Prof. dr. Gustaaf Janssens Algemeen Rijksarchief - Archief van het Koninklijk Paleis

Transcriptie

1 Promotor Copromotor Decaan Rector Prof. dr. René Vermeir Universiteit Gent - Vakgroep Geschiedenis Prof. dr. Gustaaf Janssens Algemeen Rijksarchief - Archief van het Koninklijk Paleis Prof. dr. Freddy Mortier Prof. dr. Paul Van Cauwenberghe

2 Kaftinformatie: Intrede van Alexander Farnese in Antwerpen, 27 augustus 1585 (door Frans Hogenberg) Museum Plantin-Moretus / Prentenkabinet Fotografen: Bart Huysmans en Michel Wuyts ISBN: Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

3 Faculteit Letteren & Wijsbegeerte Sylvie De Smet "Voor de conservatie van den lande" Bijdrage tot het onderzoek naar intermediaire structuren in het graafschap Vlaanderen. Geschiedenis van het Hoofdcollege van het Land van Waas ( ) en inventaris van het archief ( ) Deel 2. van het archief van het Hoofdcollege van het Land van Waas ( ) Proefschrift voorgedragen tot het behalen van de graad van Doctor in de Geschiedenis 2011

4

5 INHOUDSOPGAVE ALGEMENE BESCHRIJVING VAN HET ARCHIEF HOOFDCOLLEGE LAND VAN WAAS I. IDENTIFICATIE II. GESCHIEDENIS VAN ARCHIEFVORMER EN ARCHIEF A. Archiefvormer Naam Institutionele geschiedenis B. Archief Geschiedenis Verwerving III. INHOUD EN STRUCTUUR A. Bereik en inhoud B. Selecties en vernietigingen C. Ordening IV. RAADPLEGING EN GEBRUIK A. Voorwaarden voor de raadpleging B. Voorwaarden voor de reproductie C. Taal en schrift D. Toegangen E. Toelichting bij het gebruik V. VERWANT MATERIAAL VI. BESCHRIJVINGSBEHEER VII. BIJLAGEN A. Kaart van het ressort B. Verklarende woordenlijst INVENTARIS I. STUKKEN VAN ALGEMENE AARD A. Wet- en regelgeving Keuren Costumen Plakkaten en ordonnanties van de vorst Verordeningen van het Hoofdcollege Reglementen Transacties en adviezen Formulieren... 46

6 Inhoudsopgave 8. Diverse stukken B. Briefwisseling Ingekomen brieven Uitgaande brieven a. Rescripties b. Brieven en circulaires aan de dorpen Ingekomen en uitgaande brieven a. Losse stukken b. Registers c. Banden C. Resoluties Concepten Minuten Registers a. Resoluties met betrekking tot de Generaliteit b. Resoluties met betrekking tot de Keure c. Bijzondere resoluties Dossiers D. Repartities Transport van Vlaanderen a. Stukken betreffende de totstandkoming b. Stukken betreffende de vaststelling c. Stukken betreffende geschillen Particulier transport van het Land van Waas a. Stukken betreffende de totstandkoming b. Stukken betreffende de vaststelling c. Stukken betreffende geschillen Repartities E. Commissies II. STUKKEN BETREFFENDE DE ORGANISATIE A. Algemeen B. Samenstelling Algemeen a. Ledenlijsten b. Aanwezigheidsregisters c. Lijsten van de aanduiding van commissarissen Hoogbaljuw Hoofdschepenen a. Aanstelling b. Vervolging c. Vergoeding d. Leenpand e. Rechten en privilegies Pensionaris a. Aanstelling b. Vergoeding c. Leenpand C. Personeelsbeheer

7 Inhoudsopgave 1. Ontvangers a. Aanstelling b. Vergoeding Kamerbodes a. Aanstelling b. Vergoeding Conciërge D. Financieel beheer Algemeen a. Inkomsten b. Uitgaven (1) Betalingsordonnanties (2) Wisselbrieven c. Verantwoording van inkomsten en uitgaven (1) Rekeningen voorgelegd door de klerk van de griffie (2) Bewijsstukken bij rekeningen voorgelegd door de klerk van de griffie.. 73 (3) Purgatieve rekeningen van voormalige ontvangers Repartitiebelastingen a. Rijgeld (1) Octrooien en bijhorende stukken (2) Stukken betreffende geschillen (3) Stukken betreffende de inning (4) Rekeningen (a) Concepten (b) Minuten (c) Afschriften (5) Bewijsstukken bij de rekeningen b. Ommestellingen in de Generaliteit (1) Stukken betreffende geschillen (2) Rekeningen (a) Minuten (b) Afschriften (3) Bewijsstukken bij de rekeningen (4) Samenvattende stukken Accijnzen a. Oude landaccijns (1) Octrooien en bijhorende stukken (2) Stukken betreffende geschillen (3) Stukken betreffende de verpachting (4) Stukken betreffende de inning (5) Rekeningen (a) Minuten (b) Afschriften (6) Rekeningen van het wijngeld (7) Bewijsstukken bij de rekeningen van het wijngeld (8) Stukken betreffende het afhoren van de rekeningen b. Nieuwe landaccijns (1) Octrooien

8 Inhoudsopgave (2) Stukken betreffende geschillen (a) Geschillen met dorpen (b) Geschillen met particulieren (3) Stukken betreffende de verpachting (4) Stukken betreffende de inning (5) Rekeningen (a) Minuten (b) Afschriften (6) Bewijsstukken bij de rekeningen (7) Rekeningen van het wijngeld (8) Stukken betreffende het afhoren van de rekeningen Inkomsten uit onroerende goederen a. Vorstelijke cijnzen en renten (1) Algemeen (2) Stukken betreffende de ontvangst en de aflossing (a) 's Gravenrenten (b) Bamesrente (c) Pieter Mazieresbrieven (d) Renten van de watergraaf (3) Rekeningen b. Cijnsrenten op de onbebouwde gronden (1) Cijnsrenten uitgegeven door de watergraaf en moermeester van Vlaanderen (2) Cijnsrenten uitgegeven door het Hoofdcollege (a) Cijnsbrieven (b) Rekeningen Renten a. Octrooien b. Rentebrieven c. Staten van renten d. Aflossing van renten e. Notities inzake renten f. Stukken betreffende renteverlagingen g. Stukken betreffende geschillen E. Beheer van het gebouw F. Opvolging van de processen Raad van Vlaanderen Grote Raad van Mechelen G. Beheer van het archief en de bibliotheek Archief Bibliotheek III. STUKKEN BETREFFENDE HET BESTUUR A. Algemeen Grondgebied a. Kaarten b. Stukken betreffende de afbakening van de grenzen Bevolking B. Financiering van het graafschap Vlaanderen

9 Inhoudsopgave 1. Betalingen ingevolge vredesverdragen afgesloten door de graaf van Vlaanderen110 a. Vrede met de koning van Frankrijk (1) Octrooien (2) Kwitanties b. Vrede met de koning van Engeland Betalingen ingevolge pacificaties van het Land van Waas a. Pacificatie met Lodewijk van Nevers b. Pacificatie met Lodewijk van Male (1) Wet- en regelgeving (2) Kwitanties Onderhoud van de vijver (Molenbroek) en de gracht van het kasteel van Rupelmonde a. Wet- en regelgeving b. Kwitanties Betaling van vorstelijke cijnzen en renten Betaling van beden a. Repartities (1) Algemeen (2) Octrooien (3) Kwitanties (4) Stukken betreffende het aandeel van het Land van Waas (5) Stukken betreffende de erfachtig ontvanger (6) Rekeningen (a) Concepten (b) Minuten (c) Afschriften (7) Bewijsstukken bij de rekeningen b. Penningen c. Impost, generale middelen, impositiën en maalderijrecht (1) Algemeen (2) Impost (3) Generale middelen (4) Impositiën (5) Maalderijrecht d. Overige gewestelijke belastingen (1) Lastgeld (2) Zegelrecht Leningen aan de vorst en de Staten van Vlaanderen a. Lening aan Karel V in (1) Octrooien (2) Rekeningen van de aflossing van de rente (3) Kwitanties van de aflossing van de rente b. Lening aan de Staten van Vlaanderen in (1) Dossier inzake de lening (2) Rekeningen van de aflossing van de rente (a) Minuten (b) Afschriften c. Lening aan Maria Theresia in

10 Inhoudsopgave 7. Overeenkomsten met de vorst a. Overeenkomst van 9 juli (1) Algemeen (2) Rekening van de lening (3) Kwitantie (4) Rekeningen van de aflossing van de rente (a) Minuten (b) Afschriften b. Overeenkomst van 3 juni (1) Algemeen (2) Rekeningen van de betaling (3) Bewijsstukken bij de rekening van de betaling (4) Kwitantie c. Overeenkomst van 28 maart (1) Algemeen (2) Rekening van de lening (3) Kwitantie Liquidatie van schulden van de vorst C. Militaire aangelegenheden Inning van oorlogsbelastingen a. Penningheffingen (1) Octrooien (2) Stukken betreffende de ontvangers (3) Kohieren (a) Bazel (b) Belsele (c) Eksaarde (d) Elversele (e) Haasdonk (f) Kemzeke (g) Kieldrecht (h) Kruibeke (i) Lokeren (j) Moerbeke (k) Nieuwkerken (l) Rupelmonde (m) Sint-Gillis (n) Sint-Niklaas (o) Sint-Pauwels (p) Stekene (q) Temse (r) Tielrode (s) Vrasene (t) Waasmunster (4) Rekeningen b. Impost (1) Rekeningen (2) Bewijsstukken bij de rekeningen

11 Inhoudsopgave (3) Rekeningen van het wijngeld c. Generale middelen (1) Octrooi (2) Rekeningen (3) Bewijsstukken bij de rekeningen (4) Rekeningen van het wijngeld d. Consumptieaccijns e. Exportaccijns of "impositie fouraine" (1) Octrooien en bijhorende stukken (2) Stukken betreffende de verpachting (3) Stukken betreffende de inning (4) Rekeningen (5) Bewijsstukken bij de rekeningen (6) Rekeningen van het wijngeld (7) Bewijsstukken bij de rekeningen van het wijngeld f. Bieraccijns (1) Octrooien (2) Stukken betreffende de inning (3) Rekeningen (4) Rekeningen van het wijngeld (5) Bewijsstukken bij de rekeningen van het wijngeld g. Belasting op inkomsten uit onroerende goederen (1) Octrooi (2) Kohier h. Maalderijrecht Uitvoering van militaire opdrachten a. Algemeen b. Betaling van contributie (1) Overeenkomsten (2) Onkostenstaten (3) Kohieren (4) Rekeningen (5) Bewijsstukken bij de rekeningen c. Bevoorrading van soldaten (1) Reglementen (2) Overeenkomsten (3) Repartities (4) Staten (5) Dossiers (6) Aanbestedingen (7) Rekeningen (8) Bewijsstukken bij de rekeningen (9) Stukken betreffende geschillen (a) Geschillen met andere subalternen (b) Geschillen met dorpen (c) Geschillen met particulieren d. Levering van paarden, wagens en schepen (1) Briefwisseling

12 Inhoudsopgave (2) Monsteringen (3) Staten (4) Dossiers (5) Rekeningen (6) Kwitanties (7) Stukken betreffende geschillen (a) Geschillen met militairen (b) Geschillen met particulieren e. Levering van mannen (1) Repartities (2) Stukken betreffende de aanwerving (3) Rollen (4) Monsteringen (5) Aanstelling van kapiteins (6) Lijsten (a) Uitgestuurde mannen (b) Afwezige mannen (c) Mannen die niet in aanmerking komen (7) Onkostenstaten (8) Stukken betreffende de betaling (9) Rekeningen (10) Stukken betreffende geschillen (a) Geschillen met andere subalternen (b) Geschillen met dorpen f. Uitvoering van werken (1) Octrooien (2) Dossiers (3) Aanbestedingen (4) Plannen (5) Rekeningen (6) Bewijsstukken bij de rekeningen (7) Stukken betreffende geschillen Uitkoop van garnizoenen a. Octrooien b. Rekeningen (1) Concepten (2) Minuten (3) Afschriften c. Bewijsstukken bij de rekeningen d. Kwitanties e. Stukken betreffende geschillen Compensatie van militaire leveringen door de parochies a. Reglementen b. Onkostenstaten (1) Bazel (2) Belsele (3) Beveren (4) Burcht

13 Inhoudsopgave (5) Daknam (6) Doel (7) Eksaarde (8) Elversele (9) Haasdonk (10) Kemzeke (11) Kruibeke (12) Lokeren (13) Melsele (14) Moerbeke (15) Nieuwkerken (16) Rupelmonde (17) Sinaai (18) Sint-Gillis (19) Sint-Niklaas (20) Sint-Pauwels (21) Stekene (22) Temse (23) Tielrode (24) Vrasene (25) Waasmunster (26) Zwijndrecht c. Stukken betreffende geschillen (1) Geschillen met dorpen (2) Geschillen tussen dorpen D. Supervisie over de dorpen Het statuut van de dorpen a. De dorpen van de Keure b. Het Land van Beveren Aanstelling van de lokale functionarissen a. Schepenen (1) Algemeen (2) Denominaties (3) Aanstellingsregisters (4) Stukken betreffende geschillen b. Griffiers (1) Stukken betreffende de aankoop (2) Stukken betreffende de aanstelling c. Meiers (1) Stukken betreffende de verkoop (2) Stukken betreffende de eedaflegging (3) Stukken betreffende geschillen d. Ontvangers (1) Stukken betreffende de aankoop (2) Stukken betreffende de verkoop Verlenen van juridische ondersteuning bij geschillen (1) Geschillen in verband met het bestuur (2) Geschillen in verband met het ressort

14 Inhoudsopgave (a) Bazel c. de heerlijkheid Wissekerke (b) Sint-Gillis c. de heerlijkheid De Kluize (c) Sint-Niklaas c. Temse (d) Vrasene c. de heerlijkheid Meerdonk Financieel toezicht a. Algemeen b. Toezicht op de inning van belastingen c. Toezicht op de vergoedingen van de functionarissen d. Toezicht op het beheer van de schulden en renten e. Toezicht op de ontvangers f. Toezicht op de uitzonderlijke uitgaven g. Toezicht op de borgstellingen h. Controle van de parochierekeningen (1) Algemeen (2) Bazel (3) Belsele (4) Beveren (5) Burcht (6) Daknam (7) Eksaarde (8) Elversele (9) Haasdonk (10) Kallo (11) Kemzeke (12) Kieldrecht (13) Kruibeke (14) Lokeren (15) Melsele (16) Moerbeke (17) Nieuwkerken (18) Rupelmonde (19) Sinaai (20) Sint-Gillis (21) Sint-Niklaas (22) Sint-Pauwels (23) Stekene (24) Temse (25) Tielrode (26) Verrebroek (27) Vrasene (28) Waasmunster (29) Zwijndrecht Administratief toezicht a. Toezicht op de publicatie van wet- en regelgeving (1) Plakkaten en ordonnanties van de vorst (2) Verordeningen van het Hoofdcollege b. Toezicht op de neerlegging van afschriften van de parochieregisters c. Toezicht op het archiefbeheer

15 Inhoudsopgave 6. Toezicht op de rechtspraak a. Toezicht op de meiers b. Toezicht op de gerechtelijke procedures en salarissen E. Openbare orde en veiligheid Beheer van de gevangenis Aanstelling van cipiers en beulen Vervolging van bedelaars, vagebonden, vreemdelingen enz Financiering van de criminele rechtspraak F. Economische aangelegenheden Landbouw a. Beheer van de voorraad (1) Algemeen (2) Graan (3) Vlas b. Bestrijding van insecten Veeteelt a. Bestrijding van roofdieren b. Bestrijding van veeziekten c. Beheer van de paardenfokkerij (haras) Handel a. Betalingen aan de Duitse Hanze b. Stapelrecht c. Vrachtrecht d. Het recht van het stokhouderschap e. In- en uitvoerverboden en -toelatingen (1) Boekweit (2) Graan (3) Vlas (4) Laken f. In- en uitvoerrechten (1) Stukken betreffende de vaststelling (2) Stukken betreffende geschillen g. Tolheffingen (1) Rekeningen van het nobelgeld (2) Stukken betreffende geschillen (3) Vrijgeleides h. Markten in het Land van Waas (1) Toezicht op de prijzen (2) Organisatie van de verkoop (a) Brood (b) Haver (c) Vlees (d) Vis (3) Marktrechten (a) Lepelrecht (b) Recht van de meting en het gewicht i. Markten buiten het Land van Waas j. Koophandel in Lokeren en Sint-Niklaas

16 Inhoudsopgave 4. Nijverheid a. Algemeen b. Bierbrouwerijen c. Herbergen en stokerijen d. Lakennijverheid e. Landmeters f. Oliemakerijen g. Schoenmakers G. Openbare werken Wegen a. Beheer van wegen in Vlaanderen b. Schouwing van wegen in het Land van Waas c. Aanleg van wegen in het Land van Waas d. Herstel van wegen in het Land van Waas Waterwegen a. Waterwegen in het Land van Waas (1) Algemeen (2) Durme (3) Ledebeek (4) Moervaart (5) Olentgracht (6) Oostvaart (7) Waterwegen te Sinaai (8) Stekense Vaart (9) Zuidlede b. Waterwegen buiten het Land van Waas (1) Sassevaart (2) Kanaal Brugge-Oostende Dijken a. Dijkcontributies (1) Kwitanties (2) Vonnissen en arresten b. Dijkherstellingen Dammen Polders a. Polders in het Land van Waas (1) Sint-Gillisbroek (2) Polder van Moerbeke (3) Polders van Bazel, Rupelmonde en Kruibeke (4) Vrije Polders van het Land van Waas en Beveren b. Polders buiten het Land van Waas H. Jacht en jachtrecht I. Kerkelijke aangelegenheden Bisschoppelijke visitaties Kerken, abdijen en kloosters Pastoors en onderpastoors Kapelanijen Liefdadigheidsinstellingen

17 Inhoudsopgave 6. Tienden IV. STUKKEN BETREFFENDE DE RECHTSPRAAK A. Algemeen Bevoegdheid a. Stukken betreffende rechtsweigering b. Stukken betreffende de relatie tot de Officialiteit van Doornik c. Stukken betreffende de relatie tot de Raad van Vlaanderen d. Stukken betreffende de relatie tot het Leenhof van het Land van Waas Ressort Procedure Procureurs B. Registratie van de rechtsgang Algemeen Procuraties Aanduiding van commissarissen Rechtshandelingen a. Per zaak b. Per zitting Namptissementen, saisissementen enz Recorden Verbalen Enkwesten Furnissementen, aflevering aan de pensionaris en rapportering a. Furnissementen b. Aflevering aan de pensionaris c. Rapportering (1) Vaststelling van het rapportgeld (2) Inning van het rapportgeld Hoofdlastingen en vonnissen a. Adviezen van rechtsgeleerden b. Concepten c. Registers (1) Hoofdlastingen en vonnissen (2) Hoofdlastingen (3) Vonnissen C. Procesdossiers Processen voor de lokale vierscharen a. Bazel b. Burcht c. Cauwerburg d. Kemzeke en Sint-Pauwels e. Keure in Haasdonk f. Kruibeke g. Lokeren en Daknam h. Melsele i. Moerbeke j. Sinaai en Belsele k. Sint-Niklaas en Nieuwkerken

18 Inhoudsopgave l. Stekene m. Ter Elst n. Tielrode o. Varebeke p. Vrasene en Sint-Gillis q. Waasmunster en Elversele r. Walburg s. Wissekerke t. Zalegem en Meerdonk u. Zwijndrecht Processen in beroep tegen vonnissen van lokale vierscharen a. Losse stukken b. Bazel c. Kemzeke en Sint-Pauwels d. Keure in Haasdonk e. Lokeren en Daknam f. Melsele g. Moerbeke h. Sinaai en Belsele i. Sint-Niklaas en Nieuwkerken j. Stekene k. Varebeke l. Vrasene en Sint-Gillis m. Waasmunster en Elversele n. Walburg o. Zwijndrecht Processen in eerste aanleg voor het Hoofdcollege a. Losse stukken b. Dossiers D. Onkostenstaten van processen E. Herziening van vonnissen door de Raad van Vlaanderen (reformatie) F. Terugzending van processen door de Raad van Vlaanderen (renvoi) G. Gerechtelijke taken in opdracht van andere rechtbanken Lokale vierscharen De Raad van Vlaanderen De Grote Raad van Mechelen V. GEDEPONEERDE ARCHIEVEN A. Rechtbank van Eerste Aanleg te Sint-Niklaas (1787) B. Representanten van de parochies ( ) C. Agentschap van de Armée du Nord te Sint-Niklaas ( ) D. Comité van Waakzaamheid ( ) Briefwisseling Resoluties VI. PERSOONLIJKE ARCHIEVEN A. Hoogbaljuws Alexander II de Bournonville Filips van Cauwerburg

19 Inhoudsopgave 3. Filips de Recourt de Licques Boudewijn de Neve Simon Magherman Jan Franciscus van der Donck Jan Frederik van der Gracht Jacob Ferdinand van der Sare Joos van Meynghersruit Servaas van Steelant B. Hoofdschepenen Castro (familie de) Paul Lodewijk de Clercq Jan Karel Jozef Emmanuel de Neve Guillaume van der Sare Jacob Ferdinand van der Sare Lieven van Pottelsberghe Olivier van Royen Paul van Steelant C. Pensionarissen Floris de la Court Pieter Dominicus van der Sare D. Griffiers Gillis van der Lycbrugghe Jacques de Warniere CONCORDANS VAN ARCHIEF- NAAR PAGINANUMMMERS INDEX OP PERSOONS- EN PLAATSNAMEN

20

21 ALGEMENE BESCHRIJVING VAN HET ARCHIEF I. IDENTIFICATIE HOOFDCOLLEGE LAND VAN WAAS Referentie: BE RABN, Hoofdcollege Land van Waas ( ) Nummer toegang: GW5 Naam: Archief van het Hoofdcollege van het Land van Waas Datering: Beschrijvingsniveau: Archiefbestand Omvang: nrs. (160,80 meter) II. GESCHIEDENIS VAN ARCHIEFVORMER EN ARCHIEF A. ARCHIEFVORMER 1. NAAM Hoofdcollege van het Land van Waas. 2. INSTITUTIONELE GESCHIEDENIS Het Hoofdcollege van de kasselrij Land van Waas werd opgericht door middel van een keure. Dit document, dat betrekking heeft op de werking van het Hoofdcollege, de boeten en straffen wegens overtredingen en misdrijven en de rechten en plichten van de inwoners van het Land van Waas, werd uitgevaardigd door Thomas van Savoie en Johanna van Constantinopel in juni Het ressort van de instelling werd ingesloten door de Schelde in het oosten, de Durme en de Schelde in het zuiden en de kasselrij Oudburg en het ambacht Assenede in het westen. De noordelijke grens werd in 1648 door het Verdrag van Munster vastgelegd ten zuiden van de ambachten Hulst en Axel. In 1665 volgde de definitieve vastlegging van deze grens. De kasselrij bestond uit twee delen: de Keure en de Apanage. In de Keure oefende het Hoofdcollege in naam van de graaf het opperste gezag uit, terwijl de Apanage uit juridisch onafhankelijke heerlijkheden bestond. Het Land van Beveren behoorde strikt genomen niet tot de kasselrij, maar had in de praktijk hetzelfde statuut als de Apanage. Beide gebieden kwamen na verloop van tijd steeds meer onder het gezag van het Hoofdcollege. Het volledige ressort van de kasselrij werd aangeduid met de term "Generaliteit". De bevoegdheden van het Hoofdcollege situeerden zich zowel op bestuurlijk als op gerechtelijk vlak. De bestuurlijke taken hielden onder meer verband met de inning van de beden, het uitvoeren van militaire opdrachten, het verzekeren van de openbare orde en veiligheid, het stimuleren van de economie en het organiseren van openbare werken. De instelling onderhield een zeer nauwe relatie met de dorpen. Het Hoofdcollege oefende een - hoofdzakelijk financieel - toezicht uit op de parochies, maar tegelijk raadpleegde de instelling de parochies voor het nemen van belangrijke beslissingen. Net als de andere kasselrijen

22 Algemene beschrijving van het archief verkreeg het Land van Waas in 1614 een consultatieve en in 1754 een beslissende stem in de Staten van Vlaanderen, waardoor de instelling - althans in theorie - invloed uitoefende op het bestuur van het graafschap. Daarnaast was het Hoofdcollege een rechtbank voor de inwoners van de Keure, die zowel voorzag in hoofdlasting als in rechtspraak in eerste aanleg en in beroep. Het Hoofdcollege was gevestigd in Sint-Niklaas. Vanaf het midden van de zestiende eeuw beschikte de instelling over een eigen gebouw, het Landhuis. Strikt genomen behoorden enkel de hoogbaljuw en de zeven hoofdschepenen tot het Hoofdcollege, maar ook de griffier en de pensionaris namen deel aan de vergaderingen en waren bijgevolg de facto lid van het college. Er waren diverse personeelsleden in dienst, waaronder ontvangers, kamerbodes, klerken van de griffie en een conciërge voor het Landhuis. Daarnaast deed het Hoofdcollege een beroep op advocaten en procureurs, die instonden voor het opvolgen van de processen van de instelling. Zij waren voornamelijk in dienst van de Raad van Vlaanderen en de Grote Raad van Mechelen. De solliciteur was de contactpersoon in de Geheime Raad en stond in voor het indienen en opvolgen van verzoekschriften bij deze instelling. Na de slag bij Fleurus kwamen de Oostenrijkse Nederlanden onder het bestuur van Frankrijk. Alle bestuurslichamen werden heringericht. Op 10 september 1794 kwam een commissaris naar Sint-Niklaas om het Hoofdcollege definitief op te heffen. De leden namen ontslag, maar de citoyens die de bestuurlijke administratie overnamen, bleef men aanduiden als chefcollège. Zij bleven nog tot begin 1796 actief. Ingevolge het decreet van 9 vendémiaire jaar IV (1 oktober 1795) werden de voormalige Oostenrijkse Nederlanden en het prinsbisdom Luik administratief geannexeerd bij de Franse Republiek en ingedeeld in negen departementen. Het Land van Waas maakte sindsdien deel uit van het Scheldedepartement. B. ARCHIEF 1. GESCHIEDENIS Het archief van het Hoofdcollege bleef gedurende lange tijd zeer beperkt in omvang en werd vermoedelijk thuis bij de griffier bewaard. In het begin van de zestiende eeuw werd het archief in een koffer naar de Abdij van Boudelo gebracht en in 1524 lieten de hoofdschepenen door een smid twee sloten voor de archiefkoffer maken 1. De bewaring van het archief op een ietwat afgelegen plaats noopte al snel tot het opstellen van een inventaris. Dit gebeurde in 1538 door griffier Jan de Neve in aanwezigheid van drie hoofdschepenen. In 1545, 1549 en 1553 brachten de hoofdschepenen bijkomende archiefdocumenten naar de abdij. Ze stelden hiervan telkens een inventaris op 2. In 1560, bij de definitieve goedkeuring door de Geheime Raad van de aankoop van het Landhuis, werd bepaald dat één van de twee kamers van het gebouw gebruikt moest worden voor het opstellen van de vonnissen, het houden van de vergaderingen en het bewaren van het archief 3. In 1564 kocht het Hoofdcollege een "secreet ende armoire" om daarin "alle slans 1 RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr De Abdij van Boudelo was een cisterciënzerabdij, gelegen in Klein-Sinaai, op de grens van Moerbeke, Stekene en Sinaai. De abdij werd gesticht in Zie Monasticon belge. Tome VII, deel 3, pp RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 3199, ff. 30 v.-32 r. 3 RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr

23 Algemene beschrijving van het archief reg[ist]res, brieven, processen ende andere zak[en] van d[en] lande" te bewaren 4. De koffer in de Abdij van Boudelo, die hoofdzakelijk middeleeuws archief omvatte, bleef waar hij was. Tijdens de Opstand in de Nederlanden moest de koffer meermaals in veiligheid gebracht worden. Zo werd hij in 1567 vanuit het Hof Te Voorde te Sint-Pauwels teruggebracht naar de Abdij van Boudelo 5. De koffer was er in 1566 ondergebracht om hem te beschermen tegen eventuele aanvallen op de abdij 6. In 1572 werd de koffer opnieuw enige tijd in veiligheid gebracht in het Hof Te Voorde en in 1578 werd hij overgebracht naar Antwerpen en Gent 7. Deze laatste verplaatsing was beslist geen overbodige maatregel, aangezien de Abdij van Boudelo op 8 augustus 1578 geplunderd werd door Gentse calvinisten. Op 20 oktober 1583, vlak voor de overgave van het Land van Waas aan Alexander Farnese, verleende het Hoofdcollege toelating aan de griffier om het archief indien nodig onder te brengen op oorlogsschepen of in de stad Antwerpen 8. De monniken van de Abdij van Boudelo vestigden zich vanaf 1584 in Gent. De archiefkoffer van het Hoofdcollege werd in deze periode vermoedelijk bewaard in het Landhuis of thuis bij één van de leden van het Hoofdcollege. In 1590 werd een inventaris opgesteld van de belangrijkste documenten in de koffer, waarna men hem samen met een andere, blauwe koffer omwille van de oorlogsdreiging tijdelijk naar een onbekende bestemming in Gent bracht 9. Op 20 maart 1602 beslisten de hoofdschepenen om de oude archiefkoffer onder te brengen in het huis van hoofdschepen Gijsbrecht Cortewille te Gent en het archief te inventariseren. Deze beslissing viel samen met de plannen om het Landhuis, dat door de oorlogsomstandigheden in verval geraakt was, te herstellen 10. De oudste bewaard gebleven archiefinventaris van het Hoofdcollege dateert van 6 december Er werd geen gebruik gemaakt van een systematische indeling, noch van archiefcodes. Het betreft een loutere opsomming van archiefbescheiden, die aanvangt met de registers 11. In 1646 kreeg de griffier de opdracht om oude rekeningen en andere documenten in een nieuwe koffer op te bergen, hiervan een inventaris op te stellen en de koffer naar Gent te brengen 12. Dit lijkt erop te wijzen dat de Gentse Abdij van Boudelo in deze periode als bewaarplaats diende voor het steeds groter wordende statisch archief van het Hoofdcollege. Tijdens de tweede helft van de zeventiende eeuw zorgde oorlogsdreiging er opnieuw voor dat archiefdocumenten in veiligheid moesten worden gebracht. Op 19 juli 1667 bevestigden de procurator en de onderprocurator van de Abdij van Boudelo in Gent de ontvangst van vier archiefkoffers uit handen van hoofdschepen Boudewijn de Jonghe 13. Enkele weken eerder had het Hoofdcollege beslist om de belangrijkste documenten te inventariseren en in veiligheid te brengen 14. Op 30 oktober 1667 besliste men om de documenten terug te brengen naar Sint- 4 RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr Hof Te Voorde behoorde toe aan Cornelis de Neve, griffier van het Hoofdcollege. 6 VAN NAEMEN F. (ed.), Chronique de François-Joseph de Castro, in: AKOKW, (10), p TROMMELMANS J., Lotgevallen van de Keure van Waas, Een geschiedenis van zeven eeuwen", in: AKOKW, 1988 (91), p RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 389, f. 12 v. 11 RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 391, f. 95 v. 13 RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 25, f. 183 v. 14 RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 394, f. 29 r. 23

24 Algemene beschrijving van het archief Niklaas 15. De rust bleef echter niet lang duren. Op 10 mei 1668 besliste het Hoofdcollege om acht archiefkoffers naar Antwerpen te brengen. Deze beslissing werd genomen nadat men had vernomen dat Franse troepen de Brugse Vaart gepasseerd waren. De koffers werden naar de Abdij van Sint-Salvator gebracht 16. Over de terugkeer van de koffers worden we nergens ingelicht. In oktober 1675 werden zes archiefkoffers en "het casken met de aude chartres" tijdelijk naar dezelfde abdij gebracht omwille van militaire dreiging 17. Op 18 april 1676 volgde een nieuwe actie om het archief in veiligheid te brengen. Dit keer wendde men zich tot de paters oratorianen te Temse 18. Op 13 juni 1676 besliste het Hoofdcollege om de koffers terug te brengen naar het Landhuis 19. In december van hetzelfde jaar werd een deel van het archief overgebracht naar de Abdij van Boudelo te Gent 20. Op 14 oktober 1677 begon de griffier met het uitpakken van de koffers die naar Temse en naar Gent gestuurd waren. Tevens begon hij met het ordenen van de documenten, "aenghesien de sel[ve] in [de] absen[tie] van [de] heeren en [de] greffier confusel[ijk] en[de] al over hoop in [de] coffers waeren ghesmeten door haeste" 21. Het is een uitspraak die wellicht typerend is voor de talloze verhuizingen die het archief van het Hoofdcollege meemaakte. Op 13 december 1681 werd het archief geïnventariseerd door hoofdschepen Guillaume François van der Sare 22. De archiefbescheiden werden geordend naargelang hun bewaarplaats: in de koffers met de nummers 1, 2, 5, 6, 7 en 8 bevonden zich de stukken met betrekking tot de Generaliteit, de koffers met de nummers 3 en 4 bevatten de stukken met betrekking tot de Keure. Er waren op dat moment nog steeds geen archiefcodes in gebruik, met uitzondering van een beperkt aantal registers, die gekenmerkt waren door letters van A tot en met Z 23. In hetzelfde jaar stelde van der Sare alfabetische indices en inhoudsopgaven op voor deze registers 24. In 1700 vernieuwde hij zowel de indices als de inhoudsopgaven 25. In het najaar van 1683 werd het archief van het Hoofdcollege nogmaals geëvacueerd. Eerst bracht men de koffers naar Temse bij de oratorianen en toen ook daar de dreiging te groot werd, bracht men het archief onder in een gehuurde kamer te Antwerpen. Na enkele weken werd beslist om de koffers terug te brengen, aangezien men geregeld stukken nodig had 26. In januari 1684 volgde een nieuwe transfert naar Antwerpen RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 394, ff. 55 r.-v. 16 RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 394, ff. 85 v.-86 v. Het betrof een cisterciënzerabdij, gesticht in Ook Abdij van Pieter Pots genaamd. Zie Monasticon belge, Tome VIII, deel 1, pp RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 397, f. 105 r. en f. 110 v. 18 RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 398, f. 61 r. De oratorianen werden in het bisdom Gent geïntroduceerd door bisschop Antoon Triest, bij wie ze vanwege hun strenge opvattingen in hoog aanzien stonden. In het Land van Waas namen ze alle parochiale verantwoordelijkheden op zich te Temse ( ) en Sint-Niklaas ( ) (WEEMAES R., "Kloosters en kloosterleven", p. 166 en p. 170). 19 RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 398, ff. 80 v.-81 r. 20 RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 398, ff. 145 v.-146 v. 21 RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 399, f. 35 v. 22 RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 402, f. 194 r. De inventarisatie vond plaats ter voorbereiding van een nieuwe vlucht van het archief van het Hoofdcollege als gevolg van de dreiging van een Franse inval. 23 RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 32 en nr RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 403, ff. 82 v.-83 r., ff. 92 r.-v., f. 101 r. en f. 112 r. Het archief werd ondergebracht bij een zekere weduwe van Reusel. 27 RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr. 403, f. 144 v. en f. 146 r. Dit keer werd het archief naar het huis van ene Gillis van Hoye gebracht. 24

25 Algemene beschrijving van het archief Voor wat betreft de eerste helft van de achttiende eeuw beschikken we niet over informatie in verband met het beheer van het archief van het Hoofdcollege. Het gebrek aan inventarissen doet vermoeden dat het met het archiefbeheer niet zo goed gesteld was. Ongetwijfeld groeide de nood aan een geschikte bewaarplaats voor het volledige archief. Hieraan werd pas na 1750 tegemoet gekomen. Op 3 september 1754 verleende Maria Theresia aan de hoofdschepenen de toelating om het in 1728 verworven gebouw met aanpalende grond, grenzend aan het Landhuis, te mogen behouden om er het archief van de kasselrij te bewaren 28. Het was wachten tot de afschaffing van de instelling vooraleer een nieuwe inventaris van het archief werd opgesteld. De wet van 5 brumaire jaar V (26 oktober 1796) beval de overbrenging van de archieven van de afgeschafte instellingen naar de hoofdplaats van het departement. In Oost-Vlaanderen werd deze wet niet overal even goed opgevolgd, aangezien er onvoldoende lokalen waren voor de opvang van een dergelijke hoeveelheid archief. Bijgevolg bleef het archief van het Hoofdcollege van het Land van Waas, samen met het archief van het Leenhof, in het voormalige Landhuis te Sint-Niklaas. Ingevolge het besluit van 9 brumaire jaar V (30 oktober 1796) werd een zekere Johannes Josephus van der Heyden aangesteld tot commissaris voor de "triage" van het archief van de kasselrij 29. Op 26 pluviose jaar VI (14 februari 1798) beëindigde hij zijn opdracht. Van der Heyden maakte aparte inventarissen van het zogenaamde administratief archief, het gerechtelijk archief en het archief met betrekking tot de dorpen. Hij kenmerkte elke serie met een bepaalde letter. Voor het administratief archief, dat het meest omvangrijk was, volgden na de letters A tot en met Z nog AA tot en met ZZ, A3 tot en met Z3, A4 tot en met Z4, A5 tot en met Z5, A6 tot en met Z6, A7 tot en met Z7 en A8 tot en met K8. Het gerechtelijk archief werd op dezelfde wijze geordend, maar was veel minder omvangrijk. De laatste code was F4. Het archief met betrekking tot de parochies werd per parochie in numerieke volgorde beschreven 30. Op 9 december 1808 werd het Landhuis verkocht 31. Dit had voor gevolg dat de archieven van het Hoofdcollege en het Leenhof in mei 1809 overgebracht werden naar het stadhuis van Sint- Niklaas 32, waar ze zouden blijven tot de overdracht naar het Rijksarchief. In uitvoering van artikel 100 van de Gemeentewet van 1836, die aan alle gemeenten opdroeg om een inventaris van hun archief op te stellen en naar de Algemeen Rijksarchivaris op te sturen, stelde de stad Sint-Niklaas een inventaris op van het kasselrij-archief. Deze inventaris werd afgesloten op 18 januari In de inventaris werden eerst de gedrukte boeken van het Hoofdcollege beschreven. Nadien volgden de registers en in een derde afdeling volgden de losse stukken. De vierde afdeling tot slot bevatte de stukken met betrekking tot de dorpen van de kasselrij VERWERVING Bij koninklijk besluit van 17 december 1851 werden de rijksarchivarissen verplicht om een jaarlijks verslag te maken voor de Algemeen Rijksarchivaris met mogelijkheid om voorstellen te doen inzake het beleid. De Gentse rijksarchivaris Polydore Charles van der Meersch stelde 28 RABN, Hoofdcollege Land van Waas, nr RABN, Scheldedepartement, nr. 8092/1. 30 Johannes Josephus van der Heyden maakte ook een catalogus van de boeken en een inventaris van de inboedel van het Landhuis. Samen met de inventarissen van het archief werden deze bescheiden toegevoegd aan het archief van het Scheldedepartement. 31 GEERTS J., Notice sur le Landhuis ou Maison dite du Pays de Waes", in: AKOKW, (6), p TROMMELMANS J., op. cit., p ARA, Handschriftenverzameling, nr. 2802/20. 25

26 Algemene beschrijving van het archief reeds in zijn eerste verslag de noodzaak vast om de archieven van het Land van Waas, het Land van Aalst en het Land van Dendermonde te verwerven. Op 9 augustus 1853 gaf de Minister van Binnenlandse Zaken opdracht aan de gouverneur van Oost-Vlaanderen om de noodzakelijke maatregelen te nemen voor de overdracht van deze archieven. Van der Meersch ging in uitvoering hiervan naar de betrokken stadsbesturen om concrete afspraken te maken. Als eerste, op 10 oktober 1853, ging hij naar Sint-Niklaas, waar schepen Paul Parrin hem te woord stond. Parrin betwistte de rechten van de Staat op het archief en eiste bovendien een schadevergoeding voor de bewaring ervan gedurende meer dan vijftig jaar. Het kostte volgens van der Meersch heel wat moeite om tot een akkoord te komen. Vervolgens bracht de rijksarchivaris vergelijkbare bezoeken aan Dendermonde en Aalst. Pas nadat de Minister van Binnenlandse Zaken in zijn brief van 23 december 1853 aan de gouverneur te kennen had gegeven te zullen instaan voor de kosten van de overdracht, ondernam van der Meersch verdere stappen. Eind april en begin mei 1854 stelde hij overdrachtslijsten op voor de archieven van het Land van Dendermonde en het Land van Aalst. Als laatste, op 16 mei 1854, keerde hij terug naar Sint-Niklaas. Het lokaal waar de archieven op 10 oktober 1853 nog in betrekkelijke orde opgeslagen waren, was ondertussen in gebruik als magazijn voor militaire kledij. De archiefbescheiden waren verhuisd naar de zolders van het stadhuis en verkeerden in grote wanorde. Van der Meersch en zijn assistent hadden negen dagen nodig om de overdrachtslijst op te stellen. Toen hij wou overgaan tot de eigenlijke overdracht, stelde zich een nieuw probleem: de stad Sint-Niklaas weigerde om de boeken en de kaarten en plans over te dragen 34. Het archief van het Land van Waas werd uiteindelijk op 5 augustus 1854 overgedragen aan het Rijksarchief te Gent 35. De overdrachtslijst telde nummers en werd ondertekend door Polydore Charles van der Meersch, archivaris van het Rijksarchief te Gent, en François Bernard De Munck-Moerman, burgemeester van Sint-Niklaas 36. Niet alle nummers van de overdrachtslijst werden overgedragen. De volgende bestanddelen kwamen blijkens de verklaring van overdracht nooit in het Rijksarchief terecht: 1 De boeken (nrs. 1-79) 37 ; 2 De kaarten van lokaal belang voor Sint-Niklaas (nrs. 1072, 1086bis, 1087, , , ) 38 ; 3 De minuten van notarissen residerend te Sint-Niklaas (nrs , , 861, 863, 868, ) 39 ; 4 De nummers die men niet terugvond (nrs. 240, 264, 327, 534, , 587, 591, 595, 650, 652, 673, , 679, 687, 690, 800, 834, , , 869, 883, 887, 891, 893, 895, 910, 954, 986, , 1030, 1041, 1044, 1062, , 1098, 1104, 1106, 1110, 1120, 1133, , , 1178, 1187, 1195, 1203, 1211, 1251, 1261). 34 RAG, Secretariaatsarchief, Briefwisseling, nr Het Rijksarchief in de Provinciën. Overzicht van de fondsen en verzamelingen. I. De Vlaamse provinciën, p. 153 (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Overzichten, 3) (Brussel, 1975). 36 De overdrachtslijst werd onder het nummer 0 bewaard bij het archief van de kasselrij. Het register werd overgebracht naar het centraal dossier van het Rijksarchief te Beveren, nr (Kasselrij Land van Waas). 37 Deze boeken vormden de basiscollectie van de stadsbibliotheek van Sint-Niklaas, die in 1855 werd opgericht. Ze zijn momenteel een onderdeel van het Fonds Merkwaardige Boeken van de bibliotheek. 38 Slechts enkele kaarten konden geïdentificeerd worden in het oud archief van Sint-Niklaas. Het betreft de nummers , beide kaarten van Sint-Niklaas door landmeter Jeremias Semeelen (SASN, Oud archief Sint-Niklaas, nrs ). 39 Deze minuten werden overgedragen aan het Hoofdcollege in uitvoering van het edict van 30 september 1780, dat de bewaring regelde van de minuten van overleden notarissen. Ze bevinden zich nog altijd in het stadsarchief van Sint-Niklaas (SASN, Oud archief Sint-Niklaas, nrs ). 26

27 Algemene beschrijving van het archief Betreffende deze ontbrekende nummers stuurde de Algemeen Rijksarchivaris op 18 oktober 1854 een brief naar van der Meersch met de vraag om meer uitleg. Deze antwoordde dat hij zich voor het opstellen van de overdrachtslijst had gebaseerd op de door de stadsdiensten opgestelde inventaris uit Aangezien de archieven in grote wanorde verkeerden, vond van der Meersch verschillende nummers niet terug. Hij vermoedde echter dat deze nummers met andere liassen waren samengebonden en hij ging ervan uit dat ze bij een definitieve inventarisatie teruggevonden zouden worden. Om deze reden had hij ze opgenomen in de overdrachtslijst 40. Nazicht van de overdrachtslijst leert ons dat deze, zoals van der Meersch al aangaf, inderdaad een kopie is van de inventaris uit Het enige verschil was dat er een doorlopende nummering werd aangebracht. Voor de nummers die hij niet terugvond, maakte van der Meersch een nummer aan, maar hij nam de beschrijving niet over op de overdrachtslijst, zodat het een leeg nummer werd 41. Na de overdracht zou het archief gedurende 135 jaar in Gent bewaard blijven. In oktober 1989 werd het bestand overgebracht naar het Rijksarchief te Beveren 42. Sinds de overdracht werden geregeld bescheiden aan het archief toegevoegd, die in sommige gevallen terecht, maar in veel andere gevallen onterecht waren. Het ging zowel om bescheiden afkomstig uit andere archiefbestanden, bewaard in het Rijksarchief, als om schenkingen 43. De meest recente aanvullingen gebeurden naar aanleiding van de inventarisatie van de archieven van de Staten van Vlaanderen 44, van de schepenbank van Vrasene en Sint- Gillis 45 en van het Land van Aalst 46. Ook de huidige inventarisatie bracht de verwerving van archief teweeg. De bescheiden van het Hoofdcollege die in het stadhuis van Sint-Niklaas vermengd geraakt waren met het archief van de schepenbank van Sint-Niklaas en Nieuwkerken werden overgebracht naar het Rijksarchief te Beveren. Een deel van deze bescheiden was reeds afgezonderd in de inventaris van het oud archief van Sint-Niklaas 47. Een ander deel kwam pas tijdens de huidige 40 RAG, Secretariaatsarchief, Briefwisseling, nr Dit blijkt bijvoorbeeld uit de rubriek "Verrebroek", die in de inventaris uit 1850 zes nummers bevat. In de overdrachtslijst werden eveneens zes nummers voorzien, maar de "Renten charters van Verrebroeck, ", die van der Meersch niet terugvond, werden niet opgenomen. Als gevolg hiervan liet van der Meersch het bewuste nummer (1251) open. Het heeft er alle schijn van dat de verdwenen nummers, zoals ook in dit geval, nooit meer opdoken. 42 RAG, Aanwinstenregister Het ressort van het Rijksarchief te Beveren, voorheen beperkt tot achttien gemeenten van het bestuurlijk arrondissement Sint-Niklaas, werd in 1989 uitgebreid tot het gerechtelijk arrondissement Dendermonde. Zie hierover: Het Rijksarchief in de Provinciën. Overzicht van de fondsen en verzamelingen. I. De Vlaamse provinciën, p. 89 en p. 92 (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Overzichten, 3) (Brussel, 1975). 43 De belangrijkste daarvan zijn de schenkingen De Potter. Er zijn in het Rijksarchief te Gent vele schenkingen De Potter geweest, zowel in de negentiende als in de twintigste eeuw. Aangezien de charters onder bisnummers beschreven werden, mogen we ervan uitgaan dat de schenkingen plaatsvonden na de inventarisatie in De schenkingen zijn evenwel niet terug te vinden in de aanwinstenregisters van het Gentse Rijksarchief. 44 NUYTTENS M., van het archief van de Staten van Vlaanderen (Rijksarchief te Gent, sen, 67) (Brussel, 1986). 45 VERSCHAEREN J., van het oud archief van Vrasene en Sint-Gillis (Rijksarchief te Beveren, sen, 8) (Brussel, 1986). 46 VAN ISTERDAEL H., Archief van het Land van Aalst, (1814) (Rijksarchief te Beveren, sen, 11) (Brussel, 1994). 47 DENYS J., BUNTINX J. en STOOP A., Sint-Niklaas: van het oud archief, nrs (Sint- Niklaas, 1957). 27

28 Algemene beschrijving van het archief inventarisatie aan het licht 48. In ruil voor deze bescheiden zal het stadsarchief van Sint- Niklaas bescheiden ontvangen van diverse lokale archiefvormers, die met het archief van het Hoofdcollege vermengd geraakt waren 49. Hiertoe zal een overeenkomst worden afgesloten tussen de Algemeen Rijksarchivaris en de burgemeester van Sint-Niklaas 50. III. INHOUD EN STRUCTUUR A. BEREIK EN INHOUD De inventaris beschrijft stukken die gevormd werden van de dertiende tot en met de achttiende eeuw. De zeventiende en de achttiende eeuw zijn met voorsprong het best vertegenwoordigd, maar ook uit de zestiende eeuw en zelfs uit de hieraan voorafgaande periode bleef relatief veel materiaal bewaard. Het geografisch gebied van de kasselrij omvat 28 parochies, met name: Lokeren, Daknam, Waasmunster, Elversele, Tielrode, Bazel, Kruibeke, Zwijndrecht, Melsele, Vrasene, Sint- Gillis, Sint-Niklaas, Nieuwkerken, Kemzeke, Sint-Pauwels, Stekene, Belsele, Sinaai, Moerbeke, Haasdonk, Burcht, Eksaarde, Rupelmonde, Temse, Beveren, Kieldrecht, Kallo en Verrebroek. Het spreekt voor zich dat voor de studie van elk van deze dorpen de raadpleging van het archief van het Hoofdcollege nuttig kan zijn. Gezien zijn ligging in het graafschap Vlaanderen, is in het archief van de instelling ook heel wat materiaal terug te vinden met betrekking tot de geschiedenis van de steden en kasselrijen van het graafschap, hoofdzakelijk deze van het Gents kwartier. Tot slot bevat het archief ook gegevens met betrekking tot de ambachten Hulst en Axel, die vanaf 1648 tot de Republiek behoorden. Hoewel de stukken in verband met fiscale en militaire aangelegenheden zonder twijfel een omvangrijk deel van het geheel uitmaken, kan men in het archiefbestand stukken aantreffen in verband met zowat alle denkbare aspecten van het maatschappelijk leven. B. SELECTIES EN VERNIETIGINGEN Een zeer beperkt aantal bestanddelen werd met toestemming van de Algemeen Rijksarchivaris vernietigd 51. Het betreft afschriften van vijf rekeningen voorgelegd door ontvanger Jacques Zaman van ommestellingen in de Generaliteit, afkomstig uit de oude nummers en De rekeningen, die uit de zeventiende eeuw dateren, bevonden zich in een dusdanig slechte staat dat raadpleging onmogelijk was geworden. De vernietiging was verantwoord, aangezien de originelen van deze rekeningen in goede staat bewaard zijn. 48 Het betreft de nummers 51-52, en delen van de nummers Het betreft hoofdzakelijk stukken van de schepenbanken van Sint-Niklaas-Nieuwkerken, van de heerlijkheid Het Beverse te Sint-Niklaas, Waasmunster en Belsele en van de heerlijkheden Puienbeke, Paddeschoot en Aarschot te Sint-Niklaas en Belsele. We merken hierbij op dat hoewel Sinaai en Belsele deelgemeenten zijn van Sint-Niklaas, de bescheiden gevormd door de schepenbank van Sinaai-Belsele en door de heerlijkheden gelegen op het grondgebied van Sinaai en van Belsele in het Rijksarchief te Beveren bewaard worden en niet in het stadsarchief van Sint-Niklaas. 50 In het verleden vonden reeds vergelijkbare ruiloperaties plaats. Onderhandelingen met het stadsbestuur van Oudenaarde leidden begin 1984 tot een archiefruil, waarbij de stukken die in het stadsarchief van Oudenaarde bewaard werden onder de rubrieken "Kasselrij" en "Kasselrijgebouw" aan het Rijksarchief te Ronse werden overgedragen. Op 5 april 1993 werd een overeenkomst gesloten tussen het Rijksarchief en de stad Aalst om de archiefbescheiden van de stad Aalst die aangetroffen werden bij de inventarisatie van het Land van Aalst te ruilen met archief van het Land van Aalst dat achtergebleven was te Aalst. 51 De toestemming dateert van 15 juni Zie RABN, Centraal dossier, nr