mogelijkheid in het leven geroepen van een herstelmogelijkheid tijdens de (her)toetsing binnen een haalbare periode van drie maanden. Voorts is de beslissing genomen één van de toetsers aanwezig te laten zijn bij de mondelinge behandeling van het ingestelde bezwaar tegen het eindoordeel. Hiermee is de Raad, naar tevredenheid van allen, reeds dit jaar mee gestart. Voorts is met ingang van 2016 expliciet de mogelijkheid gecreëerd, in geval toetser(s) of getoetsten dat wenselijk achten, het eindgesprek met de toetser niet op de toetsingdag zelf maar op een ander moment te laten plaatsvinden. Met deze maatregelen vertrouwt de Raad er op aan de belangrijkste punten van kritiek uit de evaluatie tegemoet te zijn gekomen. Tabel 13: Uitkomsten evaluatie 2015 Uitkomsten evaluaties 2015 (gemiddeld cijfer) Voorbereiding van de toetsing Uitvoering van de toetsing Rapportage Bureau Raad Gemiddeld cijfer Raad Gemiddeld totaal Cijfer 6,5 7,2 6,9 6,3 6,1 6,2 6,5 7.8 Bijdrage aan kernproject Lerend vermogen De Raad heeft ook in 2015 bij verschillende gelegenheden zijn bijdrage geleverd aan het NBAproject Lerend vermogen. De Raad is vaste deelnemer bij bijeenkomsten van de Pilot Platform Kennisdeling. Tevens zijn binnen de bureauorganisatie van de NBA relevante ervaringen uit toetsingen gedeeld. De Raad zal zijn relevante bevindingen ten behoeve van dit project blijven delen. 22

23 Bijlage 1 Raad voor Toezicht Het regelgevend kader voor de werkzaamheden De bevoegdheid van de Raad voor Toezicht vloeit rechtstreeks voort uit wettelijke bepalingen (artikel 3 van de Wet op het accountantsberoep) en is vastgelegd in de Verordening op de Raad voor Toezicht en de Verordening op de kwaliteitsbeoordelingen. De Raad voor Toezicht verricht zijn werkzaamheden, op basis van mandaat, volmacht en machtiging, namens het bestuur van de NBA. Samenstelling De samenstelling van de Raad voor Toezicht was in de periode 1 januari tot en met 31 december 2015 als volgt: mr. N. Schaar (voorzitter), senior raadsheer bij het Gerechtshof te Den Haag; mr. M.J.C. Koens (plaatsvervangend voorzitter), raadsheer plaatsvervanger bij het Gerechtshof te Den Haag; mevr. drs. T.L. EntingBeijering RA (lid), overheidsaccountant; L.A.E.M. van Dun AA (lid), openbaar accountant; A. van der Meer AA (lid), openbaar accountant; O. Opzitter RA (lid), openbaar accountant; J.A.M. Stael RA (lid), tot 1 juli 2013 openbaar accountant. De heer G.J.A.H. van der Wielen AA (openbaar accountant) heeft in 2015 de Raad bijgestaan als vaktechnisch adviseur. In 2015 waren er in totaal zeventig toetsers betrokken bij het uitvoeren van de toetsingen en onderzoeken. Doelstellingen, toetsingskader, werkwijze en toetsersbestand Onafhankelijk periodieke (risicogerichte) kwaliteitstoetsingen, hertoetsingen, incidentonderzoeken, themaonderzoeken, nadere onderzoeken en overleg met toetsers, getoetsten, geaccrediteerde koepelorganisaties en serviceorganisaties zijn de belangrijkste instrumenten voor het toezicht door de Raad. Indien de uitkomsten daartoe aanleiding geven kan de Raad het bestuur van de NBA adviseren een tuchtrechtelijke procedure te starten bij de Accountantskamer te Zwolle. De Raad kan, in opdracht van het NBAbestuur, een incidentonderzoek (doen) uitvoeren, indien sprake is van een redelijk vermoeden van nietnaleving van de voor accountants geldende beroepsnormen. In het verslagjaar is er één incidentonderzoek gestart. De uitkomsten worden medio 2016 verwacht. Er zijn verder vier nadere onderzoeken 23

24 uitgevoerd, waarbij in twee gevallen is beslist een toetsing (op basis van risico indicatie) uit te laten voeren. In de andere twee gevallen bleek geen sprake (meer) te zijn van een accountantspraktijk. In het verslagjaar zijn geen themaonderzoeken uitgevoerd. Door het periodiek alsmede risicogericht beoordelen van opzet, bestaan en werking van de interne stelsels van kwaliteitsbeheersing oefent de Raad aldus toezicht uit op de accountantspraktijken en accountantsafdelingen ter bewaking en bevordering van de vereiste kwaliteit van de dienstverlening door AA s en RA s. De Raad streeft ernaar hiermede bij te dragen aan het vertrouwen van het maatschappelijk verkeer in de werkzaamheden van accountants. De kwaliteitstoetsingen van de Raad zijn erop gericht om vast te stellen of het stelsel van kwaliteitsbeheersing van een accountantspraktijk dan wel accountantsafdeling voldoet aan de normen die voor de beroepsuitoefening worden gesteld. Tot deze normen voor de beroepsuitoefening worden gerekend wet en regel geving, jurisprudentie, de van toepassing zijnde verordeningen en daarop gebaseerde nadere voorschriften en overige regelgeving. Een toetsing behelst het vergelijken van de overgelegde documentatie en de voor toetsing geselecteerde dossiers met de door de beroepsorganisatie gestelde normen en overige wet en regelgeving. De aanwijzingen en bevindingen van de toetsers dienen gebaseerd te zijn op de tijdens de toetsing aangetroffen feiten en vooral niet op goede voornemens voor de (nabije) toekomst. Deze worden vastgelegd in het toetsingsverslag en ingevulde vragenlijsten en vormen de basis voor het advies van de toetsers voor het door de Raad vast te stellen eindoordeel. De Raad staat bij de beraadslaging over de vaststelling van het eindoordeel met name stil bij de overwegingen die de toetsers bij hun advies voor een eindoordeel hebben laten meewegen. In gevallen waarbij de toetsers niet voldoende zichtbaar maken op welke wijze zij tot het advies voor het oordeel zijn gekomen, volgt een terugkoppeling met de toetsers en het getoetste kantoor. Dat heeft ook in het verslagjaar er in sommige gevallen toe geleid dat de Raad gemotiveerd is afgeweken van het door de toetsers geadviseerde positieve of negatieve oordeel. Uiteraard zijn ook deze oordelen ter lering teruggekoppeld aan de betreffende toetsers. De Raad is zich ervan bewust dat de kwaliteit van de toetsing valt of staat met de vereiste deskundigheid van de toetsers. Jaarlijks wordt het toetsersbestand dan ook door de Raad geëvalueerd. De Raad heeft mede op basis van evaluatie door de getoetsten, de ervaring dat de toetsers veelal hun werkzaamheden ondanks soms stressvolle omstandigheden vakkundig en professioneel verrichten. De Raad is hen daar uiteraard bijzonder erkentelijk voor. Ondersteuning werkzaamheden De afdeling Toezicht en Kwaliteit van de NBA ondersteunt de Raad bij de uitvoering van zijn taken. De ondersteuning van de taken en werkzaamheden van de Raad vond in het verslagjaar binnen deze afdeling plaats onder verantwoordelijkheid van mevr. mr. H.C. Evertse van der Meer, secretaris van de Raad, en A.J.M. Werring, hoofd Toezicht en Kwaliteit. Zij ondersteunden de Raad bij zijn beleidsvoorbereiding en uitvoering alsmede de uitvoering van de (her) toetsingen. Zij werden daarbij geassisteerd door mevr. S.F. Aliahmad, mevr. mr. S.J. Voormeer en de heren R.T. van der Heide, F. de Jager en E. Paats. De organisatie, het inplannen, het doen uitvoeren en afwikkelen van de (her)toetsingen is de hoofdactiviteit van de medewerkers van de afdeling Toezicht en Kwaliteit. De overige werkzaamheden van de afdeling bestaan uit de dossiervorming, de begeleiding en de afwikkeling van verbetertrajecten, het informeren en beantwoorden van vragen van toetsers en getoetsten, het up to date houden van de toetsingsdocumenten en documentatie, ondersteuning bij het werven en opleiden van toetsers, het organiseren van toetsersbijeenkomsten en cursussen, alsmede het geven van voorlichting. De Raad wil op deze plaats alle medewerkers van de afdeling Toezicht en Kwaliteit van de NBA en de heer Van der Wielen, vaktechnisch adviseur van de Raad, graag complimenteren met het vele werk dat ook het afgelopen jaar door hen is verzet. 24

25 Bijlage 2 Convenant Autoriteit Financiële Markten (AFM) Het toezicht op accountantsorganisaties wordt sedert de invoering van de Wet toezicht accountantsorganisaties in 2006 uitgeoefend door de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Tot 1 januari 2013 hebben de voorgangers van de NBA, het NIVRA en de NOvAA, geen toetsingen verricht in het Wtadomein. Per 1 januari 2013 kan de Raad, namens de NBA op basis van een met de Autoriteit Financiële Markten (AFM) afgesloten convenant voor het eerst ook wettelijke controle dossiers in het nietoob domein toetsen. Vanaf genoemde datum steunt de AFM bij haar toezicht op het Wtadomein dus op het toetsingssysteem van de Raad. Daartoe ontvangt de AFM per kwartaal een overzicht met de uitkomsten van de toetsingen die bij de Wtavergunninghouders door de Raad zijn uitgevoerd. Indien de Raad bij een Wtakantoor (NOob) tot een eindoordeel voldoet niet (C) komt, wordt het dossier ter verdere opvolging aan de AFM overgedragen. De AFM kan dan handhavend optreden. Daarnaast kan het bestuur van de NBA naar aanleiding van dit eindoordeel na advies van de Raad, besluiten een klacht bij de Accountantskamer te Zwolle in te dienen. De AFM heeft in 2013 themaonderzoeken uitgevoerd en naar aanleiding van de uitkomst hiervan de betreffende kantoren aangegeven dat de opvolging van de in 2013 verrichtte themaonderzoeken door de Raad zal worden uitgevoerd. In 2015 zijn daartoe de nog resterende vier Wta kantoren getoetst. 25

26 26

27 27

28 Antonio Vivaldistraat HP Amsterdam Postbus AD Amsterdam T E rvt@nba.nl I