MACHINALE PLAATSING VAN BETONSTRAATSTENEN IR. MARC VALENT ING. TOINE LIGTENBERG Febestral, Febe

Transcriptie

1 1 MACHINALE PLAATSING VAN BETONSTRAATSTENEN IR. MARC VALENT ING. TOINE LIGTENBERG Febestral, Febe Samenvatting Het machinaal plaatsen van betonstraatstenen kan een stap vooruit betekenen in de evolutie naar een snellere en fysiek minder belastende aanleg van bestratingen. Het brengt echter ook een aantal ingrijpende veranderingen met zich mee ten opzichte van de huidige werkwijze, en is dus niet van vandaag op morgen realiseerbaar. In Nederland zijn reeds regels opgesteld die machinaal bestraten in bepaalde gevallen opleggen. In deze paper worden deze op een rijtje gezet en wordt bovendien even stilgestaan bij de belangrijkste verschillen tussen handmatige en machinale plaatsing, die gedurende het hele proces, van productie tot plaatsing, voelbaar zijn. Résumé La pose machinale des pavés en béton peut représenter un pas en avant dans l évolution vers une installation rapide et moins physique. Néanmoins, elle apporte un nombre de changements radicaux à l égard de la méthode de travail actuelle, et n est donc pas réalisable du jour au lendemain. Aux Pays-bas, une réglementation impose dans certains cas la pose machinale. Cet exposé en énumère les règles et montre les différences entre la pose machinale et la pose manuelle. Ces différences sont perceptibles tout au long du procédé, de la production à la pose.

2 2 1. Inleiding Het beroep stratenmaker bestaat al een lange tijd. Toch dateert de eerste werkende machine in de bestratingssector pas van begin ren 60. En vanaf 1980 leek mechanisatie door te gaan breken. Het gebruik van de technologie biedt immers diverse mogelijkheden. Toch is het enthousiasme voor de mechanische oplossingen anno 2009 nog zeer laag. Het ontbreekt opdrachtgevende en uitvoerende partijen vaak aan voldoende kennis over de technische mogelijkheden, alsook de marktkansen. Ook weinig partijen in de totale keten (gaande van studiebureau, fabrikant tot legger, stratenmaker) hebben een goed totaaloverzicht van mechanisatie. In de ons omringende landen, waaronder Nederland, heeft de wetgever het initiatief genomen om een Europese kaderrichtlijn 90/269-EC om te bouwen tot een nationale arbeidsomstandigheden wetgeving. Het is nu aan de handhaver (de arbeidsinspectie), die aan bedrijven duidelijk moet maken in welke situaties in principe machinaal moet worden bestraat. De Nederlandse arbeidsinspectie hanteert deze richtlijn sinds eind 2007 bij haar fysieke inspecties op de werven. Onderstaande foto s tonen het machinaal verwerken van betonstraatstenen, tegels en grasbetontegels.

3 3 2. Definitie en doelstelling van machinaal straten De meningen over de definitie van machinaal straten lopen uiteen. Volgens Van Dale betekent machinaal : het werken, verrichten of vervaardigen met machines. Deze definitie leidt tot een sterke afbakening van mechanisatie oftewel machinaal straten. Immers, de meeste hulpmiddelen voor het uitvoeren van straatwerk vallen buiten deze definitie. Grofweg kan onderscheid gemaakt worden tussen handmatig werken, werken met hulpmiddelen of machinaal werken. De volgende uitspraak over machinaal straten is treffend en definieert het begrip mechanisatie binnen de bestratingssector: Mechanisatie is met bewegende onderdelen het vak van stratenmaker fysiek minder zwaar maken. Kortom: het middel met bewegende delen dat het stratenmakerlichaam ontlast. Het is in bijvoorbeeld juist Nederland dat de Arbeidsinspectie zeer gericht heeft ingezet op het verminderen van de arbeidsrisico s in de bestratingssector. Zij onderscheidt een 5-tal risicogebieden waaraan stratenmakers kunnen worden blootgesteld: fysieke belasting, trilling, geluid, blootstelling aan stof en aanrijdgevaar. Met name het risico aangaande fysieke belasting kan door machinaal straten goed worden ondervangen. Dit is natuurlijk niet de enige reden waarom er machinaal wordt gewerkt. Er wordt niet enkel een verbetering aangebracht in de arbeidsomstandigheden, maar ook in economische zin kan er veel sneller en dus goedkoper worden gewerkt, wat de concurrentiepositie van de betonstraatsteen als straatbekledingsmateriaal ten goede komt. Ook wordt het beroep van stratenmaker aangenamer en beter gemaakt, wat een verdere terugloop van vakmensen in de betreffende sector moet tegengaan. In België is vooral in de havengebieden rondom Gent en Antwerpen (oa. containerterminals) de afgelopen 20 ar reeds veel ervaring en kennis opgebouwd met betrekking tot het machinaal straten. De voordelen van machinaal straten laten zich dus op basis van historische projecten goed becijferen. 3. Regels van de Arbeidsinspectie De regels die men in Nederland aanhoudt voor het uitvoeren van bestratingswerkzaamheden zijn vastgelegd in de volgende beleidsregels: - handmatig tillen wordt zoveel als redelijkerwijs mogelijk vermeden of beperkt; - het is niet toegestaan handmatig per persoon lasten van meer dan 25 kg te verwerken (50 kg met z n tweeën); - het is niet toegestaan straatstenen van meer dan 4 kg handmatig te verwerken; het is niet toegestaan tegels zwaarder dan 9,5 kg te verwerken;

4 4 - oppervlaktes van meer dan 1500 m 2 aangesloten werk met nieuwe straatstenen moeten, onafhankelijk van het gewicht van de straatsteen, altijd machinaal worden bestraat. Dit alles is nog eens nader uitgewerkt in onderstaand beslissingsdiagram. Schematische aanpak handhaving Steen > 4 kg? Machinaal straatwerk In orde Waarschuwing. Volgend werk niet in orde = boete. nieuw werk Machinaal straatwerk In orde Sprake van normsituatie > 1500 m² aangesloten Handmatig straten toegestaan Volgend werk niet in orde = boete. 4. Ambitie en innovatie Machinaal straten krijgt dus bijv. in Nederland een extra impuls door de beleidsregel/richtlijn van de Arbeidsinspectie, maar de straatstenenfabrikant en de legger kunnen ook aan de materiaal- en materieelkant de nodige stimulansen geven. Met grote regelmaat worden klemmen ontwikkeld om pakketten stenen en tegels op te nemen en te leggen. Er zijn klemmen voor blokverband en voor elleboogverband, maar er zijn nog veel meer verbanden mogelijk, mits van tevoren maar goed wordt nagedacht en geconcipieerd naar de daadwerkelijke uitvoering. De fabrikant moet daar ook zeker op inspelen, ervoor zorgen dat de stenen al in verband uit de machine komen. Daarin heeft beton een voordeel, de juiste inzet van de mal kan zorgen

5 5 voor een kant-en-klaar stabiel pakket dat uit de machine komt. De oplossing in end-of-pipe technieken zoeken (om bijvoorbeeld met een robot de stenen achteraf in verband te leggen) is vaak alleen maar kostenverhogend. Het in verband aanleveren van stenen heeft vele logistiek specifieke aandachtspunten: De hoogte van de stenen moet over het gehele pakket zeer gelijkmatig zijn De uitsparingen in het keperpakket moeten tijdelijk worden opgevuld tijdens inpak en transport De verpakking van de pakketten moet worden aangepast. De pakketten moeten stabiel blijven tijdens transport naar de werf Op de werf moet zo mogelijk direct op de eindbestemming gelost worden. De pakketten moeten stabiel blijven tot aan de uiteindelijke legplaats in het werk. De klemmen moeten vakkundig worden afgesteld Bij renovatiewerken worden machinale pakketten veelal aangeleverd op retourpallets en extra verpakkingsmiddelen. De reststromen moeten worden afgevoerd van de werf. De aandacht richt zich misschien nadrukkelijk op machinaal straten en de daarvoor geschikte machines, absoluut niet te vergeten is de grote hoeveelheid tilapparatuur die het werk van de stratenmaker helpt verlichten. Ook symboolstenen en boordstenen worden vaak met behulp van een vacuümklem geplaatst. De stratenmaker wordt in feite machinebediende. Was in het verleden het vakmanschap van de legger, het op tempo correct plaatsen van de klinker of tegel in de juiste legpatronen, dan wordt in de toekomst het bedienen van hefwerktuigen en de besturing van machines de specialisatie van de legger. In Nederland wordt reeds circa 15% van alle bestratingswerken machinaal uitgevoerd en men verwacht dat dit in 2009/2010 nog minstens zal doorgroeien naar 30%. 5. Aanschakeling van partijen De verplichting tot machinale verwerking van bestratingsmaterialen eist van de gehele keten de discipline, dat in alle schakels steeds mee gedacht wordt aan de machinale verwerking van de stenen, tegels of boordstenen. Dit start bij de opdrachtgever en het studiebureau. Bij de ontwerpen moet rekening gehouden worden met de realisatiemogelijkheden van de creatieve uitspattingen. Het verwerken van diverse patronen, verbanden en kleuren kan hier een beperkende factor vormen. Het is van belang, dat de legger en de fabrikant in een vroegtijdig stadium gehoord worden over de (on)mogelijkheden. Tevens moet rekening gehouden worden met de bereikbaarheid van de machines op de bouwwerf.

6 6 Daarnaast moet de industrie, de transporteur en de legger zich opnieuw instellen op het machinaal leggen. Hiervoor zijn investeringen noodzakelijk, zoals klemmen, nieuwe klinkermallen, rolmopsen, etc. De juiste uitvoering en de economische voordelen worden alleen bekomen door een perfecte uitvoering doorheen de gehele keten. Niet alleen de fabrikant zal zijn materiaal (de betonstraatsteen) goed moeten produceren, ook de stratenmaker zal zijn materieel daarop moeten afstemmen en de transporteur zal de logistiek feilloos moeten verzorgen. Maar dan is diezelfde 1500 m 2 op 1 dag ook helemaal geen probleem!