To blush, or not to blush Dijk, Kornelia Fennechien Liesbeth

Transcriptie

1 To blush, or not to blush Dijk, Kornelia Fennechien Liesbeth IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2009 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Dijk, K. F. L. (2009). To blush, or not to blush: the interpersonal and clinical implications of the blush s signal value Groningen: s.n. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:

2 DUTCH SUMMARY 119 Dutch Summary Nederlandse samenvatting Several parts of this chapter are based on the article that is published as: Dijk, C. (2006) Bloosangst en de betekenis van de blos. De Psycholoog, 41,

3 DUTCH SUMMARY 120 Achtergrond Blozen treedt vooral op in het gezicht, een erg zichtbaar deel van het menselijk lichaam. Het is daarom logisch te veronderstellen dat blozen een communicatieve functie heeft (vgl. Frijda, 1986). Verschillende mensen die zich bogen over de functie van de blos, vermoedden dat blozen de omgeving vooral positief beïnvloedt. Ze veronderstelden dat mensen blozen nadat ze een sociale regel overtreden en dat blozen dan werkt als het erkennen van deze overtreding en op die manier als een soort non-verbaal excuus (Castelfranchi & Poggi, 1990). Hiermee voorkomen mensen dat ze afgewezen worden door belangrijke anderen (Leary & Meadows, 1991). Ondanks deze vermeende positieve effecten vinden veel mensen het vervelend om te blozen (Shields, Mallory, & Simon, 1990). Sommige mensen vinden blozen zelfs zo vervelend dat ze een bloosfobie ontwikkelen (bijv., Mulkens, Bögels, de Jong, & Louwers, 2001). Bloosangst wordt over het algemeen gezien als een subtype van een sociale fobie (Pollentier, 1992). Ongeveer een derde van de mensen met een sociale fobie heeft dan ook de angst om te blozen als voornaamste klacht (Essau, Conradt, & Petermann, 1999). Andersom is het verband ook aangetoond: meer dan de helft van de mensen die hulp zochten voor hun blozen kon gediagnosticeerd worden als sociaal fobisch (Gerlach & Ultus, 2003). Nu is van sociaal angstige mensen is bekend dat ze verschillende denkfouten maken. Zo overschatten ze bijvoorbeeld de kans dat een negatieve sociale gebeurtenis zal plaatsvinden. Ook overschatten ze de kosten van een dergelijke negatieve sociale gebeurtenis. Dat wil zeggen, ze verwachten meer dan mensen zonder angst dat anderen hun negatief zullen beoordelen (Foa, Franklin, Perry, & Herbert, 1996). Omdat bloosangst zo nauw samenhangt met sociale angst, is wel gesuggereerd dat bloosangstigen dergelijke denkfouten maken met betrekking tot hun blozen. Dus dat bloosangstigen, meer dan mensen zonder bloosangst, verwachten te gaan blozen in een situatie en daarbij negatieve verwachtinging hebben over de sociale gevolgen van dat blozen. In dit proefschrift zijn deze inter-persoonlijke effecten van de blos onderzocht. Daarbij zijn steeds 2 perspectieven gebruikt. Vanuit het perspectief van de degene die de blos bij een ander waarneemt, het observatorperspectief, is onderzocht hoe blozen het oordeel van die observator over de blozende persoon beïnvloedt. Vanuit dit perspectief is vooral gekeken naar de positieve effecten van blozen en is onderzocht of blozen na een sociale overtreding of een blunder herstellende effecten heeft. Bij de onderzoeken vanuit het actor-perspectief moest de proefpersoon zich steeds voorstellen dat hij of zij zelf degene was die bloosde. Deze onderzoeken zijn opgezet om te kijken of mensen negatieve effecten van hun blos verwachten. En om te kijken of deze negatieve verwachting versterkt was bij mensen met bloosangst.

4 DUTCH SUMMARY 121 De blos als verzoenend signaal Ondanks het feit dat blozen een veel voorkomende respons is, is er relatief weinig empirisch onderzoek naar de communicatieve functie van de blos. Een aantal onderzoeken toonde aan, dat wanneer proefpersonen zich voor moesten stellen dat iemand bloosde na een blunder of een sociale overtreding, men deze persoon positiever beoordeelde dan wanneer men zich voor stelde dat die persoon niet bloosde (de Jong, 1999; de Jong, Peters, & De Cremer, 2003). Het is echter waarschijnlijk dat de deelnemers van deze onderzoeken zich niet alleen voorstelden dat iemand bloosde nadat hij iets stoms deed, maar zich daarbij ook allerlei andere uitdrukkingen van schaamte of gene voorstelden. En van die uitdrukkingen is bekend dat ze op zichzelf ook al verzoenend kunnen werken (Keltner, Young, & Buswell, 1997). Het effect van de blos is in deze experimenten dus niet geïsoleerd onderzocht. Ook bij experimenten waarbij de blos in een werkelijke sociale setting is onderzocht kon het effect van de blos natuurlijk niet losgekoppeld worden van het effect van andere, tegelijk optredende, uitdrukkingen (de Jong, Peters, De Cremer, & Vranken, 2002). In de experimenten die in hoofdstuk 2 worden beschreven is een eerste poging gedaan om het effect van de blos geïsoleerd van andere uitdrukkingen te onderzoeken. Hoofdstuk 2: De herstellende werking van de blos In hoofdstuk 2 is het effect van blozen in twee verschillende typen situaties onderzocht: blozen na een blunder en na een (sociale) overtreding. Blunders zijn milde gebeurtenissen die per ongeluk optreden, bijvoorbeeld vergeten de WC deur op slot te doen of in galakleding op een informeel feest verschijnen. Overtredingen, zoals het stelen van iets bij de HEMA of het vergeten van een begrafenis, zijn ernstiger gebeurtenissen. Tijdens het onderzoek lazen de proefpersonen steeds een korte beschrijving van een dergelijke situatie, waarna een foto van de hoofdpersoon werd getoond. Deze persoon bloosde in de helft van de gevallen en in de andere helft niet. Naast foto s met daarop neutraal kijkende gezichten zijn twee verschillende emoties gebruikt: schaamte (na de situaties met een overtreding) en gene (na een blunder) (Keltner, & Buswell, 1996). Om vervolgens het effect van de blos op het oordeel over de persoon die de overtreding/blunder beging te meten, werd aan de proefpersonen werd gevraagd hoe ze de persoon beoordeelden (hoe sympathiek, positief, betrouwbaar, etc.). De resultaten lieten zien dat blozen inderdaad een herstellend effect heeft. Zowel na een blunder als na een overtreding had de blos, vertoont op een neutraal gezicht, een positief effect op het oordeel over de persoon op de foto. Daarbij bleek dat vooral ook na de overtredingen, blozen een effect had bovenop het al vertonen van schaamte. Het onderzoek in hoofdstuk 2 gaf daarbij ook een eerste hint wat betreft de manier waarop de blos dit positieve

5 DUTCH SUMMARY 122 effect sorteert. Proefpersonen gaven namelijk aan dat ze de blozende personen als meer beschaamd of meer gegeneerd waarnamen. Een regressieanalyse liet zien dat het positieve effect van de blos op het oordeel over de blozer gemediëerd werd door de intensiteit van de waargenomen emotie. Dus het lijkt erop dat je met blozen kunt laten zien dat je je schaamt of geneert nadat je de fout in ging en dat mensen je daardoor weer positiever beoordelen. Echter, naast dat blozen de indruk dat de persoon zich schaamt of geneert vergroot, is het aannemelijk dat blozen een extra communicatieve waarde heeft. Blozen is namelijk niet veinzen, bijvoorbeeld wanneer het gunstig is om te doen alsof je je schaamt. Daardoor is het een oprechter signaal dan andere uitdrukkingen van schaamte of gene, zoals de ogen neerslaan of wegkijken. Wanneer iemand oprecht toegeeft dat hij weet dat hij fout zat, kan dat er wellicht voor zorgen dat men minder snel verwacht dat diegene weer opnieuw de fout in zal gaan (Gold, & Weiner, 2000). Blozen kan op die manier dus het vertrouwen herstellen. Echter, een kritische test voor deze assumptie is dat mensen niet alleen zeggen dat ze de blozende persoon meer vertrouwen, maar zich ook op die manier gedragen. Hoofdstuk 3 is opgezet om dit te toetsen. Hoofdstuk 3: Beïnvloedt blozen gedrag? Om het effect van blozen op het gedrag van een observator te onderzoeken is in het onderzoek in hoofdstuk 3 gebruik gemaakt van twee zogenaamde experimentele games. Dit soort games worden gebruikt om gedrag van mensen te onderzoeken in een gecontroleerde setting. Bij het onderzoek in hoofdstuk 3 speelden de proefpersonen deze games op de computer, met een virtuele tegenspeler. Daardoor was het mogelijk de reacties van de tegenspeler (wel of niet blozen en wel of niet gegeneerd kijken) volledig experimenteel te controleren. De proefpersonen speelden eerst een Prisoner s Dilemma Game (PDG). Een PDG wordt altijd gespeeld met twee mensen die steeds kunnen kiezen uit twee opties: samenwerken of tegenwerken. Ze kiezen tegelijk en weten daarbij niet wat de ander op dat moment kiest. De keuzes van beide personen bepalen de verdeling van geld. Wanneer ze allebei kiezen voor samenwerken krijgt elke persoon meer dan wanneer ze beiden kiezen voor tegenwerken. Echter, wanneer een speler kiest voor tegenwerken terwijl de ander kiest voor samenwerken, krijgt de tegenwerker meer dan in het geval van simultane samenwerking. De samenwerker krijgt in dit laatste geval helemaal niets. Voor de gelegenheid werd de PDG tijdens het onderzoek gepresenteerd als een test van morele waarde. Samenwerken was daarbij natuurlijk de meest morele optie. Proefpersonen speelden twee rondes van deze game en na elke ronde kreeg men een foto van de tegenspeler te zien. In de eerste ronde werkte de virtuele tegenspeler altijd mee, in de tweede werkte zij altijd tegen en beging daarmee dus een morele overtreding. Op de foto na de eerste ronde was een neutraal gezicht afgebeeld. Na de tweede ronde had de tegenspeler 1 van 4

6 DUTCH SUMMARY 123 mogelijke emoties: neutraal, neutraal met een blos, gegeneerd of gegeneerd met een blos. Daarnaast werden er twee condities gebruikt om het effect van ambiguïteit over de intenties van de tegenspeler te meten. Eerder onderzoek liet namelijk zien dat, wanneer het niet helemaal duidelijk is wat de intenties van de andere persoon zijn, men bij een blos vermoedelijk van het slechtste uit gaat. Mensen lijken te redeneren: als men niet schuldig is, waarom dan blozen? (de Jong, e.a., 2003). In de niet-ambigue conditie werd aan de proefpersonen verteld dat de virtuele tegenstander door de spelleiders verplicht was om tenminste een keer tegen te werken. In de ambigue conditie werd deze informatie weggelaten. Om te kijken of de blos een positief effect had op het gedrag van de deelnemers ten aanzien van de virtuele tegenspeler, werd gelijk na het vertonen van de laatste foto doorgegaan met het spelen van de tweede game, een Vertrouw Spel (Berg, Dickhaut, & McCabe, 1995). Ook bij een Vertrouw Spel maken de spelers allebei een keuze, alleen nu niet tegelijkertijd maar na elkaar. De proefpersoon krijgt de eerste keus. Hij krijgt 10 euro en mag hiervan zo veel als hij wil geven aan de andere persoon (in dit geval dus aan de virtuele tegenspeler van de PDG). Voordat het geld aan de andere persoon wordt gegeven wordt het verdriedubbeld. Vervolgens mag de ander weer zo veel als hij wil teruggeven aan de proefpersoon. Wanneer je de ander volledig vertrouwd is de meeste winst te behalen. Je geeft dan de volledige 10 euro, waarop de ander 30 euro krijgt en jou eerlijk de helft (15 euro) terug kan betalen. Wanneer je er niet op vertrouwt dat de ander een eerlijk deel terug zal geven, dan is het slimmer minder geld te geven, of zelfs helemaal niets. Het bedrag dat de proefpersoon aan de tegenspeler geeft, kan dus gezien worden als een maat voor het vertrouwen in die andere persoon. De resultaten lieten zien dat blozen na het tegenwerken tijdens een moreel gepresenteerde PDG inderdaad een positief effect had. Zowel de gegeneerd kijkende tegenstanders als de neutraal kijkende tegenstanders kregen meer geld toevertrouwd wanneer ze bloosden dan wanneer ze niet bloosden. Dit bevestigt het idee dat blozen een speciale rol heeft in een non-verbaal verzoeningssysteem en dat men door te blozen kan aangeven dat men oprecht bezorgd is over het oordeel van anderen (Frank, 1988). Deze spijtbetuiging kan meehelpen aan het voorkomen van sociale uitsluiting na het begaan van een overtreding (e.g., Castelfranchi & Poggi, 1990). De eerdere bevinding dat ambiguïteit leidt tot een negatieve omkering van het effect kon niet worden gerepliceerd. In beide condities leidde de blos tot het toevertrouwen van meer geld. Vrezen bloosangstigen de kosten van het blozen? Blozen heeft dus positieve herstellende effecten. Echter, eerder onderzoek liet zien dat blozen een negatief effect kan hebben wanneer er

7 DUTCH SUMMARY 124 onduidelijkheden zijn over de intenties van de blozende persoon (de Jong, e.a., 2003). Stelt u zich bijvoorbeeld voor dat u uw partner in een bar betrapt terwijl hij of zij het nogal gezellig heeft met een onbekende ander. Wanneer u partner dan plots begint te blozen is de kans groot dat u eerder zal denken dat er echt iets ernstigs aan de hand is: waarom zou hij/zij anders blozen? Gesuggereerd is dat bloosangstigen wellicht de kosten van het blozen overschatten en dus, meer dan mensen zonder bloosangst, een negatief effect van blozen verwachten in deze ambigue situaties. Bij veel alledaagse situaties is er enige mate van ambiguïteit en deze negatieve verwachting van de effecten van de blos zou dan kunnen verklaren waarom mensen met bloosangst het blozen zo vervelend vinden, ondanks de positieve effecten in andere situaties. Twee onderzoeken die opgezet waren om dit te toetsen konden deze hypothese echter niet bevestigen (de Jong & Peters, 2005; de Jong, Peters, Dijk, Nieuwenhuis, Kempe, & Oelerink, 2006). Tijdens deze onderzoeken kregen proefpersonen met en zonder bloosangst steeds een situatieschets voorgelegd. Deze keer moesten ze zich echter niet voorstellen dat ze de situaties observeerden, maar werd ze gevraagd zich voor te stellen dat ze zelf de handelende hoofdpersoon waren. Tijdens de helft van de situaties werd aan de proefpersonen steeds gevraagd zich voor te stellen dat ze in deze situatie gingen blozen. Bij de andere helft van de verhaaltjes werd deze informatie ofwel weggelaten (de Jong & Peters, 2005), of er werd juist expliciet vermeld dat de hoofdpersoon niet begon te blozen (de Jong, e.a., 2006). Vervolgens werd aan de deelnemers gevraagd, hoe zij dachten dat iemand die het incident geobserveerd had henzelf, als hoofdpersoon in de situatie, zou beoordelen. Er werd bijvoorbeeld gevraagd hoe betrouwbaar of hoe aardig zij dachten dat iemand anders hen zou vinden. Bloosangstigen bleken als regel een negatievere beoordeling van anderen te verwachten dan niet angstige deelnemers. Dit negatieve effect werd echter niet vergroot door het wel of niet laten zien van een blos. In het onderzoek waarbij de deelnemers zich ook expliciet moesten voorstellen dat ze niet gebloosd hadden (de Jong e.a., 2006), bleken de deelnemers over het algemeen zelfs een gunstig effect van hun blos in de ambigue situaties te verwachten. En deze neiging was zowaar extra sterk in de angstige groep. De resultaten van beide onderzoeken werpen veel nieuwe vragen op maar maken in elk geval duidelijk dat bloosangstigen geen negatieve gevolgen van hun blos verwachten in ambigue situaties. Dit kan dus niet verklaren waarom ze een angst voor het blozen ontwikkelen. Nu blozen mensen in meer situaties dan alleen na een sociale overtreding of in ambigue situaties die een mogelijke overtreding inhouden. In hoofdstuk 4 gekeken of bloosangstigen wellicht in andere situaties wel de negatieve gevolgen van hun blos overschatten.

8 DUTCH SUMMARY 125 Hoofdstuk 4: Een negatieve beoordeling door de blos? Om te onderzoeken of mensen met bloosangst de negatieve effecten van de blos overschatten zijn twee verschillende situaties gekozen die beide te boek staan als blos-uitlokkend, maar waar blozen wel nadelige gevolgen zou kunnen hebben. Ten eerste blozen mensen vaak als ze in het centrum van de aandacht staan (Leary, Britt, Cutlip, & Templeton, 1992), bijvoorbeeld tijdens het geven van een presentatie. Een tweede situatie waarin mensen vaak blozen is wanneer een gevoelig of persoonlijk onderwerp aan de orde komt (Crozier, 2001; 2004). Dit kan een taboe onderwerp zijn, maar ook iets wat iemand geheim probeerde te houden. Stelt uz zich bijvoorbeeld dat iemand op wie u heimelijk verliefd bent onderwerp van gesprek wordt. Er is dan een grote kans dat u dan gaat blozen. Behalve dat blozen er in een dergelijke situatie ervoor zorgt dat de aandacht naar u getrokken wordt, heeft het een extra nadelig effect. Blozen kan namelijk onthullen dat u diegene leuk vindt. Dit hoeft trouwens niet eens per se waar te zijn; ook als wanneer iemand bloost om een totaal andere reden kan daarmee nog steeds de indruk gewekt zijn dat hij of zij de persoon die onderwerp van gesprek is leuk vindt. Blozen kan dus een onthullend effect hebben. Aan het onderzoek deden deelnemers mee met een verschillende mate van bloosangst: van helemaal niet tot erg veel. Tijdens het onderzoek werd aan de deelnemers gevraagd zich in te leven in de situatie en zich voor te stellen dat zij de hoofdpersoon waren. Vervolgens werd de deelnemers gevraagd zich voor te stellen dat ze wel of juist niet gebloosd hadden en werd gevraagd wat zij dachten dat iemand die het incident gezien had van hen zou denken. Zoals voorspeld verwachtten de proefpersonen dat een blos onthullende effecten zal hebben. Dit effect bleek echter niet groter bij de deelnemers met meer bloosangst. Op dezelfde manier, verwachtten de deelnemers dat blozen terwijl je in het centrum van de aandacht staat een negatief effect heeft op de beoordeling door anderen, maar waren deze verwachtte negatieve effecten niet speciaal manifest in de deelnemers met bloosangst. Wat echter karakteristiek was voor mensen met bloosangst, was dat ze de kans om in werkelijkheid te gaan blozen in deze situaties groter schatten dan niet bloosangstigen. Wanneer iemand verwacht dat blozen in een bepaalde situatie sociale kosten heeft, en tevens verwacht snel en vaak in deze situatie te blozen, kan dat wellicht verklaren waarom hij of zij de respons gaat vrezen. Hoofdstuk 5: Blozen in alledaagse situaties. Het onderzoek in hoofdstuk 4 onderzocht het verwachte effect van blozen in situaties waarin mensen vaak blozen. Echter, op internetfora voor mensen met bloosangst klagen mensen juist vaak over blozen in gewone, alledaagse situaties, waarin er eigenlijk helemaal geen aanleiding is om te blozen, zoals iets bestellen bij een ober, of de buurvrouw treffen op de oprit.

9 DUTCH SUMMARY 126 In hoofdstuk 5 zijn de verwachte effecten van het blozen in deze alledaagse neutrale situaties onderzocht. Wederom kregen de deelnemers situatieschetsen voorgelegd waarbij ze zelf de hoofdpersoon waren en werd aan ze gevraagd om zich voor te stellen dat ze in een dergelijke situatie bloosden of juist niet bloosden. De hoogangstige deelnemers in deze studie werden gerekruteerd via een Duits internetforum voor mensen met bloosangst. Een laagangstige controle groep bestond uit Duitse kennissen (van kennissen) van de onderzoekers en studenten van een Duitse universiteit. Wederom verwachtten zowel laag als hoog angstige deelnemers dat blozen kosten heeft. Zowel mensen met als zonder bloosangst verwachtten dat anderen hun minder positief zullen beoordelen wanneer ze blozen in deze neutrale situaties dan wanneer ze niet blozen. Deze keer was deze negatieve verwachting van de gevolgen van de blos echter versterkt bij de mensen met bloosangst. Tevens lieten de resultaten van deze studie zien dat, net als in hoofdstuk 4, bloosangstigen de kans te gaan blozen in deze situaties groter inschatten dan niet bloosangstigen. Dit impliceert dat mensen met bloosangst wellicht wel beoordelingsfouten hebben wat betreft de kosten van, en de kans op, blozen in neutrale sociale situaties (vgl. Voncken, Bögels, & de Vries, 2003). Hoofdstuk 6: Ik bloos, dus ik zal negatief beoordeeld worden. Naar aanleiding van de verwachte kosten van het blozen en de verwachte kans om te gaan blozen, die beide aanwezig zijn bij bloosangst, is in hoofdstuk 6 een cognitief model voor bloosangst voorgesteld (zie figuur 1). Idee te/verwachting te gaan blozen Zelf gerichte aandacht Negatieve opvattingen over de kosten van het blozen Angst/Zorgen Figuur 1. Cognitief model voor bloosangst Zoals te zien in de figuur leidt het versterkte idee dat men zal gaan blozen of al bloost, samen met het idee dat dit kosten zal hebben, tot angst en zorgen over het blozen. Deze angst zal mogelijk de vicieuze cirkel verder in gang zetten. De zorgen om het blozen en de mogelijke negatieve effecten daarvan, kunnen er toe leiden dat mensen sterk op zichzelf en het blozen

10 DUTCH SUMMARY 127 gericht raken. Hierdoor worden kleine temperatuurverschillen in het gezicht al waargenomen en versterkt de subjectieve perceptie intens gebloosd te hebben (Mulkens, de Jong, Dobbelaar, & Bögels, 1999). Het onderzoek in hoofdstuk 6 is opgezet om expliciet te testen of het idee dat je bloost, leidt tot het idee negatief beoordeeld te worden door anderen. Tijdens de het onderzoek hielden mensen met en zonder bloosangst een kort gesprek met twee getrainde gesprekspartners. Daarbij kregen alle proefpersonen een apparaat op hun hand gebonden dat gedurende het gesprek intens begon te vibreren. Aan de helft van de deelnemers werd verteld dat de vibraties de intensiteit van hun blos weergaf, dus dat ze flink bloosden tijdens het gesprek. De andere helft kreeg deze feedback niet. Zij kregen dezelfde vibraties, maar deze groep werd verteld dat ze in een controle conditie zaten en de bloosfeedback van een willekeurige andere persoon kregen. Na het gesprek werd de proefpersonen gevraagd hoe ze dachten beoordeeld te worden door de ander. Naast het meten van het verwachte oordeel van de proefpersonen, werd ook de gesprekspartners gevraagd om aan te geven hoe ze de persoon werkelijk beoordelen. Hiermee werd getracht vast te stellen of de verwachte kosten van het blozen berusten op een beoordelingsfout of gewoon juist zijn (bijv. Rapee & Lim, 1992; Voncken & Bögels, 2008). Dit zelfde is onduidelijk voor de verhoogde inschatting van de kans om te blozen. Verschillende onderzoeken vergeleken mensen met sociale angst met mensen zonder angst. Deze onderzoeken lieten zien dat sociaal angstige mensen op een vragenlijst een grotere subjectieve blos rapporteerden dan mensen zonder angst, terwijl er met de meetapparatuur geen verschil in blozen gevonden werd (bijv. Gerlach, Wilhelm, Gruber, & Roth, 2001; Mauss, Wilhelm, & Gross, 2004; Mulkens, e.a., 1999). Echter, enkele onderzoeken lieten zien dat bloosangstigen soms wel meer blozen dan niet angstige individuen (bijv. Bögels, Rijsemus & de Jong, 2002, Gerlach e.a., 2001). In de studie in hoofdstuk 6 werd daarom behalve de (verwachte) kosten van de blos en de subjectieve blos ervaring, ook de fysiologische doorbloeding van de wangen gemeten. In overeenstemming met het cognitieve model verwachtten de proefpersonen die de feedback hadden gekregen dat ze bloosden een slechtere beoordeling van de gesprekspartners dan de proefpersonen in de controle conditie. Net als in hoofdstuk 4 was dit niet speciaal versterkt voor mensen met bloosangst. Ook kenmerkten bloosangstigen zich niet door een grotere discrepantie tussen het oordeel dat ze verwachtten en het oordeel dat ze werkelijk van de gesprekspartner kregen; alle proefpersonen verwachtten een negatiever oordeel dan dat ze kregen. De resultaten lieten verder zien dat mensen zonder bloosangst meer bloosden wanneer ze de feedback kregen dat ze bloosden, dan wanneer ze in de controle conditie zaten. Bloosangstigen bloosden in beide condities evenveel. Dit patroon kwam overeen met de

11 DUTCH SUMMARY 128 gerapporteerde subjectieve blooservaring en lijkt te impliceren dat bloosangstigen deels gelijk hebben met hun vergrote verwachting te gaan blozen. Echter, een analyse waarbij het verschil tussen de fysiologische blos en de subjectieve blos werd gecorreleerd met bloosangst liet zien dat, hoe bloosangstiger de proefpersoonwas, hoe groter het verschil was tussen de subjectieve blos ervaring ten opzichte van de fysiologisch gemeten blos. Er lijkt dus een aanwijzing te zijn voor beide: bloosangstigen overschatten de intensiteit van hun blos en tegelijkertijd blozen ze soms wel vaker/intenser. De noodzakelijke voorwaarden voor een blos Mensen met bloosangst lijken soms dus meer te blozen dan mensen zonder bloosangst. Het is nog niet helemaal duidelijk hoe dat kan. Verschillende wetenschappers die zich met het blozen bezighielden vermoedden dat het erg bewust zijn van jezelf en hoe anderen je zien een cruciaal element bij veroorzaken van een blos is (bijv. Bögels, Alberts, & de Jong, 1996; Darwin 1872/1989; Leary, e.a., 1992). Wellicht zijn mensen met bloosangst zich vaker erg bewust van zichzelf en de aandacht van anderen en blozen ze daarom soms meer. Echter, wat precies een blos veroorzaakt is tot op heden is het onduidelijk. Het onderzoek in hoofdstuk 7 is opgezet als een verkenning van de mogelijke vereisten voor het optreden van de blos. Hoofdstuk 7: de blozende chatter. In hoofdstuk 7 is gekeken of visuele aandacht een noodzakelijke voorwaarde is voor de blos. Darwin betoogde al in 1872 dat blozen mogelijk veroorzaakt wordt doordat aandacht gericht wordt op een bepaald deel van de huid. Later is dit door verschillende onderzoekers in twijfel getrokken (Castelfranchi & Poggi, 1990; Leary, e.a., 1992), maar recentelijk is voor deze hypothese daadwerkelijk empirische ondersteuning gevonden. In een onderzoek moesten deelnemers een filmpje bekijken waarop ze zichzelf zagen zingen (een veel gebruikte manier om gene te induceren). Het bleek dat de deelnemers meer bloosden als er vier mensen meekeken, dan als er maar één enkele persoon meekeek (Shearn, Bergman, Hill, Abel, & Hinds, 1992). Bij een ander onderzoek stond het publiek gedurende een genante taak (het zingen van een lied) aan één kant van de deelnemer. Dit leidde tot een vergrote bloedstroom aan die kant van het gezicht waar het publiek stond (Drummond & Mirco, 2004). De grote en plaats van het publiek dat de blos waarneemt is dus van belang bij de blos respons. Onduidelijk is echter of deze visuele aandacht een echte noodzakelijke voorwaarde is voor de blos. Om dit te toetsen moesten deelnemers aan het onderzoek in hoofdstuk 7 chatten met een proefleider, die zich voordeed als een andere onderzoeksdeelnemer. Bij de helft van de gesprekken was een webcam aanwezig, bij de andere helft niet. Tijdens het gesprek stelde de proefleider

12 DUTCH SUMMARY 129 onverwacht een genante vraag ( zeg ik vind je leuk, wanneer heb jij voor het laatst seks gehad? ). Tijdens de chatsessie werd de fysiologische blos gemeten en na de chatsessie werd de deelnemers gevraagd in hoeverre ze zich zorgen maakten over de indruk die ze maakten op de chatpartner en in hoeverre ze zich door de ogen van de ander zagen (beide werden samengenomen als ervaren aandacht van de chatpartner). De resultaten lieten zien dat de deelnemers na de genante vraag ook zonder de webcam gingen blozen; de sterkte van de blos deed daarbij niet onder voor die in de webcam conditie. Dit impliceert dat visuele aandacht van anderen geen noodzakelijke voorwaarde is voor de blos respons. Tevens was in beide condities de ervaren aandacht even groot, waardoor dus niet valt uit te sluiten dat voornamelijk subjectief ervaren aandacht, in plaats van visuele aandacht, de blos veroorzaakt. Om te kunnen concluderen dat deze meer subjectief ervaren aandacht een noodzakelijk voorwaarde voor de blos is, zal in toekomstig onderzoek getoetst moeten worden of mensen inderdaad niet blozen wanneer ze in een genante situatie niet het gevoel hebben dat ze aandacht van anderen krijgen. Conclusie Al is blozen een veelvoorkomend fenomeen, wat precies een blos veroorzaakt blijft tot op heden onduidelijk. In ieder geval lijkt visuele aandacht van anderen geen noodzakelijke voorwaarde (hoofdstuk 7). Meer is duidelijk over de effecten die de blos heeft op anderen die de blos waarnemen en de effecten die mensen van hun eigen blos verwachten. De eerste hoofdstukken van dit proefschrift laten zien dat blozen na een blunder of een overtreding verzoenende effecten heeft. Blozen leidde tot een positievere beoordeling (hoofdstuk 2), maar ook tot gedrag waaruit blijkt dat blozen geschaad vertrouwen deels herstelt (hoofdstuk 3). Eerder onderzoek liet al zien dat het positieve effect van blozen context afhankelijk is. In overeenstemming daarmee verwachten mensen dat blozen, wanneer er niets te verzoenen valt, kosten heeft (hoofdstuk 4 en 6). In alledaagse, neutrale situaties, waarin er helemaal geen reden is om te gaan blozen, verwachten mensen met bloosangst zelfs meer dan mensen zonder bloosangst dat ze een negatief oordeel van anderen krijgen wanneer ze blozen (hoofdstuk 5). Daarbij lieten hoofdstuk 4 en 5 zien dat bloosangstigen de kans om te gaan blozen veel groter inschatten dan mensen zonder bloosangst. Hoofdstuk 6 repliceerde deze resultaten in een werkelijke sociale interactie en liet daarbij zien dat bloosangst samenhing met een grotere discrepantie tussen de werkelijke en de subjectieve blos. Bloosangst lijkt zich dus vooral te kenmerken door een combinatie van een vergrote verwachting te (gaan) blozen, samen met de verwachting dat dit blozen sociale kosten heeft

13 DUTCH SUMMARY 130