Kleine ontwikkelingspsychologie II

Transcriptie

1 Kleine ontwikkelingspsychologie II Bij de drie delen Kleine Ontwikkelingspsychologie hoort ook een website! Daarop staan recente onderzoeksresultaten en actuele voorbeelden. Kijk op

2 kleine ontwikkelings psychologie II de schoolleeftijd vierde druk Rita Kohnstamm Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009

3 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. Omslag, vormgeving en tekeningen: Eva Kohnstamm. Foto s: Karin Conijn, Eva Kohnstamm. ISBN NUR 770 Vierde druk, eerste oplage 2009 Ook verkrijgbaar: Rita Kohnstamm, Kleine ontwikkelingspsychologie I. Het jonge kind. ISBN Rita Kohnstamm, Kleine ontwikkelingspsychologie III. De puberjaren. ISBN Springer Uitgeverij b.v. Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten 4

4 VOORWOORD 5

5 Bij de vierde druk Dit tweede deel van Kleine Ontwikkelingspsychologie over de schoolleeftijd is opnieuw grondig herzien. Er zijn sinds de vorige drukken in de psychologie geen revolutionaire ontdekkingen gedaan die alles wat tot nu bekend was, verouderd maken. Maar er vinden wel verschuivingen plaats in het leven van kinderen. Dingen die hen in vergelijking met voorgaande jaren meer of juist minder interesseren, ervaringen die horen bij het moderne leven en ervaringen die zij nog maar zelden hebben, en gezinssituaties die vaker voorkomen. Wat daarover door psychologen wordt gedacht en waarnaar onderzoek is gedaan, is door gebruik van recente literatuur in deze nieuwe editie verwerkt. Ook de voorbeelden heb ik waar nodig geactualiseerd. Evenals bij vorige herzieningen heeft mijn man mij geholpen. Hij las alle teksten die ik schreef en al zijn commentaar heb ik verwerkt. Mijn dochter maakte weer een mooi ontwerp en veel nieuwe tekeningen. Rita Kohnstamm, Amsterdam

6 7

7 LEREN OP DE BASISSCHOOL 13 1 Lezen 15 Ontluikende geletterdheid 17 Leesvoorwaarden 18 Algemeen: woordenschat, concentratie en regels 20 Algemeen: korte- en langetermijngeheugen 20 Algemeen: visueel onderscheidingsvermogen 22 Woordenschat als basis 23 Specifiek: fonologisch bewustzijn en aanvankelijk lezen 25 Spellend lezen 27 Herkennend lezen 28 Begrijpend lezen 29 Rol van intelligentie 31 Hersenwerk bij het lezen 31 Dyslexie 33 2 Schrijven 37 Gekrabbel van peuters en kleuters 39 Schrijven is eigenlijk een soort tekenen 41 Drukletters en schrijfletters 42 Schrijven op het gehoor 42 Sturen van de hand over het papier 43 Lettervormen 43 Halen en haaltjes 44 Sturen en bijsturen 45 Opslag van het bewegingsschema 46 Herinneren en uitvoeren van het letterbeeld 48 Linkshandigheid 49 Schrijfstoornissen 50 Begrijpelijk schrijven 52 3 Rekenen 55 Tot tien tellen 57 Tellen van dingen 58 Zonder tellen kan het ook 60 Eén voor één tellen 61 Cijfersommetjes onder de tien 62 Cijfersommetjes boven de twintig 63 Realistisch rekenen 64 Ongecijferdheid 65 Sekseverschillen 67 Geld 68 8

8 4 Kennis en inzicht 73 Goed, voldoende of fout 75 Absolute en waarschijnlijke samenhangen 76 Oorzakelijke en parallelle verbanden 76 Denken in woorden 77 Cirkelredeneringen 78 Piaget: concrete operaties 78 Het principe van omkeerbaarheid 80 Conservatie en classificatie 81 Wederkerigheid en relativiteit 82 Russische denkpsychologie 83 Verschillen tussen Piaget en Vygotskij 84 Het intuïtieve denken 84 Leergeschiktheid en intelligentie 85 Wat is meetbaar met een intelligentietest? 86 Drievoudige intelligentie 89 Acht soorten intelligentie, en misschien nog meer 90 Emotionele intelligentie 91 Leerstijlen 92 Leerstrategie: herhalen 93 Andere leerstrategieën 94 Metacognitie 96 Didactiek: de rol van de leerkracht 97 Hoogintelligent en hoogbegaafd 99 Hoogintelligent is ook relatief 102 ALS INDIVIDU DE WERELD IN Variaties in persoonlijkheid 105 Verschil tussen persoonlijkheid en karakter 107 Steeds meer kenmerken en subtielere verschillen 107 Beschrijf uw kind eens 108 Hoofdcategorieën, subcategorieën en kenmerken 109 Verschil tussen ouders en leerkrachten 110 Je best doen of nu eenmaal goed kunnen 111 Intrinsieke en extrinsieke prestatiemotivatie 113 Nieuwsgierigheid en exploratiedrang 114 Attributiestijl 116 Vrolijkheid vermindert concentratie 118 Zelfbeeld 119 ADHD 122 Extreme verlegenheid 124 9

9 6 Zelfstandig worden 127 Competentie en mastery 129 Locus of control 131 Geleerde hulpeloosheid 133 Zelfredzaamheid 135 Copingmechanismen 135 Zelfwaardering en zelfvertrouwen 138 Optimisme als levenshouding 139 Sekseverschillen Op weg naar moraal 143 Waarden en normen 145 Van weten naar doen 147 Mensenkennis 147 Morele empathie 148 Moreel redeneren volgens Piaget 149 Wat kan erachter zitten? 150 Moreel redeneren volgens Kohlberg 151 Morele afweging 153 Moreel gedrag Antisociale agressie 157 Verschillende aspecten 159 Ondermijnd gevoel van eigenwaarde 160 Invloed van gezinsklimaat 161 Moeilijk temperament 162 Weinig beheersing 163 Interventie 164 Pesten en gepest worden Kinderzorgen 171 Incidenteel of chronisch 173 Wat is erg? 173 Wie kan er tegen? 175 Veerkrachtig en weerbaar 176 Niet onkwetsbaar 177 Geleende kracht 179 Rouwende kinderen 180 Erbij horen of anders dan anderen 181 Het sociogram 183 Buitengesloten 184 Mishandeld 186 Verwaarloosd in armoede 187 Buitenissige naam 188 Uiterlijk 190 Dikke kinderen 191 Bedplassen

10 KINDEREN EN MEDIA Kinderboeken 199 Kinderen en cultuur 201 Van huis uit 202 Ze lezen niet meer 203 Waarom speciale kinderboeken? 204 Mooie taal 207 Herkenbaar of blikverruimend? 207 Het goede kinderboek 209 Wat kinderen graag lezen 210 Makkelijk en moeilijk Film- en televisiewereld 217 Terug naar de middeleeuwen 219 Hoeveel ze kijken 220 Leven uit de tweede hand 221 De techniek 222 Snelheid van beeldwisseling 224 Opslaan in beelden of in woorden 225 Waarom zou je kijken? 226 Waardoor is er invloed? 227 Reëel geweld 230 Fictief geweld 231 Goed en kwaad 235 Bang worden 236 Wat vinden ze leuk? 237 Reclame 238 Stereotypen Computerkinderen 241 Spelenderwijs 243 Spelen op het scherm 244 Soorten games 245 Wat is er zo leuk? 247 Op zoek naar informatie 249 Digitaal kletsen 250 Computers op school 252 Leren googelen 255 Invloed op abstract denken 256 Invloed op de emotionele ontwikkeling

11 TUSSEN DE ANDEREN Klasgenoten 263 Sociale cognitie 265 Waarnemen en weten 266 Voelen 268 Bedoelen 268 Sociaal perspectief 272 Wat voor iemand is het? 273 Prosociaal 273 Leeftijdgenoten 275 Discriminatie 277 Groepjes en netwerken 279 Populariteit 281 Vriendschap 284 Andere sekse De leerkracht als klasgenoot 291 Een asymmetrische verhouding 293 Groepsklimaat als stijl van de leraar 295 Groepsmanagement 296 Allochtone leerlingen en hun ouders 298 Verschil tussen leerlingen 299 Verwachtingen Thuis 303 Kritische kinderen, eisende ouders 305 Het gezin als collectief 306 Gezinsecologie 308 Tussen vader en moeder 309 De kinderen onder elkaar 311 Tussen ouders en kinderen 313 Echtscheiding 315 Grootouders en echtscheiding 319 Eenoudergezinnen 320 Stiefouders 322 Werkende moeder 324 Werkloze vader 327 Genderrol 328 Literatuur 331 Register