Verleden, heden en toekomst van veldnamen in het Nationaal Landschap Drentsche Aa. Theo Spek & Karel Gildemacher

Transcriptie

1 Verleden, heden en toekomst van veldnamen in het Nationaal Landschap Drentsche Aa Theo Spek & Karel Gildemacher

2 Anloër Strubben Zuidesch Gelderlanden Pastorijkamp Paasbrink Weiers Beken Ziel Kruimt Koepstukken Pismuskampen Grote Veld De Broeken orrelkampen De Maarschen

3 Nationaal Beek- en Esdorpenlandschap Drentsche Aa

4 Maatschappelijk kader Nationaal Landschap met verbrede doelstelling: toekomst voor duurzame landbouw aandacht voor leefbaarheid dorpen Aangestuurd door Overlegorgaan NLDA waarin 23 organisaties zitting hebben Vraag: Hoe kunnen waarden worden behouden zonder het gebied in een museumlandschap te veranderen?

5 Opdracht vanuit het Nationaal Landschap: Voor een ontwikkelingsgerichte landschapsstrategie is kennis nodig van de ontwikkelingsgeschiedenis van het landschap, niet alleen institutionele kennis, maar ook de kennis van bewoners en grondgebruikers. Door deze verschillende kennisdomeinen aan te boren en onderling te verbinden kunnen nieuwe creatieve oplossingen worden gevonden voor inrichting en beheer Beheer-, Inrichtings- en Ontwikkelingsplan NLDA,, 2002

6 Project Biografie Drentsche Aa Looptijd: (vier jaar) Financiering: NWO-BBO BBO, RACM, Belvedere, Provincie Drenthe, NLDA,, Staatsbosbeheer Dagelijkse leiding: Hans Elerie & Theo Spek Uitvoerders: 10 onderzoekers, ca 65 vrijwilligers, 3 ontwerpers, ca 15 kunstenaars, talrijke bewoners

7 Verbinding van vier werelden Wetenschap RACM Wageningen Universiteit Alterra BIAX Consult Van Hall-Larenstein Samenleving BOKD bewoners Anderen-Anloo Anloo-Gasteren 50 vrijwilligers hist.. verenigingen 15 vrijwiligers amateurarcheologie Beleid / Beheer Overlegorgaan NLDA Staatsbosbeheer Waterschap Hunze en Aa s Drents Plateau RACM Ontwerpers / kunstenaars Bureau Schokland (landschapsarch( landschapsarch.) Bureau LVM (landschapsarch( landschapsarch.) Kunstenaarscollectief Cactus

8 Zes projectmodules 1. Landschapsbiografie 2. Digitale culturele atlas 3. Landschapsvisie Drentsche Aa 4. Biografie van het Water 5. Inrichtings- en beheersplannen 6. Veldnamenproject

9 Het Biografieteam fysische geografie archeologie paleobotanie historische

10 Vier schaalniveaus in de biografie de regio het dorpslandschap het terrein de plek

11 Het veldnamenproject Uitgevoerd in dorpsgebieden van Anderen, Anloo en Gasteren Samenwerking tussen onderzoekers, bewoners, ontwerpers en regionaal kunstenaarscollectief Doel: nieuwe betekenis geven aan waardevolle plekken en terreinen, geïnspireerd door veldnamen en plekgebonden verhalen Leidraad: de omgang met cultuurhistorie door verschillende soorten gebruikers Product: Atlas van levende veldnamen (zomer 2008)

12 Veldnamen (microtoponiemen) Drentse Aa-gebied bevatte in periode historische veldnamen Naast een aantal 19 e - en 20 e -eeuwse bronnen is er nog een unieke 17 e -eeuwse bron: Grondschattingsarchieven (kaarten en registers van bouwlanden en groenlanden uit periode ) 1654)

13 Veldnamen en verhalen Aan veel plekken en veldnamen zijn ook verhalen verbonden Zowel de veldnamen als de bijbehorende verhalen geven plekken, gebieden en landschappen een rijke nieuwe laag van betekenissen

14

15 Achter elk zichtbaar landschap ligt een wereld van verborgen landschappen Lees maar, er staat niet wat er staat Martinus Nijhoff, Awater,, 193

16 Werkwijze 1. Inventarisatie veldnamen met hulp van bewoners 2. Inventarisatie van plekgebonden verhalen met hulp van bewoners 3. Interpretatie namen door lokale deskundigen, professionele naamkundige en andere onderzoekers 4. Documentatie, kartering en presentatie van veldnamen met behulp van GIS en Google-Earth 5. Vertaling van oude namen naar nieuwe beeldtaal en in concrete ontwerpen met behulp van landschapsarchitecten en kunstenaars 6. Presentatie in Levende veldnamenatlas

17

18 Rotsloot Deze recente naam is afgeleid van het Rotveentie dat hier vroeger heeft gelegen. De oorspronkelijke naam verwijst naar het roten van vlas dat in voorgaande eeuwen op de aangrenzende Zuides van Anloo werd verbouwd. Bij het roten werden de vlasstengels enkele dagen in het veenwater gelegd. In dit rottingsproces werden de vlasvezels van de stengel vrijgemaakt. Het laaggelegen groenland wordt door oudere inwoners ook wel Zwienbossengat genoemd, naar de verderop gelegen Zwienbossen. Het kromme pad langs de Zuides werd rond deze plek stond bij de familie Everts bekend als het Slingerlaantje.

19 Vier onderzoeksperspectieven 1. Historisch-taalkundig taalkundig perspectief 2. Historisch-antropologisch perspectief 3. Historisch-geografisch perspectief 4. Historisch-ecologisch perspectief

20 Veldnamen en historische ecologie Historische toponiemen bevatten veel verwijzingen naar vroegere natuur: vegetatie, bodem, reliëf, vruchtbaarheid, waterhuishouding Specifieke combinaties van deze eigenschappen leiden tot een zeer grote differentiatie aan namen Zo waren er in het Drentse Aa-gebied minstens vijftien verschillende namen voor bos en struikgewas, even zoveel voor moerassen en beweidingsgebieden

21 Voorbeelden bostoponiemen holt loo laar hees / heest dick(t), dickbosch strubben wede / wide bruil

22 Fragment fysisch-geografische detailkaart Nationaal Landschap Drentse Aa (1:25.000)

23 Werkwijze Gedetailleerde analyse landschappelijke ligging van de diverse typen microtoponiemen (geologie, bodem, reliëf, hydrologie, historisch cultuurlandschap etc.) Etymologische analyse microtoponiemen Vervaardiging staalkaart van historische ecotopen Verbinding met paleobotanisch onderzoek en actuele plantensociologische databases Ontwikkeling historisch-ecologische referentiebeelden Ontwikkeling historisch-ecologische inrichtings- en beheersmethoden

24 Veldnamen als metafoor: tien attitudes ten opzichte van cultuurhistorie 1. De betekenisvinder: : gevonden voorwerpen en herkenbare verhalen 2. De schatbewaarder: veldnamen in kaart gebracht 3. De wetenschapper: : op zoek naar betekenissen en samenhangen 4. De museumdirecteur: : representatie en educatie 5. De landgebruiker: : nieuw gebruik, nieuwe namen

25 6. De illusionist: (On)mogelijke toekomsten in beeld gebracht 7. De verhalenvertaler: : ontwerpen met veldnamen 8. De beleidsambtenaar: : het bureaulandschap in kaart gebracht 9. De sjamaan: beleven van de ziel van een plek 10. De gamer: virtuele wereld vol namen en verhalen

26 Op zoek naar een nieuwe beeldtaal: veldnamen en ontwerp

27 Pleidooi voor 1. een sterkere interdisciplinaire verbinding tussen de naamkunde en de diverse landschappelijke disciplines 2. een sterkere maatschappelijke oriëntatie van de naamkunde door middel van a. actieve verbinding van lokale kennis en deskundigenkennis b. ruimere aandacht voor de historische én actuele betekenis van plekken c. het zoeken naar nieuwe strategieën voor het levend houden van historische en actuele veldnamen en plekgebonden verhalen

28 Theo Spek Karel Gildemacher