Actuele en potentiële natuurwaarden en inrichting- en beheerplan Isabellaveld te Vught

Transcriptie

1 Actuele en potentiële natuurwaarden en inrichting- en beheerplan Isabellaveld te Vught Opdrachtgever: gemeente Vught December 2012 Antonie van Diemenstraat CW Tilburg

2 Pagina 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding Actuele natuurwaarden Flora en vegetatie Dagvlinders, libellen en sprinkhanen Amfibieën, reptielen en vissen Zoogdieren Vogels Potentiële natuurwaarden Uitgangspunten en (on)mogelijkheden natuurontwikkeling Uitgangspunten voor de toekomstige inrichting (On)mogelijkheden natuurontwikkeling Flora en vegetatie Dagvlinders, libellen, sprinkhanen en andere insecten Dagvlinders Libellen Sprinkhanen en andere insecten Amfibieën, reptielen en vissen Amfibieën Reptielen Vissen Zoogdieren Grondgebonden zoogdieren Vleermuizen Vogels Potentiële aanwezigheid van soorten Flora- en faunawet tabel Inrichting en maatregelen Toekomstige inrichting Inrichting- en beheermaatregelen Inrichtingmaatregelen Beheer Recreatie en medegebruik Recreatiemogelijkheden Monitoring, onderhoud en beheer Literatuur en bronvermelding... 14

3 Pagina 2 1. Inleiding Postweg Kampdijklaan Prinsenlaan Kaart 1: ligging en begrenzing van het Isabellaveld. Spoorlijn De gemeente Vught is voornemens om het Isabellaveld, gelegen tussen de Postweg, spoorlijn Den Bosch-Boxtel/Tilburg, Prinsenlaan en Kampdijklaan, tijdelijk te gaan beheren als een natuurgebied. Hierbij zal gebruik worden gemaakt van de regeling Tijdelijke Natuur van het Ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie. Het idee is om ruimte te scheppen voor natuur in afwachting van de uiteindelijke inrichting. Dat kan door de gemeente van te voren een ontheffing Flora- en faunawet te geven voor het weer opruimen van de ontstane natuur. In september 2012 is door de gemeente Vught aan het Ecologisch Adviesbureau Cools de opdracht verleend om een onderzoek uit te voeren naar de actuele en potentiële natuurwaarden en het opstellen van een inrichting- en beheerplan. 2. Actuele natuurwaarden Op 17 september 2012 is door het Ecologisch Adviesbureau Cools het Isabellaveld onderzocht. Op 11 juni 2008 is door het Ecologisch Adviesbureau Cools in opdracht van de gemeente het Isabellaveld ook onderzocht in het kader van de Flora- en faunawet. De resultaten van dit onderzoek zijn meegenomen in de onderstaande beschrijving van de actuele natuurwaarden Flora en vegetatie Het Isabellaveld bestaat overwegend uit graslandvegetaties met hier en daar pionier- en ruigtevegetaties en de opslag van struiken en bomen. De graslandvegetaties bestaan uit (zeer) algemene soorten met (zeer) veel exemplaren van de gestreepte witbol, reukgras, gewoon struisgras, fioringras, smalle weegbree, gewone rolklaver, rode klaver, ruige zegge en in mindere mate van gewoon duizendblad, gewoon biggenkruid, veldzuring, witte klaver, rood zwenkgras, smalle wikke, hopklaver, scherpe boterbloem, klein streepzaad, dagkoekoeksbloem en de (iets) minder algemene soorten kraailook, vijfvingerkruid, hazenpootje en akkerhoornbloem. Op meer open plekken groeien pioniersoorten zoals de greppelrus, liggend vetmuur en de minder algemene vroege haver, kleine leeuwenklauw, tengere vetmuur en bleekgele droogbloem. De droge ruigten bestaan uit vele exemplaren van de glanshaver, grote brandnetel en ridderzuring. Op vochtigere plekken bestaan de ruigten uit riet, rietgras, liesgras, haagwinde, pitrus (talrijk), tandzaad, grote wederik en kale jonker. In het gebied komt behoorlijk veel opslag van bomen en struiken voor, waarbij ruwe berk, zomereik en gewone braam de meest voorkomende soorten zijn, met hier en daar gewone vlier, eenstijlige meidoorn, hondsroos en Amerikaanse eik. Beschermde plantensoorten komen niet voor Dagvlinders, libellen en sprinkhanen Binnen het onderzoeksgebied zijn slechts enkele exemplaren waargenomen van het algemene klein koolwitje, bont zandoogje en icarusblauwtje. Op basis van een deskundigenoordeel en de huidige inrichting is het aannemelijk dat nog diverse andere, zeer tot iets minder algemene, dagvlindersoorten in het gebied voorkomen, zoals de atalanta, dagpauwoog, distelvlinder, citroenvlinder, kleine vos, gehakkelde aurelia, kleine vuurvlinder, het groot koolwitje, klein geaderd koolwitje, boomblauwtje, landkaartje, groot dikkopje, zwartsprietdikkopje, oranje zandoogje, bruin zandoogje en hooibeestje. Geschikte wateren die kunnen dienen als voortplantingsgebied voor libellen komen binnen of direct nabij het onderzoeksgebied niet of nauwelijks voor. Binnen het onderzoeksgebied zijn enkele exemplaren waargeno-

4 Pagina 3 men van de algemene gewone oeverlibel, azuurwaterjuffer, watersnuffel, vuurjuffer en het lantaarntje. Naast deze soorten is het gebied geschikt als voedsel- en/of rustgebied voor enkele, andere algemene, libellensoorten, zoals de paardenbijter, grote keizerlibel, houtpantserjuffer, gewone pantserjuffer, bloed- en steenrode heidelibel. Enkele tot diverse exemplaren zijn waargenomen van de bruine sprinkhaan, krasser, ratelaar, alsook een exemplaar van het gewoon spitskopje en de grote groene sabelsprinkhaan. Het gebied is tevens geschikt als leefgebied voor de iets minder algemene boomsprinkhaan, sikkelsprinkhaan en het gewoon doorntje. De aanwezigheid van wettelijk beschermde dan wel landelijk bedreigde dagvlinder-, libellen- en sprinkhaansoorten dan wel andere ongewervelde diersoorten (zoals hommels of bijen) wordt zo goed als zeker aangezien geschikt leefgebied voor deze soorten binnen of nabij het onderzoeksgebied niet aanwezig is. Grasland met ruigte en hier en daar bomen. Grasland en op de achtergrond de woningen aan de Kampdijklaan. Vochtige ruigte in het midden van het Isabellaveld. Droge ruigte in het zuiden van het Isabellaveld. Gronddepot nabij de Postweg, Zuidrand van het Isabellaveld, grenzend aan de Prinsenlaan Amfibieën, reptielen en vissen Tijdens de veldbezoeken zijn geen amfibiesoorten binnen het onderzoeksgebied waargenomen. Wateren (poelen, sloten, vijvers) die kunnen dienen als voortplantingsbiotoop komen binnen het Isabellaveld momen-

5 Pagina 4 teel niet voor. Het gebied is wel geschikt als land- en overwinteringsbiotoop voor ondermeer de gewone pad, bruine kikker, bastaardkikker en in mindere mate ook voor de kleine watersalamander. Ook reptielen zoals de levendbarende hagedis en hazelworm zijn niet waargenomen. Binnen het onderzoeksgebied komen momenteel geen wateren voor en hierdoor ook geen vissen Zoogdieren Sloot, poel, vijver Droge ruigte Pionier/grasland Vochtige ruigte Grasland Ruigte/struweel Grasland/droge ruigte Boom/bomenrij Kaart 2: actuele situatie binnen het Isabellaveld. Gronddepot Tuin/erf Verkeersweg/spoorlijn Gebouw Tijdens de veldbezoeken zijn sporen aangetroffen van het konijn, de mol, bosmuis, veldmuis en ree. Op basis van een deskundigenoordeel en de huidige inrichting is het aannemelijk dat het onderzoeksgebied ook een leefgebied, of onderdeel daarvan, voor de rosse woelmuis, huisspitsmuis, huismuis en waarschijnlijk ook de egel, hermelijn, wezel en vos. Met uitzondering van de huismuis, zijn de genoemde zoogdiersoorten beschermd volgens de tabel 1 van de Flora- en faunawet. Voor vleermuizen is het Isabellaveld een geschikt foerageergebied. Naast de gewone dwergvleermuis kan op basis van een deskundigenoordeel worden gesteld dat in het gebied (zeer) waarschijnlijk ook de laatvlieger, rosse vleermuis en ruige dwergvleermuis zullen foerageren. Op basis van de veldbezoeken kan worden gesteld dat het onderzoeksgebied ongeschikt is als vaste verblijfplaats omdat geschikte (oude) bomen of gebouwen ontbreken. Ook vaste vliegroutes voor vleermuizen komen zeer waarschijnlijk niet voor door het ontbreken van geschikte lijnvormige elementen. Alle vleermuissoorten zijn beschermd volgens tabel 3 van de Flora- en faunawet Vogels Tijdens de veldbezoeken zijn enkele algemene vogelsoorten waargenomen, zoals de merel, koolmees, pimpelmees, winterkoning, vink, heggenmus, huismus, roodborst, tjiftjaf, ekster, spreeuw, kauw, zwarte kraai, houtduif, Turkse tortel en gaai. Het is zeer aannemelijk dat een deel van de genoemde vogelsoorten ook broedt binnen het onderzoeksgebied. Op basis van de huidige inrichting en een deskundigenoordeel is het aannemelijk dat het Isabellaveld ook wordt gebruikt als broed-, rust- en/of foerageergebied door andere, zeer tot (iets) minder algemene, vogelsoorten, zoals de zwartkop, groenling, tuinfluiter, fitis, witte kwikstaart, boeren-, huis- en gierzwaluw, ringmus, grasmus, staartmees, kneu, roodborsttapuit, gekraagde roodstaart, patrijs, buizerd, sperwer, torenvalk, bosuil, grote bonte specht en koekoek. Van de soorten die zijn opgenomen in de categorie 1 tot en met 4 van de Lijst van jaarrond beschermde vogelnesten, zoals de gierzwaluw, huismus, buizerd en sperwer wordt op basis van de huidige inrichting en een deskundigenoordeel niet verwacht dat deze broeden binnen het Isabellaveld. Alle vogelsoorten zijn beschermd volgens de Flora- en faunawet.

6 Pagina 5 3. Potentiële natuurwaarden 3.1. Uitgangspunten en (on)mogelijkheden natuurontwikkeling Uitgangspunten voor de toekomstige inrichting Behoud en ontwikkeling van natuur in het Isabellaveld is van tijdelijke aard, dit wil zeggen maximaal voor een periode 10 jaar (eventueel met verlenging), waarna de gemeente het Isabellaveld kan gebruiken voor woningbouw. Behoud en ontwikkeling van de natuurwaarden mogen geen nieuwe belemmeringen opleveren voor de beoogde woningbouw. Daarnaast is beheersing van de kosten voor inrichting en beheer van de tijdelijke natuur voor de gemeente een belangrijk uitgangspunt. Conform de uitgangspunten voor Tijdelijke Natuur wordt ervan uitgegaan dat de natuurontwikkeling in het Isabellaveld extra kansen biedt voor zowel beschermde als niet-beschermde soorten, dat het een (tijdelijke) bijdrage levert aan natuurbehoud en ontwikkeling en dat het gebruikt kan worden door omwonenden om er te kunnen wandelen, spelen en de natuur te leren kennen. Aangezien het Isabellaveld momenteel al een (relatief) belangrijke waarde heeft voor planten- en diersoorten en omwonenden, is bij de formulering van de potentiële natuurwaarden voort geborduurd op de huidige situatie, waarbij eerder is uitgegaan van behoud en optimaliseren van de bestaande natuurwaarden dan van het creëren van totaal nieuwe natuurwaarden. In overleg met de omwonenden zijn de volgende uitgangspunten benoemd: - het bestaande (door)zicht op het Isabellaveld vanuit de Prinsenlaan en Kampdijklaan moet behouden blijven, waarbij veiligheid en toezicht een belangrijke rol spelen; - een verzorgde uitstraling is belangrijk, dat lokt ook minder troep en vandalisme uit; - het gronddepot dient uit het zicht worden onttrokken door de aanplant of ontwikkeling van bomen en struiken; - vanuit iedere hoek moet het Isabellaveld toegankelijk zijn; - de vegetatie mag best wat ruiger en hierdoor het beheer extensiever; - qua gebruik worden genoemd: wandelen, hond uitlaten, spelen, ontmoeten. Een speelplek voor kinderen kan worden gecreëerd door kinderen bij de inrichting te betrekken. Alle aanwezigen zijn het erover eens dat het eerder een plek moet zijn die uitnodigt tot spelen, dan dat het een specifiek ingerichte plek moet zijn. Een gevallen boomstam, een zandvergraving, een scheefhangende tak, het nodigt kinderen uit tot spelen in de natuur. Voorkomen moet worden dat een speelplek weer aan allerlei richtlijnen moet gaan voldoen, waardoor het natuurgevoel verdwijnt. Dit heeft ook met verantwoordelijkheid en aansprakelijkheidskwesties te maken. Een korter gehouden veldje is gewenst achter de woningen Kampdijklaan om te spelen/voetballen en elkaar te ontmoeten; - de suggestie wordt gedaan om ten behoeve van de diversiteit in het midden van het Isabellaveld een poel aan te leggen; - vanuit het educatieve aspect kan het Isabellaveld mogelijk nog interessant zijn voor scholen, verenigingen, Jeugd Aktief-week; - omwonenden willen meer betrokken worden bij het beheer, monitoring van de ontwikkelingen en educatief gebruik (On)mogelijkheden natuurontwikkeling Aangezien de abiotische (bodem, water) omstandigheden de komende 10 jaar niet of nauwelijks zullen veranderen kan worden bepaald wat de (on)mogelijkheden zijn voor de ontwikkeling van natuur in het Isabellaveld. Op de bodemkaart van Nederland wordt het Isabellaveld aangeduid als bebouwing, hetgeen betekent dat er geen meetgegevens beschikbaar zijn met betrekking tot de bodem en het grondwater. Bij de beoordeling van de bodem en het grondwater is dan ook uitgegaan van de veldwaarnemingen op 17 september Tijdens dit veldbezoek bleek dat de sloten aan de noord- en oostzijde van het Isabellaveld nagenoeg geheel droog stonden. Dit betekent dat het grondwater behoorlijk diep zit, minimaal 1,5-2 meter onder het maaiveld en waarschijnlijk nog wel dieper. De bodem bestaat overwegend uit zandmateriaal, hier en daar iets lemiger. Uitgaande van de flora en vegetatie, die reeds diverse jaren aanwezig is, kan worden gesteld dat de bodem zeer tot tamelijk voedselrijk is en op diverse plekken ook zeer stikstofrijk, gezien de vele exemplaren van grote brandnetel en ridderzuring. De abiotische kenmerken van het Isabellaveld geven ook duidelijk de beperkingen in de natuurontwikkeling aan. Zo is de ontwikkeling niet mogelijk van natte biotopen (moeras, natte ruigte, drasland, broekstru-

7 Pagina 6 weel/bos), tenzij het maaiveld wordt verlaagd met minimaal 3 meter hetgeen geen optie is. Ook de ontwikkeling van (tamelijk) voedselarme biotopen (heide, schraalland) is onmogelijk, aangezien de bodem minimaal de komende 10 jaar nog teveel voedingsstoffen bezit en afgraven van de voedselrijke bovenlaag (zeer waarschijnlijk 0,5-1 meter) geen optie is. Wel mogelijk zijn pionier-, grasland-, ruigte-, struweel- en bosvegetaties die voorkomen op droge tot zeer plaatselijk tamelijk vochtige, zeer tot matig voedselrijke bodems. Poel De aanleg van een poel is denkbaar in het iets vochtigere gebiedsdeel in het midden van het Isabellaveld en dat momenteel begroeid is met vochtige ruigte (onder andere pitrus, riet, rietgras, liesgras, tandzaad). Om een goed functionerende poel (= ook voldoende water in de (na)zomer) en met flauwe taluds) te kunnen aanleggen in het midden van het Isabellaveld dient een behoorlijke oppervlakte te worden afgegraven en zal de poel aan de rand een diameter moeten hebben van minimaal 30 meter en een diepte van 2,5-3 meter. De oppervlakte van de poel komt geheel tot een groot deel overeen met de oppervlakte van de huidige vochtige ruigte. Naast de biotische meerwaarde die een poel in het Isabellaveld zonder meer heeft zijn er ook duidelijke negatieve aspecten. Enerzijds is er de wellicht te grote omvang die noodzakelijk is om een goed functionerende poel te kunnen realiseren en anderzijds kan de noodzakelijke diepte van de poel voor onveiligheid zorgen voor ondermeer spelende kinderen. Een ander aspect is de hoeveelheid bodemmateriaal die vrijkomt door de aanleg van de poel. Om de inrichtingskosten te kunnen drukken dient het materiaal binnen het Isabellaveld verwerkt te worden, hetgeen in principe zou kunnen langs de Postweg of voor het gronddepot als een aarden wal die op termijn begroeid raakt met ruigteplanten. Het aanleggen van een poel met een plastic bodem wordt afgeraden, aangezien een dergelijke bodem kwetsbaar is en kan gaan lekken op termijn, hetgeen nadelige effecten heeft voor de natuurwaarden in de poel Flora en vegetatie Voor wat betreft de vegetatie zal het Isabellaveld er over 10 jaar in grote lijnen ongeveer hetzelfde uitzien dan nu. Grasland- en ruigtevegetaties zullen beeld bepalen met heier en daar de reeds bestaande solitaire of in groepjes voorkomende bomen. Rondom de groepjes van bomen zullen meer struiken tot ontwikkeling komen om zodoende meer variatie in structuur en gradiënten te kunnen creëren, hetgeen belangrijk is voor diverse diersoorten. Ten opzichte van de huidige situatie zullen de grasland- en ruigtevegetaties in de toekomst (iets) bloem- en soortenrijker zijn met naast diverse (zeer) algemene soorten, ook (iets) minder algemene tot zeldzamere soorten zoals akkerhoornbloem, kraailook, gele morgenster, look-zonder-look, peen, veldlathyrus, groot kaasjeskruid, kruldistel en groot streepzaad. Van de beschermde plantensoorten uit tabel 2 en 3 bestaat de kans dat in de meer ruigere graslandvegetaties ook het rapunzelklokje zich kan ontwikkelen, genoemde soort is na 2000 op 1-5 kilometer afstand van het Isabellaveld waargenomen. Indien er een poel wordt aangelegd dan kan het aantal plantensoorten behoorlijk toenemen. Naast tal van (zeer) algemene water- en moerasplanten kunnen zich ook enkele (iets) minder algemene tot zeldzamere plantensoorten in en langs de poel vestigen, zoals gewone waterranonkel, aarvederkruid, diverse fonteinkruiden en zeggensoorten. De kans dat beschermde soorten uit de tabel 2 en/of 3 zullen voorkomen is bijzonder klein tot. Het betreft maximaal twee soorten waarvoor de poel min of meer geschikt kan zijn, namelijk het waterdrieblad en de drijvende waterweegbree. Beide soorten komen na 2000 op 1-5 kilometer van het Isabellaveld voor. Zowel de drijvende waterweegbree als het waterdrieblad komen bij voorkeur voor in wateren met toevoer van kwelwater, hetgeen zeer waarschijnlijk niet zal plaatsvinden in de poel in het Isabellaveld Dagvlinders, libellen, sprinkhanen en andere insecten Dagvlinders Doordat er (iets) meer bloemrijkere grasland- en ruigtevegetaties zullen ontstaan en allerlei overgangssituaties en combinaties van grasland met ruigte, struweel en bomen/bomenrij ontstaat er ook een geschikter leefgebied voor dagvlinders. Met name het aantal exemplaren van de reeds aanwezige zeer tot iets minder algemene dagvlindersoorten zal duidelijk toenemen. De natuurontwikkeling heeft vooral positieve effecten voor de lokale populaties van de iets minder algemene kleine vos, gehakkelde aurelia, bruin zandoogje en hooibeestje. Daarnaast kan er een geschikt leefgebied ontstaan voor de minder algemene argusvlinder, het oranjetipje en de tamelijk zeldzame koninginnenpage. De aanwezigheid van beschermde dagvlindersoorten wordt ook in de komende 10 jaar niet verwacht.

8 Pagina Libellen Om het Isabellaveld aantrekkelijk te maken voor libellen is de aanleg van een poel van essentieel belang. Ervaring leert dat een poel in het Isabellaveld reeds binnen enkele jaren een voortplantings- en/of foerageerbiotoop kan worden voor tal van algemene en iets minder algemene soorten, zoals de grote keizerlibel, gewone oeverlibel, blauwe glazenmaker, bloed- en steenrode heidelibel, platbuik, paardenbijter, viervlek, azuurwaterjuffer, watersnuffel, vuurjuffer, lantaarntje, houtpantserjuffer, gewone pantserjuffer, variabele waterjuffer en mogelijk ook meer zeldzamere soorten zoals de koraaljuffer, weidebeekjuffer, grote roodoogjuffer, smaragdlibel en bruine glazenmaker. Wordt er geen poel aangelegd dan zal het aantal soorten ten opzichte van de huidige situatie niet of nauwelijks toenemen en zal het Isabellaveld uitsluitend fungeren als voedsel- en/of rustgebied voor zwervende libellen. De aanwezigheid van beschermde libellensoorten wordt ook in de komende 10 jaar niet verwacht Sprinkhanen en andere insecten Naast de reeds aanwezige bruine sprinkhaan, krasser, ratelaar, grote groene sabelsprinkhaan en het gewoon spitskopje, kunnen zich in de komende 10 jaar nog soorten vestigen zoals de snortikker, boomsprinkhaan, sikkelsprinkhaan en gewoon doorntje. In de toekomst zal het Isabellaveld nog rijker worden aan allerlei andere insecten, zoals diverse soorten hommels, bijen, zweefvliegen, wantsen, vliegen, kevers en mieren. Sprinkhanen en andere insectensoorten zijn niet beschermd volgens de tabel 2 en 3 van de Flora- en faunawet Amfibieën, reptielen en vissen Amfibieën Momenteel is het Isabellaveld geen voortplantingsbiotoop voor amfibieën. Het gebied is al wel geschikt als land- en overwinteringsbiotoop voor de gewone pad, bruine kikker, bastaardkikker en in mindere mate ook voor de kleine watersalamander. Als een poel wordt aangelegd dan zal er binnen enkele jaren nagenoeg zeker een voortplantingsbiotoop ontstaan voor de bastaardkikker, bruine kikker, gewone pad en/of kleine watersalamander, mede ook omdat de genoemde soorten in de (directe) omgeving van het Isabellaveld voorkomen. Het Isabellaveld zal door de amfibiesoorten alsook andere grondgebonden diersoorten bijna uitsluitend benaderd worden vanuit het noorden en oosten. Door het ontbreken van amfibietunnels zijn zowel de spoorlijn als de Postweg voor deze diersoorten behoorlijk grote, echter geen onneembare barrières. Strenger beschermde amfibiesoorten behorende tot de tabellen 2 en 3 van de Flora- en faunawet komen sinds 2000 niet in de directe omgeving van het Isabellaveld voor. Het dichtstbijzijnde leefgebied van de kamsalamander, poelkikker en heikikker bevindt zich op 5-10 kilometer van het Isabellaveld. Alpenwatersalamander en vinpootsalamander komen op 5-10 kilometer voor, terwijl het dichtstbijzijnde leefgebied van de rugstreeppad voorkomt op kilometer. Nog afgezien van de vele barrières tussen de leefgebieden en het Isabellaveld is het zeer de vraag of de amfibiesoorten binnen 10 jaar de genoemde afstanden van meer dan 5-10 kilometer kunnen overbruggen. Voor de heikikker en poelkikker, die dichter nabij het Isabellaveld voorkomen, geldt echter dat deze soorten veelal voorkomen in een voedselarm en tamelijk zuur watermilieu, een voorwaarde waaraan de poel in het Isabellaveld niet zal kunnen voldoen. Al met al kan worden gesteld dat de kans dat de strenger beschermde amfibiesoorten binnen 10 jaar in het Isabellaveld zullen voorkomen bijzonder klein tot is Reptielen Het Isabellaveld is momenteel en in de toekomst niet of nauwelijks geschikt als een leefgebied voor de levendbarende hagedis. Daarentegen is het gebied in de toekomst wel min of meer geschikt als leefgebied voor de hazelworm. Na 2000 bevond het dichtstbijzijnde leefgebied van de hazelworm zich op 5-10 kilometer van het Isabellaveld. De kans dat de hazelworm binnen 10 jaar het Isabellaveld kan bereiken is, mede gezien de vele barrières, bijzonder klein tot Vissen In de toekomst kunnen er vissen in het Isabellaveld voorkomen als er een poel wordt aangelegd. Zoals bij vele andere poelen in Noord-Brabant zal de poel in de loop der jaren zeer waarschijnlijk worden bezet door tiendoornige en/of driedoornige stekelbaarzen door de aanvoer van eitjes via ondermeer blauwe reigers. De kans dat andere vissoorten op deze wijze de poel kunnen bevolken is hoogst waarschijnlijk zeer klein echter niet

9 Pagina 8. Als de poel niet via een sloot in directe verbinding wordt gebracht met sloten in de omgeving dan is de mogelijkheid dat in de poel zich beschermde vissoorten zullen vestigen nagenoeg zeker. Naast de kleine modderkruiper uit tabel 2 van de Flora- en faunawet zou de poel min of meer een geschikt biotoop zijn voor de grote modderkruiper, al geven beide modderkruipersoorten de voorkeur aan sloten en vaarten Zoogdieren Grondgebonden zoogdieren Naast de 12 grondgebonden zoogdieren die momenteel in het Isabellaveld (kunnen) voorkomen bestaat er een kleine kans dat de eekhoorn het Isabellaveld zal gebruiken als foerageergebied, als voortplantingsbiotoop is het gebied niet geschikt. Hetzelfde geldt voor de das, die evenals de eekhoorn, sinds 2000 binnen 1-2 kilometer van het Isabellaveld voorkomt. Echter de kans dat de das het Isabellaveld wel zal gebruiken als foerageergebied is bijzonder klein tot, omdat het gebied ook niet of nauwelijks is geschikt als foerageergebied en doordat het gebied wellicht ook te onrustig en onveilig is voor de das Vleermuizen Voor vleermuizen is het Isabellaveld al een geschikt foerageergebied. Naast de gewone dwergvleermuis zullen in het gebied (zeer) waarschijnlijk ook de laatvlieger, rosse vleermuis en ruige dwergvleermuis foerageren. De kans is klein tot tamelijk groot dat ook de gewone grootoorvleermuis de komende jaren binnen het gebied gaat foerageren, al is het Isabellaveld geen ideaal foerageergebied voor de grootoorvleermuis. Deze tamelijk zeldzame vleermuissoort is na 2000 waargenomen op 3-4 kilometer van het Isabellaveld. Als er een poel wordt aangelegd dan is de kans tamelijk groot dat de watervleermuis boven de poel zal gaan foerageren. De vleermuissoort is sinds 2000 op 4-5 kilometer afstand van het Isabellaveld waargenomen. Voorwaarden zijn wel de aanwezigheid van voldoende en een nagenoeg geheel kaal wateroppervlak. Als de poel na een of enkele jaren dichtgroeit met allerlei, op het water drijvende, waterplanten en/of moerasplanten dan zal de poel niet meer geschikt zijn als foerageergebied voor de watervleermuis. De mogelijkheid dat ook de zeldzame franjestaart binnen het Isabellaveld zal foerageren is bijzonder klein tot. Sinds 2000 is de franjestaart op kilometer afstand van het Isabellaveld waargenomen, hetgeen voor vleermuizen echter geen onoverbrugbare afstand is, echter het Isabellaveld is grotendeels ongeschikt als foerageergebied voor de franjestaart, die de voorkeur geeft aan bosrijke gebieden met waterpartijen of waterrijke gedeelten. Vaste verblijfplaatsen en vliegroutes van vleermuizen worden ook in de komende 10 jaar niet verwacht Vogels Voor diverse zeer tot (iets) minder algemene vogelsoorten is het Isabellaveld momenteel al een (tijdelijke) rust- en/of foerageergebied. Het aantal broedvogels is momenteel zeer waarschijnlijk beperkt tot enkele (zeer) vogelsoorten. In de komende jaren wordt verwacht dat het aantal broedvogelsoorten niet sterk zal toenemen. Door het creëren van gebiedsdelen bestaande uit ruigte, struweel en bomen en die voor mensen, honden en katten (iets) minder toegankelijk zijn, kan er een geschikter broedbiotoop ontstaan voor minder algemene soorten zoals de kneu, gekraagde roodstaart, grasmus en Voor nog meer gevoeligere soorten zoals de bosuil, ransuil, buizerd, sperwer, torenvalk, grote bonte specht, groene specht en koekoek zal het Isabellaveld ook in de komende 10 jaar maximaal een functie kunnen vervullen als (tijdelijke) rustplaats en/of foerageergebied. Naast verstoring door menselijke activiteiten, geluid en licht speelt ook de jonge leeftijd van de bomen hierbij een belangrijke rol. Voor holenbroeders zoals spechten, uilen, boomklever, boomkruiper en bonte vliegenvanger zijn de bomen binnen het Isabellaveld ook de komende 10 jaar zeer waarschijnlijk nog ongeschikt. Door het ophangen van nestkasten voor deze holenbroeders kan er wel een broedbiotoop worden gecreëerd, in bijzonder geldt dit voor de kleinere soorten zoals de bonte vliegenvanger, boomklever, boomkruiper, kool- en pimpelmees Potentiële aanwezigheid van soorten Flora- en faunawet tabel 3 Bij de bespreking van de potentiële natuurwaarden in de paragrafen 3.2 tot en met 3.6 is ook al aangegeven in welke mate beschermde soorten uit tabel 3 binnen het Isabellaveld kunnen voorkomen. In deze paragraaf wordt nog een overzicht en nadere toelichting met betrekking tot deze soorten gegeven. De soorten die binnen de Flora- en faunawet behoren tot tabel 3 (Bijlage 1 AmvB en IV HR) zijn geselecteerd op de volgende aspecten:

10 Pagina 9 - of er binnen 10 jaar een geschikt voortplantings- en/of foerageergebied voor de soort kan ontstaan binnen het Isabellaveld; - of de soort sinds 2000 binnen een overbrugbare afstand (= sterk afhankelijk van de soort en kan variëren van één tot enkele tientallen kilometers) van het Isabellaveld voorkomt; - in hoeverre het Isabellaveld bereikbaar is voor de soort, hetgeen sterk afhankelijk is van de soort. Zo kunnen vissen het gebied alleen bereiken via bijvoorbeeld een sloot die in verbinding staat met sloten in de omgeving en kunnen amfibieën het gebied alleen bereiken als er geen barrières zijn zoals drukke verkeerswegen zonder amfibieëntunnels. In de onderstaande tabel wordt aangegeven welke soorten die binnen de Flora- en faunawet behoren tot tabel 3 (Bijlage 1 AmvB en IV HR) binnen 10 jaar in het Isabellaveld kunnen voorkomen. Tevens is aangegeven op welke afstand van het Isabellaveld de soort sinds 2000 is waargenomen, hoe groot de kans op aanwezigheid in het Isabellaveld is binnen 10 jaar, welk geschikt biotoop binnen het Isabellaveld kan voorkomen en hoe het gebied door de soort zal worden gebruikt. Soortnaam Zoogdieren Das Franjestaart Gewone dwergvleermuis Aanwezigheid in omgeving sinds kilometer kilometer komt binnen het Isabellaveld voor Toekomstige aanwezigheid binnen Isabellaveld bijzonder klein tot bijzonder klein tot reeds aanwezig Gewone grootoorvleermuis 3-4 kilometer klein tot tamelijk groot Laatvlieger Nathusius of ruige dwergvleermuis Rosse vleermuis Watervleermuis Amfibieën en reptielen Heikikker Poelkikker Rugstreeppad Vinpootsalamander Kamsalamander Hazelworm Vissen Grote modderkruiper Vaatplanten Drijvende waterweegbree 0-2 kilometer 0-2 kilometer 0-2 kilometer 4-5 kilometer 2-3 kilometer 2-5 kilometer kilometer 5-10 kilometer 1-5 kilometer 5-10 kilometer binnen 1 kilometer 1-5 kilometer zeer groot tot reeds aanwezig zeer groot tot reeds aanwezig zeer groot tot reeds aanwezig tamelijk groot (*) tot bijzonder klein (*) tot bijzonder klein (*) tot bijzonder klein (*) tot bijzonder klein (*) tot bijzonder klein (*) tot bijzonder klein tot bijzonder klein (*) tot bijzonder klein (*) tot Biotoop graslanden, ruigten, struwelen, bosjes graslanden, ruigten, bomen, bosjes graslanden, ruigten, poelen, bomen, bosjes graslanden, ruigten, bomen, bosjes graslanden, ruigten, bomen, bosjes graslanden, ruigten, bomen, bosjes graslanden, ruigten, bomen, bosjes grote (onbegroeide) poelen, brede sloten, e.d tamelijk zure en voedselarme poelen, vennen tamelijk zure en voedselarme poelen, vennen ondiepe poelen, sloten, plas-dras graslanden tamelijk zure en voedselarme poelen, vennen poelen, sloten graslanden, ruigten, struwelen, bosjes poelen, sloten, plassen poelen, vennen, sloten Gebruik foerageergebied, vaste verblijfplaats foerageergebied, vaste verblijfplaats foerageergebied, vaste verblijfplaats foerageergebied, vaste verblijfplaats foerageergebied, vaste verblijfplaats foerageergebied, vaste verblijfplaats foerageergebied, vaste verblijfplaats foerageergebied, vaste verblijfplaats voortplanting-, land- en winterbiotoop voortplanting-, land- en winterbiotoop voortplanting-, land- en winterbiotoop voortplanting-, land- en winterbiotoop voortplanting-, land- en winterbiotoop voortplantings- en foerageergebied voortplantings- en foerageergebied groeiplaats (*) = afhankelijk van de aanleg van een poel De mogelijkheid is bijzonder klein tot dat de das, franjestaart, watervleermuis, heikikker, poelkikker, rugstreeppad, vinpootsalamander, kamsalamander, hazelworm, grote modderkruiper en drijvende wa-

11 Pagina 10 terweegbree binnen 10 jaar in het Isabellaveld zullen voorkomen. De redenen hiervoor zijn het ontbreken van geschikt biotoop (met name geldt dit voor de heikikker, poelkikker, vinpootsalamander en drijvende waterweegbree), de geïsoleerdheid van het Isabellaveld doordat het via een sloot niet in verbinding staat met andere sloten of waterlopen in de omgeving (met name geldt dit voor de grote modderkruiper) of doordat het gebied niet benaderbaar is via onder andere faunatunnels of andere verbindingselementen. Als er geen poel wordt aangelegd dan is er sowieso geen geschikt leefgebied aanwezig voor de drijvende waterweegbree, watervleermuis en de amfibie- en vissoorten. Als er wel een poel wordt aangelegd dan is de kans tamelijk groot dat de watervleermuis boven de poel zal gaan foerageren. De vleermuissoort is sinds 2000 op 4-5 kilometer afstand van het Isabellaveld waargenomen. Voorwaarden zijn wel de aanwezigheid van voldoende en een nagenoeg geheel kaal wateroppervlak. Als de poel na een of enkele jaren dichtgroeit met allerlei, op het water drijvende, waterplanten en/of moerasplanten dan zal de poel niet meer geschikt zijn als foerageergebied voor de watervleermuis. De kans is klein tot tamelijk groot dat de gewone grootoorvleermuis gebruik zal gaan maken van het Isabellaveld. De gewone grootoorvleermuis komt op 3-4 kilometer van het Isabellaveld voor en zal het gebied uitsluitend als foerageergebied gebruiken, al is het voor deze vleermuissoort geen optimaal foerageergebied. De laatvlieger, ruige dwergvleermuis en rosse vleermuis komen mogelijk al voor in het Isabellaveld dan wel in ieder geval op zeer korte afstand. Van de gewone dwergvleermuis is bekend dat deze algemene vleermuissoort het Isabellaveld al gebruikt als foerageergebied. Ook de andere vleermuissoorten zullen het Isabellaveld uitsluitend als foerageergebied gebruiken. De aanwezigheid van vaste verblijfplaatsen van vleermuizen in boomholtes is ook binnen de komende 10 jaar. Ondanks de bovenstaande aantekeningen en het feit dat voor foeragerende vleermuizen de aanvraag van een ontheffing meestal niet noodzakelijk is, wordt toch aanbevolen om voor alle genoemde soorten een ontheffing aan te vragen. Als wordt besloten om geen poel aan te leggen dan is de aanvraag van een ontheffing niet noodzakelijk voor de drijvende waterweegbree, watervleermuis, heikikker, poelkikker, rugstreeppad, vinpootsalamander, kamsalamander en grote modderkruiper. 4. Inrichting en maatregelen 4.1. Toekomstige inrichting Grasland/ruigte Droge ruigte Droge ruigte/struweel Boom/bomenrij/bosje Natte laagte Wandelpad Het toekomstige Isabellaveld zal grotendeels bestaan uit drie componenten: graslandvegetaties met ruigteplanten, droge ruigten, bomenrijen en bosjes die worden omzoomd door struweelvegetaties met ruigteplanten. Verdichting door middel van bomen en struiken vindt plaats aan de noord-, zuid- en oostrand van het gronddepot en in de oostelijke helft van het Isabellaveld. Het bestaande doorzicht vanuit de Kampdijklaan en Prinsenlaan wordt behouden, echter niet geoptimaliseerd door de verwijdering van bomen en struiken. Door de genoemde verdichting in de oostelijke helft van het gebied ontstaan er betere leefomstandigheden voor met name struweelvogels en kleine zoogdieren. In overleg met de omwonenden is besloten om In het midden van het Isabellaveld geen poel aan te leggen maar een natte laagte met een maximale diepte van cm en die wordt omringd door een lage wal die begroeid is met droge ruigtevegetaties. Kaart 3: toekomstige inrichting van het Isabellaveld.

12 Pagina 11 De onderstaande foto s geven een impressie van het Isabellaveld in de komende 10 jaar met meer bloemrijke graslanden en ruigten, struweel en bosjes. Actuele en potentiële natuurwaarden en inrichting- en beheerplan Isabellaveld te Vught December 2012

13 Pagina Inrichting- en beheermaatregelen Inrichtingmaatregelen Natte laagte De oppervlakte van de natte laagte komt geheel tot een groot deel overeen met de oppervlakte van de huidige vochtige ruigte. Het diepste punt van de natte laagte bedraagt maximaal cm, vanuit dit punt zal de laagte geleidelijk oplopen naar het huidige maaiveld. Het vrijgekomen materiaal zal rondom of langs een bepaald deel van de laagte worden verwerkt in een lage wal. Deze wal zal op termijn spontaan begroeien met allerlei ruigteplanten. De natte laagte zal in de winter en voorjaar dan wel in andere natte perioden geheel of deels onder water staan. In normale weersomstandigheden zal de natte laagte zeer waarschijnlijk reeds in april-mei al geheel of grotendeels droog staan. Voor amfibieën en/of libellen heeft de natte laagte dan ook geen of nauwelijks enige waarde als voortplantingsbiotoop. Gezien de wisselende waterstanden en wellicht ook het gebruik (ondermeer betreding, spelen) zal de natte laagte wel een waarde kunnen bezitten voor pionier- en storingsplantensoorten, waaronder mogelijk ook enkele minder algemene soorten zoals borstelbies, liggend hertshooi en bleekgele droogbloem. Bomen en struiken Het heeft de voorkeur om zoveel mogelijk bomen en struiken spontaan te laten ontwikkelen. Dit betekent wel dat de bomen die nog moeten ontwikkelen maximaal 10 jaar oud zullen worden, tenzij er een verlenging komt van de regeling Tijdelijke Natuur of dat ze in te passen zijn in het nieuwe plangebied. Aan de zuidzijde van het gronddepot heeft de voorkeur om bomen en struiken aan te planten om zo snel mogelijk te kunnen zorgen voor een groene afscherming van het gronddepot. Bomen en struiken die in aanmerking komen zijn onder andere de ruwe berk, zomereik, populier, vogelkers, meidoorn, lijsterbes, Gelderse roos, sporkehout, hazelaar en gewone vlier Beheer Graslandvegetaties met ruigteplanten Beheermaatregel Frequentie Periode Fasering Vrijgekomen materiaal Maaien (niet kneuzen) Eenmaal per jaar Eind augustus - begin september Per maaibeurt circa 40% laten overstaan Maaisel afvoeren binnen 4-10 dagen Droge ruigte Beheermaatregel Frequentie Periode Fasering Vrijgekomen materiaal Maaien (niet kneuzen) Eventueel verwijderen van boom- en struikopslag Gemiddeld 1x per 2-4 jaar Het liefst zo laat (oktober-november) mogelijk in verband met zaadvorming en voedsel/dekking voor dieren Per maaibeurt circa 40% laten overstaan Maaisel afvoeren binnen 4-10 dagen Struweel met ruigteplanten Beheermaatregel Verwijderen opslag van bomen, maaien van ruigte

14 Pagina 13 Frequentie Periode Vrijgekomen materiaal Maaien: 1x per 5 jaar Verwijderen opslag van bomen is sterk afhankelijk van hoe snel de bomen zich ontwikkelen, gemiddeld 1x per 5-10 jaar Maaien/verwijderen boomopslag: half juli-half maart Snoeihout mag op stapels of rillen in het element verwerkt worden voor zover het de ondergroei en/of de stoven niet schaadt Maaisel afvoeren binnen 4-10 dagen Bomen/bomenrij/bosje Beheermaatregel Frequentie Periode Vrijgekomen materiaal Eventuele veiligheidssnoei, verder spontane ontwikkeling 1x per 10 jaar Half juli-half maart, bij voorkeur november-januari Op rillen stapelen (indien ruimte ontbreekt afvoeren). Er mag geen snoeihout verbrandt worden in of in de directe omgeving van het element Natte laagte Beheermaatregel Frequentie Periode Fasering Vrijgekomen materiaal Maaien Verwijderen van opslag van bomen en/of struiken Maaien: 1x per jaar-2 jaar Verwijderen opslag: afhankelijk van de bomen- en struikengroei, met name wilgen, berken en elzen kunnen massaal kiemen en zeer snel groeien. Maximaal 1x per 5 jaar verwijderen opslag Eind augustus - begin september Afhankelijk van de situatie, maar bij voorkeur gefaseerd Maaimateriaal afvoeren Speelterrein Beheermaatregel Frequentie Periode Fasering Vrijgekomen materiaal Maaien Diverse malen per jaar, sterk afhankelijk van hoe snel de planten groeien Niet seizoensgebonden Niet van toepassing Direct afvoeren 4.3. Recreatie en medegebruik Recreatiemogelijkheden Naast het behoud en ontwikkeling van natuurwaarden zal het Isabellaveld worden gebruikt om te wandelen, te spelen, om de hond uit te laten en om elkaar te ontmoeten. Om het wandelen enigszins plezierig te maken voor diverse mensen is het wenselijk om wandelpaden van circa 1 meter breedte aan te leggen, die kunnen bestaan uit kort gemaaide graslandvegetaties. Op kaart 3 is een voorstel van de ligging van de wandelpaden

15 Pagina 14 nader weergegeven, waarbij is uitgegaan van de enkele paden die reeds in het gebied aanwezig zijn. Daarnaast is het toegestaan om ook buiten de wandelpaden het gebied te betreden. Een aparte speelplek voor kinderen is niet gecreëerd. Er is vanuit gegaan dat het gehele Isabellaveld een speelplek voor kinderen kan en mag zijn, en dat de inrichting al spelende geheel aan de kinderen wordt overgelaten, inclusief het maken van bijvoorbeeld een boomhut. Om dit mogelijk te maken is het noodzakelijk dat honden aangelijnd in het Isabellaveld worden uitgelaten, zodat er geen overlast kan ontstaan door loslopende honden. Achter de woningen aan de Kampdijklaan zal een speelterrein worden gerealiseerd om onder andere te kunnen voetballen en om elkaar te ontmoeten. De exacte locatie en omvang van dit speelterrein is niet op kaart 3 aangegeven Monitoring, onderhoud en beheer Het Isabellaveld kan een belangrijke functie vervullen als educatieobject voor kinderen en volwassen uit de directe omgeving, alsook voor scholen en verenigingen. Voor het bestuderen van de planten en dieren kan een monitoringsproject worden opgezet, waarbij per jaar de ontwikkelingen van de natuur bij gehouden kunnen worden. Hierbij kan in eerste instantie vooral worden gekeken naar makkelijk herkenbare en aaibare soorten, zoals dagvlinders, bepaalde vogelsoorten of met behulp van een batdetector het bestuderen van vleermuizen in de avond. Met betrekking tot het beheer kunnen de omwonenden, alsook scholen en dergelijke een belangrijke functie vervullen, hierbij wordt in eerste instantie gedacht aan het verzamelen van het maaisel. Het maaien en afvoeren van het maaisel is waarschijnlijk een te grote opgave. De wandelpaden kunnen daarentegen na een eerste maaibeurt door de gemeente, wel regelmatig door omwonenden met een grasmaaier bij gehouden worden. Het maaien van het speelveld zal worden uitgevoerd door de omwonenden, waarbij met de natuur- en milieugroep nog zal worden bepaald waar de grenzen van het eigen beheer liggen. Op plekken waar verdere verstruiking en verbossing niet gewenst is kunnen omwonenden opslag van struiken en bomen handmatig verwijderen. Om vervuiling tegen te gaan zijn afvalbakken gewenst. Gedacht wordt om deze zowel aan de noordzijde als aan de zuidzijde van het Isabellaveld nabij de toegangen te plaatsen. Daarnaast kan worden gezorgd voor het houden van toezicht op het Isabellaveld. Het hek aan de Prinsenlaan zal worden verwijderd. 5. Literatuur en bronvermelding Bos, F., M. Bosveld, D. Groenendijk, C. van Swaay, I. Wynhoff en De Vlinderstichting, De dagvlinders van Nederland, verspreiding en bescherming (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea - Nederlandse Fauna 7, Leiden. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate Survey Nederland. Broekhuizen S., B. Hoekstra, V. van Laar, C. Smeenk en J.B.M. Thissen, Atlas van de Nederlandse zoogdieren. Stichting Uitgeverij van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, Utrecht. Delft, J.J.C.W. van & W. Schuitema, Werkatlas amfibieën en reptielen in Noord-Brabant. RAVON Noord-Brabant, Tilburg/Stichting RAVON, Nijmegen. Ecologisch Adviesbureau Cools, Quick scan natuurwaarden voormalig sportterrein en omgeving ten zuiden van Fort Isabella te Vught. Tilburg. Europese Commissie, Habitatrichtlijn. Brussel. Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, Flora- en faunawet. s-gravenhage.

16 Pagina 15 Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie, De Nederlandse libellen (Odonata). Nederlandse Fauna 4. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate Survey Nederland, Leiden. Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden, Besluit van 10 september 2004, houdende wijziging van een aantal algemene maatregelen van bestuur in verband met wijziging van artikel 75 van de Flora- en faunawet en enkele andere wijzigingen. s-gravenhage. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Atlas van Nederlandse broedvogels Nederlandse Fauna 5. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate Survey Nederland, Leiden. Zoogdiervereniging VZZ, Een thuis voor de vleermuis. Beschermingsplan voor vleermuizen in Noord-Brabant. Provincie Noord-Brabant, s-hertogenbosch. Websites: Foto s pagina 11: Arie Koster, Jeroen Mentens, RAVON.