DelftIntegraal. Op naar Londen. Sportinnovatie. DNA repareren. Dubbele microscoop. Wetenschap in de topsport. Bionanoscience knoopt eindjes aan elkaar

Transcriptie

1 DelftIntegraal MAGAZINE VAN de technische universiteit delft Sportinnovatie Wetenschap in de topsport DNA repareren Bionanoscience knoopt eindjes aan elkaar Dubbele microscoop Combinatie van optische en elektronentechniek Op naar Londen 1

2 nr Delftse Olympiërs fit voor Londen Inhoud 3 Kort Delfts: overzicht van het laatste nieuws uit Delft 10 De zaak: Fly Aeolus 10 Visie: Dirk Jan van den Berg over de TU 11 Na Delft: Jan van der Mast 11 Desgevraagd: sexbots 14 Uitgelicht: zonnesensoren 16 Column: Tonie Mudde 16 Werk in uitvoering: Braindrops 20 Dubbel zien: microscoop combineert optische en elektronentechniek 22 Infographic: Solar Boat 23 Persoonlijk 24 Hora est, stellingen, cartoon, uitgesproken Bodemschatten en digitale oorlog Foto: mi2g Kort Delfts Smulprijs Vijfdejaars studente industrieel ontwerpen Tessa Souhoka (23) won met haar ontwerp Smul de jaarlijkse Hema ontwerpwedstrijd 2012 voor studenten. De Smul is ingeklapt een platte schijf en uitgeklapt een schaal. Ik was op zoek naar ruimtebesparing in keukenkastjes, verklaart Souhoka haar idee. Je kunt er losse zakjes in doen, waardoor je een broodmandje hebt. Als je het bakje omdraait, heb je een taartplateau. De manier waarop je hem omklapt is uniek. Als je de platte schijf uitklapt, blijft hij staan op zijn pootjes. Souhoka hoopt ook de Hema publieksprijs te winnen. Mensen kunnen hun stem tot 18 juli uitbrengen op Sportinnovatie is wetenschap 12 DNA: de eindjes aan elkaar knopen 16 Ingo Hansen: Het spoor wordt uitgewoond 25 Persoonlijk 26 Alumninieuws Braindrops Innoveren, experimenteren, onbegane paden bewandelen. Dat doen niet alleen de onderzoekers aan de TU Delft, maar ook Delft Integraal. Daarom zullen we dit jaar in de lijn van het lustrumthema water drie afleveringen maken van een online tv-programma, Braindrops geheten. Dit is te vinden op Wetenschapsjournalist drs. Desiree Hoving, zelf ooit promovendus bij de faculteit Techniek, Bestuur en Management (TBM), interviewt prof.dr.ir. Mark van Loosdrecht over zijn levenswerk, de Nereda waterzuiveringsinstallatie, en wat de ingrediënten van een goede wetenschapper zijn. De Hedwigepolder houdt de gemoederen flink bezig. Onder water of niet, deze vraag leek de afgelopen kabinetsperiode haast Shakespeariaanse vormen aan te nemen. Maar volgens beleidsanalyticus dr. Jill Slinger van de faculteit TBM is het antwoord simpel: een nieuw kabinet moet zo snel mogelijk een besluit nemen. Wat voor besluit dan ook, maar laat ze iets doen, is haar noodkreet. En dat kan, zegt Arno Nolte die projectleider bij Deltares is, want alle informatie die nodig is om een besluit te nemen is inmiddels beschikbaar. We hopen dat deze online video-toevoeging aan ons gedrukte blad uw geest zal prikkelen. Wij horen graag of u Braindrops waardeert. Laat het ons weten via de comments onder de video of via ons adres delftintegraal@tudelft.nl. Frank Nuijens Hoofdredacteur Delft Integraal Leuk voor bij de borrelpraat. Wat doe je? Nou, ik houd me bezig met cyber warfare. Of: Ik delf goud op de oceaanbodem. Vanaf komend najaar kunnen studenten dit zeggen. TBM gaat namelijk een verplicht vak cyber security and cyber warfare verzorgen voor alle ict-masterstudenten van die faculteit. En bij 3mE begint dan de minor deep sea mining. Beide faculteiten spelen in op belangrijke ontwikkelingen. Oorlogen worden steeds meer in cyberspace uitgevochten, zegt initiatiefnemer van het TBM-vak dr. Jan van den Berg. Bij het vak komen behalve technische zaken ethische en juridische kwesties aan bod. Volgens Van den Berg is er een tekort aan mensen met deze kennis. Er komt ook dringende behoefte aan ingenieurs die weten hoe je op grote diepte op de oceaanbodem mineralen delft. Volgens dr. Sape Miedema (3mE) richten meer en meer (veelal Nederlandse) bagger- en ingenieursbedrijven hun blik op de oceaanbodem. Hij verwacht bij de minor veel samen te kunnen werken met deze bedrijven. Aanleg tram 19 Ecorunner Van Delft helemaal naar Andalusië rijden op één liter brandstof. Theoretisch kan het. Dat demonstreerden Delftse studenten tijdens de Shell Ecomarathon afgelopen mei in Rotterdam. Eén liter op 1698 kilometer, dat was ( omgerekend naar het energie-equivalent van een liter benzine) de score van het Delftse team. Bijna tweehonderd wagens van scholieren en studenten uit heel Europa reden op een parcours bij Ahoy - zo zuinig mogelijk - op waterstof (zoals de Ecorunner van de Delftenaren), op diesel, op zonne-energie of elektrisch met een accu. Hoe indrukwekkend ook, met een score van 1 op 1698 vielen de Delftse studenten niet in de prijzen. De winnaar in de waterstofcategorie (Polytech Nantes) reed ongeveer 1 op En de beste dieselwagen reed 1 op Coverfoto Sam Rentmeester Redactie Frank Nuijens (hoofdredacteur) Dorine van Gorp, Katja Wijnands (eindredactie) Saskia Bonger, Tomas van Dijk, Erik Huisman, Sam Rentmeester (beeldredacteur), Connie van Uffelen, Jos Wassink Telefoon (015) delftintegraal@tudelft.nl Medewerkers aan dit nummer Auke Herrema, Eric Verdult, Pascale Warners Abonnementsadministratie delftintegraal@tudelft.nl Vormgeving en opmaak Saskia de Been, afdeling Media Solutions TU Delft Druk Deltahage BV, Den Haag Colofon Advertenties H&J uitgevers Telefoon (010) Foto: Tomas van Dijk Al meer dan tien jaar wordt er over gesproken en gesteggeld, maar nu komt hij er echt; tram 19. Althans, de rails liggen er binnenkort. Werklieden zijn nu met de bielzen en rails in de weer op de campus. In 2015 wordt het deel van lijn 19 dat de TU met het station verbindt in gebruik genomen. Dat is althans de planning. Foto: Tomas van Dijk 2 3

3 Kort Delfts Arabische energielente Desertec-directeur ir. Paul van Son was even terug in Delft. De TUalumnus woont tegenwoordig in München waar hij het Duitse zonne- en windenergie-initiatief Desertec leidt. Desertec wil op grote schaal duurzame energie vanuit de Sahara naar Europa brengen. Van Son probeert academia, overheden, industrie en investeerders voor dat plan in te nemen. Volgens Van Son, die een lezing gaf voor de internationale studentenvereniging IEEE, voltrekt zich een opmerkelijke verandering in de Arabische energiewereld. Eerst dachten ze alleen aan olie. Maar sinds een jaar of twee groeit het bewustzijn dat de voorraad olie eindig is, en de zon niet. Je kunt het de Arabische Energielente noemen. Kenteken voor Superbus Foto: Tomas van Dijk Eindelijk mag hij de weg op, de Superbus van prof.dr. Wubbo Ockels. Hij ziet er gestroomlijnd en snel uit, de wegligging voelt goed, de stoelen zitten comfortabel en hij kan aardig versnellen. Maar de kans is klein dat de Batmobus, zoals Powned het voertuig op tv noemde, u voorbij schiet. De bus is nog erg traag, zo bleek op vliegbasis Valkenburg. Het kenteken dat minster Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu overhandigde, is nodig voor verdere ontwikkeling en tests op de openbare weg. Foto: Roy Meijer Wetenschap met badeendjes Het was een apart gezicht op die vroege ochtend op 21 mei; met badeendjes en dobbers schoten leerlingen van groep 8 van de Openbare Montessorischool Jan Vermeer wetenschappers te hulp. De leerlingen werkten mee aan het project Slim meten en monitoren. Ze lieten drijvertjes voorzien van rfid-tags te water en hielden de voortgang van de drijvertjes in de gaten. Dit om uit te zoeken wat er gebeurt met de stroming door de grachten als de stuwen, die de stad tegen hoog water beschermen, omhoog worden gekanteld. De meting was georganiseerd in het kader van het 34ste lustrum van de TU, met als thema water. Handboek toekomstonderzoek Dr. Patrick van der Duin, universitair docent toekomstonderzoek en innovatiemanagement aan de TU, helpt organisaties in zijn boek Toekomstonderzoek voor organisaties te kijken naar de toekomst en dit toe te passen in een besluitvormingsproces. In 2006 promoveerde Van der Duin bij de faculteit Techniek, Bestuur en Management op een onderzoek naar hoe bedrijven toekomstonderzoek gebruiken in innovatieprocessen. Uitgeverij Van Gorcum, ISBN , 44,50 euro. Astro-Nout Hij wordt een van de jongste astronauten ooit. De achttienjarige L&Rstudent Nout van Zon heeft in mei een kaartje gewonnen naar de ruimte met zijn essay over waterstof als vliegtuigbrandstof van de toekomst. Hij mag in 2014 mee met de raket van Space Expedition Curaçao, een bedrijf dat commerciële ruimtetripjes gaat aanbieden vanaf Curaçao voor ongeveer zeventigduizend euro per persoon. Het is te gek voor woorden, zei de student na de bekendmaking. De aarde is de plek waar je woont en dan ga je opeens weg. Heel lang zal Van Zon overigens niet weg zijn. Hij zal slechts enkele minuten boven de honderd kilometer hoogte zweven. De prijsuitreiking was georganiseerd door studievereniging Leonardo da Vinci en KLM. Braindrops Virtuele masters Het virtueel onderwijs komt er aan: de faculteiten Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek (L&R) en Techniek, Bestuur en Management (TBM) bieden volgend jaar elk vijf online mastervakken aan. Met dit experiment wil de TU wereldwijd niet alleen studenten, maar vooral ook professionals bereiken die hun kennis willen opvijzelen. Zij kunnen hierdoor onafhankelijk van tijd en plaats studeren met begeleiding, toetsing en mogelijk certificering. Bij L&R betreft het kernvakken uit een masterprofiel voor het ontwerpen en optimaliseren van lichtgewicht constructies. TBM gaat online varianten maken van vijf vakken uit de master engineering & policy analysis. De faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen werkt een plan uit om een virtuele masteropleiding watermanagement aan te bieden. Meer weten over de technologische ontwikkelingen op de TU? Kijk dan naar Braindrops, het web-tv-programma van Delft Integraal. In dit nieuwe programma vertelt een wetenschapper over zijn vakgebied en geven ingenieurs hun visie op maatschappelijke problemen. In de eerste aflevering vertelt prof.dr.ir. Mark van Loosdrecht over waterzuiveringstechnologie en gaan dr. Jill Slinger en Arno Nolte in debat over de Hedwigepolder. Braindrops wordt gemaakt in samenwerking met de TU Library en de lustrumcommissie van de TU Delft. In het najaar volgen nog twee afleveringen over water, het lustrumthema van de jarige TU Delft. Bekijk het programma via Proeffabriek Tussen een ontwerp op de laboratoriumtafel en een industriële reactor ligt nog een groot gat. Sinds eind mei is er een tussenstap beschikbaar gekomen: de Bioprocess Pilot Facility of BPF. De proeffabriek staat op het DSM-terrein in het noorden van Delft en is een samenwerking tussen DSM, CSM/Purac en de TU. De fabriek is flexibel ingericht en kan op verschillende processen aangepast worden. De eerste experimenten hebben betrekking op de fabricage van tweedegeneratie biobrandstoffen uit landbouwafval. DSM heeft verdere investeringen aangekondigd in biotechnologie van 100 miljoen euro over de komende twee jaar. In Delft komt er een biotechnologiecentrum dat plaats biedt aan 285 onderzoekers. Foto: Tomas van Dijk Spionagevliegtuig Illegale lozingen door schepen vlakbij de havens; het is de kustwacht een doorn in het oog. Maar de malafide kapiteins moeten oppassen, binnenkort worden ze bespied door onbemande autonome vliegtuigjes. Een groot onderzoeksconsortium, geleid door L&R-onderzoekers ir. Bart Remes en dr.ir. Erik-Jan van Kampen, ontwikkelt de vliegtuigjes. Het team heeft net 1,85 miljoen euro gekregen van de EU (het Europese programma Interreg 2 zeeën ). Aan het project doen behalve de TUonder andere de Vlaamse, Engelse en Nederlandse havenautoriteiten en de universiteiten van Southampton en Brest mee. 4 5

4 Wetenschap Alles opzij voor de Spelen Vijf roeiers van Proteus-Eretes en één Laga-lid gaan eind juli met de Nederlandse olympische ploeg naar Londen. Mogelijk voegt zich daar nog een beachvolleyballer met Delfts TU-bloed bij. De voorbereiding kostte de studenten een jaar van hun studie. Jimmy Tigges Wie zich als topsporter deelname aan de Olympische Spelen als ultieme doel stelt, liefst bekroond met een glimmende (gouden) plak, kan zich niet óók nog eens volledig op werk of studie richten. Voor een langere periode bestaat het leven naast de wedstrijden uit niet veel meer dan de eindeloos herhaalde cyclus van trainen, eten en rusten. En reizen, niet te vergeten. Zenuwslopend: in mijn directe omgeving praat iedereen continu over ranglijsten, punten en toernooien Beachvolleyer Daan Spijkers parkeerde in de zomer van 2011 zijn bouwkundestudie om zich met teamgenoot Emiel Boersma geheel te kunnen focussen op een ticket voor Londen. Op het moment van schrijven is het afdwingen van een definitief startbewijs nog in volle gang. Hoe het is om een jaar lang bezig te zijn met maar één, onzeker doel? Zenuwslopend. In mijn directe omgeving praat iedereen continu over ranglijsten, punten en toernooien. Daarvan probeer ik me afzijdig te houden, ik zoek dan afleiding. In het buitenland bezoek ik gebouwen, via internet probeer ik de nieuwste ontwikkelingen op architectuurgebied een beetje bij te houden. En ik lees veel. Vorig jaar was ik 250 dagen van huis. Als je de overblijvende dagen gaat studeren, houd je geen leven meer over. Ik vind dat je een keuze moet maken. Kaarten op tafel Ook roeisters Sytske de Groot (maritieme techniek) en Chantal Achterberg (TUalumnus) wijden zich fulltime aan hun olympische missie. Beiden maken sinds eind 2008 deel uit van de vrouwenacht. Ze zitten op de plekken die voor vermogen moeten zorgen, in het midden. Achter elkaar, kunnen ze af en toe kom op! naar elkaar roepen. Over kwalificatie hoeven zij zich allang niet meer druk te maken. De reeds geplaatste boot is zeker niet kansloos voor een podiumplaats, maar tijdens de laatste worldcupwedstrijd in Luzern waren zowel de Verenigde Staten als Canada zo n vier seconden sneller. Dat verschil lijkt lastig te overbruggen in minder dan twee maanden tijd. Dat ze in Luzern ploegen als Engeland, Australië en Roemenië achter zich lieten, geeft Achterberg niettemin vertrouwen. Vier seconden inhalen? Natuurlijk kan dat!, vindt De Groot. Alles kan. Het zou niet de eerste keer zijn. Volgens haar zijn nog niet alle kaarten op tafel gelegd. We hebben nog wat azen op zak. Ze vertrouwt op de inzet en gedrevenheid van haar teamgenoten. In Luzern hebben we de hele wedstrijd de aansluiting gevoeld. Op de laatste tweehonderd meter was het duidelijk dat we derde zouden worden. Onbewust roei je dan wat minder hard. Dat laatste stukje moeten we ook wel kunnen volhouden. Achterberg vindt het een heel spannend en gaaf project, maar ze is een beetje bang voor het moment. Je hebt er zo naartoe geleefd, zeer benieuwd hoe het zal zijn. Ik weet wel dat ik nu geniet van wat ik doe. Sterker in een nieuwe boot De eveneens al vroeg gekwalificeerde herenacht kwam tijdens de testcase in Luzern als vierde over de finish, op vier seconden van favoriet Duitsland. Seconden die te overbruggen zijn, meent de 1,97 meter lange krachtroeier en enige Lagaaier Olivier Siegelaar. Bij de acht boten die in Londen zullen starten, zitten geen zwakke ploegen, weet hij, maar wij hebben heel veel potentie Een beetje bang voor het moment en we hebben er onwijs veel zin in. Stuurman Peter Wiersum deelt Siegelaars optimisme. Hoe anders was het vier jaar geleden, in de aanloop naar Beijing. De acht draaide slecht en op het allerlaatste moment werd de hulp ingeroepen van uitgerekend Siegelaar en Wiersum. De laatste kwalificatiemogelijkheid werd benut, waarna de acht in China naar de vierde plaats voer. Vorige keer waren we allemaal jong, aldus Siegelaar. Nu zitten er zeven ervaren olympiërs in de boot, met een gemiddelde leeftijd van rond de 30 in plaats van 24. Iedereen is sterker geworden. We hebben nu echt wat te zoeken in het veld. Siegelaars woorden ten spijt vond begin juni een coachwisseling plaats vanwege de tegenvallende resultaten. Andere trainingsaanpak moet de Holland Acht alsnog tijdig op een hoger niveau brengen. Eind mei hebben ze de nieuwe (oranje) boot uitgeprobeerd. DSM ontwikkelde er een bepaald soort kunsthars gecombineerd met sterke koolstofvezels voor, een procédé dat al eerder werd toegepast op een Nederlandse zeilboot en een als revolutionair gepresenteerde bobslee. Doordat de boot 25 procent stijver is, gaat minder energie verloren. Siegelaar: Die nieuwe boot is perfect, hij reageert veel sneller. Als je technisch goed roeit, kun je meer kracht overbrengen in de lengte- in plaats van de breedterichting. Misschien is het ook het mentale aspect dat werkt. Roeland Lievens werd in 2008 op het laatste moment uit de olympische lichte vier-zonder gezet. Toen het huidige kwartet zich vorig jaar kon kwalificeren voor Londen tijdens het WK in Bled, werd uitgerekend Lievens getroffen door een voedselvergiftiging. Zonder hem miste de boot rechtstreekse plaatsing voor Londen, maar in mei 2012 werd de laatste kwalificatiemogelijkheid in Luzern benut. Hij was bovenal opgelucht: We waren favoriet, maar je moet het wel op dat moment waarmaken. Hij ziet zijn boot niet als medaillekandidaat. Aan de andere kant is er geen duidelijke hiërarchie in het veld, de vorm van de dag af is bepalend. Kwestie van pieken op het juiste moment. Je moet heel hard trainen, maar niet over the top gaan. Dat ligt heel delicaat, maar gelukkig hebben we nu een uitstekende fysiologe. Hoge ogen in Rio De meest verrassende kwalificatie kwam van de 23-jarige werktuigbouwkundestudente Ellen Hogerwerf. In januari viel zij met de Utrechtse Inge Janssen uit de selectie van de vrouwenacht. Samen stapten zij vervolgens in de dubbeltwee, met onverwacht snel succes. Hoe dat kan? We hebben vrij snel een duidelijk plan gemaakt. We moesten drie hordes overwinnen: een andere Nederlandse dubbeltwee verslaan, op de wereldbekerwedstrijd in Belgrado bij de top-8 eindigen en tweede worden op het laatste kwalificatietoernooi. Dat is allemaal gelukt. We zijn steeds beter geworden in zeer korte tijd. Komt dat wellicht omdat zij zo n trainingsbeest is, zoals geschreven wordt? Staat dat ergens? Zou best kunnen. We kunnen samen heel hard trainen, dat vinden we leuk. Als je bij roeien veel traint, helpt dat echt om sterk te worden. We gaan er altijd honderd procent voor. De finale halen in Londen zou haar al heel content maken. Er zijn teveel sterke landen om een serieuze medaillekans te maken. Wat er ook gebeurt, zonde van haar tijd is het hele traject absoluut niet geweest. In eerste instantie waren de Spelen van Rio in 2016 het doel. Als de progressie zich zo voortzet, kunnen we daar hoge ogen gooien. Het is sowieso een heel waardevolle ervaring geweest. Dat laatste wordt beaamd door Siegelaar: Mensen die beweren dat als ze geen goud winnen alles voor niks is geweest, die liegen. Spijkers: Zelfs als de kwalificatie mislukt, heb ik een heel grote, mooie ervaring opgedaan. Dan kan ik later aan mijn kleinkinderen vertellen dat ik alles in het werk heb gesteld om de Spelen te halen. En de studie? Die wordt door de meesten weer opgepakt in september. Zeggen ze. V.l.n.r.: Sytske de Groot, Peter Wiersum, Olivier Siegelaar, Daan Spijkers, Ellen Hogerwerf, Roeland Lievens en Chantal Achterberg Foto s: Sam Rentmeester 6 7

5 Wetenschap Van schuifbroek tot schaatsstrips Weerstandsreductie: onderzoek op het snijvlak van hydrodynamica en chemische technologie. Sport en wetenschap gaan steeds meer samen. In samenwerking met bedrijven, sportinstanties en andere kennisinstellingen is de TU Delft nauw betrokken bij diverse onderzoeksprojecten op het gebied van (top)sportinnovatie. Met de nadruk op watersporten, waar materialen extra belangrijk zijn. Jimmy Tigges Foto: Robert Goddyn Zwemmen met licht gekromde handen, roeien in een snellere boot, zeilen in comfortabele kleding. Aan de TU probeert men de aanwezige expertise op het gebied van materialen en productontwerp te combineren met onderzoeksgebieden als aerodynamica, hydrodynamica en biomechanica. Onderzoek dat moet leiden tot ontwikkeling van producten die prestatieverhogend werken, de training verbeteren en het blessurerisico verkleinen. Als TU Delft hebben we de ambitie om in Nederland voorop te lopen, stelt dr. Daan Bregman, coördinator sportinnovatie op het valorisatiecentrum. Daarom zijn wij in zee gegaan met InnoSportNL, opgericht vanuit TNO en NOC*NSF. InnoSportNL is de facilitator van het hele proces. Dat brengt de partijen bij elkaar. Test met zeilkleding in de windtunnel. Het in oktober 2010 opgestarte InnoSportLab Den Haag is één van de zes labs waar verschillende partijen samenwerken om de kans op olympische medailles te vergroten. Breng het lab naar de sporter De TU leidt er drie projecten. Delftse wetenschappers werken er bijvoorbeeld aan een lichte en zuinige hightech boot, waarin een zeilcoach via een dataverbinding de verrichtingen van de zeilers op de voet kan volgen. Bregman: Het idee is om de sporter zoveel mogelijk in eigen omgeving te laten trainen, terwijl er testen worden uitgevoerd. Breng het lab naar de sporter. Volgens Bregmans collega Anoek van Vlaardingen is (top)sportinnovatie een groeiend topic binnen de TU. Sport als springplank voor toepassingen op onderzoeksgebied. Sport is daar heel toegankelijk voor. Bregman: Je doet het niet voor de medaille, maar voor de spin-off. In de ruimtevaart gaat het ook niet om de man op de maan, maar om de Tefalpan en de magnetron. Dat is het eigenlijke doel. Het mooiste is als een vinding doorsijpelt naar de breedtesport. Amateurs die ook op de klapschaats gaan rijden. Dat is commercieel interessant. Roeiparadepaardje Sporters en trainers staan veel meer open voor innovaties dan de industrie, weet fervent zwemmer prof.dr.ir. Jerry Westerweel. Dat maakt dit soort onderzoeken interessant. Sport als proeftuin om out of the box te denken, om nieuwe innovaties te bedenken, bedoeld voor de industrie. Westerweel begeleidt als hoogleraar fluid dynamics bij de faculteit Werktuigbouwkunde, Maritieme Techniek en Technische Materiaalwetenschappen ir. Arnoud Greidanus bij diens promotieonderzoek naar weerstandsreductie. Greidanus is als gedreven toproeier én gepassioneerd wetenschapper het paradepaardje onder de onderzoekers. Als reserve op de Spelen in Beijing (2008) zag hij van dichtbij hoe de lichte vier werd uitgeschakeld, omdat er een stukje wier aan de boot bleef plakken. Het inspireerde hem om zijn promotieonderzoek te wijden aan het zoeken naar een coating die de wrijving tussen roei- of zeilboot en het water zo laag mogelijk maakt en de boot daardoor sneller. Onderzoek op het snijvlak van hydrodynamica en chemische technologie. De verschillen die nodig zijn om van een bronzen een gouden medaille te maken zijn echter (nog) niet meetbaar, omdat de rekentechnieken ontoereikend zijn. We gebruiken die eisen vanuit de topsport om onze meetmethodes te verfijnen, zegt Westerweel. De olympische sporters van 2016 zouden baat kunnen hebben bij Greidanus onderzoek, voor de scheepen luchtvaart zou het kunnen leiden tot kostenbesparing op brandstoffen. Ruwe oppervlakten zorgen voor minder weerstand en worden ook toegepast op zwempakken, waardoor zwemmen minder energie kost. Maar over het gebruik van technologisch ontwikkelde zwempakken barstte een algemene discussie los. Bregman: De zwembond verbood ze, omdat het volgens haar meer ging om wie het beste zwempak aanhad in plaats van wie het snelst kon De zwembond verbood technologisch ontwikkelde zwempakken zwemmen. Frustrerend? Het is altijd zoeken naar de mazen in het net. Bij elke sport is dat verschillend. Bij zeilen worden in bepaalde klassen de boten aangeleverd, daar kun je niks aan veranderen. Uit een recent project van Westerweel voor bachelorstudenten bleek dat een lichte kromming van de handen tijdens het zwemmen tot snellere tijden leidt. Westerweel: Bij de presentatie op het lab in Eindhoven waren de topzwemmers buitengewoon geïnteresseerd. Ze trainen nu met vlakke plankjes, wij gaan licht gekromde plankjes maken. Het levert een verbetering op van 3 tot 5 procent aan geleverde krachten. Lekker in je bootje Dr.ir. Arjen Jansen (manager applied research program sport products) ziet toekomst in zeilkleding die zich aanpast aan de omstandigheden. Dat de wind niet afhankelijk van de vaarrichting beurtelings koud en warm aanvoelt, waardoor de concentratie wordt verstoord. Om uit te vinden hoe groot de invloed van kleding is, worden testen gedaan in de windtunnel. Jansen kondigt overigens een - in samenwerking met Magic Marine ontworpen - product aan, dat gebruikt zal worden door de Nederlandse zeilteams op de Olympische Spelen in Londen. Ik kan er niets over loslaten, er is een geheimhoudingsovereenkomst getekend tot de Spelen. De toepassing moet het zeilen comfortabeler maken, waardoor de zeilers iets beter gefocust blijven. Het gaat om een niet zichtbare toevoeging in de kleding. Als het ook maar één procentje bijdraagt aan het resultaat, heb je kans dat het net die ene meter verschil is die helpt. Na de Spelen wordt de toepassing vrijgegeven voor commercieel gebruik. Dat is ook het doel van het project. Het moet resulteren in economische bedrijvigheid. Vorig jaar startte onder Jansens hoede de eerste minor sports innovation. Eén van de projecten was voor een bekend schoenmerk: het snel verwijderen van water uit de schoen. Voor trailrunners. Die lopen uren door open terrein, soms ook door stroompjes. Dan is het prettig als je schoenen weer snel droog worden. Sportieve wetenschappers Ondertussen werken nog veel meer TU ers aan sportinnovaties. Dr.ir. Leo Veldhuis, universitair docent aerodynamica bij de faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek en enthousiast fietser, was in 1998 betrokken bij de ontwikkeling van speciale ribbelstrips (speedstrips) op de pakken van de olympische schaatsers in Nagano. Strippen die de luchtstroming geleidden, een van de vliegtuigindustrie afgeleid principe. Tegenwoordig zit diezelfde ruwheid verwerkt in het materiaal van het schaatspak. Volgens Veldhuis is er nog veel winst te behalen in sporten als tennis, zeilen en voetbal. Eigenlijk bij alles waar aerodynamica een invloed heeft. Als je de wrijving tussen je tennisracket en de bal kunt verhogen, kun je de bal meer draaiing meegeven. Prof.dr. Frans van der Helm, hoogleraar biomechatronics and biorobotics en afgestudeerd bewegingswetenschapper aan de VU in Amsterdam, onderzoekt onder meer hoe je spieren precies aanstuurt om een optimale beweging te maken. Kennis die mogelijk patiënten met de ziekte van Parkinson kan helpen. Zijn afdeling studeert op de optimale kromming van een schaats, maar richt zich met het ontwikkelen van een wendbaardere rolstoel en beter geïntegreerde protheses ook op de gehandicaptensport. Samen met de Haagse Hogeschool en de VU werkt de TU mee aan een in Den Haag te openen centrum voor aangepaste sporten, inclusief een sporttechnologisch field lab als ideale plek voor sportonderzoek en kennisontwikkeling. De onderzoeksgroep van dr.ir. Molenbroek (universitair hoofddocent applied ergonomics & design) houdt zich bezig met het ontwikkelen van schuifbroeken ten behoeve van het gehandicaptenzitvolleybal. Vlaardingen: Nu gebruiken ze broeken van Zeeman. Goedkoop, maar ze slijten snel. Men is nog bezig met prototypes testen, het is niet duidelijk of ze ermee gaan spelen op de Paralympics in Londen. Molenbroek doceert een speciaal vak over hoofdbescherming. Onder zijn hoede is een beschermend masker voor hockeyers ontwikkeld met een groot gezichtsveld. Een speler moet wel zien wat er op het veld gebeurt. Nuttig, mits de hockeybond het gebruik ervan toestaat natuurlijk. 8 9

6 De zaak Visie Na Delft Desgevraagd Taxi in de lucht Aankomen op een vliegveldje om de hoek en binnen een kwartier met een klein privévliegtuig weer vertrekken. Luchtvaartmaatschappij Fly Aeolus van TU-alumnus ir. Stefaan Ghijs heeft ondanks de crisis alle vertrouwen in zijn luchttaxi s. Een voor Europa nieuw concept met een klantenkring die zichzelf nog niet eerder in privévliegtuigen liet vervoeren. Stefaan Ghijs (31) is niet bang voor een uitdaging, blijkt als hij vertelt over Fly Aeolus. Met kleine privévliegtuigen, type Cirrus SR22, kan hij klanten uit de top van het midden- en kleinbedrijf over heel Noordwest-Europa vervoeren. De vliegtuigjes voor maximaal drie passagiers zijn zo klein, dat ze op 1600 vliegvelden in Europa kunnen opstijgen en landen. Fly Aeolus beweert de helft van de reistijd te kunnen afhalen en de goedkoopste te zijn in de markt voor businessjets. Een lijst van vliegtuigjes die we binnen vijf à zes uur kunnen leasen, dat is het geheim van de smid De vliegtuigjes die Fly Aeolus gebruikt, zijn eigendom van particulieren die geld aan hun Cirrus willen verdienen. Onze database telt zeven toestellen: twee in Nederland, twee in België, en één in Engeland, Duitsland en Frankrijk. Die lijst van vliegtuigjes die we binnen vijf à zes uur kunnen leasen, is het geheim van de smid. Het duurde heel lang voordat we zover waren. Fly Aeolus heeft ook een bestand van piloten, die snel zijn op te roepen. Ghijs studeerde luchtvaart- en ruimtevaarttechniek in Delft. In 2006 studeerde hij af bij Stork-Fokker. Maar vlak daarvoor had hij voor het laatste vak van zijn opleiding een businessplan geschreven, dat met een beetje toeval en veel vertrouwen van zijn toenmalige begeleider in 2009 uitmondde in de opening van het eerste kantoortje van Fly Aeolus in Antwerpen. Dit voorjaar kwam daar een vestiging op Rotterdam Airport bij. In 2011 zijn we begonnen met onze marketing. De eerste vluchten hebben inmiddels plaatsgevonden. Voor het einde van het jaar gaan we uit van twintig vluchturen per maand. Ik zou liever harder groeien, maar de crisis speelt ons parten. Ondanks de crisis krijgt Fly Aeolus een groeiend aantal prijsaanvragen binnen, vertelt Ghijs, die hij blijft investeren in bookingstools voor ipads en smartphones. Het geld daarvoor komt van trainingen luchtvaartmanagement die Ghijs eens in de maand ergens in de wereld geeft via Iata, een netwerkorganisatie van luchtvaartbedrijven. In 2011 was de omzet van Fly Aeolus net geen ton euro. In 2012 hoopt het bedrijf met vier werknemers boven de ton te eindigen. Fly Aeolus wil binnen vijf jaar vijftien à zeventien toestellen hebben rondvliegen. Ghijs: Je moet volhouden, geloven in je product, open staan voor kritiek en diversifiëren. En geluk hebben. We hebben van de Europese Unie een subsidie gekregen, omdat persoonlijke luchtvaart wel eens de volgende stap in de vliegwereld zou kunnen zijn. (SB) De weg naar 2000 Een universiteit met dik veertig goed aangeschreven onderzoeksgebieden, waarvan enkele tot de wereldtop behoren. Een universiteit met oog voor wat speelt in de wereld en die een bijdrage levert aan het oplossen van vraagstukken. Met een druk bevolkt bedrijventerrein pal ernaast, met bedrijven die leven van research and development. Met studenten die onderwijs krijgen dat nauw aansluit op het onderzoek, studenten die soms aan de andere kant van de wereld wonen omdat een op internet gebaseerd onderwijsmodel dat mogelijk maakt. Een universiteit die ook onderwijs geeft aan mensen die al jaren aan hun loopbaan timmeren, zodat hun kennis up-to-date blijft. En een universiteit die nauw samenwerkt met andere onderzoeks- en onderwijsinstellingen, bedrijven en overheden in de regio. Zo ziet de toekomstige TU Delft eruit, als het aan Dirk Jan van den Berg ligt, voorzitter van het college van bestuur. Onder zijn leiding kwam dit voorjaar het nieuwe instellingsplan van de TU Delft tot stand, de Roadmap Dat stuk is niet de visie van Van den Berg alleen. Alle medewerkers, studenten en relaties van de TU die wilden meedenken over de toekomst van de universiteit hebben hun deel bijgedragen. Alles wat in de boekjes staat, gebeurt hier echt Zoals Van den Berg wel vaker zei, is de Roadmap geen radicale breuk met het heden. De TU Delft is een zeer goed aangeschreven, brede universiteit. Alle ingenieursopleidingen kun je hier doen. En alles wat in de boekjes staat, gebeurt hier echt, mede door de uitgebreide onderzoeksinfrastructuur. Het is een aantrekkelijk en goed geheel. Dat willen we in stand houden en versterken. Daarvoor is soms een lange adem nodig. Met goed en gericht investeren willen we het aantal onderzoeksgebieden dat tot de wereldtop behoort uitbreiden. Je kunt dat niet regelen door op een knop te drukken. Je moet het bewust en langdurig opbouwen, zoals dat is gebeurd met bionanoscience. Over welke onderzoeksgebieden op weg kunnen naar de wereldtop, wil Van den Berg nog niet al te veel kwijt. De faculteiten hebben tot het najaar om hun eigen roadmaps te schrijven. Daar wil ik niet op vooruit lopen. Van den Berg wil wel zijn visie geven op de student van de toekomst. Die is veel mobieler dan nu. Veel studenten die nu aan een bachelor beginnen op de TU Delft, stromen door naar een master van de TU. Dat model is niet verkeerd, maar de mogelijkheden worden groter. Dat geldt zeker voor digitaal onderwijs, denkt de collegevoorzitter. Er is met open access al een heleboel op gang, maar dat is nog niet vertaald naar een onderwijsmodel dat op grote schaal zou kunnen werken. Daar zoeken we wel naar, want we willen leverancier worden van langs internetwege aangeboden onderwijs. (SB) Schrijver in de stad Al tijdens zijn studie stedenbouw begon Jan van der Mast met schrijven. Eerst dagboeken en toneelstukken. Later volgden ook romans. Eind april kwam zijn nieuwste uit: De kleine Keizer, gebaseerd op het leven van de dwerg Gerrit Keizer. Voor Jan van der Mast (1961) lag een mooie bouwkundige carrière in het verschiet. Hij mocht in 1989 bij Joan Busquets in Barcelona afstuderen op het stedenbouwkundig plan Centro Direccional. Hij woonde er zelfs in een huis dat is ontworpen door Gaudí: La Pedrera, erkend als werelderfgoed door Unesco. Een hoogtepunt in mijn wooncarrière. De Rijksbouwmeester belde me zelfs nog om het te zien. Van der Mast was in Barcelona echter óók bezig met een toneelstuk dat werd opgevoerd in Den Haag: De Meester en Margarita, naar een roman van de Rus Michail Boelgakov. Dan ben je afgestudeerd en sta je op een kruispunt: wat ga ik doen? Ik kon ontwerper worden in Ypenburg en ik had succes met een eerste toneelstuk: Dood van een sardien, dat werd genomineerd voor de Nederlands/Vlaamse Toneelschrijfprijs. Zijn vriendin raadde hem aan te doen wat zijn hart hem ingeeft. Hoe het met de centen gaat, zien we later wel. Van der Mast ging helemaal voor het schrijven: de verhouding tussen mensen vindt hij spannender dan verkavelingen of blokjes op de zon situeren. Ook leuk hoor: bouwkunde is een plezierige studie. Ik heb er goed door leren observeren. Juist dat kon hij goed gebruiken voor zijn ambitie: romans schrijven. Zijn eerste verscheen in 1994 onder de titel Films, vaders & neuzen en kreeg lovende kritieken. Deze queeste naar de ideale vader werd genomineerd voor de Debutantenprijs, samen met romans van Anna Enquist en Arnon Grunberg. Enquist won. Grunberg eindigde net als ik laag, zegt Van der Mast lachend. Bouwkunde is een plezierige studie, ik heb er goed door leren observeren Tekenaar en docent industrieel ontwerpen Mark van Huystee benaderde hem voor het project Dwars door Delft. Van Huystee maakte op straat panorama s van drie meter lang en kreeg daarbij veel aanspraak van voorbijgangers. Van der Mast tekende die verhalen op. Verder schreef Van der Mast columns, blogs, essays, libretto s en hoorspelen. Zo maakte hij een hoorspel over de Siamese tweeling Chang en Eng. Hij dook daarvoor in het archief en ontdekte dat die twee in 1837 op de Haagse kermis stonden. Dat hoorspel heeft raakvlakken met zijn nieuwste roman: De kleine Keizer. Daarin vertelt Van der Mast het levensverhaal van de dwerg Gerrit Keizer ( ), die vanaf zijn zesde op kermissen wordt tentoongesteld als zeldzaam natuurwonder. Na successen als Prince Mignon in Londen, Parijs, Berlijn en New York, mislukt zijn avontuur op de World Fair in Chicago. Van der Mast heeft er een mooie, meeslepende roman van gemaakt. Documentairemaker Marijke Jongbloed heeft hem al benaderd voor een film. Niet verwonderlijk: Van der Mast schrijft zeer beeldend. In zijn bouwkundetijd was hij al veel bezig met beeld en fotografie. Ik probeer nu plaatjes te creëren voor de lezer. (CvU) Sexbots Robots als hulp in de huishouding, als vechtmachines of om seks mee te hebben. Volgens het Rathenau Instituut komt het tijdperk van de robots eraan. Overal robots, is de titel van het rapport dat het Rathenau Instituut onlangs publiceerde. Roboticadeskundige prof. dr.ir. Pieter Jonker (faculteit 3mE) droeg eraan bij. In een artikel in NRC Handelsblad zegt hij dat door de vergrijzing de opkomst van sociale robots onvermijdelijk is. Maar zullen robots ooit geavanceerd genoeg worden om geheel zelfstandig voor ons te zorgen? Een robot is als Bobbie voor Kuifje en Robin voor Batman: een sidekick, een hulpje. Hij kan een bejaarde in de gaten houden, het huishouden doen en dienen als bewegende agenda en geheugensteun, aldus Jonker. Hij denkt dat zijn roboticalaboratorium over een paar jaar zo n robot voor de ouderenzorg kan produceren. Nu is er al Robbie: een robot op wielen die als doktersassistent fungeert. Hij verwelkomt patiënten en haalt koffie. Robbie heeft heel wat kunstmatige intelligentie. Hij herkent gezichten, voorwerpen en stemmen. En hij kan nieuwe voorwerpen leren herkennen. Jonker en zijn collega s werken ook aan lopende en rennende robots, die in staat zijn nieuwe bewegingen te leren. Uiteindelijk willen we een lopende robot maken die zorg kan verlenen, vervolgt hij. Daarvoor moeten we de verschillende types robot in het lab combineren. Maar de lopende robots zijn nog niet stabiel genoeg. Wat je niet wilt, is dat een bejaarde een gevallen robot rechtop moet zetten. Robbie verwelkomt patiënten en haalt koffie En de gevaren? Enige tijd geleden was er een nogal agressieve voetbalrobot die bijna een op de grond liggende fotograaf een trap gaf. De robot dacht dat diens hoofd de bal was. Jonker lacht: Dat is tien jaar geleden. De software voor herkenning is nu veel verfijnder. De ontwikkelingen gaan snel. Door de opkomst van de smartphone en de tablet worden de processoren steeds kleiner en krachtiger. Het Rathenau Instituut vreest dat mensen sociaal geïsoleerd zullen raken als ze alleen maar robots om zich heen hebben, vooral als ook de sexbots eraan komen. Daar maak ik me weinig zorgen over. Het mooie is dat je met goed fatsoen aan partnerruil kan doen, lacht Jonker. Je neemt gewoon een andere robot. Maar even serieus: met robots is het net als met andere bezigheden. Ik heb soms dagen achter elkaar geprogrammeerd of boeken gelezen, maar er kwam altijd een moment waarop ik besefte dat ik weer onder de mensen moest. En zo zal het ook zijn met robots. (TvD) 10 11

7 Wetenschap DNA repareren Duizenden keren per dag breken DNAmoleculen in ons lichaam. De groep bionanoscience van prof.dr. Cees Dekker toonde aan hoe de losse eindjes weer aan elkaar geknoopt worden. Tomas van Dijk Cees Dekker: Geen mens weet hoe de kronkelingen bewegen door DNA. Het is een heel ingewikkeld proces. De in groen filament gehulde gebroken DNA-streng botst tegen een andere DNA-streng op zoek naar een match, waarna de reparatie van start gaat. Afbeelding: Cees Dekker lab TU Delft / Tremani Twee DNA-moleculen die langs elkaar schuren op zoek naar elkaars evenbeeld; het plaatje bij het persbericht over de laatste wetenschappelijke doorbraak van de afdeling bionanoscience illustreert een belangrijke stap tijdens de reparatie van DNA. Als er een breuk in een DNA-streng optreedt, en dat gebeurt regelmatig per ongeluk, dan gaat het losse uiteinde op zoek naar eenzelfde DNAsequentie en gebruikt deze als sjabloon voor de reparatie. Dit sjabloon kan een onlangs gekopieerd stukje DNA zijn of het tweede chromosoom (we hebben immers twee kopieën van elk chromosoom). De groep van Cees Dekker bootste dit proces na in het lab om te achterhalen hoe de DNAstrengen weten waar ze aan elkaar moeten koppelen om het reparatiemechanisme in gang te zetten. Dat vergde indrukwekkende technische hoogstandjes. Met magnetische en optische pincetten manipuleerden de wetenschappers twee losse DNA-moleculen. Ze konden ze naar wens langs elkaar heen en van elkaar weg trekken en tegelijkertijd de krachten meten waarmee de moleculen tot elkaar werden aangetrokken. Het getrek en gedraai aan het DNA leverde de onderzoekers in mei een publicatie op in het wetenschappelijke tijdschrift Molecular Cell. De eerste auteur van het artikel Mechanism of homology recognition in DNA recombination from dual molecule experiments is dr. Iwijn de Vlaminck, een postdoc die inmiddels verbonden is aan Stanford University. De grove schets van het reparatiemechanisme was in de wetenschap al een tijdje bekend, zegt Dekker. Maar wij hebben nu voor het eerst kunnen zien wat er precies gebeurt als beide moleculen elkaar treffen. Lange tijd werd gedacht dat het afgebroken stuk DNA actief op zoek ging naar een reparatiesjabloon. Hiervoor zou het gebruik maken van het zogenaamde RecA-eiwit, een eiwit dat aan het afgebroken DNA bindt en daar een lang filament vormt. Dat filament zou de omgeving afspeuren naar het juiste template-dna en er bij een match voor zorgen dat de twee DNA strengen tijdelijk sterk met elkaar verweven raken, als een soort rits die dichtgetrokken wordt. Dat van die ritssluiting klopt wel en ook het feit dat het RecA-eiwit een rol speelt bij dit verwevingsproces, maar volgens Dekker en zijn collega s komen de DNA-strengen bij elkaar door toevallige ontmoetingen. Het zijn de vele parallelle random botsingen die er uiteindelijk toe leiden dat de juiste match gevormd wordt. Dat gebeurt heel snel. Binnen een minuut of vijf. En dat in die enorme oceaan met miljarden DNA-fragmenten. Het is echt opmerkelijk. Adembenemende hoogstandjes Het werk maakt indruk in het vakgebied. Het is een bijzonder interessante paper met adembenemende technische hoogstandjes, zegt DNA-reparatie-expert prof. Jan Hoeijmakers van de Erasmus Universiteit die niet bij het onderzoek betrokken was. Het levert inzicht op nanoniveau in de belangrijkste stap van homologe DNArecombinatie. Aangezien de homologe recombinatie van DNA ook plaatsvindt tijdens de vorming van geslachtscellen is het onderzoek volgens Hoeijmakers ook van belang voor het verkrijgen van inzicht in het ontstaan van genetische diversiteit en evolutie. De technologie die de onderzoekers ontwikkelden, maakte het ook mogelijk om de DNA-helix wat te ontrollen of juist strakker te wikkelen. De mate waarin de moleculen in de streng waren opgewonden, bleek van grote invloed op het herkenningsproces. De bionanotechnologen zijn nu druk doende het aan- en weer losdraaien van het DNA beter onder de knie te krijgen. Geen mens weet hoe de kronkelingen bewegen door DNA. Het is een heel ingewikkeld proces, vertelt Dekker tijdens een rondleiding door zijn laboratoria. Dat kun je je misschien het beste voorstellen als je je zo n ouderwetse gedraaide telefoonsnoer voor de geest haalt. Als zo n snoer op een bepaalde plek extra veel wikkelingen heeft en je wilt die kronkels verplaatsen naar elders in het draad, dan moet je door die kronkels heen, draaien en trekken... enfin, het is een heel gedoe, zo probeert de hoogleraar uit te leggen terwijl hij met zijn handen draaiende en zwaaiende bewegingen maakt. Op de achtergrond in het lab maken honderden piepkleine bolletjes ook draaiende bewegingen op een beeldscherm. Het zijn DNA-moleculen. Aan de ene kant zijn ze bevestigd aan een glazen plaat en aan de andere kant vastgeplakt aan een klein plastic bolletje die voorzien zijn van stukjes metaal zodat ze met magneten gestuurd kunnen worden. Het preparaat ligt twee meter verder onder een microscoop. Behalve een knop om mee scherp te stellen is er ook een knop waarmee een De DNA-strengen komen bij elkaar door toevallige ontmoetingen magneetveld gestuurd kan worden. Het is een opstelling met vrij simpele video-microscopie, aldus Dekker, die hem eind jaren negentig afkeek van een onderzoeksgroep uit Parijs en hem sindsdien heeft verbeterd. Die draaiende bewegingen die je nu op het beeldscherm ziet, zijn Brownse bewegingen (bewegingen veroorzaakt door botsingen van het DNA met watermoleculen, red.). We kunnen die bewegingen kleiner maken door het DNA met het magneetveld strakker te trekken. Op deze manier meten we de mechanische eigenschapen van het DNA. En we kunnen nagaan hoe die mechanische eigenschappen veranderen als we een bepaald eiwit toevoegen, bijvoorbeeld een eiwit dat betrokken is bij het ontstaan van supercoils (extra strak aangedraaid DNA, red.). We zien dus echt de interactie tussen moleculen. Met een dergelijke opstelling verrichtten de bionanotechnologen ook hun experiment met gebroken DNA-moleculen en het Recaeiwit. Alleen gebruikten ze daar toen nog een extra hulpmiddel bij: een laser. Die gebruikten ze als een soort optisch pincet waarmee ze veel gerichter aan de plastic bolletjes konden trekken. In het brandpunt van twee laserstralen hielden ze die bolletjes gevangen. Een van de uitdagingen van het onderzoek was het verbinden van de bolletjes en het eiwit aan het DNA. Het onderzoeksteam maakte daarvoor handig gebruik van de vloeistofmechanische eigenschappen van een laminaire stroom en gingen hengelen. Tour de force Het was een tour de force, zegt Dekker. Hij maakt een snelle schets. Kijk als je hier een laminaire vloeistofstroom hebt, dan kun je daarin parallel aan elkaar verschillende stoffen en onderdelen laten mee stromen. Doordat de stroom laminair is mixen de onderdelen niet met elkaar. Hier boven laat je plastic bolletjes stromen (met daaraan vast eiwit dat hecht aan het DNA), in het midden het RecA-eiwit en daaronder weer bolletjes. Om het preparaat te maken moet je het stuk DNA vervolgens loodrecht door die stroom heen trekken. Zo deden we de assemblage. Een beetje trekken aan het DNA molecuul ah we hebben beet, dan zat het eerste bolletje eraan vast. Vervolgens trokken we verder door de stroom met RecA-eiwit. Dat de resultaten uiteindelijk niet gepubliceerd zijn in Nature, betreurt Dekker wel een beetje. Daar hadden we in eerste instantie op gemikt. Bij het vervolgonderzoek aan supercoils wil Dekker live naar de dynamica van de moleculaire processen kijken. We gebruiken bij dit onderzoek een extra magneet waarmee we de DNA-moleculen horizontaal trekken. Aan het eiwit dat voor de supercoils zorgt, voegen we kleurstof toe en zo kunnen we dus zien waar de supercoils zich bevinden en hoe ze door het DNA bewegen. En de onlangs aangestelde postdoc Hugo Snippert, door Dekker aangetrokken vanuit het vermaarde laboratorium van geneticus Hans Clevers (het Hubrecht Instituut), gaat de experimenten met het RecA-eiwit herhalen, maar dan in levende bacteriecellen. De hoogleraar glundert. Hij ziet de volgende grote publicatie al voor zich. Vlak voor het ter perse gaan van Delft Integraal scoorden de onderzoekers van de afdeling bionanoscience met nog een spraakmakende publicatie. Ze publiceerden over een door hen ontwikkeld instrument om zeer precieze metingen aan draaiingen in individuele DNA-moleculen te verrichten. Xander Janssen et al, Electromagnetic Torque Tweezers: A Versatile Approach for Measurement of Single-Molecule Twist and Torque. Nano Letters (2012)

8 Uitgelicht Weg met batterijen. Deze kleine draadloze ontvangers en zonnecellen inéén gebruiken zonne-energie om zichzelf te voeden. Dat maakt ze compact en zelfvoorzienend. Ze zijn ontwikkeld door dr. Mina Danesh, die er afgelopen mei op promoveerde bij de faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica. Het idee is om er draadloze systeemnetwerken mee te maken. Die kunnen handig zijn voor bewakingsdoeleinden, of het monitoren van het milieu of industriële processen. Maar op termijn kunnen de sensoren wellicht ook medische toepassingen krijgen. Volgens Danesh is het mogelijk om volgens dit principe ook nanosensoren te maken die bijvoorbeeld de vloeistofdruk bewaken in het oog van mensen.

9 Interview Het spoor wordt uitgewoond De NS en Prorail moesten het vaak ontgelden. Maar ook over Delftse paradepaardjes, zoals de Superbus, wond de onlangs afgezwaaide spoorexpert prof.dr.ing Ingo Hansen zich nogal op. Als wetenschapper moet je zeggen wat je vindt. Tomas van Dijk Prorail en de NS richten zich teveel op kortetermijnwinst. Hansen verkondigt deze boodschap al jaren. Kort na zijn afscheidsrede (op 9 maart) botsen bij Amsterdam Centraal Station twee treinen op elkaar met een dodelijk slachtoffer als gevolg. Het ongeluk had volgens Hansen met het Europese beveiligingssysteem ERTMS (European Rail Traffic Management System) voorkomen kunnen worden. Hij schreef begin dit jaar in opdracht van de Tweede Kamercommissie Kuiken een rapport over dit systeem, Innovatie op het spoor en mogelijkheden van ERTMS in Nederland. Het klinkt cynisch, maar een betere casus bij uw pleidooi was nauwelijks denkbaar. Zucht. Ja, de discussie over ERTMS speelt al tien jaar. Veel Europese landen investeren nu stevig in dit systeem. Maar NS en Prorail willen wachten tot alle specificaties voor de laatste softwareversie bekend zijn. Dit is een voorwendsel. Bedrijfseconomisch hebben ze er op korte termijn belang bij om het niet door te voeren als de rijksoverheid geen extra middelen beschikbaar stelt. de minister geen extra investeringsbudget beschikbaar gesteld. Wat maakt ERTMS zoveel beter dan ATB en de zogenaamde ATB-verbeterde-versie? ERTMS bewaakt de remvertraging van alle treinen, ook de remvertraging van treinen die langzamer gaan dan veertig kilometer per uur (dit in tegenstelling tot ATB, red.). Het grijpt in voordat treinen een stopsein kunnen passeren. Het beveiligingssysteem is ook minder statisch dan ATB. Het houdt de snelheid en posities van alle treinen continu in de gaten en stuurt rijopdrachten naar de machinisten. ERTMS maakt ook kortere opvolgtijden tussen treinen mogelijk en levert dus capaciteitswinst op. Een mooi bruggetje naar een ander heikel punt; de stiptheid van de treinen. In 2009 leek u hier opmerkelijk genoeg - nog heel optimistisch over. Straks hang je nooit meer met je vertraagde intercity achter een stoptreintje, zei u toen nog. Lacht. Dat was heel optimistisch. Het punt dat ik wilde maken is dat ik samen met collega s werk aan een serie instrumenten waarmee we de rijtijden van treinen tot de op de seconde nauwkeurig kunnen voorspelen. Hiermee zou je de onnodige hinder die treinen van elkaar ondervinden kunnen wegnemen. toekomst stipt rijdt en dat we nooit meer achter stoptreintjes aan sukkelen? Een van onze meest opmerkelijke bevindingen is dat een intercity die moet stoppen vanwege een stoptrein die voor hem rijdt, zomaar twee tot drie minuten vertraging kan oplopen. En dit gebeurt stelselmatig, terwijl het helemaal niet nodig is. Als de intercity precies weet wanneer de voorligger de baan heeft vrijgemaakt, kan hij eerder zijn snelheid aanpassen, komt hij niet meer stil te staan en hoeft hij ook niet te wachten op het groene sein van de verkeersleider. Als verkeersleiders bovendien een beslissingsondersteunend systeem gebruiken, kunnen ze weloverwogen keuzes maken als er conflicten ontstaan bij complexe knooppunten. Moet zo n verkeersleider dan niet veel meer informatie van elke trein hebben? Natuurlijk moet het systeem rekening houden met de rijkarakteristieken van treinen. Goed, je weet van tevoren het gewicht van een trein niet helemaal - je weet immers niet hoeveel passagiers er aan boord zijn. En je weet ook niet precies hoeveel tegenwind hij heeft. Maar je kunt wel historische databases opbouwen en kansberekeningen maken. Toen ik u vlak na de treinramp vroeg of u dacht dat dit systeem er nu zou komen, antwoordde u dat vreesde dat één dode niet genoeg was. En u zei: In 1962 was het treinongeluk bij Doen machinisten nu maar wat? Harmelen, met 93 doden, nodig, voordat het De machinist weet natuurlijk uit ervaring beveiligingssysteem ATB (Automatische Trein wat hij het beste kan doen. Maar het zou Beïnvloeding) werd ingevoerd. Maar minister Het is, zou je kunnen zeggen, uw levenswerk. allemaal veel nauwkeuriger kunnen. Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu) In 2009 besloot u om uw werk aan dat systeem heeft de Tweede Kamer op 8 juni medegedeeld dat voort te zetten binnen het NWO-programma Er komt veel bij kijken, maar het principe klinkt ze er werk van maakt. Het gehele Nederlandse Duurzame bereikbaarheid van de Randstad. simpel. Het heeft wat weg van het nieuwe rijden spoor krijgt tussen nu en tien jaar ERTMS, zo is Ja, en dat was de aanleiding voor het waarbij je ook niet met volle vaart op een rood het plan. interview (in het populaire jaarverslag van stoplicht afstormt. Dat is een verrassende beslissing van de NWO, red.) waarin ik die uitspraak over dat Ja, maar je moet wel ook de seconden minister en het kabinet. Blijkbaar waren de stoptreintje deed. In die context moet je de kunnen uitbuiten die je aan marge hebt in de argumenten die mijn medewerker dr. Rob uitspraak plaatsen. dienstregeling. Met nieuwe ict-technieken en Goverde en ik in ons recente rapport hebben gps-apparatuur is het mogelijk om treinen aangedragen overtuigend. Overigens heeft Maar is het werkelijk mogelijk dat de NS in de op de seconde nauwkeurig te volgen. Maar te maken Foto s: Sam Rentmeester Ik vind het de taak van wetenschappers om de waarheid bekend

10 Interview Column het probleem is dat de NS en Prorail bij hun dienstregeling alleen werken met volle minuten. De NS weet nu helemaal niet hoeveel marge ze heeft. Toen ik hier tien jaar geleden een gesprek over had, kreeg ik te horen dat ze de logistiek van de treinen in heel Nederland moesten bewaken en zich niet met seconden bezig hoefden te houden. Het botert niet zo tussen u, Prorail en de NS. De samenwerking gaat niet zoals we wensen. Bij Prorail hebben we ons systeem nooit mogen laten schaduw draaien. En de NS vindt onze benadering te nauwkeurig. Het wordt nooit wat? Ze worden nu niet scherp afgerekend door de overheid. Ze voldoen aan de prestatiecriteria en -indicatoren die ze zelf hebben voorgesteld en die door de overheid zijn goedgekeurd. 93 Procent van de treinen heeft minder dan vijf minuten vertraging en rijdt dus zogenaamd stipt. Toch is uit uw eigen onderzoek gebleken dat we het eigenlijk helemaal niet slecht geregeld hebben in Nederland. Zo heeft Nederland samen met Zwitserland het meest intensief bereden spoor van Europa. En Nederland scoort wat punctualiteit betreft in Europa het beste, op Zwitserland na. Als je milieuvriendelijk vervoer wilt stimuleren, moet je een strategie hebben voor duurzaam vervoer en mag je niet tevreden zijn met de huidige situatie. Bovendien zijn andere landen wel stevig aan het investeren in ERTMS en dreigen we straks dus achterop te lopen. Vindt u de NS en Prorail kortzichtig? Ja. Het spoor wordt uitgewoond. Ik heb de spoorsystemen van zes landen Nederland, België, Denemarken, Zwitserland, Zweden en Japan voor de Tweede Kamer met elkaar vergeleken. Deze landen hebben, behalve Japan dan, spoorwegnetten van vergelijkbare grootte. Per gereden treinkilometer besteedt Nederland het minste aan management en onderhoud. Ik kan mij voorstellen dat de faalkans van kritische onderdelen van de infrastructuur, zoals wissels en bovenleidingen, de afgelopen vijf jaar is toegenomen evenals de tijd die nodig is om fouten te herstellen. Maar Prorail rapporteert dat niet, ze houdt het geheim. U schreef in Delta geregeld vlammende betogen over uiteenlopende onderwerpen, variërend van de Joint Strike Fighter (JSF), de plannen voor de tramlijn door de campus en natuurlijk de Superbus van Wubbo Ockels. Ja, die Superbus, verzucht Hansen. Hij pakt een dikke stapel papieren krantenknipsels, rapporten en brieven die klaar liggen op zijn bureau. Superbussen die met 250 kilometer per uur zouden rijden, duurzaam zouden zijn en net zo veilig als een trein. Dat kan helemaal niet. U schreef in 2007 het rapport Valkuilen voor de Superbus waarin u de vloer aanveegde met het superbusconcept. Dat werd u niet door iedereen in dank afgenomen. Ergens misschien ook wel begrijpelijk. Ockels kan mensen goed enthousiasmeren. Als hij miljoenen aan subsidies binnensleept is dat toch alleen maar mooi meegenomen? Nee, dat vind ik niet. Uiteindelijk heeft hij elf miljoen euro gekregen voor de ontwikkeling van een prototype. En dat terwijl zijn idee technisch niet haalbaar was. Ik vind het verrassend dat de meeste collega-hoogleraren hun mond niet open durfden te doen. Hansen bladert door de stapel en haalt een brief tevoorschijn. En dan deze brief, vervolgt hij verontwaardigd. De toenmalige voorzitter van het college van bestuur (cvb) Hans van Luijk, en de topmannen van Shell, TNO en Fokker schreven deze brief aan de minister, waarin ze allemaal aangeven de Superbus te ondersteunen. Geen van hen heeft verstand van dit soort zaken. U trok het zich persoonlijk aan dat er aan de TU dingen werden verkondigd die volgens u niet klopten. Ik vind het vervelend dat leden van het cvb de expertise die ze onder haar eigen gelederen hebben niet raadpleegt voordat ze een beslissing nemen over iets wat van algemeen belang is. Als iemand mijn wetenschappelijk onderbouwde opvatting tegenspreekt, dan laat ik mijn stem horen. Ik vind dat het de taak van wetenschappers is om de waarheid bekend te maken. Gouden kliko s Wordt het een gouden plak of een roemloze aftocht? Zonder een goede technische staf is een Olympisch atleet tegenwoordig kansloos. Met technische staf doel ik niet op de coach langs de zijlijn, maar op de ingenieurs en ontwerpers die buiten de spotlampen de sporter helpen een procentje beter te presteren. De eeuwige voorbeelden die hierbij van stal worden gehaald, vind ik vaak nog het minst interessant. Ja, zo n haaienpak waarmee je hoger op het water komt te liggen, daar ga je inderdaad harder mee. Gewoon een kwestie van stromingsleer. Fascinerender zijn de Ir. Tonie Mudde is wetenschapsjournalist en columnist voor de Volkskrant. Hij studeerde van 1996 tot 2002 luchtvaart- en ruimtevaarttechniek aan de TU Delft. vondsten die iets doen met de psyche van de sporter. Vorig jaar bezocht ik de Flik-Flakhal in s Hertogenbosch. Er werd een camerasysteem gepresenteerd dat automatisch de opname start wanneer een turner begint aan zijn sprong. Vlak na de landing zijn de vertraagde beelden van de oefening te zien op een scherm in de zaal. Ik zag daar hoe jongens en meisjes van een jaar of acht - terwijl ze aansloten in de rij voor de volgende sprong aandachtig naar de beelden tuurden en de instructies van hun trainer verwerkten. Vergelijk dat eens met de oude situatie, waarbij turntalenten tijd verspilden door te klooien met cameraopnamen die je voor- en achteruit moest spoelen om eindelijk jezelf in actie te kunnen zien. En nu gaat het dus zo: springen, terugkijken, springen, en dat in een vloeiend ritme zonder de training te onderbreken. Ook fascinerend, maar dan op een dubieuze manier, zijn de ijsbaden die hordes atleten deze Olympische Spelen weer zullen nemen. De sporters hopen dat hun spieren daardoor sneller herstellen van een zware prestatie. Werk in uitvoering Twee Delftse alumni ontwikkelden de IcyDip, waarmee je met een stopcontact en een kraan eenvoudig een ijsbad kunt maken. De bijbehorende vervoerbare baden zien er nog hip uit ook, en dat is wederom een flinke verbetering ten opzichte van de oude situatie, waarbij topsporters op locatie wanhopig naar grote hoeveelheden ijsklontjes zochten om die vervolgens in een kliko te kieperen. (Geen grap: zo ging het echt voor de komst van de IcyDip.) Dat TNO al eens heeft uitgezocht dat ijsbaden geen effect hebben op spierherstel, mag de pret niet drukken. Want nieuwe technische producten kunnen bij de atleet ook een cruciaal placebo-effect veroorzaken. Stel je voor: jij haalt na een training je futuristische IcyDip met ergonomische handgrepen te voorschijn, terwijl al je concurrenten met een beteuterd gezicht in afgedankte kliko s stappen. Dan sta je toch al met 1-0 voor? U wilde in 2002 dat er een debat op de TU kwam over de JSF. De aanleiding was het feit dat toenmalig L&R-decaan De Jong in een open brief aan het parlement had gepleit voor deelname aan het JSF-project. Onbegrijpelijk dat het cvb toen heeft toegestaan dat een decaan lobbyde voor de aanschaf van een gevechtsvliegtuig. Wie is Ingo Hansen Prof.dr.ing. Ingo Hansen (1946) sprak op 9 maart zijn afscheidsrede uit. Hij blikte terug op een onderzoeksloopbaan van achttien jaar bij de afdeling transport & planning. Hij doet al vijftien jaar onderzoek naar de veiligheid op het spoor en het zo efficiënt mogelijk regelen van het treinverkeer. Hansen werkte mee aan het parlementsrapport van de Tijdelijke commissie onderhoud en innovatie spoor (de commissie Kuiken), dat in februari is gepubliceerd. Volgens de commissie zou zeker 1,4 miljard euro die bestemd was voor onderhoud aan het spoor de afgelopen jaren besteed zijn aan andere zaken. Hansen is tevens president van de International Association of Railway Operations Research en hoofdredacteur van het tijdschrift Rail Transport Planning & Management. U maakt veel vijanden. Ja, dat klopt. Ik vind dat hoogleraren hun kennis en vrijheid moeten gebruiken. Toen ik nog maar net aan de TU werkte, zei de directeur van onderzoeksschool Trail na een commissievergadering tegen me: u zegt wat u denkt. Ik schrok daar nogal van. Ik vind dat een wetenschapper altijd moet zeggen wat hij denkt. Zou dat ook de reden zijn waarom de samenwerking met NS en Prorail niet goed verloopt? Ik probeer ze niet over de streep te trekken. Als ze niets voelen voor mijn ideeën, dan moeten ze dat zelf weten. De contacten met de projectmanagers bij Prorail en NS zijn overigens redelijk goed, maar op hoger niveau zitten mensen die niet de juiste expertise hebben. Voor het nieuwe web-tv programma Braindrops praten biotechnoloog prof.dr.ir. Mark van Loosdrecht en presentator Desiree Hoving over waterzuiveringstechnologie in de tv-studio van de TU Delft. Ter viering van het 170-jarig bestaan van de TU neemt Delft Integraal dit jaar drie afleveringen op met het thema water. Braindrops is te zien via

11 Wetenschap Microscoop De Secom combinatiemicroscoop (Scannende Elektronen Confocale Optische Microscoop) lijkt bij uitstek geschikt om de moleculaire basis van de levende cel mee te ontrafelen: welk eiwit speelt welke rol in het leven van de cel en waar komt het signaal vandaan om dat aan te maken? Beter begrip daarvan levert niet alleen fundamentele kennis op over het leven, stelt hoogleraar functionele celanatomie prof.dr. Adriaan Houtsmuller (Erasmus MC), maar mogelijk ook een beter begrip van ziekten als kanker en verouderingsziekten als Parkison en Alzheimer. De laatste tien, vijftien jaar is de optische microscopie een stuk krachtiger geworden door de ontdekking van fluorescente eiwitten, vertelt Houtsmuller. Het eerste daarvan was het groen-fluorescente eiwit GFP dat bij kwallen werd ontdekt, en waarvan het gen ziet dubbel Zo n 350 jaar na Van Leeuwenhoeks beroemde uitvinding lijkt er opnieuw een belangrijke verbetering in de microscopie uit Delft te komen: een microscoop die optische en elektronenmicroscopie in één apparaat combineert. Jos Wassink Sander den Hoedt: We vinden het belangrijk dat de bediening voor (optische) microscopisten vertrouwd aanvoelt. geïsoleerd is. Daardoor kunnen onderzoekers dit gen, en veelkleurige varianten erop, aan een gen koppelen van een eiwit dat ze willen bestuderen. Plotseling hoefden we cellen niet meer te kleuren, dat doen ze nu zelf, aldus Houtsmuller die uitlegt dat op die manier specifieke moleculen te volgen zijn op hun weg door de cel. Met slimme combinaties van veelkleurige markers en lasers zijn nu meerdere moleculen tegelijk te volgen. Niet voor niets werd de ontdekking en isolatie van GFP in 2008 beloond met de Nobelprijs voor de chemie. Donkere reis door cellen Toch kent de fluorescentiemicroscopie zijn beperkingen. Weliswaar kunnen enkele moleculen op hun reis door de cel worden vastgelegd, maar verder is het er donker. Foto s: Sam rentmeester En de structuren die van belang zijn, waar moleculen zich aan binden bijvoorbeeld, zijn met 1 tot 10 nanometer tientallen tot honderden malen kleiner dan een optische microscoop in beeld kan brengen. Voor een elektronenmicroscoop daarentegen is het afbeelden van structuren van enkele nanometers (miljoenste millimeters) geen probleem. Maar het afbeelden van een levende cel wel, omdat de elektronenmicroscoop alleen in vacuüm werkt. Daarbij komt dat de elektronbundel zoveel energie overdraagt dat een levende cel onmiddellijk geëlektrocuteerd zou raken. Die spagaat brengt ons op het gebied van de correlatieve microscopie: een reeks spitsvondige manieren om beelden van fluorescentiemicroscopie en een elektronenmicroscoop samen te voegen tot iets dat zowel biologische actie laat zien als voldoende structuur van onderdelen van een cel. Je kunt natuurlijk eenzelfde monster in twee verschillende microscopen leggen, en dan de beelden met Photoshop over elkaar proberen te krijgen. Maar in praktijk is het erg lastig om twee maal hetzelfde stukje terug te vinden. Zogenaamde work flow solutions hebben daar iets op gevonden: een soort roosters die in beide microscopen zichtbaar zijn zodat cellen met coördinaten terug te vinden zijn. Zeiss ontwikkelde een samplehouder die heel precies dezelfde plek in de twee verschillende microscopen kan terugvinden. Ook zijn er microscopen ontwikkeld (aan de Universiteit Utrecht en door FEI) waarbij een monster zo verplaatst wordt van een klein ingebouwd optische microscoopje naar een elektronenmicroscoop dat hetzelfde deel van het monster in beeld blijft. U voelt wel: het zijn manmoedige pogingen, maar het blijft rammelen. En dat gevoel heb je bij de Delftse oplossing niet. Het zijn manmoedige pogingen, maar het blijft rammelen De Secom combinatiemicroscoop is een geesteskind van de gelauwerde elektronenmicroscoopexpert en innovator prof.dr.ir. Pieter Kruit (Technische Natuurwetenschappen), die in 2000 de spin-off Mapper in het zadel hielp. Secom ontwikkelde hij samen met dr.ir. Jacob Hoogenboom, die zijn sporen heeft verdiend in de optische microscopie, en met promovendus ir. Christiaan Zonnevylle. Het systeem combineert optische en elektronenmicroscopie in één unit die als retro-fit bij vrijwel iedere Jacob Hoogenboom verdiende zijn sporen in de optische microscopie. Fluorescentie-opname is genomen met een 100x objectief met een vacuum-compatibele immersie olie en belichting met een 480nm LED. Fluorescentie komt van Alexa488 dat aan het eiwit Actine zit. De elektronenmicroscoop opname is genomen op 20keV met een secundaire elektronendetector. Hiermee is met name de structuur van de cel zichtbaar. Dit zijn adenocancerinoma cellen uit de darm. bestaande scanning elektronenmicroscoop kan worden ingebouwd. Een scannende elektronenmicroscoop tast in vacuüm met een ragfijne elektronenbundel het oppervlak af. Het beeld wordt gereconstrueerd uit het patroon van de teruggekaatste elektronen. Van belang is dat de hele elektronische beeldproductie boven het preparaat plaatsvindt, want dat biedt de mogelijkheid om er een microscoopobjectief onder te plaatsen met een koppeling voor de scherpstelling en een glazen raampje voor het licht. Dat geheel is aan de binnenkant van de deur van de vacuümkamer bevestigd. De hele bediening van de optische microscoop vindt erbuiten plaats. Delmic Kruits afstudeerder mr. ir. Sander den Hoedt (die naast zijn TU studie rechten studeerde) brengt met het nieuw gestarte bedrijf Delmic (Delft Microscopy) dit systeem nu op de markt. We vinden het belangrijk dat de bediening voor (optische) microscopisten vertrouwd aanvoelt, zegt Den Hoedt. In zekere zin draait Delmic daarmee de zaak op zijn kop: door een uitbreiding aan een elektronenmicroscoop, moet die nu allereerst goed kunnen functioneren als optische microscoop. De match tussen het optische en elektronische beeld is door de plaatsing van een objectief in de vacuümkamer zowel precies en vanzelfsprekend als simultaan. Mechanisch moet het objectief binnen tien micrometer uitgelijnd worden, zodat de elektronenbundel soepel in het optische beeldveld kan worden geschoven. Uiteindelijk hoopt DelMic elektronische en optische beelden softwarematig binnen tien nanometer met elkaar te kunnen matchen. In de praktijk zou je dan een eiwit met fluorescentie op weg door de levende cel kunnen volgen tot het zich ergens aan bindt. Dan schakel je over van optisch naar elektronisch beeld, en zie je de structuur waar het eiwit aan bindt in hoge resolutie. Microscopie plus noemt Den Hoedt dat, of on demand electron microscopy. De cel, die zich daarvoor wel in een vacuümbestendige houder moet bevinden, legt op dat moment het loodje maar dat levert wel een uniek beeld op. Als voorbeeld toont Hoogenboom een elektronenmicroscoopopname die tentakels toont aan de buitenwand van een cel die optisch niet te zien zijn. Die tentakels spelen vermoedelijk een belangrijke rol in de verspreiding van kankercellen door het lichaam. Dit soort microscopie kan helpen om de basis te ontrafelen van de moleculaire machinerie die zich in een cel bevindt, zegt de Rotterdamse celanatoom Houtsmuller, die zelf sinds kort geïnteresseerd is in de voetjes van cellen waarmee ze hun omgeving aftasten. Hoe voelt een cel dat-ie onder druk komt te staan? En hoe laten de voetjes aan de kern weten dat er bijvoorbeeld meer stressfibers aangemaakt moeten worden? Houtsmuller heeft het gevoel dat de celbiologie aan het begin van een nieuw tijdperk staat waarbij de combinatiemicroscoop goed van pas zou kunnen komen. Toch heeft ook die zijn fundamentele beperkingen. Namelijk dat de elektronenbundel maar tot zo n honderd nanometer diepte zijn hoge resolutie behoudt. Vergelijk een cel van twintig micrometer doorsnede met een appel, en de elektronenbundel komt niet verder dan de schil. Vandaar dat studies zich tot nu toe vooral richten op het celmembraan en de uitwisseling van stoffen daar doorheen. DelMic, dat kort geleden zijn eerste microscoop verkocht heeft, werkt nu aan een soepele integratie van elektronisch en optisch beeld (die tot nu toe op gescheiden schermen verschijnen). Dat moet voor traditionele microscopisten de drempel naar de elektronenmicroscopie verlagen. Meer informatie: dr.ir. Jacob Hoogenboom j.p.hoogenboom@tudelft.nl mr.ir. Sander den Hoedt info@delmic.com Afbeelding: LUMC 20 21

12 Elfstedenzonnebootrace Begin juli doen Delftse studenten voor de vierde keer mee aan het wereldkampioenschap voor zonneboten in Friesland. De verwachtingen zijn hooggespannen, want in 2006 en 2008 wisten de Delftenaren de wereldbeker te veroveren. In 2010 was de zonneboot voor het eerst uitgerust met draagvleugels maar bleek op topsnelheid zo hoog uit het water te komen dat hij kantelde. Meer dan een derde plaats zat er toen niet in. Grote vraag is of de nieuwe boot van dit jaar weer snel genoeg is om de concurrentie te verslaan. Deze infographic laat zien welke technieken de overwinning moeten binnenhalen. Meer informatie: Studententeam Het Delta Lloyd Solar Boat Team bestaat uit twintig studenten die een jaar samenwerken om een raceboot te ontwerpen en te bouwen. Bij de assemblage van de boot in juni was nog niet bekend wie van de twee kandidaat-piloten de boot mag gaan besturen. Voorwaarde is dat de bestuurder minimaal 70 kilo weegt. Stuursysteem Als de bestuurder aan het koolstof stuur draait, zorgt een stuurkabel (via katrollen) dat de complete motorophanging inclusief roer, tandwielkast en schroef van positie verandert. G Batterijen Als de zonnepanelen meer energie opwekken dan nodig is om de motor aan te drijven, mag deze energie worden opgeslagen. Deze energie wordt gebruikt als het bewolkt is of als de boot topsnelheid moet varen in de eindsprint van de race. De maximale opslagcapaciteit is 1 kwh (= 3,6 MJ). De Delftse zonneboot heeft 7,1 kg Lithium-ion-batterijen aan boord (maximaal toegestaan gewicht van dit type batterij). De zonnepanelen laden de accu binnen dertig minuten op. Een batterijmanagementsysteem meet alle spanningen, stromen en temperaturen en zorgt ervoor dat de batterijen nooit te ver opladen of ontladen. In het geval dat de batterijen in brand vliegen, start de brandblusser automatisch. Draagvleugel 2010 In 2010 is de zonneboot voor het eerst uitgerust met draagvleugels. Vanaf een snelheid van 12 km/u genereren de vleugels een liftkracht die de boot uit het water tilt. Hierdoor vermindert de weerstand en volgt bij hetzelfde motortoerental een hogere snelheid. Tijdens de race werd de romp volledig uit het water getild. De boot steunde alleen nog op de punt van de V-vormige draagvleugel, werd instabiel en kantelde. Om dit te voorkomen kon de boot niet met topsnelheid varen en behaalde daardoor een derde plaats (gemiddelde snelheid 16,7 km/u). Topsnelheden Topsnelheid zonder vleugels 25 km/u E Verbeterde voorvleugel 2012 Naarmate de boot verder uit het water komt, raakt het water minder vleugoppervlak. Door tegelijkertijd de invalshoek van de vleugel te veranderen (de voorvleugel kan scharnieren om zijn ophangpunt d.m.v. actuatoren), wordt nog minder lift gegenereerd. Zo blijft de romp bij hoge snelheden toch op constante hoogte boven het water. Het nieuwe horizontale vleugeldeel blijft altijd onder water en moet zo voorkomen dat de boot kantelt. De invalshoek van de vleugel wordt tijdens de race dynamisch geregeld op basis van de GPS-snelheid. Zonnecellen 2928 Triple-Junction zonnecellen A Lichtgewicht romp De romp is gemaakt van koolstofvezel zodat het gewicht minimaal is. Het dek is van Aramide omdat dit niet elektrisch geleidend is. De relatief slappe romp is verstevigd met spanten en langsbalken. Pas als de romp verbonden is met het dek ontstaat een stijve doosconstructie. De neus van de boeg is messcherp om door het water te snijden. De rompvorm waaiert boven de waterspiegel wijd uit om voldoende oppervlak te bieden aan de zonnecellen. In de romp (47 kg) zitten vier hijsogen om de boot uit het water te kunnen tillen. Tijdens de Solar Challenge moet ook worden geklünd. brandblusser Topsnelheid met vleugels 40 km/u Head Mounted Display vleugelvorm 2010 Kengetallen boot L x B x H 5,93 x 1,80 x 0,35 m Diepgang 10 cm Totaal gewicht 135 kg B Schroefaandrijving Motor, tandwielkast en motorcontroller zijn als een geheel (POD, 5 kg) samengesteld in een gestroomlijnde behuizing onder water. De aluminium motor (maximaal geleverd vermogen 4 kw) is speciaal aangepast door de Duitse leverancier om op de lage batterijspanning van 43,2 V te kunnen draaien. Het reglement eist deze spanning vanwege de natte omgeving. C Schroef De aluminium schroef (diameter 34 cm) is speciaal ontworpen voor de zonneboot met draagvleugels. Bij de belangrijkste vaarsnelheid realiseert de schroef een theoretisch rendement van 84 %. kantelbare vleugels POD Motor incl. tandwielkast en controller. Voordeeltje De accu bestaat uit 156 batterijen: 12 batterijpakketten in serie die elk weer uit 13 cellen in parallel bestaan. Het Delftse team verwacht dat hun batterijpakket van 7,1 kg dankzij de innovatieve schakeling meer capaciteit heeft dan de 1 kwh die het reglement veronderstelt. Met deze maas in het reglement hopen ze de andere teams te snel af te zijn. D Achtervleugel MPPT s Het plan was om dit jaar één grote achtervleugel te maken. Door gebrek aan productiemankracht is besloten om toch een soortgelijke T-constructie als in 2010 te gebuiken. Hierbij zijn twee nieuwe vleugels aan weerszijden van de motorpod bevestigd. De invalshoek van de draagvleugels zijn onafhankelijk instelbaar door middel van twee actuatoren in de achterkant van de pod. Als de boot tijdens de race scheef gaat hangen, bijvoorbeeld door forse zijwind, zorgt een verschil in invalshoek ervoor dat de boot zichzelf rechtduwt. boordcomputer Controle op afstand De bestuurder heeft via portofoon of GSM contact met een volgwagen waarin de prestaties van de boot (o.a. snelheid, GPS-positie, werking van de zonnecellen, batterijreserves) en de weerscondities worden gevolgd en geanalyseerd. Een computer berekent met welke snelheid de boot moet varen voor een optimaal resultaat. De stuurman draagt een speciale bril (head mounted display) waarop een dataschermpje wordt geprojecteerd. Een boordcomputer stuurt de actuatoren aan van de draagvleugels op basis van de gemeten GPS-snelheid en bootoriëntatie. Energy Solar Challenge Het Delftse team doet mee in de topklassecategorie van de Dong Energy Solar Challenge (8 tot 14 juli 2012). De wedstrijd volgt het 200 km lange parcours van de Elfstedentocht. De route is opgedeeld in deeltrajecten. Wie na zes wedstrijddagen de beste totaaltijd scoort (de winnende vaartijd in 2010 was 11 uur en 25 minuten), wint het wereldkampioenschap zonneboten F Zonnepanelen Zonnepanelen zijn de enige toegestane energiebron van de boten. De panelen mogen een maximaal vermogen van 1750 Wp (Wattpiek) produceren. Het bootdek is bedekt met 2928 Gallium-Arsenide Triple-Junction zonnecellen (7,92 m 2). Deze cellen hebben een gemiddeld rendement van 21,9 %. De energie van de zonnecellen wordt via elektronische omvormers (MPPT s ) naar de accu geleid. Deze MPPT s zorgen dat het maximale vermogen uit de zonnecellen wordt gehaald en vervolgens wordt opge slagen in de batterijen

13 Hora Est Persoonlijk Stellingen Het is makkelijker voor een dwaas om de theorieën van Einstein te begrijpen dan voor een luilak om te promoveren. Lei Zu, ingenieur luchtvaart- en ruimtevaarttechniek Perfectie is het vinden van de juiste balans. Roeland de Kat, ingenieur luchtvaart- en ruimtevaarttechniek Zeeuwen bin nie zo zuunig als het aankomt op het ontpolderen van de Hedwigepolder. Jasper Dijkstra, civiel ingenieur Rijke mensen zijn niet altijd gelukkig. Gelukkige mensen zijn altijd rijk. N. Trifunović, civiel ingenieur Ingenieurs moeten oppassen dat ze van vliegtuigen geen ronde koeien maken. Michiel Straathof, ingenieur luchtvaart- en ruimtevaarttechniek Nederlanders nemen de tijd op kantoor, maar hebben altijd haast op de weg. O.V. Pischans kyy, elektrotechnisch ingenieur Stelling Het grootste probleem bij het organiseren en openen van een nieuw luchtvaartnetwerk is het vinden van de beschikbare middelen anders dan de financiële middelen. Rafael Bernardo Carmona Benítez, ingenieur transport en logistiek Verdediging Je kunt wel goede ideeën hebben voor het opzetten van een nieuw luchtvaartnetwerk en aan de hand daarvan een goed businessplan opstellen, maar dat wil helemaal nog niet zeggen dat je airline een succes wordt. Bij de mathematische modellen die ik beschrijf in mijn proefschrift The design of a large scale airline network moet je het aantal vliegtuigen invoeren dat je wilt inzetten en het aantal piloten dat je nodig hebt. Maar het kopen van een vliegtuig is niet als het kopen van een auto. Nadat je ze hebt besteld, duurt het nog jaren voordat je ze werkelijk hebt. En piloten zijn ook niet altijd voorradig. Je succes is dus voor een groot deel afhankelijk van de mate waarin je aan dergelijke resources kunt komen. Uitgesproken Technische studies gratis maken is niet een wondermiddel om meer goede ingenieurs te krijgen. Wel meer investeren in technische opleidingen zodat die kwaliteit kunnen blijven garanderen zonder een fixus in te hoeven stellen. Directeur marketing en communicatie ir. Mark Lammerts in Trouw Deels gingen de lessen over mezelf. Ze wilden alles van me weten. Hoe een theaterproductie in elkaar wordt gezet, hoe het in mijn leven gaat en wat je moet met je leven. Andersom hebben ze mij verteld wat zij deden. Ze volgen heel moeilijke vakken. Een student weet inderdaad alles van hoe je embryo s van vuurvliegjes moet doormeten. Ik geloof dat ik meer van hen heb geleerd, dan andersom. Cultural professor Youp van t Hek in Algemeen Dagblad Ik vrees dat maatschappelijk nuttige games nooit zo populair zullen worden als spellen die puur voor het vermaak zijn gemaakt. Escapisme is een van de belangrijkste redenen om te gamen: je wilt even aan de problemen van de echte wereld ontsnappen. Dat lukt nu eenmaal beter met schieten in World of Warcraft dan met een spel om energie te besparen. Industrieel ontwerper ir. Daphne Geelen in de Volkskrant De kans dat digitale informatie na twintig jaar niet te lezen is, is veel kleiner dan de kans dat iemand het nog wil lezen Loubna Bouarfa, biomechanicus Drie Delftse professoren hebben op 27 april een lintje gekregen. Hoogleraar economie en innovatie (TBM) prof.dr. Alfred Kleinknecht (links) werd benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau voor zijn verdiensten voor de wetenschap Het college van bestuur heeft dr. Theun Baller met ingang van 1 juli 2012 benoemd tot decaan van de faculteit 3mE. Baller studeerde natuurkunde aan de UvA en promoveerde aan de Universiteit Twente. Sinds januari is hij program manager open innovation bij de TU Delft. Daarvoor werkte hij bij Philips Research en Amolf. Prof.dr.ir. Mike Jetten, bijzonder hoogleraar milieubiotechnologie (TNW), heeft een Spinozaprijs gekregen voor zijn werk aan micro-organismen. Jetten, hoogleraar aan de Radboud Universiteit Nijmegen, is gespecialiseerd in langzaam groeiende anaerobe bacteriën. De Spinozaprijs, van 2,5 miljoen euro geldt als de grootste wetenschappelijke prijs van Nederland. Kustvisionair en TU-alumnus ir. Ronald Waterman heeft van de VVD in Delft de Piet Kamps-prijs ontvangen. Deze prijs is bedoeld voor iemand die in Delft woont of werkt en een substantiële bijdrage heeft geleverd aan de ontwikkeling van de stad. Waterman richtte onder meer de vereniging Regio Water op en maakte hij zich sterk voor het bevaarbaar maken van de Spoorsingel. Waterman was met 32 jaar het langstzittende statenlid van Nederland. Bionanowetenschapper prof.dr. Cees Dekker heeft de ISNSCE Nanoscience Prize 2012 ontvangen. Dekker krijgt de prijs voor uitmuntende ontdekkingen en bijdragen op het gebied van (biomoleculaire) nanowetenschappen en nanotechnologie. Hij is de eerste fysicus die de prijs wint. en zijn inzet voor en betrokkenheid bij de Nederlandse samenleving. Kleinknecht laat zijn vaak ongezouten kijk op economische onderwerpen geregeld horen in allerlei media. Hoogleraar productontwikkeling (BK) prof.dr.ir. Mick Eekhout (midden) Operaregisseur Floris Visser neemt in het najaar het cultural professor-stokje over van cabaretier Youp van t Hek. En dat niet alleen. Hij zal in november ook Carmen regisseren, een samenwerking tussen internationaal toptalent uit de operawereld en de studentenmuziekvereniging Krashna Musika. De opera wordt tussen 12 en 20 november vijf maal uitgevoerd in het auditorium van de TU Delft. Drs. Anka Mulder, directeur onderwijs en secretaris van de TU Delft, is door het Amerikaanse zakenblad Fast Company op een negentiende plaats gezet in zijn lijst van honderd most creative people in business for Mulder krijgt deze plek vanwege haar werk als voorzitter van het Open Courseware Consortium, de grootste internationale organisatie op het gebied van gratis online onderwijs. Technisch-bestuurskundige dr.ir. Caspar Chorus heeft een Vidi-beurs ter waarde van 800 duizend euro ontvangen van wetenschapsfinancier NWO. Met het bedrag mag Chorus de komende jaren verder werken aan zijn spijtmodel, een econometrisch model dat keuzegedrag analyseert en voorspelt en dat onder meer gebruikt wordt bij mobiliteitsvraagstukken. Ir. IJsbrand Haagsma is per 1 juni secretaris van de 3TU Federatie. Hij gaat zich bezighouden met strategieontwikkeling, regie en coördinatie van alle activiteiten binnen de federatie van de drie technische universiteiten. Haagsma werkt sinds 1992 bij de TU Delft en had verschillende functie. werd Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Die titel viel ook ten deel aan hoogleraar theoretische en toegepaste natuurkunde prof.dr.ir. Pieter Kruit (rechts) (TNW). Ook de laatste twee werden geëerd voor hun inzet voor de wetenschap en de maatschappij. Kruit wordt een boegbeeld voor de universitaire gemeenschap genoemd. Eekhout wordt geprezen om zijn voortrekkersrol in het onderwijs en vooral het onderzoek in de bouwtechnologie

14 Alumninieuws Ruimte voor sensemaking Het leven is wat je gebeurt terwijl je andere plannen maakt, zongen Acda en de Munnik. En dat blijkt ook uit de conclusies die Leentje Volker trekt in haar promotieonderzoek over de factoren die een rol spelen bij de selectie van architecten. Volker is postdoctoraal onderzoeker bij de sectie energie en industrie (TBM). Haar promotieonderzoek werd uit 62 inzendingen genomineerd voor de NWO Boekman Dissertatieprijs Hiervoor komen dissertaties aan Nederlandse universiteiten in aanmerking die de maatschappelijke context en de bestuurlijke omgeving van kunst en cultuur belichten. Volker pleit ervoor om bij de keuze voor een architect voor publieke bouwprojecten ruimte te laten voor wat zij sensemaking noemt. Denk aan voortschrijdend inzicht, intuïtie en een holistische blik. De EU-wetgeving laat daar weinig ruimte voor. Ik stel voor om deze regels te gebruiken om het speelveld te definiëren en daarbinnen ruimte te creëren voor de dingen die je vooraf niet kunt inschatten. Om dat proces te ondersteunen, geeft ze beleidsmakers praktische aanbevelingen mee. Op 6 juni werd bekendgemaakt dat Volker de prijs helaas niet gewonnen heeft. Deze ging naar Amanda Brandellero van de UvA. Leentje Volker pleit voor intuïtie en een holistische blik. Multidisciplinaire samenwerking Winnaar van de UfD-E.ON Teamworkprijs is het Human Power Team Delft & Amsterdam. Deze prijs gaat naar een team van studenten en medewerkers dat gezamenlijk een bijzondere en uitmuntende prestatie heeft verricht. Het Human Power Team ontwierp en bouwde de aerodynamische ligfiets Velox (zie de infographic in Delft Integraal ). Omdat naast het voertuig ook de sporter een belangrijke rol speelt bij het behalen van een record, werkten de TU-studenten samen met studenten van de afdeling Bewegingswetenschappen van de VU in Amsterdam. Zij selecteerden vier topsporters en trainden hen. Teamleider Paul Denissen: In juni is de eerste poging voor het behalen van een uurrecord. Na de zomer gaan we met het hele team van vijftien studenten en vier sporters naar Nevada voor het record sprint. Daar strijden we tegen teams uit Italië, Frankrijk, Canada en Californië. De jury prees het team vanwege de unieke multidisciplinaire samenwerking en beloonde het met de hoofdprijs van tienduizend euro. Daarnaast waren er nog drie aanmoedigingsprijzen van ieder tweeduizend euro. Agenda 27 juli t/m 12 augustus 2012 Olympische Zomerspelen Londen 25 augustus 2012 Seppe Airshow L&R. Vliegtuig- en helikoptershows. 31 augustus 2012 Deadline voor de Alumnus van het jaar verkiezing 3 september 2012 Deadline voor UfD Marina van Damme beurs. Zie: of stuur een naar: ufonds@tudelft.nl 7 september 2012 Symposium inclusief afscheidsrede prof. dr. Prabhu Kandachar Beyond Design inclusive innovations and well-being. TU Delft Alumni Event 2012 Celebrating the past, sampling the future Kom op 12 oktober 2012 naar Delft voor een avond vol innovatie, inspiratie, informatie en educatie. Leg nieuwe contacten. Netwerk. Ontmoet oude vrienden. Beleef de TU Delft toen en vooral nu. Meer weten? licht alvast een tipje van de sluier op. Onderzoek op grote diepte Als we goed met onze aarde willen omgaan, is geothermie een logische keuze, vindt applied earth sciences student Floris Veeger. Hij won de tweede prijs van de UfD-EBN Geo Energy Master Award, een wedstrijd die duurzame afstudeeronderzoeken naar de diepe ondergrond beloont. Hij ontving vierduizend euro voor zijn onderzoek naar de mogelijkheden om bestaande olie- en gasputten (opnieuw) te gebruiken voor de winning van aardwarmte. In samenwerking met Brabant Water, TNO en WE&P keek geothermie tot één van de duurzaamste en milieuvriendelijkste alternatieven voor de meer traditionele energiebronnen hij naar de verschillende type putten, de bruikbaarheid en de beschikbaarheid ervan. In Nederland zijn er meer dan 2200 putten voor olie- en gasexploratie en productie, licht Veeger toe. Ik onderzocht of de putten die niet meer voor dat doel gebruikt worden nu benut kunnen worden voor geothermische energiewinning. Dit is een duurzame energiebron die gebruikmaakt van de warmte uit de aarde. Warm water wordt opgepompt uit diep gelegen aardlagen en kan gebruikt worden voor de verwarming van huizen, glastuinbouw of industrie. Het afgekoelde water wordt verderop weer terug in de aarde gepompt. Geothermie heeft volgens Veeger veel voordelen. Er komt geen broeikasgas vrij bij de winning, er is geen afval als restproduct en de bovengrondse installaties nemen geringe ruimte in beslag. Al deze eigenschappen maken geothermie tot één van de duurzaamste en milieuvriendelijkste alternatieven voor de meer traditionele energiebronnen. Veeger concludeerde dat er inderdaad mogelijkheden zijn om bestaande putten te gebruiken voor geothermie. In opdracht van Brabant Water doet hij hier nu nader onderzoek naar en kijkt hij samen met olie- en gasbedrijven of er een pilotproject opgezet kan worden. Stromingsdynamiek en boorvloeistof De eerste prijs van 6500 euro ging naar Vipul Khosla (chemical engineering). Hij richtte zijn onderzoek op de stromingsdynamiek in de boorput. Hij onderzocht hoe coatings aan de binnenzijde van een gasleiding de productie bij gaswinning kunnen verhogen, waardoor gasreservoirs intensiever voor gaswinning gebruikt kunnen worden. Derde werd Andrea van Overveldt (petroleum engineering). Zij won tweeduizend euro met haar onderzoek naar de samenstelling van boorvloeistof. Haar onderzoeksmethode is nieuw en leidt tot betere resultaten bij boringen en daarbij een efficiënter gebruik van kostbare boorvloeistoffen. Zij gebruikte een CT-scanner om tijdens een experiment te meten en te visualiseren wat er in het gesteente gebeurt als de boorvloeistof naar binnen dringt. Volgens de juryleden levert haar onderzoek een belangrijke wetenschappelijke bijdrage aan de verbetering van boorvloeistoffen. TU-studenten werkten samen met VU-studenten aan een topprestatie voor de Velox ligfiets. TU-studenten winnen businessplancompetitie Tomas de Leeuw levert met zijn bedrijf Sunuru een toepassing om zonnecellen flexibeler te installeren. Drie studenten van de TU Delft wonnen onlangs de wereldwijde Cleantech Challenge 2012, een businessplancompetitie die jaarlijks georganiseerd wordt door de Londen Business School. Aan de voorselectie in Nederland deden ongeveer veertig groepjes mee, vertelt Thomas de Leeuw. Hij studeerde werktuigbouwkunde en richtte met hulp van YesDelft het bedrijf Sunuru op. Zijn bedrijf levert een toepassing om zonnecellen gemakkelijker en flexibeler te installeren. Hiermee kan bovendien 20 tot 40 procent meer energie worden opgewekt. Tijdens de voorselectie van de Cleantech Challenge presenteerde De Leeuw samen met Joost Schulze (IO) en Natasha Gosteva (TBM) het businessplan van Sunuru. Toen ze hier als winnaar uit de bus kwamen, mochten ze gezamenlijk naar Londen om te strijden tegen andere teams uit Europa, China en de VS. We kregen de vraag voorgelegd van wie Sunuru afhankelijk is voor een succesvolle lancering van onze zonnecellen. In 24 uur tijd bereidden we een presentatie voor die we vervolgens presenteerden aan de jury bestaande uit investeerders en executives van multinationals. De onderbouwing van ons businessplan werd beloond met een geldprijs van tienduizend pond die we gebruiken voor een pilot op Schiphol Airport. We hangen hier onze zonnecellen op en vergelijken de stroomopwekking met een standaardinstallatie. Zo zien we al binnen een paar weken hoeveel stroom we extra kunnen opwekken. 12 oktober 2012 Alumni Event Gezocht: Alumnus van het Jaar De TU Delft is trots op haar alumni, van wie er velen bijzondere bijdragen leveren aan technologie, innovatie, wetenschap of ondernemerschap en een inspiratiebron voor anderen zijn. Daarom is het Ufd weer op zoek naar kandidaten voor de Alumnus van het Jaar verkiezing. De winnaar ontvangt naast een aandenken twee prijzen: een geldbedrag van euro dat vrij besteed mag worden en een bedrag van euro dat hij of zij in mag zetten voor een Delfts onderzoek naar keuze. Kent u een goede kandidaat? Of vindt u dat u zelf voor de titel Alumnus van het Jaar in aanmerking komt? Geef uw nominatie dan voor 1 september door via Nieuwe prijs voor Dreamteams Eind oktober reikt de Stichting Universiteitsfonds Delft (UfD) voor het eerst de UfD-Dream Team Prijs uit. Deze prijs gaat naar het Dreamteam dat een teamlid wil roemen voor zijn bijzondere bijdrage aan het team. Het team wint een wisselbokaal en een geldprijs, het Dreamteam-lid een aandenken. Alumni zijn van harte welkom bij de uitreiking van de prijs. Waar en wanneer dit precies plaatsvindt, is nog niet bekend. Dreamteams houden zich bezig met studentenprojecten als DUTRacing Formula Student, Greenchoice Forze Formula Zero en de Delta Lloyd Solarboat

15 advertentie Kijk voor meer informatie op Advanced Education for Innovation Masteropleiding combineren met een baan Na het opdoen van werkervaring en het zetten van enkele carrièrestappen, komen vaak de volgende vragen op bij hoogopgeleide professionals: Hoe wil ik me nu verder ontwikkelen? en Ontwikkel ik me verder als specialist of als manager?. Bij veel bedrijven is behoefte aan managers en professionals die sterk zijn in hun vak èn kennis van techniek en business combineren. Daarom biedt Delft TopTech vakgerichte masteropleidingen, waarbij deelnemers met specifieke tools, modellen en praktijkcases werken, die direct toepasbaar zijn in hun dagelijkse praktijk. Daarmee levert de combinatie van masteropleiding en baan zowel de deelnemer als de organisatie meteen een meerwaarde; de deelnemer doet kennis en vaardigheden op om veranderingsprocessen te leiden en innovatie binnen de organisatie te bewerkstelligen. Delft TopTech biedt masteropleidingen met een Mastertitel van de TU Delft op de gebieden compliance, energy, IT management, retail, safety, security en space. DDT_adv_Integraal_04.indd :29:34