VOOR EIGENAREN VAN GEMEENTELIJKE- EN RIJKSMONUMENTEN TER VOORKOMING VAN MISVERSTANDEN EN MONUMENTAAL LEED U BEZIT EEN BESCHERMD MONUMENT

Transcriptie

1 VOOR EIGENAREN VAN GEMEENTELIJKE- EN RIJKSMONUMENTEN TER VOORKOMING VAN MISVERSTANDEN EN MONUMENTAAL LEED U BEZIT EEN BESCHERMD MONUMENT

2 INHOUD 4 WAT IS NU EEN BESCHERMD MONUMENT? 6 WAAROM IS EEN GEBOUW EEN MONUMENT? 8 SCHUIFRAMEN 10 DAKPANNEN 12 REINIGEN EN ONDERHOUD 14 VOEGWERK 16 VORSTSCHADE BIJ VOEGEN EN IMPREGNEREN 18 OM KORT TE GAAN 19 COLOFON

3 U BEZIT EEN BESCHERMD MONUMENT 3 Monumenten worden door velen als een belangrijk onderdeel van onze omgeving gezien. Om de monumenten te behouden en te voorkomen dat bij veranderingen belangrijke onderdelen verloren gaan, is kennis nodig, specialistische kennis. In de gemeente Den Haag bezitten de ambtenaren van het team Monumentenzorg van de afdeling Ruimtelijke Ordening en Monumentenzorg deze kennis. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van deze uitgave. Het team Monumentenzorg is tijdens kantooruren bereikbaar op

4 4 WAT IS NU PRECIES EEN BESCHERMD MONUMENT? In het dagelijkse leven zult u wellicht bij dit gegeven niet lang stil staan. De status van beschermd monument wordt pas belangrijk wanneer u in uw pand gaat investeren. Hetzij omdat u onderhoud wilt plegen, hetzij omdat u het pand wilt verbouwen of uitbreiden. In de Monumentenwet van 1988 is dit als volgt omschreven, monumenten zijn: Alle zaken die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun betekenis voor de wetenschap of hun cultuurhistorische waarde. (Rijksmonumenten zijn van nationaal belang en moeten tenminste vijftig jaar oud zijn. Gemeentelijke monumenten zijn van lokaal belang en de beperking van vijftig jaar of ouder geldt hier niet). KNEUTERDIJK 6, EEN STATIG WOONHUIS UIT 1655 IN DE TRAND VAN HET HOLLANDS CLASSICISME, EEN RIJKSMONUMENT

5 U BEZIT EEN BESCHERMD MONUMENT 5 De Ridderzaal, een middeleeuws bouwwerk en tastbaar stuk nationale geschiedenis, is een monument. Maar ook de twee oude telefooncellen die vlak naast de ingang van het Binnenhofcomplex op het Buitenhof staan, zijn monumenten. Deze zaken moeten zijn ingeschreven in registers (offi ciële lijsten). In Den Haag zijn dit twee lijsten één van de rijksmonumenten en één van de gemeentelijke monumenten. Zodra zaken op één van deze lijsten staan zijn ze beschermd. Bescherming houdt in dat er aan het monument niets gewijzigd mag worden zonder toestemming ( vergunning ) van burgemeester en wethouders. De wet heeft het over zaken en niet over gebouwen omdat ook standbeelden, bruggen en straatbanken op de monumentenlijst kunnen staan. DE CANAPÉBANK UIT ROND 1920 MET MOOI GEVORMDE IJZEREN POTEN IN ART DECOSTIJL LANGS DE VAN ALKAMADELAAN, EEN GEMEENTELIJK MONUMENT

6 6 WAAROM IS EEN GEBOUW EEN MONUMENT? Een gebouw wordt beschermd met het doel een tastbaar deel van onze (cultuur)geschiedenis voor verval te behoeden. Daarom is het van belang monumenten goed te onderhouden en bij wijzigingen de monumentale waarden zoveel mogelijk te behouden. En deze monumentale waarden zitten niet alleen aan de buitenkant. Wanneer gebouwen zijn beschermd, geldt deze bescherming daarom voor zowel de buiten- als voor de binnenzijde. Dus ook voor wijzigingen aan de binnenkant van een monument moet men vergunning vragen aan burgemeester en wethouders. RIJK GEDECOREERD 18DE EEUWS INTERIEUR VAN EEN MONUMENT AAN HET LANGE VOORHOUT

7 U BEZIT EEN BESCHERMD MONUMENT 7 Dit betekent dat er niet zonder meer een doorbraak door een muur of vloer in een pand gemaakt mag worden. Ook een oude spiltrap vervangen gaat niet zomaar. Begrijpelijk, want ook veel van deze zaken zijn van historisch belang. Schuifdeuren met glas-inlood tussen een voor- en achterkamer, kleine dienstbodentrapjes, of oude kapspanten waar je gemakkelijk je hoofd tegen stoot, zijn allemaal zaken die in de loop van de tijd maar al te vaak zijn verdwenen. En daarmee verdween een belangrijk stuk tastbare wooncultuur. Foto: E. Annyas DEZE 17DE EEUWSE SPORENKAP IN EEN MONUMENT AAN DE STILLE VEERKADE IS EEN FRAAI STUK TIMMERMANSWERK UIT DIE TIJD

8 8 SCHUIFRAMEN Schuiframen, kenmerkend voor veel panden, kieren vaak en zijn bijna altijd voorzien van enkel glas. Bij een restauratie wordt er door monumentenzorg van uitgegaan dat de ramen behouden blijven. Wanneer deze bouwtechnisch niet helemaal in orde zijn kunnen ze gerepareerd worden. DOOR DE VERZWARING VAN HET RAAMHOUT IN VERBAND MET DE TOEPASSING VAN DUBBELGLAS EN DE TOEPASSING VAN VENTILATIEROOSTERS, KRIJGT HET RAAM EEN GROVE UITSTRALING

9 U BEZIT EEN BESCHERMD MONUMENT 9 Indien reparatie niet meer mogelijk is, zullen ze vervangen moeten worden door exacte kopieën van de oorspronkelijke ramen. Wanneer men hiervan wil afwijken, bijvoorbeeld door dubbel glas toe te passen of een glaslat in plaats van de traditionele stopverf, zijn dit allemaal wijzigingen waarmee een stukje bouwgeschiedenis verdwijnt. EEN OORSPRONKELIJK SCHUIFRAAM MET WISSELDORPEL EN SMALLE ROEDEN

10 10 DAKPANNEN Oude dakpannen, vooral de zogenaamde oude Hollandse pannen, die nog steeds geproduceerd worden met hun kenmerkende golf en ietwat onregelmatige ligging, zijn uit cultuurhistorisch oogpunt belangrijk. Zij horen op de oudere gebouwen. DAKEN ZIJN OP VEEL PLEKKEN GOED WAARNEEMBAAR EN BEPALEND VOOR HET STRAATBEELD

11 U BEZIT EEN BESCHERMD MONUMENT 11 Pas in de negentiende eeuw verschenen er andere pantypen. Het vervangen van deze oude pannen door een nieuwer type is uit cultuurhistorisch oogpunt dan ook niet gewenst. DE OUDE HOLLANDSE PAN BEZIT EEN LEVENDIGE UITSTRALING DOOR DE IETWAT ONREGELMATIGE LIGGING

12 12 REINIGEN EN ONDERHOUD Een lastige kwestie is die van het onderhoud. Met onderhoud wijzig je eigenlijk ook het gebouw. Om voor elke schilderbeurt een vergunning te vragen zou niet werkbaar zijn. Toch is overleg met het team Monumentenzorg nodig. In sommige buurten met een heel duidelijke kleurstelling die voor de eenheid van de verschillende gebouwen in een straat zorgt, verstoort een afwijkend kleurgebruik deze eenheid. Wat de meesten als vuil op de baksteen van een gebouw zien is in feite altijd een combinatie van vuil en stoffen die bij de baksteen horen. Met het onoordeelkundig reinigen wordt niet alleen het vuil verwijderd maar verdwijnt ook een zeer dun laagje steen. DOOR INTENSIEVE REINIGING (STRALEN) HEEFT DE STEEN EEN POKDALIG UITERLIJK GEKREGEN, BOVENDIEN IS DE HARDE BUITENHUID VAN DE BAKSTEEN AANGETAST EN DAARDOOR VERZWAKT

13 U BEZIT EEN BESCHERMD MONUMENT 13 Dit deel, de buitenhuid, is bovendien door het bakproces het sterkste deel. Elke aantasting hiervan betekent dus een verzwakking van de baksteen. Met het reinigen van gevels wijzigt men het gebouw en dat is vergunningsplichtig, overleg over de wijze van reinigen is daarom noodzakelijk. Alleen het gewoon afspoelen met water zonder druk wordt als onderhoud gezien. Bovendien kan reinigen een merkwaardig resultaat opleveren: een gebouw van tweehonderd jaar oud dat er bij staat alsof het vorig jaar werd neergezet. Goed onderhoud is af te lezen aan het schilder- en loodgieterswerk en niet aan de blinkende baksteen. GOED ONDERHOUD AAN EEN PAND IS AF TE LEZEN AAN HET FRAAIE SCHILDERWERK EN NIET AAN BLINKENDE MUURVLAKKEN, WELKE BOVENDIEN DE INDRUK KUNNEN WEKKEN DAT HET EEUWENOUDE MONUMENT VORIG JAAR GEBOUWD WERD

14 14 VOEGWERK Het vervangen van voegwerk, in de ogen van sommigen onderhoud, is in alle gevallen vergunningplichtig. Overleg met het team Monumentenzorg is daarom absoluut noodzakelijk. Met het verwijderen van oud voegwerk verdwijnt een stuk bouwgeschiedenis. HET OORSPRONKELIJKE 18DE EEUWSE VOEGWERK HEEFT EEN VERFIJNING DIE TEGENWOORDIG NIET MEER GEMAAKT KAN WORDEN

15 U BEZIT EEN BESCHERMD MONUMENT 15 Met name het zeer fi jne 18de-eeuwse voegwerk is in deze tijd niet meer na te maken. Ook de stenen worden, afhankelijk van het vakmanschap van de voeger, erg of minder erg beschadigd doordat met het verwijderen van de oude voegen altijd een klein deel van de baksteen wordt weggehakt of geslepen. HETZELFDE METSELWERK OPNIEUW GEVOEGD. BIJ HET UITHAKKEN VAN DE OORSPRONKELIJKE VOEG IS OOK EEN DEEL VAN DE STEEN WEGGEHAKT. DE NIEUWE GEKNIPTE VOEG IS NIET TE VERGELIJKEN MET HET OORSPRONKELIJKE VOEGWERK

16 16 VORSTSCHADE BIJ VOEGEN EN IMPREGNEREN Een belangrijke aandachtspunt is de samenstelling van de voegspecie. Vooral wanneer een gebouw van een zachte (poreuze) baksteen gemaakt is, kan een moderne harde cementspecie ernstige schade veroorzaken. Tijdens een regenbui in de poreuze baksteen opgenomen vocht kan niet snel verdampen. Wanneer dit vocht onvoldoende kan verdampen, kan dit problemen veroorzaken tijdens vorst. Het vocht in de kleine kanaaltjes en poriën van de baksteen bevriest, zet uit en zorgt ervoor dat er stukjes steen afspringen. DOORDAT VOCHT IN DE STENEN NIET GOED KAN VERDAMPEN, GAAT DIT BIJ VORST UITZETTEN WAARDOOR ER SCHOLLEN BAKSTEEN AFSPRINGEN. IMPREGNEREN VAN BAKSTENEN GEVELS KAN DIT PROBLEEM VERSTERKEN

17 U BEZIT EEN BESCHERMD MONUMENT 17 Vaak wordt ter compensatie van de aantasting van de baksteen na reinigen of na het vervangen van voegwerk, een gevel geïmpregneerd. De kleine kanaaltjes in de baksteen worden dan opgevuld met een waterafstotend materiaal. Achter deze geïmpregneerde laag komt echter altijd vocht, van binnenuit en in veel gevallen ook na verloop van tijd, wanneer het impregneermiddel verouderd is, van buitenaf. Wanneer dit vocht onvoldoende door de geïmpregneerde laag heen verdampen kan, ontstaat hetzelfde probleem als bij verkeerd gekozen voegspecie: afschilfering van de buitenkant van het metselwerk. EEN VEEL TE STERKE VOEGSPECIE OP CEMENTBASIS ZORGT ER VOOR DAT OOK HIER INGEDRONGEN VOCHT MINDER MAKKELIJK WEGZAKT EN DAARDOOR NIET ZO SNEL VERDAMPEN KAN, MET DEZELFDE GEVOLGEN

18 18 OM KORT TE GAAN Resumerend kan gesteld worden dat er niets aan een monument gewijzigd mag worden zonder vergunning. Het gemeentebestuur van onze stad wil ernst maken met het behoud van de tastbare geschiedenis en een kritische toets door het team Monumentenzorg is daarom nodig. Helaas wijzigen veel mensen hun monument zonder overleg met monumentenzorg. Het gevolg is dat er dan in veel gevallen historische waarden verloren gaan. Na ontdekking wordt weliswaar vaak geëist om de oorspronkelijke staat weer te herstellen, maar in de meeste gevallen betekent dit een kopie van wat er stond omdat het authentieke materiaal inmiddels verdwenen is. Wanneer u iets aan uw monument wilt wijzigen dient u in eerste instantie contact op te nemen met het team Monumentenzorg. In samenspraak lukt het in verreweg de meeste gevallen uw plannen te verwezenlijken met behoud van zoveel mogelijk cultuurhistorische waarden.

19 U BEZIT EEN BESCHERMD MONUMENT 19 COLOFON: Samenstelling: Dienst Stedelijke Ontwikkeling, afdeling Ruimtelijke Ordening en Monumentenzorg Vormgeving: Dienst Stedelijke Ontwikkeling, afdeling Ruimtelijke Ordening en Monumentenzorg team Visualisatie, Annemarieke Pinchbeck-den Broeder Reproductie: Multimedia Fotografie: Dienst Stedelijke Ontwikkeling Oplage: 5000 JUNI 2005

20 Gemeente Den Haag Dienst Stedelijke Ontwikkeling Afdeling Ruimtelijke Ordening en Monumentenzorg Postbus DP Den Haag Monumentenzorg is tijdens kantooruren bereikbaar op