Vlaams Elektro Innovatiecentrum. Werkplekverlichting. Algemeen:

Transcriptie

1 Vlaams Elektro Innovatiecentrum Werkplekverlichting Vandaag de dag brengen de meeste van ons veel tijd door op hun werkplek die meestal kunstmatig wordt verlicht. Belangrijk is dat men voldoende aandacht aan deze verlichting besteedt. Licht heeft immers een belangrijke invloed op mensen. De juiste verlichtingsoplossing maakt dan ook een belangrijk deel uit van het comfort op deze werkplek. Een verlichtingsoplossing moet dus steeds afgestemd worden op een specifieke situatie. Algemeen: We maken enerzijds een onderscheid tussen algemene of basisverlichting en werkplek- of taakverlichting anderzijds. De basisverlichting maakt het mogelijk om zich te kunnen oriënteren in een ruimte. De werkplekverlichting maakt het mogelijk om details te kunnen zien. Om personen toe te laten de visuele taken doeltreffend en nauwkeurig uit te voeren, moet een adequate en aangewezen verlichting voorzien en gewaarborgd worden. Deze verlichting kan afkomstig zijn van het daglicht, van kunstmatige verlichting of van een combinatie van beiden (bv. de daglicht afhankelijke regeling) Indien men een goede verlichting wil verzekeren is het essentieel dat men niet enkel aan de opgelegde verlichtingssterkte voldoet, maar ook aan de kwalitatieve behoeften. De verlichting zorgt ervoor dat:? de zichtbaarheid van voorwerpen en obstakels verzekerd is,? het uitvoeren van taken mogelijk gemaakt wordt zonder overdreven visuele vermoeidheid,? het visueel comfort van de gebruiker verzekerd is,? het aantal gemaakte fouten beperkt wordt,? ongevallen worden vermeden. SSTERKTE % MIN. BENODIGD LICHT- NIVEAU MIN. DIMMING NIVEAU O h INVLOED OP ZIENTAAK VERHOOGDE PRESTATIES MINDER FOUTEN DAGERAAD DAGLICHT GEWENSTE WAARDE KUNSTLICHT LICHTBEHEER TIJD % MIN. DIMMING NIVEAU WERD BEREIKT VERMOEIDHEID DAALT MINDER ONGEVALLEN 24 h

2 Om deze doelstellingen te behalen zal men:? een efficiënte verlichting moeten verwezenlijken op de werkplek, zodanig dat een adequate perceptie van de contrasten gegarandeerd wordt,? een evenwicht verwezenlijken tussen luminanties van de visuele taak en haar directe omgeving,? een correcte kleurweergave garanderen, KUNSTMATIGE ALGEMENE WERKPLAATSEN MINIMUM AANBEVOLEN? een aangename en functionele sfeer BURELEN - ALGEMEEN WERK VERGADERZALEN verwezenlijken. OPSLAGPLAATSEN 100 SSTERKTE 150 MAXIMUM Het zichtbaarheidniveau en het vereiste comfort zijn echter voor een groot aantal arbeidsplaatsen afhankelijk van het soort en de duur van de uit te voeren taken. MONTAGEWERKPLAATSEN SSTERKTE MINIMUM AANBEVOLEN MAXIMUM GROF WERK (vb. STAALCONSTRUCTIES) NORMAAL WERK (vb. MOTOREN, AUTO S) FIJN WERK (vb. ELECTRONICA) ZEER FIJN WERK (vb. INSTRUMENTATIE) Normen: De nieuwe norm NBN EN beschrijft de verlichtingseisen voor binnenwerkplekken. Dit document specificeert de voorschriften aan dewelke verlichtingsinstallaties moeten voldoen zodat de behoeften inzake visueel comfort en prestatie verwezenlijkt worden. Deze norm is echter niet van toepassing voor buitenwerkplekken (een norm voor buitenwerkplekken is op dit ogenblik in voorbereiding). In de praktijk bestaat er een zeer groot aantal verschillende visuele taken en aanverwante omgevingen. Om voor elk van deze taken met zijn specifieke omgeving tot een adequate verlichting te komen kan men verschillende verlichtingssystemen toepassen. De norm tracht een oplossing te brengen voor deze problematiek. Het document heeft als doel voor de meeste binnenwerkplekken en de aanverwante omgeving minimum vereisten te bepalen in termen van kwantiteit en kwaliteit van de verlichtingsinstallatie. Verder buigt de NBN EN zich over de factoren die de verlichting beïnvloeden en somt de norm diverse criteria met betrekking tot realisatie van een verlichtingsproject op. Deze criteria worden in de diverse hoofdstukken verder omschreven. Belangrijkste criteria: De belangrijkste criteria zijn:? Verdeling van de luminanties? Verlichtingssterkte? Verblinding? Gerichtheid van het licht? Kleurweergave? Flikkering? Daglicht De norm omvat verder een nomenclatuur van werkplekken, taken en activiteiten en legt hiervoor vereisten vast.

3 Deze vereisten hebben betrekking tot:? Het minimum te behouden verlichtingsniveau (Em)? Grenswaarden voor de verblinding (UGR)? Minimum waarden voor de kleurweergave index (Ra). Verdeling van de luminanties: De norm beschrijft de configuraties van de verdeling van de luminanties die maximaal moeten vermeden worden (te sterke luminantie, te groot contrast van luminanties, te laag niveau van luminantie of te zwak contrast). Ook de grenswaarden van de gebruikelijke weerkaatsingsfactoren worden bondig vermeld. Verlichtingssterkte: Er worden diverse beschouwingen gewijd aan de aanbevolen verlichtingssterkten en de bijzondere voorwaarden voor dewelke men de aanbevolen niveaus moet garanderen (gevaar, visueel vermoeiende taak,...). De waardes met betrekking tot de verlichtingssterkte van de taak en van de onmiddellijk omringende zone worden vermeld, alsook de aanbevolen waardes van de gelijkmatigheid. Voor schrijftaken is bijvoorbeeld de visuele waarneming van belang, bij denkwerk is visueel comfort van belang en bij besprekingen kan de sfeer een hoge prioriteit hebben. Hiernaast zijn er omgevingsfactoren die invloed uitoefenen op de verlichting zoals reflectie en kleurstellingen van de muren, meubels en bureaus, en natuurlijke lichtinval van buitenaf. De basis voor de verlichtingssterkte wordt praktisch gevormd door de combinatie van de wettelijke verlichtingsvoorschriften en het programma van eisen en wensen van de klant. Verblinding: Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de onbehaaglijke directe verblinding en de storende indirecte verblinding en men adviseert twee maatregelen om de rechtstreekse verblinding te beperken: o De onbehaaglijke directe verblinding, die rechtstreeks wordt veroorzaakt door een binnenverlichtingsinstallatie, wordt beoordeeld volgens de methode UGR (United Glare Rating System) van de CIE. Dit UGR systeem is de mate van totale directe verblindingshinder veroorzaakt door alle verlichtingstoestellen van een verlichtingsinstallatie. De UGR methode vervangt de twee Europese systemen BEGRIPPEN die totnogtoe van toepassing waren, DIRECTE VERBLINDING namelijk de grenscurven volgens Söllner (Duits) en Glare Index (Engels). 30 De norm voorziet in waarden die in HORIZONTALE functie van het soort configuratie van het lokaal worden geadviseerd en die niet overschreden mogen worden. Er wordt bovendien gespecifieerd dat het de fabrikant is die de UGR van het verlichtingstoestel moet leveren.

4 o De storende indirecte verblinding wordt vermeden door aanbeveling van een minimum afschermhoek afhankelijk van de helderheid van de lamp. Voorts worden diverse aanbevelingen gegeven om verblinding door weerkaatsing te vermijden. Gerichte verlichting: De norm behandelt tevens het evenwicht tussen diffuus licht en gericht licht. SLECHTE OPSTELLING REFLECTIE C BEGRIPPEN REFLECTIE B INDIRECTE VERBLINDING GOEDE OPSTELLING REFLECTIE A Kleuraspect: Men geeft een beschrijving van de twee parameters die de eigenschappen van wit licht typeren:? Uitzicht van een lamp, gekwantificeerd door haar kleurtemperatuur.? De capaciteit van een lamp om kleuren weer te geven, die wordt gekenmerkt door de kleurweergave index Ra. o 90 tot 100 zeer goede kleurweergave o 80 tot 90 goede kleurweergave o 50 tot 80 matige kleurweergave Flikkering: Flikkering of stroboscopisch effecten kunnen leiden tot psychologische verschijnselen zoals hoofdpijn of kunnen tot gevaarlijke situaties leiden. Immers zij veranderen de perceptie van draaiende machines. Hiervoor raadt de norm aan deze verschijnselen zoveel mogelijk te vermijden. Verder omvat de norm aanbevelingen betreffende: o de te hanteren onderhoudsfactor o het in rekening nemen van daglicht o het verlichten van werkposten met visualisatie apparatuur (Vb.: computerschermen). Kort samengevat: Als besluit kan men vermelden dat op basis van deze nieuwe norm:? De definitie van aard en plaats van het werk noodzakelijk is voor het opstellen van een goed verlichtingsontwerp,? De minimaal voorgeschreven gemiddelde lichtniveaus ten allen tijden moeten gehaald worden,? De verblindingshinder onder een bepaalde grens moet blijven,? De kleurweergave aan bepaalde eisen moet voldoen.

5 Bijkomende eisen: Verder mag men ook niet uit het oog verliezen dat andere (verlichtings-)eisen kunnen vastgelegd worden door de klant, o.a. Onderhoud en vervanging: Zo zal men ook oog hebben voor de vervanging en onderhoud van de geplaatste verlichting. Lampen Voor het vervangen van lampen kan gekozen worden tussen collectieve vervanging en individuele vervanging of een combinatie daarvan. De kosten voor individuele dan wel collectieve vervanging kunnen volgens een uitgevoerde levenscyclusanalyse worden opgesplitst in drie soorten: kosten voor de lampen (40 tot 80% van de totale kosten) kosten voor arbeid (15 tot 50% van de totale kosten) kosten voor afvalverwijdering (5 tot 10% van de totale kosten) Armaturen Armaturen hebben een beduidend langere levensduur dan lampen. Vervanging vindt slechts plaats als de armaturen technisch niet meer voldoen. Vervanging van armaturen is tevens zinvol indien de vervangingskosten lager zijn dan de besparing op het gebied van energieverbruik. Hierbij kan een afschrijvingsperiode aangehouden worden van meer dan tien jaar. Bekabeling De levensduur van bekabeling is minimaal even lang als die van de armaturen. Vervanging van bekabeling vindt slechts plaats indien die noodzakelijk is wegens calamiteiten. Eventueel kan tot vervanging worden overgegaan bij een grote renovatie van een kantoor. Over dimensioneren: Bij installatie van een lamp wordt rekening gehouden met een verouderingsfactor van de lampen waardoor de hoeveelheid licht afneemt. Dit heeft aan de ene kant te maken met een rendementsverlies van de lamp zelf en aan de andere kant met vervuilingen van buitenaf. ONDERHOUD EN VERVANGING DEPRECIATIEFACTOR DEPRECIATIEFACTOR = 1 / BEHOUDSFACTOR (M.a.w. d = 1 / M) DE WAARDEN WORDEN BEPAALD IN FUNCTIE VAN: GEBRUIKTE LAMPEN GEBRUIKTE STOESTELLEN OMGEVING WAARIN TOESTELLEN OPGESTELD ONDERHOUD Milieuwinst is te behalen door de verlichtingssterkte af te stemmen op de behoefte. Dit kan door minder vermogen te installeren of door het teveel aan licht weg te dimmen. Het wegdimmen van overdimensionering en het gebruikmaken van toetredend daglicht kunnen gecombineerd worden door gebruik te maken van een individuele daglichtregeling per armatuur.

6 Warmtevorming: Lampen produceren warmte, waarmee in verband met de klimaatbeheersing rekening moet gehouden worden. Het koelen van veel gebouwen kost vaak meer energie dan het verwarmen ervan. Voor lampen geldt dan ook dat de voorkeur uitgaat naar lampen met een lage warmteontwikkeling en dus een efficiënte lichtbron met een laag vermogen. De warmtevorming die plaatsvindt bij het gebruik van lampen kan afgezogen en hergebruikt worden voor bijvoorbeeld de verwarming van het gebouw. Hebt u nog verdere vragen of opmerkingen? Aarzel niet om ons te contacteren! Vlaams Elektro Innovatiecentrum Kleinhoefstraat Geel tel: 014/ fax: 014/