Dilemma s voor het toekomstige landoptreden

Transcriptie

1 Dilemma s voor het toekomstige landoptreden Rob de Wijk De afgelopen jaren is de Nederlandse krijgsmacht omgevormd tot een expeditionaire krijgsmacht die in het gehele spectrum kan worden ingezet. De aanzet daartoe werd gegeven in de Defensienota van Deze nota richtte zich op twee elementen van herstructurering: modernisering en verkleining van de krijgsmacht. De afgelopen jaren wordt steeds meer aandacht gevraagd voor een derde element: transformatie, gericht op nieuwe vormen van optreden en doctrinaire innovatie. In deze bijdrage schets ik de dilemma s en politieke keuzen die de herstructurering van de krijgsmacht met zich mee brengt. Mijn stelling is dat er een discrepantie is tussen de krijgsmacht waarover Nederland beschikt en de politieke bereidheid deze volledig te benutten. Dit vereist een nieuw debat over politieke ambities en het opnieuw bepalen van het type krijgsmacht waarover Nederland wil beschikken. In dit artikel belicht ik met name de gevolgen voor de Koninklijke Landmacht. Ontwikkelingen in de taakuitvoering en trends De afgelopen vijftien jaar hebben de taken van de krijgsmacht zich geleidelijk ontwikkeld. Het einde van deze ontwikkeling is overigens niet in zicht. Allereerst verschoof de nadruk van de klassieke verdediging van het NAVO-grondgebied, naar de bescherming van belangen en waarden elders in de wereld. Belangen kunnen breed worden geïnterpreteerd. Hieronder vallen ondermeer het handhaven van de internationale vrede en veiligheid; het creëren van lokale en regionale stabiliteit; het voorkomen van terroristische aanslagen; en het beschermen van economische belangen. Onder waarden valt het handhaven en brengen van democratie en humaniteit. Het beschermen van belangen en waarden eist de offensieve inzet van militaire macht binnen een breder kader van coercion of dwangdiplomatie, gericht op het afdwingen van gedragsveranderingen bij tegenstanders. Dit is een fundamenteel andere toepassing van militaire macht dan de klassieke verdedigingstaak die van oudsher aan krijgsmachten is toebedeeld. Ten tweede kwam meer nadruk te liggen op de vredesoperaties. Deze taak ontwikkelde zich geleidelijk van eenvoudige vredebewarende operaties naar complexe en risicovolle stabilisatieoperaties. Ten derde werd een oude taak in een nieuwe jas gestoken: de bescherming van het nationale grondgebied. Het internationale terrorisme maakt duidelijk dat ook Nederland doelwit kan zijn. De krijgsmacht is in toenemende mate vangnet voor civiele autoriteiten. Parallel aan de herstructurering zijn drie trends zichtbaar geworden. Ten eerste duren oorlogen of gevechtsoperaties steeds korter, terwijl de daaropvolgende stabilisatieoperaties lang duren; gemiddeld zeven jaar. De korte oorlogen zijn onder meer verklaarbaar door het technologische overwicht van het Westen, met name van de Amerikanen. Zij zijn in staat om snelle militaire overwinningen, met minimale eigen verliezen en aanvaarbare niveaus van collaterale schade te boeken. Een belangrijke bijdrage aan deze trend is de ontwikkeling van innovatieve concepten als Effects Based Operations (EBO) en Network Enabled Operations (NEO) en daarbij behorende ontwikkelingen in de doctrine. De lange duur van stabilisatieoperaties wordt verklaard door het feit dat politieke overwinning moet worden behaald. Stabilisatie is immers gericht op de verzoening van bevolkingsgroepen. Hoewel er vaak geen alternatieven zijn, is een buitenlandse mogendheid daarvoor niet per definitie de aangewezen partij. De kans dat een buitenlandse mogendheid als bezetter wordt gezien is groot. De reacties die dit oproept, bemoeilijkt het brengen van stabiliteit. 1

2 De tweede trend is de grotere nadruk op joint en combined. Airpower is steeds meer een kritische succesfactor voor landoperaties; gevechtsoperaties worden ingeleid met strategische aanvallen tegen bijvoorbeeld commandocentrales, vliegvelden en luchtverdediging. De derde belangrijke trend is dat conventionele militaire operaties waarbij reguliere strijdkrachten tegenover elkaar staan op de achtergrond raken. Ongeveer 90 procent van de conflicten zijn interstatelijk en worden gekenmerkt door onconventionele vormen van optreden door irreguliere strijdgroepen. Zij passen asymmetrische tactieken toe, zoals terrorisme en guerrilla. Een wezenlijke probleem is dat westerse krijgsmachten, afgezien van kleine aantallen speciale eenheden, niet op dit type oorlogsvoering zijn voorbereid. Het voorgaande vereist een Koninklijke Landmacht die ruwweg drie soorten capaciteiten kan leveren: Snel inzetbare gevechtseenheden voor relatief kortdurende expeditionaire operaties ver buiten Nederland; eenheden voor langdurige stabilisatieoperaties; eenheden en specifieke capaciteiten als back-up voor binnenlandse terrorismebestrijding. Ten aanzien van de taakuitvoering worden de volgende globale eisen gesteld: Flexibiliteit en multifunctionaliteit noodzakelijk voor het optreden tegen reguliere en irreguliere strijders, ook onder wisselende geografische en klimatologische omstandigheden; interoperabiliteit voor joint en combined optreden in wisselende coalities; netwerkgerichtheid waarbij de Koninklijke Landmacht modules inbrengt in een netwerk van multinationale eenheden. De hiervoor genoemde ontwikkelingen in de taakuitvoering en trends vereisen continue herstructurering van de krijgsmacht, waarbij steeds meer de nadruk op transformatie ligt. EBO en NCO zijn daarbij richtinggevende concepties. Transformatie heeft de volgende positieve effecten: Het tempo van gevechtsoperaties zal sterk worden opgevoerd, waardoor oorlogen korter duren en de eigen verliezen en collaterale schade worden geminimaliseerd. De effectiviteit van stabilisatieoperaties zal sterk verbeteren vanwege de sterk verbeterde situational awareness, waardoor vroegtijdig kan worden ingegrepen en escalatie kan worden voorkomen. Mogelijk kunnen krijgsmachten zodanig worden getransformeerd dat dezelfde eenheden zowel conventionele als onconventionele gevechtsoperaties kunnen uitvoeren. Afkalvende politieke ambities De herstructurering van de krijgsmacht is in Nederland voortvarender aangepakt dan in andere landen. De Nederlandse krijgsmacht is relatief goed inzetbaar en is feitelijk een verkleinde versie van de krijgsmacht van landen als Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. De onderstaande tabel geeft aan hoe de Nederlandse krijgsmacht binnen de NAVO scoort: 2

3 Type strijdkracht full spectrum force volledig expeditionair beperkt expeditionair stabilisatiemacht vredesmacht geen capaciteiten Land Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Nederland Spanje en Italië na herstructurering België, Canada, Denemarken, Duitsland, Noorwegen Polen en Turkije Bulgarije, Estland, Griekenland, Letland, Litouwen,Luxemburg, Portugal, Roemenië, Slovenië, Slowakije, Tsjechië IJsland Nederland wordt momenteel ingehaald. Daarvoor zijn drie redenen aanwijsbaar. Ten eerste zijn na enige vertraging andere NAVO-landen de weg van de herstructurering ingeslagen. Grote landen streven Nederland daarom vanzelfsprekend voorbij. Ten tweede eisen bezuinigingen hun tol. Zo wordt de verscheidenheid aan middelen en capaciteiten verkleind en is de investeringsquote te gering om bijvoorbeeld de Koninklijke Landmacht volledig inzetbaar te maken. Ten derde ontbreekt in Nederland het politieke debat over defensie. Het gevolg van deze ontwikkelingen is een merkwaardige discrepantie tussen politieke ambities en capaciteiten van de krijgsmacht. Het onderstaande schema geeft de relatie tussen politieke ambities en de daarvoor vereiste krijgsmacht: gemiddelde risicobereidheid gemiddeld profiel, hoge risicobereidheid hoog profiel, hoge risicobereidheid mondiale verantwoordelijkheden Politieke ambities Vereiste landstrijdkrachten Voorbeelden van middelen voor landstrijdkrachten geen ambities geen eenheden of enige transportcapaciteit, bases logistieke steun laag profiel, geringe risicobereidheid vredesmacht vredebewarende eenheden (lichte infanterie) laag profiel, gemiddelde risicobereidheid stabilisatie en reconstructie idem, plus eenheden voor vrede-afdwingende taken uitgerust met pantservoertuigen, zwaardere wapens zoals mortieren etc. gemiddeld profiel, beperkt expeditionair, niche- idem, plus speciale capaciteiten beperkt expeditionair, early entry volledig expeditionair full spectrum force eenheden, NBC, ISTAR etc. idem, plus specifieke eenheden zoals Air Manoeuvre idem, plus expeditionaire gemechaniseerde eenheden het hele scala aan middelen In Nederland is dus sprake van een paradoxale situatie. Er is een krijgsmacht die feitelijk volledig expeditionair is, terwijl het politieke ambitieniveau laag tot gemiddeld is, gekoppeld met een lage tot gemiddelde risicobereidheid. Dit betekent dat gevechtseenheden vooral worden ingezet voor stabilisatieoperaties. Er lijkt weinig politieke bereidheid te bestaan een brigadetaakgroep voor risicovolle gevechtsoperaties in te zetten. Gevechtsoperaties worden bij voorkeur uitgevoerd met jachtvliegtuigen. 3

4 Het defensiebudget staat sinds het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw voortdurend onder druk. Maar sinds de enkele jaren is nieuwe, sluipende trend zichtbaar: politieke ambities en militaire capaciteiten worden in evenwicht gebracht. Het kabinet Balkenende I besloot, mede als gevolg van een nieuwe ronde bezuinigingen, niet langer vier, maar drie vredesoperaties gelijktijdig uit te voeren. Minister van Defensie Kamp gaf in zijn Prinsjesdagbrief in 2003 aan op welke wijze de laatste bezuinigingen worden verwerkt. Wat de Koninklijke Luchtmacht betreft, wordt vooral het voortzettingsvermogen verbeterd, bijvoorbeeld door het vergroten van de pantserinfanteriecapaciteit en de uitbreiding van het Korps Commando Troepen (KCT). De Prinsjesdagbrief kondigde voorts een geheel parate Koninklijke Landmacht aan, omdat alle mobilisabele eenheden worden afgeschaft. Dit betekent echter niet dat de landmacht geheel inzetbaar is. Er is een te kort aan gevechtsondersteuning en logistiek. Daardoor is het slechts mogelijk een brigadetaakgroep in te zetten, mits in het operatiegebied geen grote afstanden behoeven te worden overbrugd. Bovendien is de inzet van deze brigadetaakgroep slechts mogelijk als eerst de overige operaties worden gestaakt. Gebrek aan middelen doet ook de vraag rijzen of de Koninklijke Landmacht in staat is het hele transformatietraject te doorlopen. Tot slot neemt door het afschaffen van de Multiple Launch Rocket Systems (MLRS) de gevechtskracht van de Koninklijke Landmacht af. Voorzien van het nieuwe Army Tactical Missile System zou dit wapensysteem door zijn langere dracht de risico s voor ingezette landmachtmilitairen verkleinen en de effectiviteit van gevechtsoperaties hebben kunnen vergroten. Deze conclusie wordt overigens versterkt door maatregelen als het niet door laten gaan van de aanschaf van tactische kruisvluchtwapens voor de Nederlandse fregatten. Herdefiniëring van het ambitieniveau Als gevolg van de sluipende verlaging van het politieke ambitieniveau en het streven naar een nieuw evenwicht met militaire capaciteiten is het van belang deze opnieuw te definiëren. Daarvoor dient de volgende redenering: 1. Nederland is, afhankelijk van de rekenwijze, de elfde tot vijftiende economische macht in de wereld. 2. Nederland is het zesde exportland in de wereld. 3. Nederland is voor het economisch welzijn alsmede de politieke en sociale stabiliteit afhankelijk van vreedzame en stabiele verhoudingen in de wereld, ongehinderde handelsroutes en de verzekerde toevoer van grondstoffen. 4. De positie van Nederland is zodanig dat het overal ter wereld belangen heeft en het zich daarom politiek geen free riding kan veroorloven. 5. Nederland is lid van internationale organisaties. Dit schept gezien de statuur van Nederland verplichtingen. 6. De grondwet stelt dat Nederland een krijgsmacht heeft ter bescherming van haar belangen ter bevordering van de internationale rechtsorde. en van de keuze voor een krijgsmacht De Verenigde Staten is de enige supermacht met mondiale verantwoordelijkheden en heeft daarom als enige een full spectrum force. Bij grote Europese landen als het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland, Spanje en Italië, past een volledig expeditionaire krijgsmacht. Landen als Nederland en Canada die in de subtop bivakkeren zouden ten minste over een beperkte expeditionaire krijgsmacht moeten beschikken. Nederland heeft op papier een volledig expeditionaire krijgsmacht, maar mist feitelijk de gevechtsondersteuning en logistiek om meer dan een brigadetaakgroep in te zetten. Om budgettaire redenen zal dit niet veranderen. Nederland kan in de praktijk aan een gevechtsoperatie op het niveau van een 4

5 brigadetaak deelnemen, aan meerdere stabilisatieoperaties op bataljonsniveau of aan een stabilisatieoperatie op het niveau van een brigadetaakgroep. Ook in de internationale betrekkingen geldt dat de sterkste schouders de sterkste lasten moeten dragen. Door marginalisatie van Defensie kan Nederland zich tot free rider ontwikkelen. Een dergelijke ontwikkeling past niet bij Nederland, dat ruim 185 landen achter zich heeft en zich een van de belangrijkste geïndustrialiseerde mogendheden mag noemen. Nederland dient dus zijn verantwoordelijkheden nemen. Dit vereist de politieke ambitie ook met landstrijdkrachten aan risicovolle gevechtsoperaties deel te nemen. Daarvoor is het cruciaal dat voldoende middelen beschikbaar zijn voor transformatie. Immers, innovatieve doctrines als EBO en NCO houden de belofte in dat gevechtsoperaties korter duren, de eigen verliezen beperkt blijven en de collaterale schade binnen de perken blijft. Aangezien moderne oorlogen kort duren is early entry van groot belang. Dit betekent dat Nederland prioriteit moet geven aan snel inzetbare gevechtscapaciteit. Een realistische bijdrage van de Koninklijke Landmacht is een brigadetaakgroep. Immers reeds in de Defensienota 1993 werd de brigade gezien als minimum omvang van de bijdrage aan gevechtsoperaties. Een brigadetaakgroep dient te worden gebouwd rond de luchtmobiele brigade, die samen met delen van de andere landmachteenheden zoals het KCT, alsmede (delen van) het Korps Mariniers kan worden ingezet. Het transformatieproces dient zich met voorrang op deze eenheden te richten, hetgeen moet blijken uit certificering voor de NATO Response Force (NRF) en de geschiktheid voor de Battle Groups van de Europese Unie. De brigadetaakgroep vormt dus het vermogen van de Koninklijke Landmacht om aan grootschalige, intensieve gevechtsoperaties deel te nemen. Eenheden zijn daarvoor specifiek voor geoefend, worden daar specifiek voor ingezet en moeten de beschikking hebben over eigen gevechtsondersteuning en logistiek om snelle inzet mogelijk te maken, zonder dat een stabilisatieoperatie moet worden beëindigd. Dit vereist uitbreiding van de huidige logistieke capaciteit en gevechtsondersteuning. Het concept van verbonden wapens dat onlosmakelijk is verbonden aan gevechtsoperaties wordt opnieuw gedefinieerd. Dit concept is door de ontwikkeling van EBO en NCO in zijn huidige vorm achterhaald. Het netwerk vormt de verbonden wapens; niet de wapensystemen binnen afzonderlijke brigades. De toekomst is aan relatief kleine eenheden, maximaal van bataljonsgrootte, terwijl het niveau van verbonden wapens minimaal brigadeomvang eist. Nieuwe high tech-bataljons worden door middel van geavanceerde ICT met elkaar verbonden. Real time-informatie wordt door deze eenheden gedeeld en gekoppeld aan wapensystemen die sneller dan voorheen kunnen worden ingezet. Het tempo en daarmee de effectiviteit van de inzet van early entry-eenheden die volgens de doctrines van EBO en NCO optreden, wordt daardoor sterk vergroot. Deze vorm van optreden kan ook worden toegepast voor stabilisatieoperaties. Stabilisatie Daarnaast is het van belang dat Nederland aan stabilisatie- en reconstructieoperaties deelneemt. Relatief eenvoudige, klassieke vredesoperaties in VN-verband dienen aan minder ontwikkelde landen te worden overgelaten. Hoogontwikkelde, geïndustrialiseerde landen met een geavanceerde krijgsmacht dienen zich in complexe, veeleisende stabilisatieen reconstructieoperaties te specialiseren. Zo nodig kunnen specifieke capaciteiten die niet door laagontwikkelde landen kunnen worden geleverd, gedurende korte periodes voor VNoperaties worden ingezet. Stabilisatie houdt het midden tussen gevechts- en vredesoperaties. Het vereist een combinatie van robuust optreden en het winnen van de hearts and minds van bevolkingsgroepen. Stabilisatie vereist evenals early entry escalatiedominantie. Alleen dan 5

6 kan een eenheid geloofwaardig overkomen. Stabilisatie vereist pantserinfanterie aangevuld met een beperkt aantal tanks die hoofdzakelijk als stand alone-systemen voor vuursteun en force protection worden ingezet. De beide huidige gemechaniseerde brigades hebben momenteel de facto stabilisatie als belangrijkste taak. Tankbataljons behouden hun militaire waarde, maar zullen door de Nederlandse regering in de praktijk niet worden ingezet. Derhalve valt althans in Nederland een trend in de richting van pantserinfanterie te onderkennen en een afnemend belang van tankbataljons. Overigens vormen early entryeenheden tevens een strategische back-up voor de stabilisatiemacht. Deze eenheden kunnen worden ingezet in geval van escalatie en vergroten de escalatiedominantie. Herstructurering van beide gemechaniseerde brigades ligt dus op termijn voor de hand, hoewel het aantal van twee stabilisatie- en reconstructiebrigades aan de krappe kant is. Omwille van het voortzettingsvermogen zou teruggaan naar drie brigades in de rede liggen, onder afstoting van tanks en ander materieel dat specifiek voor klassieke gevechtsoperaties met verbonden wapens is bedoeld. De organieke capaciteit voor gevechts- en constructiegenie zal in toenemende mate worden ingezet voor de wederopbouw in het kader van het winnen van de hearts and minds van de bevolking. Dat laatste vereist ook meer nadruk op Civil Military Cooperation (CIMIC), en Information Operations, met name Psychological Operations. Slechts Europese landen die zich een volledig expeditionaire krijgsmacht kunnen permitteren, zijn in staat als lead of framework nation voor gevechtsoperaties op te treden; landen die over beperkte expeditionaire capaciteiten beschikken kunnen deze rol vervullen voor relatief kleinschalige stabilisatieoperaties. Nederland zou er naar moeten streven om deze taak voor stabilisatie en reconstructieoperaties tot op divisieniveau op zich te kunnen nemen. Alle landen, behalve de landen van de eerste categorie, zijn feitelijk force providers; leveranciers van troepen. Indien de Koninklijke Landmacht zich specialiseert op early entry gevechtseenheden en eenheden voor stabilisatie en reconstructie en in staat is als lead of framework nation voor stabilisatie en reconstructie te fungeren, zou Nederland een bijdrage kunnen leveren internationaal grote behoefte is. Immers, er is internationaal een overschot aan in place forces die vooral geschikt zijn voor landsverdediging en eenvoudige vredebewarende operaties. Slechts 10 tot 15 procent van alle Europese landstrijdkrachten zijn expeditionair en juist in deze categorie passen de genoemde landmachteenheden. Toekomstige coalities Een belangrijke vervolgvraag is in welke internationale coalities eenheden van de Koninklijke Landmacht worden ingezet. Daartoe moet naar de ontwikkeling van het buitenlands beleid worden gekeken. Voor het Nederlands buitenlands beleid zijn het Europese integratieproces, het ontstaan van een unipolaire orde en de verschoven strategische oriëntatie van de Verenigde Staten bepalend. Het Europese integratieproces heeft met het Verdrag van Maastricht van 1991 geleid tot de oprichting van de Europese Unie. Daarmee is feitelijk een einde gekomen aan het traditionele Westfaalse systeem van soevereine staten zoals we dat in Europa sinds 1648 kenden. Het nieuwe postmoderne systeem heeft een aantal kenmerken: Er is sprake van wederzijdse bemoeienis met de binnenlandse aangelegenheden van andere landen binnen het systeem. Daardoor is het klassieke onderscheid tussen binnen- en buitenlands belang vervaagd, zijn grenzen verdwenen en heeft het concept van soevereiniteit zijn betekenis goeddeels verloren. 6

7 Militaire macht heeft zijn betekenis verloren als instrument in de onderlinge betrekkingen. De stabiliteit van het systeem wordt bepaald door zelfopgelegde gedragsregels die vrijwillig zijn gecodificeerd en worden bewaakt. De veiligheid van de landen van het systeem is gebaseerd op transparantie van de onderlinge betrekkingen, wederzijds openheid, interdependentie en kwetsbaarheid. 1 Dit postmoderne systeem onderscheidt zich wezenlijk van staten die in de Westfaalse traditie passen, zoals de Verenigde Staten. Soevereiniteit en in niet-inmenging in binnenlandse aangelegenheden zijn hier nog steeds hoekstenen. Interessant is dat door de ontwikkeling van de postmoderne Europese Unie, de nationale instrumenten van het buitenlands beleid hun waarde goeddeels hebben verloren: Nationale economieën zijn ingebed in het grotere geheel van de Unie. De Unie en de Europese Bank zijn van doorslaggevende invloed op het nationale economische belang. Daardoor is het vrijwel uitgesloten dat de individuele lidstaten van de Unie eenzijdig tot sancties en embargo s kunnen besluiten. Krijgsmachten zijn na het verdwijnen van de nationale munten nog een van de weinig overgebleven tastbare symbolen van nationale soevereiniteit, maar in de praktijk is de mogelijkheid de krijgsmacht op grond van nationale overwegingen in te zetten beperkt. Ten eerste zijn veel onderdelen van nationale krijgsmachten ingebed in multinationale eenheden waaraan ze niet zonder meer kunnen worden onttrokken. Ten tweede is de ruimte voor onafhankelijke politieke besluiten over de inzet van nationale krijgsmachten beperkt door het ontstaan van de contouren van een Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheids Beleid (GBVB). Ten derde is de politieke cultuur in grote delen van de Unie zo veranderd dat het gebruik van militaire macht als instrument van buitenlands beleid op de achtergrond is geraakt. Deze omslag is het meest zichtbaar in Duitsland en het minst in het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Maar in de praktijk kunnen ook deze landen geen omvangrijke operaties meer uitvoeren. Tijdens de Koude Oorlog werd de ruggengraat van de westerse verdediging door de Verenigde Staten geleverd. Het creëren van een Europese ruggengraat van Command, Control Communications, Computers, Intelligence, Surveillance Target Acquistion and Reconnaissance (C4ISTAR) is een absolute noodzaak om met en zonder de Verenigde Staten operaties te kunnen uitvoeren Het gevolg van de hiervoor geschetste ontwikkelingen is dat de individuele lidstaten van de Unie nauwelijks een effectief buitenlands beleid kunnen voeren, waarbij de diplomatie door economische en militaire macht wordt ondersteund. Zolang het buitenlands en veiligheidsbeleid van de Unie op intergouvernementele leest geschoeid blijft zal de Unie als geheel eveneens geen effectief beleid kunnen voeren. En als er wel sprake is van een supranationaal beleid, dan kan pas effectief militair worden opgetreden als de middelen aanwezig zijn die dat mogelijk maken. Dit vereist zoals gezegd omvangrijke investeringen in C4ISTAR, liftcapaciteit etc. De grote vraag is of de Unie ooit een functionerend buitenlands, veiligheids- en defensiebeleid zal krijgen. Het antwoord is afhankelijk van de richting waarin de Unie zich zal ontwikkelen: tot een nieuwe entiteit die diplomatie kan ondersteunen met militaire en economische macht, of tot een entiteit met een eigen politieke cultuur die het voeren van een machtspolitiek onmogelijk maakt. De discussie over het afnemende politieke ambitieniveau op defensiegebied is ook binnen Europa zichtbaar. De Unie als postmodern systeem is steeds minder bereid militaire macht op grote schaal voor risicovolle gevechtsoperaties in te zetten. De eerste verklaring is dat militaire macht in de relaties tussen de lidstaten geen rol meer speelt en dat daarom ook de rol van militaire macht in het buitenlands beleid van de lidstaten is aangetast. Bovendien zijn moderne maatschappijen meer risicomijdend omdat, ondermeer door de verkleining van gezinnen, het leven op zich als waardevoller wordt beschouwd. De tweede reden is dat de 7

8 landen van de Unie inzien dat de meeste conflicten een politieke oplossing behoeven waarbij militaire macht slechts een ondergeschikte rol speelt. De unipolaire wereld is de tweede bepalende factor voor het Nederlands buitenlands beleid. Nauw verbonden met het ontstaan daarvan is de veranderde strategische oriëntatie van de Verenigde Staten; de derde ontwikkeling die van invloed is op het Nederlands buitenlands beleid. Sinds het einde van de Koude Oorlog is Europa voor Amerika nog steeds belangrijk, maar is het niet langer haar primaire strategische oriëntatie. Amerikaanse veiligheidsbelangen zijn niet langer in het geding in Europa, maar wel in het Verre Oosten (de schurkenstaat Noord-Korea, de strategische competitie met China om Taiwan), Centraal-Azië (de olierijke regio rond de Kaspische Zee), de Golf (olierijke landen als Irak, Iran), het Midden-Oosten (Israël, Syrië) en Zuid-Amerika (de War on Drugs in Colombia). Voor Amerika is Europa het afgelopen decennium in strategische prioriteit van de eerste naar de zesde plaats gezakt. Daarmee is het relatieve belang van de NAVO afgenomen en dat van het GBVB toegenomen. Daarbij komt dat de huidige crises een multidimensionale aanpak vereisen. Krijgsmachten worden tegenwoordig, zoals gezegd, ingezet in het kader van een brede strategie van coercion of dwangdiplomatie. Politieke, diplomatieke, economische en militaire instrumenten worden sequentieel of parallel ingezet om een tegenstander tot gedragsverandering te dwingen. De NAVO kent slechts één dimensie; de Unie heeft de beschikking over alle dimensies. Dit verklaart mede het toenemend belang van het Europees Veiligheids- en Defensiebeleid (EVDB) van de EU en de voortdurende discussies over de relevantie van de NAVO. De NAVO lijkt door de hiervoor geschetste ontwikkelingen politiek minder belangrijk te worden. Haar militaire functie blijft onverminderd belangrijk: het creëren van interoperabiliteit op basis van gezamenlijke planningsuitgangspunten, doctrineontwikkeling, gezamenlijke middelen en unity in command door de geïntegreerde militaire structuur en afgesproken procedures. Het voorgaande betekent dat niet goed kan worden voorspeld in welke coalities in de toekomst wordt opgetreden. In beginsel zijn dat: NAVO, EU, ad hoc-coalities met EUpartners, idem met NAVO-partners en coalities onder leiding van een groot land. Dit betekent dat omwille van de interoperabiliteit de Koninklijke Landmacht zich op vaste coalitiepartners moet richten, in plaats van op instituties. Dit laat onverlet dat instituties belangrijk blijven voor het faciliteren van de operationele planning en de defensieplanning. Conclusie De Koninklijke Landmacht zal voortdurend worden geherstructureerd. De trend naar een tweedeling in early entry en stabilisatie en reconstructie is onmiskenbaar. De middelen en eenheden voor deze taken dienen ook voor de binnenlandse veiligheid te kunnen worden ingezet. Eenheden van de Koninklijke Landmacht zullen voorts moeten worden getransformeerd voor EBO en NEO. Dit vereist grote investeringen, waarvan het de vraag is of deze kunnen worden gedaan naast die voor de noodzakelijke moderniseringen. Tot slot is het onduidelijk in welke coalities eenheden van de Koninklijke Landmacht worden ingezet. De NAVO is niet langer het natuurlijke operationele raamwerk. De Unie wordt belangrijker, maar mogelijk zullen toekomstige operaties vooral in het verband van ad hoccoalities plaatsvinden. Dit vereist meer aandacht voor vaste coalitiepartners om het probleem van de interoperabiliteit enigszins hanteerbaar te maken. Prof. dr. R. de Wijk is onder andere directeur van het Clingendael Centrum voor Strategische Studies en bijzonder hoogleraar Strategische Studies aan de Universiteit Leiden. Dit artikel bevat de tekst van een lezing die hij op 10 december 2004 heeft gehouden tijdens het symposium De toekomst van het landoptreden, georganiseerd door de Koninklijke Landmacht, in samenwerking met TNO en CCSS. 8

9 Noot 1. Zie bijvoorbeeld Robert Cooper, New liberal imperialism, The Observer, 7 april