Collega. Een kunstje Reacties op derde deskundigheid. Scriptiekeuze Kan het wat innovatiever?

Transcriptie

1 6 E JAARGANG, NR. 8, December 2011 Een kunstje Reacties op derde deskundigheid Scriptiekeuze Kan het wat innovatiever? Oedeem Na perifere bypasschirurgie Wereldprimeur Tumorcellen lichten op Laparoscopie Instrumenten met feedback Communiceren! Veiligheid in het UMCN Collega Operatieassistent Annemiek Derksen: Ben je het zat? Neem een time-out! OK OPERATIONEEL DECEMBER

2 Deze publicatie en alle teksten, illustraties, foto s, namen, logo s en merken die daarin zijn opgenomen, zijn beschermd door het auteursrecht, merkenrecht en andere intellectuele eigendomsrechten van Biomet Nederland BV of van aan haar gelieerde ondernemingen of zijn in licentie gegeven aan Biomet Nederland BV. Deze brochure mag noch in zijn geheel, noch gedeeltelijk, worden gebruikt, gekopieerd of gereproduceerd voor andere dan marketingdoeleinden van Biomet Nederland BV of haar gemachtigden. Elk ander gebruik is verboden.

3 Je eigen boekhouding ZZP er of Maatschap? Ontdek de + van TMI Slechts 7 procent bemiddelingsfee + De garantie dat jouw omzet binnen twee weken op je rekening staat + De grootste kans op de hoogste omzet + De grootste kans op werken dichtbij huis. Kijk snel op of bel met de ZZP informatiedesk: vooruitbetaling van TMI BELGIUM BELGIUM CROATIA CYPRUS CZECH REPUBLIC DENMARK ESTONIA UNITED KINGDOM EUROPEAN PERIOPERATIVE NURSING DAY FINLAND 15 februari is de dag van de 15 th February 2012 operatieassistent. TURKEY FRANCE De LVO gaat dit heugelijke feit THE NETHERLANDS GERMANY vieren op de Algemene Leden Vergadering voorafgaand aan SWITZERLAND GREECE het congres. SWEDEN SPAIN Promoting a Positive Environment in the Operating Department HUNGARY ICELAND Aanmelden via de website: SLOVENIA SERBIA PORTUGAL NORWAY ITALY ISRAEL IRELAND

4 Titanic & time-out Veel ziekenhuizen zijn druk bezig om oplossingen te vinden voor het personeelstekort. Nu er veel kritiek is op het importeren van OK-personeel, worden andere oplossingen gezocht. Zo kon je in OK Operationeel lezen over de experimenten van het Kennemer Gasthuis in Haarlem. Daar worden polimedewerkers ingezet op de OK, oftewel het derde deskundigheidsniveau. Onder het artikel stond een oproep om te reageren. Een aantal van jullie deed dat dan ook. De voornaamste kritiek is dat het derde deskundigheidsniveau een uitholling van het vak zou zijn. Sommigen zien het zelfs als de ondergang ervan. Paul Meijsen vergeleek de toekomst van het beroep operatieassistent in zijn column op OK Nieuws met de Titanic. Het verband? Het grenzeloze vertrouwen dat de reders in het onzinkbare schip hadden, doet sterk denken aan het grenzeloze vertrouwen dat operatieassistenten in hun onmisbaarheid hebben. Meijsen: In Amerika zouden de registered perioperative nurses "over my dead body" zeggen als anderen hun domein bedreigen. Reacties op het derde deskundigheidsniveau Niet iedereen is enthousiast over de derde deskundigheid, zo blijkt uit reacties op een artikel in OK Operationeel Meer kritiek op de beroepshouding van (aankomende) operatieassistenten komt van maatschapmanager en voormalig docent operatieve technieken Antoinette Brandwijk. Afstudeerscripties van leerlingoperatieassistenten zijn niet vernieuwend genoeg, vindt ze. De kritiek is vooral ingegeven door haar overtuiging dat veranderingen in de maatschappij en vooral die in de medische wereld vragen om een nieuw type medewerker, óók in de operatiekamer. Een nuttig artikel voor iedereen die in het kader van een opleiding een scriptie moet schrijven. En ben je de hele OK met al zijn problemen zat? Neem dan eens een time-out! Dit advies komt niet van mij, maar van ons covermodel Annemiek Derksen (60). Rond haar 40ste was ze de OK even helemaal zat en maakte ze een (kort) uitstapje naar de wijkverpleging. Derksen: Dat is de enige manier om erachter te komen dat je wel degelijk op de goede plek zit. Na een halfjaar was ik voorgoed genezen. Ik wens je veel leesplezier! 24 Tumor verwijderen met fluorescentie Groningse artsen hebben tumorcellen licht laten geven. Tijdens de operatie is gebruikgemaakt van een speciaal camerasysteem. Menno Goosen Bladmanager OK Operationeel OK Operationeel wordt mede 4 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2011

5 Afstudeerscripties kunnen innovatiever Scripties zijn te behoudend, vindt maatschapmanager Antoinette Brandwijk. Er zijn meer onderwerpen dan het operationele proces. Oedeem na perifere bypasschirurgie Na een perifere bypassoperatie ontstaat oedeem. Gaan steunkousen dit beter tegen dan intermitterende pneumatische compressie? mogelijk gemaakt door: 26 Haptische feedback bij laparoscopie Aan laparoscopische instrumenten kan haptische feedback worden toegevoegd voor betere knijpkrachtcontrole. 36 Relevante informatie op het juiste moment Het UMC St Radboud werkt intensief aan veiligheid. Coördinator patiëntveiligheid Anita Heideveld-Chevalking vertelt hoe. Verder in dit nummer: 4 Redactioneel 6 Nieuws 13 LVO-nieuws 16 Collega 28 Certificeringsprogramma BIK 30 Boeken 32 Jaaroverzicht 39 Column Ed Schoemaker 39 Colofon OK OPERATIONEEL DECEMBER

6 Tekst: Menno Goosen Tentoonstelling over bevolkingsonderzoeken Generation R en ERGO Bekijk zelf de bloedvaten in je ogen. Leer geluiden van verschillende MRIscanners herkennen. En kijk wat je loopje zegt over je gezondheid. Deze en andere activiteiten kunnen bezoekers van het Natuurhistorisch Museum Rotterdam doen in de tentoonstelling Van Piep tot Stok, jong geleerd, oud gezond!. De tentoonstelling draait om Rotterdamse bevolkingsonderzoeken waaraan grote groepen gezonde mensen meewerken. Zo doen aan Generation R Rotterdamse kinderen mee, en wonen in de wijk Ommoord ruim plussers die meedoen aan ERGO. Door deze mensen regelmatig te onderzoeken en te vragen naar Beren op de OK bijvoorbeeld hun voeding en levensstijl en medische gebeurtenissen in hun leven, krijgen wetenschappers van het Erasmus MC een beter beeld van gezondheid en het ontstaan van ziekten. De tentoonstelling belicht verschillende aspecten van de bevolkingsstudies, zoals groei en ontwikkeling, gezond ouder worden, ziektebeelden, geneesmiddelen en de wetenschappelijke methoden van onderzoek. De onderzoekers kijken niet alleen naar medische achtergronden, maar ook naar leefstijl en genetische achtergrond. De tentoonstelling onderdeel van Het Familiealbum, over bevolkingsonderzoeken en gezondheid in Rotterdam is te bezichtigen tot en met 25 maart Kijk voor meer informatie op Onlangs organiseerde het AMC weer het jaarlijkse Teddy Bear Hospital. Op een van de centrale pleinen was een heus berenziekenhuis nagebouwd met onder andere een operatiekamer, een röntgenafdeling, een gipskamer en een priklaboratorium. In het Teddy Bear Hospital bepalen kleuters wat er mis is met hun knuffel en ervaren ze wat er vervolgens in een echt ziekenhuis gebeurt. Het doel van dit project, dat dit jaar voor de zevende keer werd georganiseerd, is kleuters op een leuke en speelse manier kennis te laten maken met het ziekenhuis en alles wat daarbij hoort. Op deze manier leren zij dat je niet bang hoeft te zijn voor witte jassen en ziek zijn. De kinderen worden opgevangen door echte berendokters. Dit zijn studenten geneeskunde die op deze manier ervaring opdoen in de (medische) omgang met jonge kinderen. Aan het einde van de dag gaan zowel de kleuters als de studenten met een grote glimlach op het gezicht weer naar huis. Dit jaar lag de focus op psychiatrie. Kinderen van de Bascule, een organisatie in Amsterdam die kinderen met psychische problemen behandelt en begeleidt, kwamen met hun knuffels naar het berenhospitaal. Daarom waren er heel wat knuffels met psychische klachten. Beren met borderline, schizofrene slangen, apen met anorexia, bavianen met buikpijn of poedels met pleinvrees. Initiatiefnemer van het project is de IFMSA-NL (International Federation of Medical Students Association The Netherlands). IFMSA- NL is onderdeel van een wereldwijd netwerk van geneeskundestudenten dat actief is in 89 landen. Doel van IFMSA- NL is onder andere de vorming van cultureel en maatschappelijk bewuste geneeskundestudenten. 6 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2011

7 Albert Schweitzer-ziekenhuis winnaar Nationale Patiëntveiligheid Award 2011 HEEFT U NIEUWS? Mail naar oko pera OK NIEUWS Het actueelste OK-nieuws vindt u op Het Albert Schweitzer-ziekenhuis in Dordrecht heeft de Patiëntveiligheid Award 2011 gewonnen. Het project Mortaliteit als motor voor kwaliteitsverbetering kreeg de meeste stemmen. Dankzij de invoering van het spoedinterventiesysteem in 2007 is het aantal reanimaties op verpleegafdelingen afgenomen met 50 procent. Bovendien is sinds de implementatie van het ernstige-sepsisprotocol (2010) de mortaliteit van patiënten met een ernstige sepsis afgenomen naar 13,6 procent; landelijk ligt dit percentage op 31,7 procent. Het ziekenhuis heeft een top 5 samengesteld van de meest voorkomende en ernstigste risico s op onbedoelde patiëntschade. Daarvoor zijn de dossiers van overleden patiënten bekeken. Twee onderwerpen uit deze top 5 sluiten aan bij de landelijke thema s van het VMS Veiligheidsprogramma (zie pagina 36): de vitaal bedreigde patiënt en ernstige sepsis. De tweede plaats is voor het Elkerliekziekenhuis, dat met medicatiegesprekken door apothekersassistenten het aantal medicatiefouten met 59 procent omlaag heeft gebracht. De derde plaats is voor het Vlietland Ziekenhuis, dat met de invoering van vaste time-outmomenten (stoplichtborden) voor verpleegkundigen veel kwalitatieve resultaten boekte: een afname van het aantal klachten van patiënten, een toename van de arbeidsvreugde en -productiviteit en meer betrokkenheid van verpleegkundigen bij veiligheidsaspecten. LHV: Huisartsen moeten eenvoudige chirurgische ingrepen laten uitvoeren in ziekenhuis Huisartsen moeten geen eenvoudige chirurgische ingrepen meer uitvoeren, zoals het verwijderen van ingegroeide teennagels en moedervlekken. Dat heeft de koepelorganisatie van huisartsen LHV haar achterban geadviseerd. De huisartsen sturen patiënten hiervoor door naar de ziekenhuizen. De laatste jaren was het beleid om eenvoudige medische handelingen zo veel mogelijk weg te halen bij medisch specialisten in het ziekenhuis en ze over te hevelen naar huisartspraktijken. Bij huisartsen kost het minder dan bij specialisten. Aanleiding voor dit besluit is de aankondiging van minister Schippers van Volksgezondheid dat zij in vervolg op de bezuiniging die reeds voor 2012 is aangekondigd ook toekomstige overschrijdingen zal gaan terughalen. Omdat de kosten voor de totale huisartsenzorg in 2011 boven het budget blijven groeien, is dus zonder ingrijpen de volgende bezuiniging op de basiszorg in aantocht. 'De minister dwingt ons om binnen het budget te blijven', licht voorzitter Steven van Eijck van de LHV deze consequentie toe. 'Gaan we de hoeveelheid zorg die we leveren niet beperken, dan kort zij in de toekomst extra op de basiszorg. Kwaliteitsverlies daarop kunnen wij niet tolereren. Wij moeten die basiszorg veiligstellen voor onze patiënten en kunnen daarom niet anders dan de zorg afstoten die we van het ziekenhuis hebben overgenomen. Dit is een bittere consequentie, die helaas onvermijdelijk is.' OK OPERATIONEEL DECEMBER

8 Tekst: Menno Goosen Opleiding Sedatie Praktijk Specialist Er is een oplossing ontwikkeld voor het tekort aan anesthesiologen die patiënten veilig en comfortabel kunnen sederen. Het UMC Utrecht heeft samen met het Amsterdamse AMC de afgelopen vijf jaar anesthesiemedewerkers opgeleid tot Sedatie Praktijk Specialist. Onlangs is het 75e diploma Sedatie Praktijk Specialist uitgereikt in het UMC Utrecht. Vanwege het grote tekort aan anesthesiologen (artsen) kwam het voor dat er onder suboptimale omstandigheden werd gesedeerd. Dit brengt nogal wat risico s met zich mee. Daarnaast is er door nieuwe medische onderzoekstechnieken en beeldvormend onderzoek landelijk steeds meer behoefte aan sedatie. De beide academische ziekenhuizen hebben, in samenwerking met ziekenhuizen uit het hele land, een theoretische opleiding opgezet. Vervolgens zijn ze onder strenge voorwaarden in hun eigen ziekenhuis de sedatiepraktijk gaan uitoefenen. Dit gebeurde bij pijnlijke behandelingen door maag-darm-leverartsen, gynaecologen, cardiologen, longartsen en andere specialisten. Het blijkt een succes: alleen al in Utrecht en Amsterdam konden ruim zesduizend patiënten de afgelopen vijf jaar comfortabel en veilig met het roesje hun endoscopische behandelingen en andere procedures ondergaan. De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) is blij met de resultaten van dit project. Anesthesiologen van het UMC Utrecht en het AMC werken nu in samenspraak met de IGZ plannen uit om de opleiding landelijk vorm te geven. IGZ: omvang, duur en ernst klebsiellauitbraak Maasstad vermijdbaar De omvang, duur en ernst van de uitbraak met de multiresistente klebsiella oxa-48-bacterie in het Maasstad Ziekenhuis eerder dit jaar was vermijdbaar. Dat blijkt uit een eerste onderzoek van de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Door een gebrek aan urgentiebesef in het ziekenhuis en het uitblijven van de juiste maatregelen om de verspreiding van de bacterie tegen te gaan, heeft de uitbraak onnodig lang geduurd. Ruim vierduizend mensen zijn daardoor onnodig (lang) in contact geweest met besmette patiënten, van wie een aantal (mede) door de bacterie is overleden. Sinds eind september is de infectiepreventie in het ziekenhuis op orde en is er een voor patiënten veilige situatie ontstaan. Veel beroepsbeoefenaren in het ziekenhuis waren al langer op de hoogte van het ongebruikelijke aantal patiënten met deze resistente bacterie. Zij hebben hun verantwoordelijkheid om veilige zorg voor hun patiënten te waarborgen niet tijdig genomen of hierop niet aangedrongen bij het bestuur. Het destijds zittende bestuur kwam bovendien de gemaakte afspraken met de inspectie over uit te voeren maatregelen onvoldoende na. Het Maasstad Ziekenhuis bleek ook na de melding aan de inspectie en ondanks de hulp van het RIVM en het UMC Utrecht, niet in staat zelf de noodzakelijke maatregelen te nemen. Verscherpt toezicht is een middel dat de inspectie niet lichtvaardig inzet, maar ingrijpen was in dit geval noodzakelijk om het ziekenhuis de goede maatregelen te laten treffen voor de veiligheid van patiënten. Mede door het aanstellen van een nieuwe interim-bestuurder na het instellen van het verscherpt toezicht en dankzij de ondersteuning van het UMC Utrecht en het RIVM, kwam het infectiepreventiebeleid in het ziekenhuis binnen afzienbare tijd weer op een verantwoord niveau, waarna het verscherpt toezicht kon worden opgeheven. NAC bezoekt kinderafdeling Amphia Een handtekening scoren van je favoriete voetbalheld en even samen op de foto. Dat is wat de kinderen op de kinderafdeling van het Amphia Ziekenhuis in Breda deden samen met een selectie van NAC. Het plezier spatte er letterlijk vanaf toen de spelers hun handen in de verf zetten om hun bezoek te vereeuwigen in een mooi kunstwerk dat op de afdeling komt te hangen. Patiëntje Melle Maas verzamelt vol trots alle handtekeningen en is helemaal blij met de bal die hij krijgt van Jim Vessem. Naast Jim staan Tim Coremans, Jordy Buijs en Donny Gorter. Een bezoeker kijkt geamuseerd toe. 8 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2011

9 Borstkanker presenteert zich anders in Aziatische patiënten In Aziatische patiënten presenteert borstkanker zich anders dan in westerse patiënten. Ook de overlevingskansen verschillen aanzienlijk van die in de westerse wereld. Dit blijkt uit het promotieonderzoek van Nirmala Bhoo Pa thy van de Universiteit Utrecht, dat zij uitvoerde bij meer dan vijfduizend borstkankerpatiënten uit Singapore en Maleisië. Deze Aziatische patiënten waren gemiddeld tien jaar jonger dan westerse patiënten toen bij hen borstkanker werd geconstateerd, en de tumoren waren verder gevorderd en agressiever. Ongeveer 10 procent van de patiënten had bij diagnose al uitzaaiingen en in deze groep vergrootte operatieve verwijdering van de tumor, naast de gebruikelijke systemische behandeling, de overlevingskans. Mogelijke verklaringen voor etnische verschillen in presentatie en overlevingskansen van borstkanker worden gezocht in biologische verschillen en verschillen in psychosociale en culturele factoren, financiële barrières en leefstijl na de diagnose. Bhoo Pathy concludeert dat westerse kennis over borstkanker niet altijd toepasbaar is in de Aziatische situatie. Het is daarom belangrijk onderzoek naar borstkanker uit te breiden naar verschillende Aziatische bevolkingsgroepen. Ontstekingsreacties bij gebruik hartlongmachine eenvoudig te bestrijden Bij het gebruik van de hart-longmachine tijdens hartoperaties kunnen ontstekingsreacties optreden. Suzanne Kats van de Universiteit Utrecht onderzocht een methode om die ontstekingsreacties terug te dringen. Een van de veroorzakers van deze ontstekingsreacties is endotoxine, een stof die kan vrijkomen uit de celwand van bacteriën. Het enzym alkalische fosfatase is een effectief tegengif. Het wordt al langer toegepast om ontstekingen te bestrijden, bijvoorbeeld bij bloedvergiftiging. De promovenda diende het enzym via een infuus toe aan patiënten die een bypassoperatie moesten ondergaan waarbij gebruik werd gemaakt van de hartlongmachine. Het aantal ontstekingsreacties nam duidelijk af en er waren geen nadelige bijwerkingen. Een opmerkelijk neveneffect van de behandeling met alkalische fosfatase was het spontaan vrijkomen van hetzelfde enzym in het lichaam, zeer waarschijnlijk vanuit de lever. Dit proces moet nog verder onderzocht worden. Nader onderzoek zal ook moeten uitwijzen of alkalische fosfatase de complicaties van complexere hartchirurgische operaties kan beperken. Traumachirurg Breederveld benoemt tot hoogleraar Acute brandwondengeneeskunde De Nederlandse Brandwonden Stichting heeft dr. Roelf Breederveld benoemd tot bijzonder hoogleraar Acute brandwondengeneeskunde aan het Leids Universitair Medisch Centrum. Het is zijn taak om inzicht te verkrijgen in processen die de eerste opvang en behandeling voor patiënten met brandwonden kunnen verbeteren. Prof. dr. R.S. Breederveld is de derde hoogleraar verbonden aan het Rode Kruis Ziekenhuis. Vorig jaar werd plastisch chirurg Paul van Zuijlen benoemd tot bijzonder hoogleraar Brandwondgeneeskunde aan het VUmc. Eerder al viel Esther Middelkoop deze eer te beurt, met haar benoeming tot bijzonder hoogleraar Huidregeneratie en wondgenezing aan het VUmc. Zij is ook directeur van de Vereniging Samenwerkende Brandwondencentra Nederland, van waaruit veel onderzoek wordt verricht. OK OPERATIONEEL DECEMBER

10 Tekst: Menno Goosen Sinterklaas op veiligheidsbezoek bij Rijnmondse ziekenhuizen Op maandag 5 december kregen zes ziekenhuizen in het Rijnmondgebied een bijzondere mystery guest op bezoek. In het kader van de maandelijkse sirene acties voor medewerkers rondom patiëntveiligheid bezochten de bestuurders van deze ziekenhuizen één van de andere ziekenhuizen in Sinterklaaspak. De veiligheidspiet van dat ziekenhuis ontving Sinterklaas en gezamenlijk overhandigden zij cadeaus voor bijzondere prestaties op het gebied van patiëntveiligheid of liepen zij een veiligheidsronde. Daarbij FOTO: RICK KEUS leidde de opmerkzaamheid van Sinterklaas tot prikkelende vragen aan de medewerkers bijvoorbeeld over het dragen van de legitimatiebadge en soms werd een zwart pietje uitgedeeld. De deelnemende ziekenhuizen waren: Erasmus MC, Sint Franciscus Gasthuis, Oogziekenhuis, Vlietland Ziekenhuis, Van Weel- Bethesda Ziekenhuis en het Havenziekenhuis. Deze actie is geïnspireerd door een soortgelijke actie van de unit infectiepreventie van het Erasmus MC in het Havenziekenhuis vorig jaar. Op de foto: Kees Sol, lid van de Raad van Bestuur van Het Oogziekenhuis op bezoek bij Erasmus MC- Daniel den Hoed waar het OK-team een speciale veiligheidstraining voor multidisciplinaire teams heeft gevolgd. Richtlijn voor postoperatieve adviezen rond werkhervatting Werkhervatting na gynaecologische ingrepen, zelfs na kijkoperaties, duurt erg lang. Het VU medisch centrum heeft samen met verschillende beroeps- en patiëntenverenigingen een onderzoek uitgevoerd om te komen tot een multidisciplinaire richtlijn voor postoperatieve adviezen rond werkhervatting. De resultaten hiervan zijn gepubliceerd in An International Journal of Obstetrics and Gynaecology. Zowel artsen als patiënten hebben grote behoefte aan goede adviezen over werkhervatting, niet alleen na gynaecologische operaties maar ook na andere chirurgische ingrepen. Er is sprake van veel onzekerheid bij patiënten en hun werkgevers over wat wel en niet kan, mede door tegenstrijdige adviezen van artsen. Een van de mogelijke oorzaken is onvoldoende kennis en afstemming bij huis- en bedrijfsartsen en gynaecologen over het effect van operaties op het herstel en de terugkeer naar werk. In het onderzoek zijn door een expertpanel van gynaecologen, huisen bedrijfsartsen gezamenlijk multidisciplinaire adviezen ontwikkeld. Met deze adviezen kunnen patiënten hun activiteiten weer hervatten en krijgen ze inzicht in tijdelijke noodzakelijke aanpassingen in de thuis- en werksituatie. De effectiviteit van de adviezen wordt momenteel geëvalueerd door een grote groep patiënten, artsen en werkgevers. 10 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2011

11 Frans ziekenhuis installeert als eerste antibacteriële koperen oppervlakken Adem inhouden tijdens bestraling bij borstkanker voorkomt hartschade Het Centre Hospitalier de Rambouillet is het eerste ziekenhuis in Frankrijk waar antibacteriële koperen oppervlakken zijn geïnstalleerd om ziektekiemen te bestrijden en zo het risico op ziekenhuisinfecties te verminderen. Bedspijlen, karretjes, kranen, trapleuningen, deurklinken en duwplaten in koper en koperlegeringen zijn geïnstalleerd op de afdelingen Intensive care en Pediatrie. Het is bewezen dat antibacteriële koperen oppervlakken in staat zijn om bacteriën, virussen en schimmels waaronder MRSA, C. difficile en Influenza A te weren uit de klinische omgeving. Dr. Patrick Pina, hoofd van de afdeling Hygiëne van het Rambouillet-ziekenhuis: Nu we te maken hebben met ziektekiemen die steeds resistenter worden tegen antibioticabehandeling, is ziektepreventie voor ons een nieuwe prioriteit. Het is cruciaal dat afdelingen zoals Intensive care en Pediatrie maatregelen treffen om de verspreiding tegen te gaan van ziektekiemen die anders tot een epidemie onder onze bijzonder kwetsbare patiënten zouden kunnen leiden. Dr. Pina is verantwoordelijk voor de evaluatie van deze maatregel. De resultaten worden door het Franse ministerie van volksgezondheid betrokken bij een eventuele algemene maatregel om koperen oppervlakken in de gezondheidszorg te introduceren. Vrouwen met borstkanker die worden bestraald, lopen minder risico op het ontwikkelen van hartschade dankzij een nieuwe techniek. Die is ontwikkeld door de afdeling Radiotherapie van het Nederlands Kanker Instituut Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis in Amsterdam. Op instructie van de laborant die de patiënt tijdens de bestraling begeleidt, houdt de patiënt de adem in. Daardoor wordt de ruimte tussen het te bestralen gebied en het hart groter. Het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis is het eerste ziekenhuis ter wereld dat deze techniek toepast op alle patiënten met linkszijdige borstkanker. Bij een bestralingsbehandeling van de linkerborst ligt (een deel van) het hart vaak in het te bestralen gebied. Volgens professor Marcel Verheij, hoofd van de afdeling Radiotherapie, biedt deze nieuwe techniek grotere overlevingskansen voor de patiënt. Per jaar krijgen ruim vrouwen te maken met borstkanker. De behandeling van borstkanker bestaat uit (een combinatie van) operatie, chemotherapie, hormonale therapie en/of bestraling. Tussen de 80 en 85 procent van de patiënten met borstkanker wordt tijdens het behandelproces bestraald. OK OPERATIONEEL DECEMBER

12 Kwaliteitsproject ZGT: Centrum voor Geriatrische Traumatologie Patiënten van 65 jaar en ouder met een heupfractuur zijn beter af met een behandeling in het Centrum voor Geriatrische Traumatologie in ZGT Almelo dan met een reguliere behandeling. De ligduur neemt weliswaar niet af, maar het aantal complicaties vermindert aanzienlijk. Door de efficiëntere en multidisciplinaire samenwerking verbetert de kwaliteit van zorg. Dit blijkt uit een onderzoek onder 170 patiënten door Ellis Folbert. De nurse practitioner vergeleek twee groepen in retrospectief. De ene groep werd in 2009 behandeld volgens het nieuwe behandelconcept, de andere groep in 2007 op de reguliere wijze. Bij de groep van 2009 traden niet alleen minder complicaties op, er overleden ook minder patiënten tijdens de opname en er waren beduidend minder heropnames binnen dertig dagen. Door geriatrische medebehandeling nam het aantal consulten van andere specialismen per patiënt af. Reden om nu alle patiënten te behandelen volgens het nieuwe behandelconcept. Amphia start met bloedtransfusies bij patiënt thuis Het Amphia Ziekenhuis biedt patiënten de mogelijkheid om bloedtransfusies ook thuis te ontvangen. Amphia werkt hierbij samen met het Medisch Technisch Handelen-team van Thebe Thuiszorg. De nieuwe service van Amphia is bedoeld voor ernstig zieke patiënten die de gang naar het ziekenhuis niet meer (goed) kunnen maken. Ernstig zieke patiënten zijn vaak gebaat bij een bloedtransfusie en knappen hier erg van op, vertelt Adriaan van Gammeren, laboratoriumspecialist bij Amphia. Zeker als iemand door zijn ziekte zeer verzwakt is, wordt de gang naar het ziekenhuis erg belastend. Wanneer deze patiënten een bloedtransfusie in hun eigen woonomgeving kunnen krijgen, wordt dit als aangenaam, comfortabel en minder vermoeiend ervaren. Met name voor een aantal oncologiepatiënten kan thuistransfusie een uitkomst zijn. Aan een thuistransfusie zijn strenge regels verbonden. De verantwoordelijke internist van het Amphia Ziekenhuis beoordeelt samen met de huisarts en de laboratoriumspecialist of de transfusie thuis gegeven kan worden. Een van de eisen is dat de patiënt bekend moet zijn in het Amphia Ziekenhuis en daar al eerder een probleemloze transfusie heeft ontvangen. Dit betekent dat slechts een beperkt aantal patiënten in aanmerking komt voor een bloedtransfusie aan huis. Onderzoek personeelstekort op de OK Eduard Monteban, voorzitter van de NVLO en Dorien van Broekhoven (Interim management en advies), hebben het initiatief genomen om een landelijk onderzoek te starten naar de omvang en de oorzaken van de personeelstekorten op de OK en de gevolgen hiervan zoals productieen kwaliteitsverlies door sluiting van OK s. De onderzoekers willen vooral antwoord krijgen op vragen als hoe groot en waar het tekort is, wat er aan ten grondslag ligt en wat mogelijke (ziekenhuis gebonden) oplossingsrichtingen zijn voor de korte en de lange termijn, rekenend houdend met de veranderende zorgwereld. Het onderzoek moet een beeld geven van de pro en contra s van de landelijk gekozen (ad hoc) oplossingen. Verder wordt onderzocht wat de financiële gevolgen zijn van de tekorten maar ook van de nu bekende oplossingen zoals anders opleiden, inzet van personeel dat niet in loondienst is (PNIL) en buitenlandse operatieassistenten. Om het beeld van het tekort compleet te maken, worden zowel de operatieassistenten als ook de anesthesiemedewerker in het onderzoek betrokken. Voor meer informatie: emonteban@nvlo.nl. 12 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2011

13 Presentatie Orthopedieboekje op Traumadagen in de RAI Vol trots heeft de LVO het eerste exemplaar uitgereikt van het boekje Orthopedie, dat de vereniging in samenwerking met uitgeverij Y-Publicaties gemaakt heeft. Voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Traumachirurgie J.P.A.M. Verbruggen en dr. A.T. Besselaar, die het artikel Artroscopie van de enkel schreef, ontvingen het boekje tijdens de Traumadagen in de RAI uit handen van penningmeester en bestuurslid Media Hennie Mulder. Dit vijfde deeltje van de serie Werken op de OK wordt uitgereikt aan LVO-leden tijdens LVO-activiteiten. Eerder zijn verschenen: Veilig werken in de OK, Veel voorkomende operaties, Traumachirurgie en 25 jaar LVOcongres. In OK Operationeel zullen we uitgebreid LVO-informatie terugkomen op de Traumadagen. Charmaine Betzema, voorzitter, LVO nu ook op Twitter Na Facebook (al 416 vrienden!) is de LVO nu ook te vinden op De LVO volgt de IGZ, alle ziekenhuizen, Skipr, zorgvisie en AORN, EORNA en andere relevante tweets. Veranderde betalingscondities LVOlidmaatschap Artikel 16 en 17 van de lidmaatschapsvoorwaarden zijn veranderd. Op vind je de nieuwe voorwaarden. Hennie Mulder, penningmeester en bestuurslid Media Tel.: , Jeanine Stuart, secretaris en bestuurslid Onderwijs ai. Nicole Dreessen, bestuurslid Beroepsbelangen Monique de Kort, bestuurslid Congres, Femke Wienen, bestuurslid PR&V, LVO TELEFOONNUMMER: van maandag t/m zaterdag van 9.00 tot uur Adres: LVO, Postbus AB Amsterdam Lid worden van de LVO? Surf naar of bel met Opzegging van lidmaatschap dient voor 1 oktober schriftelijk te gebeuren het lidmaatschap wordt dan per 1 januari van het jaar daarop beëindigd. adressen prvoorlichting@lvo.nl penningmeester@lvo.nl webmaster@lvo.nl Internet: Lidmaatschap opzeggen: Secretariaat LVO Postbus 9058, 1006 AB Amsterdam OK OPERATIONEEL DECEMBER

14 Zorgen over derde deskundigheid In OK Operationeel kon je lezen over het derde deskundigheidsniveau. Bij een experiment hiermee zet het Kennemer Gasthuis polimedewerkers in op de OK. Wat vinden operatieassistenten hiervan? We ontvingen de volgende reacties. Operatieassistenten op de zeephelling Nog steeds wil onze beroepsgroep amper beseffen dat het ook aan ons ligt dat er andere functieniveaus op de OK verschijnen. We gooien met modder naar apen die alleen een kunstje kunnen en doen of wij de vele complicaties hoogstpersoonlijk voorkomen of naderhand opknappen. Buitenlandse collega s, chirurgen en leidinggevenden krijgen er ook van langs, omdat ook zij geen benul van ons vak zouden hebben. Ogen, kaak en uro lieten we toe, maar nu ze aan onze lievelingsvakken komen, beginnen we anders te piepen. Het enige positieve te midden van deze negatieve uitlatingen vind ik dat we eindelijk een klein beetje wakker lijken te worden. In Amerika zouden de registered perioperative nurses over my dead body zeggen als anderen hun domein bedreigen. Spoel de modder van je handen en steek ze in eigen boezem. Zijn we zelf al niet bezig met de uitholling van ons vak? Als we dan toch kritisch worden, moeten we ook maar zelf in de spiegel durven kijken. Dat we feilloos het instrument kunnen aangeven dat de dokter nodig heeft geloof ik wel, maar dat is niet genoeg en blijken anderen dus ook te kunnen leren. Vergeet niet dat ook onze opleiding voor driekwart deel bestaat uit praktijkleren. Dus ook anderen die twee jaar de kans krijgen, kunnen een aardig eind komen. Daarbij blijven we zeuren dat de salarissen omhoog moeten, terwijl de gepretendeerde superkwaliteit ontbreekt. Ik signaleer bijvoorbeeld dat wij: OK-regels negeren en blijven vasthouden aan rituelen; ons ad hoc bijscholen en weinig belangstelling tonen voor een registratiesysteem; weinig loyaal zijn aan werkgevers; weinig belangstelling tonen voor initiatieven van de beroepsvereniging en zelden actief deelnemen aan verenigingsactiviteiten; maar matig belangstelling tonen voor opleiden en kwaliteitstrajecten. We hebben niet het alleenrecht op de OK. Ik ben niet tegen wie dan ook, mits diegene goed werk levert op de OK én zijn eigen verantwoordelijkheden neemt. Laten wij dat ook gaan doen. De zeephelling is ingesmeerd en blijkt griezelig glad en glibberig voor operatieassistenten. Wacht niet af en blijf alert. Naar beneden gaan is op een zeephelling gemakkelijker dan weer omhoog. Laat ik vooropstellen dat ik echt hoop dat mijn zorgen onterecht zijn. Maar eigenlijk is het zorgeloos vooruitkijken en onszelf als onkwetsbaar beschouwen het probleem van de operatieassistenten. Ik vergelijk het even met de Titanic, het onzinkbare schip. Ook deze ging zorgeloos op weg. Slechts voor de helft van de passagiers was een reddingsboot; meer sloepen zouden het riante uitzicht bederven. Verder vond de reder dat de passagiers zich onnodig zorgen zouden kunnen maken bij het zien van zoveel reddingssloepen. Volg de ontwikkelingen rondom ons beroep! Paul Meijsen combineerde enkele blogs van tot bovenstaande reactie. 14 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2011

15 Een kunstje geleerd Naar aanleiding van uw schrijven over de derde deskundigheid in het blad OK Operationeel reageer ik afwijzend. Ik ben zelf werkzaam in het Kennemer Gasthuis en vind dat er te veel met allerlei deskundigheden gewerkt gaat worden. Mijn mening is dat de kwaliteit van werken achteruitgaat. Wie is nou wie en wie mag dit of dat doen? De operatieassistent komt dan alleen nog maar in aanmerking voor de grote OK s, en alle diensten, want daar zijn de tweede en derde deskundigen niet bevoegd voor. Voor de organisatie is het heerlijk dat er mensen zijn die een kunstje geleerd hebben. Het begon met de ogen, toen de kaakchirurgie, urologie en nu dus ook de gynaecologie. Het is met recht een uitholling van ons vak te noemen. Naam bij de redactie bekend. Foto: Gordon Johnson Paul Meijsen vergelijkt de toekomst van het beroep van operatieassistent met de Titanic, het onzinkbare schip. Ook deze ging zorgeloos op weg. Liever een echte opleiding Graag wil ik reageren op het artikel Polimedewerkers op de OK in de septemberuitgave van OK Operationeel. Ik ben geen voorstander van het idee en vind het dan ook een uitholling van het vak. Ten eerste begrijp ik uit het artikel dat de gehele opleiding MAAR zes maanden duurt (drie weken school, tien dagdelen chirurgie, één dagdeel anesthesie, daarna twee dagen school en drie maanden (met de eis tien dagdelen) stage). En een dagdeel is maximaal een halve dag, dus korter kan het ook nog. Terwijl de reguliere opleiding drie jaar duurt en de tweede deskundigheid twee jaar. Wat gaat er gebeuren bij complicaties die niks met hun vakgebied te maken hebben?? (Het mogen dan wel laag- en middelcomplexe ingrepen zijn, maar ook daar gaan dingen wel eens goed mis.) Moeten wij dat dan weer oplossen, terwijl we daar zelf geen tijd voor hebben?? En ze zijn verder niet inzetbaar, ook niet voor aflos en dergelijke. Daar zijn ze namelijk niet voor geschoold. En wie zegt ons dat dit wel gaat lukken, terwijl de tweede deskundigheid niet eens van de grond komt? Geef ze liever een echte opleiding. In het artikel wordt geschreven dat deze medewerkers vaak te horen krijgen dat ze te laag geschoold zijn, terwijl de instroomeis in het bezit zijn van een mbo 4-diploma doktersassistent ook geldig is voor de reguliere opleiding en voor de tweede deskundigheid. Ik zou ervoor kiezen deze mensen de reguliere opleiding te laten doen. Mijn ervaring momenteel is dat er veel jonge mensen aangenomen worden, die veelal weer afvallen tijdens de opleiding omdat ze niet goed hebben ingeschat hoe zwaar het is. Ik heb zelf ook ervaring (zeer negatief) met de meiden uit India en met tweede deskundigheid (neutraal) en snap niet waarom er steeds naar oplossingen gekeken wordt waarvan de operatieassistenten zelf al van tevoren zeggen dat het niet gaat lukken. Waarom wordt er niet naar ons geluisterd in plaats van naar de specialisten? Zij hebben niet veel benul van ons vak. Ons vak bestaat uit meer dan mes, schaar en dan zonder nadenken het gewoon geven. Waar komt anders de bekende uitspraak vandaan: Je moet geven wat ik nodig heb, niet wat ik vraag. Ik ben erg benieuwd hoe dit zich weer gaat ontwikkelen. Naam bij de redactie bekend. OK OPERATIONEEL DECEMBER

16 16 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2011

17 Annemiek Derksen: Ben je het zat? Neem een time-out! Rond haar 40ste was ze het even helemaal zat en maakte ze een uitstapje naar de wijkverpleging. Maar inmiddels weet Annemiek Derksen (60) precies hoe ze haar werk spannend en uitdagend kan houden. Al 39 jaar werkt ze als operatieassistent, waarvan 37 jaar in het UMC St Radboud in Nijmegen. TEKST: MARIEKE LOS FOTO S (INCLUSIEF COVER): EDWIN WIEKENS Hoe ben je 39 jaar geleden in dit vak gerold? In het dorp waar ik opgroeide gingen wij meiden na de middelbare school óf als juf werken, óf bij de bank. Ik werd bankemployee, net als mijn vriendinnen. Vreselijk vond ik het. Hoe we erop zijn gekomen, weet ik niet meer. Maar mijn moeder en ik besloten dat de verpleging meer iets voor me was. En zo geschiedde. Je hebt na je opleiding niet lang gewerkt als verpleegkundige. Tijdens de opleiding liep ik stage op de OK. Het voelde echt alsof ik beland was in het heilige der heilige. Vooral het grote, technische OK-werk vond ik zó interessant. Ik dacht: dit is veel beter dan werken op de afdeling. Dus na mijn opleiding tot verpleegkundige ben ik meteen twee jaar gaan meedraaien op de OK. Er was in die tijd nog geen aparte opleiding voor operatieassistenten. Een paar jaar later heb ik alsnog het toen ingevoerde diploma gehaald. Geen spijt gehad van die keuze? Nog steeds vind ik het geweldig om met elkaar te zorgen dat iedereen aan het eind van de dag tevreden is. Met een hecht team iemand beter maken is het mooiste wat er is. Ook leerlingen begeleiden doe ik graag. Ik heb overigens rond mijn 40ste wel een dip gehad. Ik zie nu om mij heen dat alle collega s van tussen de 38 en 45 jaar zo n twijfelmoment krijgen: moet ik dit werk nog tot mijn 65ste doen? Ik besloot toen om naast mijn destijds parttimewerk op de OK de wijkverpleging in te gaan. Na een halfjaar had ik het daar wel gezien. Wat vond ik dat werk saai, zo in mijn eentje. Nu adviseer ik mijn twijfelende collega s om ook wat anders te gaan doen. Dat is de enige manier om erachter te komen dat je wel degelijk op de goede plek zit. Ik zeg altijd: Ben je het zat? Neem een time-out. Na een halfjaar ben je voorgoed genezen. En inderdaad: vaak komen ze op een gegeven moment weer terug. Je draait al zo lang mee. Momenteel werk je nog drie dagen op de OK. Hoe houd je je werk uitdagend? Door me te specialiseren. Me helemaal te verdiepen in een bepaald vakgebied. Ik werk in een groot ziekenhuis met heel veel specialismen, waar we volop die kans krijgen. Het is heerlijk om een paar jaar lang ergens helemaal in te duiken. Het geeft een kick als je de operateur tips en tricks kunt geven tijdens een ingreep. Over het gebruik van bepaalde instrumenten bijvoorbeeld. Op een gegeven moment komt de verzadiging en weet je dat je naar een nieuwe specialisatie uit moet gaan zien. De meeste jongere collega s houden zich er krampachtig aan vast dat ze allround moeten blijven. De eerste jaren is dat ook prima, zeg ik altijd. Ga eerst rondsnuffelen waar jouw talenten en interesses liggen. Maar maak dan een keuze. Het is tegenwoordig ook bijna niet meer te doen om allround te blijven. Jouw enthousiasme voor de medische wereld is niet aan je gezin voorbijgegaan. Mijn enthousiaste verhalen over het ziekenhuis lijken aanstekelijk te hebben gewerkt. De zoon van mijn man werkt er als longfunctielaborant en mijn jongste dochter als verpleegkundige. Mijn oudste dochter, Marloes, is eindredacteur van onder andere dit blad. Leuk toch? Toen ze net voor OK Operationeel werkte, vroeg ze me af en toe om raad. Inmiddels weet ze er zo veel van. Ik ben hartstikke trots op haar. OK OPERATIONEEL DECEMBER

18 Meer dynamiek in scripties Afstudeerscripties van leerling-operatieassistenten zijn niet vernieuwend genoeg, vindt maatschapmanager en voormalig docent Antoinette Brandwijk. We moeten met z n allen vóóruit. TEKST: LINDA VAN PELT De scriptie staat centraal als enerzijds de afrondende fase van de studie voor operatieassistent en anderzijds een nieuw begin: het in praktijk brengen van de opgedane kennis. Foto: I Stockphoto Meteen aan het begin van het gesprek wil Antoinette Brandwijk het duidelijk hebben: haar oproep voor meer innovatie en dynamiek in scriptieonderwerpen is niet bedoeld als kritiek. Hij is vooral ingegeven door haar overtuiging dat veranderingen in de maatschappij en vooral die in de medische wereld vragen om een nieuw type medewerkers, óók in de operatiekamer. Ter illustratie roept ze die slogan van de overheidscampagne van begin jaren negentig in herinnering: Een slimme meid is op haar toekomst voorbereid. Brandwijk, manager maatschap Urologie in het St. Antonius Ziekenhuis, voormalig operatieassistent en bedrijfskundige, was een van de sprekers op het congres van de Nederlandse Vereniging Leidinggevenden Operatieafdeling. Ze sprak over de noodzaak van vernieuwend personeelsbeleid dat de focus buiten de ziekenhuisgrenzen legt. Dat begint al bij de basis, de eindscriptie voor de opleiding tot operatieassistent. Terwijl de (zorg)wereld verandert, blijven de afstudeeronderwerpen vaak hangen in het operationele proces. 18 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2011

19 Stilstand is achteruitgang De jaren negentig waren voor Antoinette Brandwijk de periode waarin zij haar opleiding tot operatieassistent afrondde. Dat roept de vraag op of zij zelf een vernieuwend scriptiethema koos. Ik maakte een kostenvergelijking tussen laparoscopische en traditionele operaties, destijds een vrij vooruitstrevend onderwerp. Zo kon ik aantonen dat het eerste type ingrepen weliswaar hogere investeringen in medische apparatuur vereiste, maar ook flinke besparingen opleverde. Patiënten herstelden namelijk sneller van laparoscopische ingrepen en konden dus ook vlugger aan het werk. Dat beperkte de kosten van uitkeringen tijdens de ziekteperiode dusdanig, dat de balans wel eens naar de andere kant kon doorslaan, vat zij haar conclusie samen. Voor haar scriptieonderzoek interviewde Brandwijk een flink aantal patiënten. In die periode heerste er nog een zekere weerstand tegen laparoscopie, maar daar heb ik me nooit door laten weerhouden, zegt ze gedreven. Vernieuwing stuit vaak op weerstand, maar stilstand is achteruitgang. En we moeten met z n allen vóóruit. In de tussentijd is er veel veranderd. Voor Brandwijk zelf (ze stopte als operatieassistent, werd docent operatieve zorg en technieken, startte met de studie bedrijfskunde en werkt alweer een aantal jaren als maatschapmanager), maar ook in de medische wereld. Het nieuwe overheidsbeleid is gericht op concentratie en spreiding van ziekenhuiszorg. Inhoud en organisatie van het vak moet daarmee gelijke tred houden, vervolgt Antoinette. Voor de OK-leidinggevenden betekent dit dat hun taak steeds meer het karakter krijgt van businessmanager. Dat vraagt om een faciliterende rol die rekening houdt met mensenwensen. En een nieuw type personeelsbeleid, over ziekenhuisgrenzen heen. Ook voor de operatieassistenten hebben de veranderingen consequenties. Foto: Ivonne Zijp Veilige onderwerpen Graadmeter voor de mate van innovatiedrang onder de nieuwe lichting operatieassistenten vindt Antoinette Brandwijk de scriptie. Die staat centraal als enerzijds de afrondende fase van de studie en anderzijds een nieuw begin: het in praktijk brengen van de opgedane kennis. Terwijl de wereld om ons heen zich snel ontwikkelt, kiest het overgrote deel van operatieassistenten in opleiding voor een veilig onderwerp, gerelateerd aan het operationele proces, constateert ze met enige teleurstelling. In 2006 en 2007 werd ik gevraagd als gastexaminator voor de opleiding tot operatieassistent. Het viel me op hoe weinig er veranderd bleek sinds ik was gestopt als docent in Ik kon nauwelijks vernieuwing ontdekken in de afstudeeronderwerpen. En ik durf te beweren dat die er nog steeds niet is. Ze meent ook te weten waaraan dit ligt, namelijk aan de vrij behoudende ziekenhuiscultuur. In de logge, grootschalige organisaties die ziekenhuizen vaak zijn, krijgen de uitzonderingen die bereid zijn hun hoofd boven het maaiveld uit te steken nauwelijks de kans zich te ontplooien. Dat mondt bijna onvermijdelijk uit in reactiviteit; op het vlak van zowel onderwerpkeuze voor scripties als inzet. Operatieassistenten hebben vaak een praktische inslag. Dat is niet alleen logisch want inherent aan het vak maar ook handig. Dit type mensen is nodig voor dit soort werk. Brandwijk is er echter van overtuigd dat er ook operatieassistenten zijn die méér potentie hebben. Zij verdienen de ruimte zich breder te ontwikkelen. Ik ben er zelfs van overtuigd dat je door het bieden van meer ontplooiingsmogelijkheden mensen ook gemakkelijker kunt vasthouden in een ziekenhuisorganisatie. In Brandwijks optiek ligt er op dit vlak een uitdagende, stimulerende taak voor OK-leidinggevenden. Geduld is niet erg Ook in haar eigen werk stuit Antoinette soms op weerstanden. Als ik iets nieuws aankaart bij onze afdeling P&O, hoor ik vaak eerst tien redenen waarom het niet kan, zegt ze met een lach. Vervolgens presenteer ik mijn visie, liefst met veel overtuigingskracht, want ik laat me niet snel afschrikken. Als ik écht ergens in geloof, ben ik bereid daar alle tijd en energie in te steken om het voor elkaar te krijgen. Ik realiseer me dat je met zo n insteek niet alleen vrienden maakt, maar gelukkig krijg ik meestal achteraf te horen dat ik toch wel gelijk had. Dat vraagt soms wat geduld, maar dat is niet erg. Diezelfde insteek adviseert ze ook aan operatieassistenten. Dat begint bij de keuze van een afstudeeronderwerp, maar geldt natuurlijk ook in de latere fasen in de praktijk. Bereidheid om verder te kijken én je breed te ontwikkelen zorgt voor een gezonde situatie, zowel voor patiënt als voor professional. Antoinette Brandwijk. OK OPERATIONEEL DECEMBER

20 26 LVO Congres e Landelijke Vereniging van Operatieassistenten 4 ER HEMA DON FEEST "AC DER AVO K TO DAG ND NA TUR E DIN OK klimaat OK(é)?! 16 en 17 februari 2012 NH Koningshof Hotel, Veldhoven In samenwerking met: Algemene informatie Locatie NH Koningshof Hotel, Locht 117, 5504 RM Veldhoven, Tel Accreditatie Accreditatie is aangevraagd bij Stichting Kabiz. Hotelaccommodatie Het is mogelijk in NH Koningshof Hotel te overnachten. U kunt bij uw congresregistratie uw wensen kenbaar maken. Hotelreserveringen worden in volgorde van binnenkomst behandeld. De persoon die de tweepersoonskamer reserveert moet bij reservering het volledige bedrag voldoen. Diner & feestavond Donderdag 16 februari 2012 wordt aansluitend aan het programma een borrel op de expositie geserveerd voorafgaand aan het diner en het feest. Het thema voor het feest van dit jaar is Back to nature. Kosten inschrijving (incl. programma/abstractboek, koffie, thee en lunch) Tot en met 24 december 2011 Dagregistratie Gehele congres LVO & NVLO leden 135,00 190,00 Niet-leden 175,00 250,00 Na 24 december 2011 LVO & NVLO leden Niet-leden 155,00 200,00 210,00 270,00 Deelname diner & feestavond 45,00 45,00 Kosten hotelkamer (incl. ontbijt) Eénpersoonskamer Tweepersoonskamer 128,00 145,00 Congressecretariaat Tel info@congresscompany.com Voor meer informatie over het programma en registratie: OKO0811.indd 20 12/5/11 4:25 PM