CO 2 -Footprint Utrechtse Heuvelrug 2009

Transcriptie

1 CO 2 -Footprint Utrechtse Heuvelrug KG CO 2 Betrokkenen Maxim Luttmer, luttmer@beco.nl, Jochem Blok, blok@beco.nl, BECO, Vestiging Utrecht, juni 2011

2 Inhoudsopgave 1 INLEIDING KLIMAATVOETAFDRUK VAN DE GEMEENTE UTRECHTSE HEUVELRUG Bepalen klimaatvoetafdruk volgens het GHG-protocol Scope 1,2 en Stappen bepalen klimaatvoetafdruk gemeente Utrechtse Heuvelrug Gebouwen en werkplaatsen Wagenpark en zakelijk verkeer Woon-werkverkeer Diensten: Openbare Verlichting en VRI Dienstverlening: riolering, pompen en gemalen Gebouwen en dienstverlening niet meegenomen Kanttekeningen en opmerkingen Klimaatvoetafdruk verdeeld over de scopes Klimaatvoetafdruk verdeeld over de locaties en activiteiten EERSTE INDICATIE VERMINDERING BIJDRAGE KLIMAATVOETAFDRUK Klimaatneutrale organisatie Wat is klimaatneutraal? Indicatie reductie en substitutie met huidige klimaat en energie projecten BIJLAGE1 : PROJECTEN GEMEENTE UH VERMINDEREN KLIMAATVOETAFDRUK

3 1 INLEIDING De gemeente Utrechtse Heuvelrug zet zich in voor een beter klimaat. Zo heeft de gemeente zich ten doel gesteld om in 2015 een klimaatneutrale organisatie te zijn en wil ze in 2035 een klimaatneutraal grondgebied hebben. De gemeente wil haar verantwoordelijkheid nemen en haar bijdrage aan klimaatverandering verminderen. De gemeente wil hiermee ook laten zien dat het mogelijk is de (gemeentelijke) bedrijfsvoering klimaatvriendelijk te maken. Ze wil daarmee andere gemeenten en andere organisaties in de gemeente inspireren ook de bedrijfsvoering klimaatvriendelijk te maken. In dit kader neemt de gemeente ook deel aan het project Op Kop van de provincie Utrecht. In de intentieverklaring met de Provincie Utrecht en de NMU heeft de gemeente aangegeven dat: De gemeente Utrechtse Heuvelrug in 2009 een onomkeerbaar proces naar een klimaatneutrale organisatie in gang heeft gezet, De gemeente Utrechtse Heuvelrug in 2011 voor 75% en in 2015 een volledig klimaatneutrale organisatie heeft, De gemeente Utrechtse Heuvelrug in 2010 voor 50% duurzaam inkoopt en in 2015 voor 100%, De gemeente Utrechtse Heuvelrug zich verbindt aan een actieve communicatie over de behaalde resultaten in het kader van een klimaatneutrale organisatie. BECO heeft samen met de gemeente Utrechtse Heuvelrug en de Milieudienst ZOU een klimaatvoetafdruk (CO 2 - footprint) van de gemeentelijke organisatie over 2009 vastgesteld. In dit rapport zijn de resultaten van deze klimaatvoetafdruk opgenomen. Deze eerste klimaatvoetafdruk is een nulmeting van de klimaatvriendelijkheid van de gemeentelijke organisatie. Het geeft inzicht waar in de gemeentelijke bedrijfsvoering de organisatie een groot effect heeft op het klimaat en waar de kansen liggen voor de vermindering hiervan. Een klimaatvoetafdruk staat dus niet op zichzelf, maar is onderdeel van een CO 2 managementplan van een organisatie. In de gemeente Utrechtse Heuvelrug is het Klimaatplan voor de organisatie onderdeel van het gemeentelijke milieubeleid. In het Milieubeleidsplan Natuurlijk Duurzaam heeft de gemeente reeds verschillende projecten opgenomen om haar bedrijfsvoering klimaatvriendelijker te maken (zie bijlage 1). BECO heeft een eerste grove inschatting gemaakt in hoeverre deze projecten bij kunnen dragen aan het verminderen van de klimaatvoetafdruk. 3

4 CO 2 managementplan: Doelstelling Monitoring en borging Rapportage Reductieplan CO 2 Footprint Hoofdstuk 2 beschrijft de klimaatvoetafdruk van de gemeentelijke organisatie en de totstandkoming hiervan. Hoofdstuk 3 geeft een indicatie van de bijdrage van de huidige energie en klimaatprojecten van de gemeente en enkele aanbevelingen. 4

5 2 KLIMAATVOETAFDRUK VAN DE GEMEENTE UTRECHTSE HEUVELRUG 2.1 Bepalen klimaatvoetafdruk volgens het GHG-protocol Bij het bepalen van de CO 2 -footprint gaat BECO uit van het GHG-protocol. Dit protocol is opgesteld door een aantal leidende instituten op het gebied van klimaatproblematiek (WRI en WBCSD). Het geeft inzicht in de principes waaraan een broeikasgasinventarisatie zou moeten voldoen. Het wordt veelvuldig door (internationale) bedrijven en instellingen gehanteerd. Ook alle klimaatvoetafdrukken binnen het project Op Kop worden opgesteld volgens dit protocol. Door het gebruik van het GHG protocol worden dubbeltellingen voorkomen en is het mogelijk om een vergelijking over de jaren te gaan maken Scope 1,2 en 3 De CO 2 emissies van Utrechtse Heuvelrug worden volgens het GHG-protocol ingedeeld in scope 1, 2 en 3. Hierin zijn scope 1 de emissies die direct plaatsvinden bij Utrechtse Heuvelrug, zoals gasgebruik voor verwarming en brandstofgebruik voor het eigen wagenpark. Scope 2 emissies zijn het gevolg van energiegebruik van Utrechtse Heuvelrug; maar de daadwerkelijke emissie vindt niet bij Utrechtse Heuvelrug plaats. Een voorbeeld is het elektriciteitsgebruik: Utrechtse Heuvelrug heeft zelf in de hand hoeveel elektra wordt gebruikt, maar de opwekking van elektriciteit gebeurt elders. Scope 3 emissies tenslotte, zijn emissies waarvoor Utrechtse Heuvelrug indirect verantwoordelijk is, zoals bijvoorbeeld het papierverbruik en eventuele vliegreizen. Het GHG-protocol adviseert om de relevante scope 3 emissies in kaart te brengen. Beco doet dit ook, omdat de CO 2 -footprint zo niet alleen een beeld geeft van waar Utrechtse Heuvelrug direct invloed op heeft, maar ook waar Utrechtse Heuvelrug verantwoordelijk voor is in de keten van inkoop en levering. Directe emissies op locatie Scope 1 Scope 2 Directe emissies elders Indirecte emissies Scope Stappen bepalen klimaatvoetafdruk gemeente Utrechtse Heuvelrug Bij het bepalen van de klimaatvoetafdruk van de gemeentelijke organisatie zijn de volgende stappen gezet. 1. Opstellen lijst met activiteiten die bijdragen aan de klimaatvoetafdruk a. Welke gebouwen, werkplaatsen, wagenpark etc. behoren tot de organisatie? 5

6 b. Welke activiteiten behoren tot de organisatie zijn nodig voor de dienstverlening? 2. Bepalen van de verantwoordelijkheid en invloed op de klimaatbijdrage door de gemeente (scope 1, 2, of 3) 3. Inventariseren de mogelijkheden om de klimaatimpact van de activiteiten te bepalen. a. Wat is geregistreerd, hoe is het geregistreerd en waar is dat te vinden? 4. Bepalen welke activiteiten opgenomen worden in de klimaatvoetafdruk. 5. Bepalen klimaatimpact van de activiteiten. Bij het bepalen van de klimaatimpact van de activiteiten (stap 5) is gebruik gemaakt van de carbonmanager die de provincie Utrecht in het kader van Op Kop gratis beschikbaar stelt. Deze carbonmanager is ontwikkeld door Beco Gebouwen en werkplaatsen De totale lijst met gebouwen die in het bezit zijn van de gemeente is samen met de afdeling VGP doorgenomen. Besloten is alleen die gebouwen in de klimaatvoetafdruk op te nemen, waarvan de gemeente de energierekening zelf betaalt. De klimaatbijdrage van deze gebouwen is gebaseerd op de energiegebruiksgegevens op de afrekeningen voor het energiegebruik en op basis van de koelmiddelen informatie op koelvoorzieningen (o.a. airco s). Op de energie afrekeningen stond niet duidelijk aangegeven welk deel groene stroom en welk deel grijze stroom was. Op basis van het beleid van de vorige gemeenten is aangenomen dat alle stroom groene stroom was, met uitzondering van de gebouwen (en activiteiten) in de voormalige gemeente Maarn. Hierbij is uitgegaan van groene stroom zonder Milieukeurmerk (SMK keurmerk). Deze groene stroom is maar gedeeltelijk (ongeveer 50 %) klimaatvriendelijker dan grijze stroom. Elektriciteit Eenheid Factor Groen zonder SMK Kg CO 2 /kwh 0,3 Groen met windkracht Kg CO 2 /kwh 0,015 Andere leverancier Kg CO 2 /kwh 0, Wagenpark en zakelijk verkeer Het zakelijk verkeer voor de gemeente Utrechtse Heuvelrug is op te splitsen in: - zakelijk verkeer met de eigen auto van de werknemer, - zakelijk verkeer met een dienstauto, - de auto s van wijkbeheer - en het gebruik van de bus (OV). De zakelijke kilometers die gereden zijn met de auto van de werknemer vallen onder scope 3 evenals de kilometers met de bus. De overige zakelijke kilometers die gereden zijn vallen onder scope 1. Het zakelijker verkeer met de eigen auto is berekend aan de hand van de kilometers die in 2009 zijn gedeclareerd. Het brandstoftype is gesteld op het emissiekengetal van onbekend brandstoftype. De verwachting is namelijk dat de kilometers zowel gemaakt zijn met benzine, diesel als LPG voertuigen. 6

7 Bij de berekening van het zakelijk verkeer met de auto s van de gemeente zelf, zijn alleen de kilometers van wijkbeheer meegenomen. De kilometers die gereden zijn door de bodes en handhaving zijn onbekend Woon-werkverkeer Het woon-werkverkeer voor de gemeente Utrechtse Heuvelrug wordt gereden met de auto, motor, trein en bus. Om het aantal kilometer van de vervoersmiddelen te bepalen (en daarmee de hoeveelheid CO 2 -uitstoot), zijn de gegevens uit het in 2008 voor de gemeente opgestelde mobiliteitsadvies van NVM gebruikt. Daarin is bepaald hoeveel medewerkers er bij de gemeente Utrechtse Heuvelrug werken, hoeveel zij gemiddeld aanwezig zijn, hoeveel dagen zij op jaarbasis werken en wat de gemiddelde afstand per vervoersmiddel is. Deze getallen hebben wij opgeteld en meergenomen bij het opstellen van de CO 2 -footprint. Het brandstoftype voor het autogebruik is gesteld op het emissiekengetal van onbekend brandstoftype. De verwachting is namelijk dat de kilometers zowel gemaakt zijn met benzine, diesel als LPG voertuigen Diensten: Openbare Verlichting en VRI Voor de openbare verlichting zijn de gegevens van Citytec opgevraagd. Het OVL-net is niet bemeterd. Dit betekent dat Citytec het energieverbruik berekent aan de hand van het type verlichting (armatuur) Dienstverlening: riolering, pompen en gemalen Voor de pompen en gemalen waren geen duidelijk bruikbare energiegegevens voor handen. Op basis van de totale energierekening voor pompen en gemalen en de energieprijzen is omgerekend hoe groot het energiegebruik van de pompen en gemalen ongeveer is Gebouwen en dienstverlening niet meegenomen De gemeenten biedt meerdere diensten aan die niet in de klimaatvoetafdruk zijn opgenomen omdat ze voor de energie en klimaatgegevens daarvan afhankelijk is van derde partijen. Voor deze eerste voetafdruk is eerst gekeken naar de zaken waarvan de gemeente zelf de gegevens heeft of kan hebben. Voorbeelden van diensten die niet zijn meegenomen: leerlingenvervoer WMO diensten waaronder vervoer de inzameling van huishoudelijk afval en de verwerking ervan terreinbeheer (uitbestede activiteiten) en verwerking groen en ander afval uit de openbare ruimte sportvoorzieningen (gebouwen en verlichte sportvelden), sport en recreatievoorzieningen (zoals het zwembad), en schoolgebouwen Kanttekeningen en opmerkingen De gegevensverzameling voor het opstellen van de CO 2 -footprint is gedaan door de Milieudienst ZOU. De locaties die meegenomen zijn in de CO 2 -footprint zijn de locaties waar de gemeente Utrechtse Heuvelrug de energierekening van betaalt. De CO 2- footprint is gemaakt in een online tool. Lenny Putman bezit hier de login gegevens van. 7

8 2.3 Klimaatvoetafdruk verdeeld over de scopes Voor een kantoororganisatie zoals Utrechtse Heuvelrug zijn er een aantal emissie activiteiten die vallen onder de scope van de CO 2 -footprint. Onderstaande tabel geeft deze aan. Emissie-activiteteit Scope Relevant voor Utrechtse Heuvelrug Elektriciteitsgebruik 2 X Gasgebruik of stadsverwarming 1 X Koelmiddel airco 1 X Woon-werkverkeer bus of trein 3 X Woon-werkverkeer auto 3 X Zakelijk reizen bus of trein 1 X Zakelijk reizen auto 1/3 X Papier- en ander afval 3 X Opmerking 8

9 2.4 Klimaatvoetafdruk verdeeld over de locaties en activiteiten Locatie Aula: Doorn (Heuvelweg) Aula: Doorn (Oude Arnhemse Bovenweg) Aula: Driebergen (Traay 301) Aula: Maarn (Jacob van Wassenaerlaan) Brandweerkazerne: Amerongen Brandweerkazerne: Doorn Brandweerkazerne: Driebergen Brandweerkazerne: Leersum Brandweerkazerne: Maarn Gemeentekantoor: cultuurcluster De Binder Leersum Gemeentekantoor: cultuurhuis Doorn Gemeentekantoor: dorpshuis Amerongen Gemeentekantoor: Driebergen Gemeentekantoor: gemeentehuis Amerongen Gemeentekantoor: gemeentehuis Leersum Gemeentekantoor: gemeentehuis/politiekantoor Maarn Gemeentewerkplaats: Amerongen Gemeentewerkplaats: Driebergen Gemeentewerkplaats: Leersum Gemeentewerkplaats: Maarn Jeugdhonk Kantoorvilla brandweerpers.: Maarn Openbare Verlichting Papier Rioolgemalen Sport en recreatie: gymzaal de Dolfijn Sport en recreatie: gymzaal Overberg Sport en recreatie: kleedaccommodaties Amerongen Sport en recreatie: KMD/SVMM Sport en recreatie: sporthal Steinheim Sport en recreatie: tuinlandtech/inst korfbal Verlichting reclame Vervoer VRI's Footprint Utrechtse Heuvelrug 2009 Scope 1 Scope 2 Scope 3 kg CO2-eq % aandeel % ,40% ,60% ,30% ,80% ,20% ,20% ,20% ,20% ,40% ,20% ,30% ,40% ,50% ,60% ,80% ,90% ,20% ,30% ,20% ,30% ,50% % ,80% ,80% ,40% ,90% ,70% ,60% ,10% ,50% ,10% ,60% % Totaal % Het overzicht van de emissies en klimaatbijdrage per locatie laat zien dat de grootste bijdragen aan de klimaatvoetafdruk komen van: Rangorde % aandeel 1. Vervoer (zakelijk en woon-werk) 17,60 2. Openbare verlichting Gemeentekantoor Cultuurhuis Doorn 10,20 4. Papiergebruik 5,80 5. Rioolgemalen 5,80 9

10 Het onderdeel vervoer levert de grootste bijdrage aan de klimaatvoetafdruk. Het onderdeel vervoer bestaat uit het zakelijk vervoer en het woon-werkverkeer. De grootste bijdrage wordt veroorzaakt door het woonwerkverkeer. Belangrijk is te onderkennen dat het zakelijk vervoer maar beperkt is meegeteld in deze klimaatvoetafdruk (gegevens van de bodes en handhaving ontbreken). De verwachting is dat deze het aandeel van vervoer nog veel groter zal maken. Emissie categorie Zakelijk vervoer Zakelijk vervoer Woonwerk verkeer Woonwerk verkeer Woonwerk verkeer Emissiebron Scope 1 Scope 2 Scope 3 kg CO2 eq % aandeel Brandstoftype ,3 onbekend Stadsbus ,1 Brandstoftype ,3 onbekend Stadsbus ,9 Stoptrein ,4 intercity Totaal % 10

11 Het overzicht van de emissies en klimaatbijdrage per activiteit laat zien dat de grootste bijdragen aan de klimaatvoetafdruk komen van: Warmte Electriticiteit Woon-werkverkeer 11

12 3 EERSTE INDICATIE VERMINDERING BIJDRAGE KLIMAATVOETAFDRUK 3.1 Klimaatneutrale organisatie 2015 De gemeente Utrechtse Heuvelrug wil als organisatie in 2011 voor 75% en in 2015 volledig klimaatneutraal zijn Wat is klimaatneutraal? Klimaatneutraal betekent dat de bijdrage van de gemeente aan het klimaatverandering (het broeikaseffect) nul oftewel neutraal is. De gemeente Utrechtse Heuvelrug wil dat bereiken via de Trias Energetica. 1. door zoveel mogelijk energie te besparen (reductie); 2. door de energie die we gebruiken zo veel mogelijk duurzaam op te wekken met bijvoorbeeld zon, wind en biomassa (substitutie); 3. door de energie die we gebruiken en die niet duurzaam opgewekt is zo efficiënt mogelijk te gebruiken en te compenseren met bijvoorbeeld aanplant van bomen of investeringen in duurzame energie elders (compensatie). CO2 emissies Reductie Substitutie Compensatie Tijd De gemeente Utrechtse Heuvelrug heeft in haar milieubeleid de organisatiegrenzen voor klimaatneutraal nog niet gedefinieerd. Ze heeft dus niet aangegeven welke delen van haar organisatie (gebouwen, activiteiten en diensten) opgenomen moeten worden in de klimaatvoetafdruk. In deze eerste klimaatvoetafdruk zijn de keuzen voor de organisatiegrenzen gemaakt op basis van de toegang tot de gegevens en minder op basis van de mogelijkheid tot invloed. Het valt te overwegen om diensten zoals huishoudelijke afvalinzameling en verwerking, leerlingen vervoer en terreinbeheer op te nemen in de klimaatvoetafdruk. De gemeente kan de kwaliteitseisen voor deze diensten voorschrijven in haar aanbestedingen en heeft dus grote invloed op de klimaatbijdrage van deze diensten. Vooralsnog gaan we voor het behalen van de klimaatambitie klimaatneutraal 2015 uit van de organisatiegrenzen zoals gehanteerd in deze klimaatvoetafdruk

13 3.2 Indicatie reductie en substitutie met huidige klimaat en energie projecten Nu bekend is waar de CO 2 emissies vandaan komen en waar het aandeel aan de klimaatvoetafdruk erg groot is, kan ook een inschatting gemaakt worden van waar de kansen liggen voor energiebesparing en substitutie en kan een grove eerste inschatting gemaakt worden van de bijdragen van de huidige energie en klimaatprojecten aan het behalen van de doelstelling klimaatneutraal 2015 Grote kansen voor vermindering van de klimaatvoetafdruk liggen in: Verduurzamen van het vervoer, met name het woon-werk verkeer, maar ook het zakelijk vervoer Energiebesparing in de openbare verlichting Verminderen van het warmtegebruik (gas) elektriciteitsgebruik van gebouwen Vervangen van de stroom en gas door groene stroom met SMK keurmerk (windkracht) en groen gas uit biogas biogas gecertificeerd. Op basis van de huidige energie en klimaatprojecten (zie bijlage 1) is een grove de inschatting dat in de voetafdruk daarmee in totaal met ruim 75% gereduceerd kan worden. Dit komt met name doordat de gemeente in haar nieuwe contracten overgaat op groene stroom (wind-energie) en groen gas (gas gecompenseerd met bomen aanplant). Invloed op CO 2 -footprint door elektriciteit met windkracht en gas gecompenseerd: - Elektriciteit op windkracht geeft een besparing van 95% op de CO 2 -uitstoot van elektriciteit zoals deze nu is (groene stroom zonder SMK). Dit geeft een besparing van ton CO 2 -uitstoot. - Compenseren gas geeft een vermindering op de CO 2 -footprint weer van ruim 800 ton CO 2 -uitstoot. Deze maatregelen bij elkaar geven al een vermindering van ruim 70% op de totale CO 2 -footprint van de Utrechtse Heuvelrug. 13

14 BIJLAGE1 : PROJECTEN GEMEENTE UH VERMINDEREN KLIMAATVOETAFDRUK Projecten in het Milieubeleidsplan Natuurlijk Duurzaam, aangevuld met lopende projecten en activiteiten, die bijdragen aan het verminderen van de klimaatvoetafdruk van de gemeentelijke organisatie. Project Energiebeheer (MBP 4, SLOK project) Vermindert klimaatbijdrage scope 1 en 2 Energieregistratie, monitoring en management In dit kader wordt o.a. gekeken naar de mogelijkheden van slimme meters Energiescans gebouwen Energiescans van gebouwen en op basis daarvan aanpassingen maken. In ieder geval uitvoeren tvt kleiner dan 5 jr. Doorlopend project. Proef rioolbemetering op zonne-energie Meters riolering op zonne-energie (gerealiseerd). Verbetering en automatisering besturing pompen en gemalen Inkoop energie verduurzamen In 2009 is gas en stroom (muv openbare verlichting) Project Duurzaam nieuw gemeentekantoor (MBP5, SLOK-project) opnieuw aanbesteed. Alle stroom van de gemeente is vanaf in januari 2011 groene stroom van Greenchoice. Al het gas is vanaf 1 januari 2010 groen gas (gas gecompenseerd met bomenaanplant) van Dong Energy Vermindert klimaatbijdrage scope 1, 2 en 3 Duurzaam en energiezuinig gebouw De nieuwbouw vervangt de kantoren: Driebergen, Maarn, Leersum. Het definitief ontwerp heeft een Q/Q =0,42. Het heeft daarmee 58% betere energieprestatie dan de energiepresatie volgens de huidige bouwbesluit norm. Duurzaam beheer Energiebeheer: o.a. energiezuinige automatisering Afvalbeheer: voorkomen van afval, meer scheiden van afval en afval inzetten voor hergebruik en recycling Duurzame mobiliteit Door het samenbrengen van de locaties vervalt het Project Duurzame ecologische gemeentewerf (MBP 6, SLOK project) zakelijke verkeer tussen locaties.\ Gebouwmaatregelen die duurzame mobiliteit aantrekkelijker (o.a. fietsenkelder) Vermindert klimaatbijdrage scope 1 en 2 Duurzaam en energiezuinig (kantoor)gebouw De nieuwbouw vervangt de werven Driebergen, Maarn, Leersum en Amerongen. Het definitief ontwerp heeft een Q/Q =0,84. Het heeft daarmee een 16% betere energieprestatie dan de energieprestatie volgens de huidige bouwbesluit norm. De gemeente werkt nog aan de plaatsing van 14

15 zonnepanelen op de werf. Daarmee zal de energieprestatie verder verbeteren. Project Mobiliteitsplan (MBP 7, SLOK project) Vermindert klimaatbijdrage scope 1 en 3 Duurzame mobiliteit voor woon-werk en zakelijk verkeer (Financieel) stimuleren duurzame mobiliteit en ontmoedigen niet duurzame mobiliteit. Electrisch zakelijk vervoer Vervoers- en tractiemiddelen vervangen door elektrisch vervoer op groene stroom. Project Duurzam inkopen (MBP 8) Vermindert klimaatbijdrage scope 1, 2, en 3 Duurzaam inkopen: 50%in 2010; 100% in 2015 Producten en diensten die klimaatvriendelijker gemaakt zijn (scope 3) en die minder energie kosten inv het verbruik (scope 1 en 2) Project Afkoppelen (MBP 9) Verminder klimaatbijdrage scope 2 Afkoppelen van regenwater op het riool Dit jaar wordt het GRP vastgesteld waarin afkoppeling in lijn met afkoppelkansenkaart wordt vormgegeven. Nu lopen er al projecten. Hoofddoel ligt in watervraagstukken. Echter, vermindering rioolwater vermindert de hoeveelheid water via pompen en gemalen. Dus is er minder energie nodig. Project Openbare Verlichting (MBP 12, SLOK project) Verminder klimaatbijdrage scope 2 Pilot met LED verlichting in Kom Noord Doorn Gerealiseerd OVL scan lichthinder en energiegebruik Beleidsplan OVL o.a. gericht op vermindering lichthinder en energiegebruik Nieuw OVL contract 15