DIt verhaal gaat over de BoErdErIjEN die rond 1900 nog stonden rond de watertoren aan

Transcriptie

1 De boerderijen langs de Aercommerbuerwech door Jan Morren Afbeelding 1 Een gedeelte van de kaart van de Adrichemmertienden in J. Morren, naar de kaart van de Adrichemmer tiend van de commanderije van Sint Jans Heeren tot Haerlem in verscheijdene blokken 2 juni Noord-Hollands Archief, Kennemer Atlas. Inleiding DIt verhaal gaat over de BoErdErIjEN die rond 1900 nog stonden rond de watertoren aan de Evertsenstraat in IJmuiden. Aan het eind van de 16e eeuw stonden deze boerderijen langs de Aercommerbuerwech of Adrichemmerbuurweg, die liep langs het tracé van de huidige Velserduinweg en de Frans Naereboutstraat. Het waren mogelijk de opvolgers van de boerderijen in de villa Adrichem, zoals is besproken in het artikel de Adrichemmer en Breesaper tienden in Ledenbulletin 30 van het Historisch Genootschap Midden- Kennemerland, uitgegeven in Er stonden in 1584 langs de duinrand in het gebied van de Adrichemmertienden 18 boerderijen. In dit verhaal beperken we ons tot de boerderijen die stonden in het gebied waarvan we vermoeden dat hier de villa Adrichem lag. Hoe groot de villa met zijn boerderijen is geweest is niet bekend. De oudste kaart waarop een aantal boerderijen in de Adrichemertienden wordt weergegeven is de kaart van de Adrichemmertiende van de Commanderijen van Sint Jans heeren tot Haerlem in verscheijde blokken uit Hierop worden vijf boerderijen weergeven langs de duinrand. Het is niet duidelijk waarom de overige 12 boerderijen niet op deze kaart worden weergegeven. Een mogelijkheid is dat alleen de gebruikers van de boerderijen die gewassen teelden en daarom Adrichemmertienden betaalden werden opgenomen. De overige boerderijen werden dan mogelijk niet weergegeven omdat de gebruikers alleen vee hielden. Een andere mogelijkheid is dat de kaart alleen van belang was voor 11

2 Afbeelding 2 Velsen en omgeving in 1683 op een gedeelte van de kaart van t Hoogh-Heemraetschap van de Uytwaterende Sluysen in Kennemerlandt ende West- Vrieslandt, getekend door Johannes Douw. Hierop het gebied waar de boerderijen liggen aan het Adrichemmerduin ter hoogte van het huidige IJmuiden en Velsen- Noord. ASHER Rare Books A.Asher & Co. B.V. het aangeven van de blokken ten behoeve van de verpachting van de tienden in deze blokken en dat daarom het weergeven van de boerderijen van ondergeschikt belang was. Van de boerderijen die lagen rond de watertoren wil ik in dit artikel één voor één de geschiedenissen beschrijven en daarbij ingaan op de bewoners en/of eigenaren. Het was niet eenvoudig om de geschiedenissen van deze boerderijen te volgen, omdat in de tweede helft van de 17e eeuw de boerderijen voor het merendeel in bezit kwamen van één eigenaar. Dan zijn zij niet meer te volgen op basis van hun perceelbegrenzingen omdat veelal deze enige eigenaar zelf genoemd wordt als begrenzend eigenaar. Uiteindelijk bleek na langdurig archiefonderzoek dat op basis van hun begrenzingen, die genoemd worden in de transportakten, de ligging van boerderijen te bepalen is vóór en na de periode dat zij in bezit waren van deze ene eigenaar. Ook bleek dat in het belastingkohier van 1584 de boerderijen langs het Adrichemmerduin vanuit het noorden op rij worden genoemd. Daardoor was het toch mogelijk om, in samenhang met de latere gegevens uit de transportakten van de 16e en 17e eeuw, de ligging van de boerderijen te bepalen. Hierdoor kon ik een doorlopende geschiedenis van de boerderijen schrijven waarbij ik getracht heb zo ver mogelijk terug te komen in de tijd. Omdat van veel vroege eigenaren niet veel bekend is kunnen we deze personen alleen bij naam noemen, de periode vermelden wanneer zij de boerderij bezaten en de verkoopprijs. Veel eigenaren of pachters van boerderijen hadden in de rest van Velsen nog land in bezit of ze huurden dit van derden. Het zou te ver voeren om dit alles te beschrijven. Alleen waar nodig ben ik op dit land ingegaan. Schaltern of Velseroogh We beginnen met de boerderij waaruit later de hofstede Schaltern of Velseroogh ontstaat. De geschiedenis van deze hofstede heb ik beschreven in het boek Kastelen en buitenplaatsen in Velsen, deel 3, IJmuiden, Velsen-Zuid en- Noord. Daarom ga ik nu alleen in op de geschiedenis van de boerderij en alleen waar nodig in het kort op de geschiedenis van de hofstede. De boerderij lag aan het Aercommerduijn of Adrichemmerduin, net ten noorden van de Willemsbeek die hier de zuidelijke grens vormde van het gebied waar de Adrichemmertienden werd geheven. Deze beek deelde de Petcroft doormidden. Dit staat op de kaart uit 1612 vermeld als De Petcroft mite deur. De boerderij wordt niet weergeven op de kaart uit 1612 maar moet in het noordelijk deel van de Petcroft hebben gestaan. Op de kaart uit 1612 staat de beek langs t Loeterweggien vermeld als Engelmundusbeek. Dit is een foutieve vermelding en wel om de navolgende reden: T Loeterweggien werd later het Groenelaantje genoemd en is op latere kaarten goed te traceren. Op deze latere kaarten wordt de beek langs het Groenelaantje de Tussenbeek genoemd. De Willemsbeek lag op deze kaarten 12

3 Afbeelding 3 Een vereenvoudigde weergave van de kaart uit 1683 met daarop de boerderijen en hofsteden langs de duinrand ter hoogte van het huidige IJmuiden en Velsen-Noord. Tekening J. Morren. 1 Hofstede het Plackerbosch. 2 Hofstede Velserduijn. 3 Boerderij de Kickvorsch. 4 Hofstede Schaltern met boerderij. 5 Boerderij Oostduin. 6 Boerderij op de hoek van de Evertsenstraat en de J.P. Coenstraat met de woning die bij de boerderij Oostduin hoorde. 7 Boerderij Oosterduin. 8 Hofstede Duinvliet. 9 Hofstede Velserbosch met boerderij. 10 Hofstede Rooswijck met boerderij. 11 Hofstede Westerwijck met boerderij. 12 Boerderij Velsereijnde. A De Duijnwech, voorheen de Aercommer of Adrichemmerbuurwech. B De Willemsbeekweg. C De Kerkckwech, voorheen de Aercommer of Adrichemmmerkerckwech. D De Zeewech. E Het Laagislaentie. F Aercummer of Adrichemmerwech. G De Waterigewech, ook wel Ouwewech, Wijckopzeeërewech of Zeewech genoemd. H De Schilp of Schulpwech. noordelijker. Hij ontstond aan de rand van de duinen en werd gevoed door het drangwater uit deze duinen. Naar het oosten toe kwam deze beek samen met de Tussenbeek en ging verder als Engelmundusbeek in de richting van het dorp Velsen. Samen met de Willemsbeek vormde de Engelmundusbeek de zuidelijke grens van de tienden. In vergelijking met latere kaarten en met transportakten uit latere tijd mogen we ervan uitgaan dat op de kaart uit 1612 de plaats van de grenslijn De Petcroft mite deur wat noordelijker had moeten liggen. Ook is er naamsverwarring met de Tussenbeek en is de Willemsbeek niet weergegeven. De huidige Willemsbeekweg, waarlangs de Willemsbeek stroomde, was de zuidelijke grens van de Adrichemmertiende. De huidige Tussenbeeksweg waarlangs de Tussenbeek stroomde is op de kaart uit 1612 t Loeterweggien. Op de minuutplans uit 1832 zijn de percelen 30, 32, 33, 33a, 34, 41, 42 en 43 delen van de voormalige Petcroft ( zie afbeelding 4). De boerderij stond ongeveer ter hoogte van het huidige Marktplein in IJmuiden. De eerste bekende eigenaars van deze boerderij zijn Engel Janszoon en zijn moeder Grije of Adrije Moyduijnen. De boerderij wordt in 1584 omschreven als een eijgen zaete huijs erve met drie morgen geestland gelegen aan Aercommerduijn. Per jaar betaalden zij aan belasting 4 gulden en 10 stuivers. 1 In 1596 werden bij het herstel van de kerk Dirk Janszoon, Gerrit Janszoon en Tijs Janszoon genoemd als welboren mannen. 2 Mogelijk was Engel Janszoon een broer van hen en behoorde hij ook tot de welboren mannen in Velsen. Op deze welboren mannen kom ik nog terug. Engel Jan szoon -ook Engel Moy duijnen genoemd- verklaarde in een akte uit 1591 dat hij een jaar lijkse losren te schuldig was van 25 Carolus gulden per jaar aan Petronella Claes dochter van der Hoogh. Als onderpand werd gesteld zijn zate die om schreven werd als een huis met schuur, boom gaard, plantagie en ongeveer drie morgen land. Hij woonde hier zelf. Het geheel werd in het westen begrensd door de Wildernis van Brederode (de Adrichemmerduinen), in het oosten door de Buerwech (de Adrichemmerbuurweg), in 1 NHA. Ambachtsbestuur van Velsen, kohier van 1584, inv. nr NHA. Archief Hervormde gemeente Velsen- Zuid, inv. nr Kaarten uit de 17e, 18e en 19e eeuw en ORA. Velsen, transport akten uit de 17e eeuw. 13

4 het noorden door de bezittingen van het Convent van Sint Marie uit Haarlem en in het zuiden door de bezittingen van Frans Gijsbertszoon. Hierna werd hij nog twee maal als schuldenaar genoemd. 3 De genoemde Frans Gijsbertszoon was eigenaar van de boerderij de Kickvorsch die ten zuiden van de boerderij lag, aan de andere kant van de Willemsbeek. Na het overlijden van Jan Engelszoon Moutwijnen ging de zate over naar zijn vrouw Adrijaentje Jans en kinderen. Een van zijn zonen, Cornelis Engelszoon Moijduijnen, heeft in 1624 schulden gemaakt. Hierbij werd de zate die toen als hofstede werd omschreven, in onderpand gesteld. Hij bezat de hofstede ongedeeld met zijn moeder en zijn andere drie broers. De hofstede bestond uit een huis met de eerder vermelde drie morgen land. 4 Mogelijk ging het financieel niet goed met de familie Moyduijen, want op 17 november 1632 verkochten zij de hofstede als erfgenamen van Engel Jansoon en Adrijaentje Jans aan Jan Schatter. Hierbij werd de hofstede omschre ven als: een hofstede ende landen aen Velserduijn met de huijsinge als lant met sijn boomgaert ende plantagie alwaer den voorsij de Jan ende Dirck Engelsoon altans noch in woonen groot vijf morgen. De verkoopsom bedroeg Carolus gulden. Bij de hofstede waren inbegrepen de erfpachtlanden die gepacht werden van de heren van Brederode en van de stad Haarlem. 5 Jan Schat ter, ook wel Johan Herculeszoon genoemd, was getrouwd met Volcje Pietersdochter Olycan. In 1618 werd hij opgenomen in de Vroedschap van Haarlem. Hij vervulde door de tijd heen de functies van schepen, burgemeester en schout. Van 1624 tot 1636 was hij kapitein bij de Cloveniersdoelen. In die functie werd hij twee keer geportretteerd door de schilder Frans Hals op de grote schuttersstukken. In 1636 werd hij aangesteld als fiscaal. Van beroep was hij brouwer en hij bezat de brouwerij De Gekroonde Ruit aan het Spaarne in Haarlem. De gekroonde ruit kwam voor in zijn wapen waarmee hij als bestuurder van Haarlem zegelde. 6 Jan Schatter zal de hofstede de naam Schaltern gegeven hebben, als afgeleide van zijn naam. De hofstede wordt op de kaart van de voorkant van de Kennemerduinen ten noorden van het Huis Brederode uit 1661 vermeld als het bezit van de heer Jan Schatter (zie afbeelding 22). Op deze kaart wordt ten zuiden van de hofstede het begin van de Willemsbeek weergegeven. Het valt op dat de hofsteden en de boerderijen door een sloot of beek afgeschermd werden van de duinen. We mogen ervan uitgaan dat deze sloten werden gegraven om de landerijen rond hofsteden en boerderijen af te schermen tegen het stuifzand en de konijnen uit de duinen. De sloten werden aan de landerijenkant voorzien van een steile kant waartegen de konijnen niet konden opklimmen en aan de zijde van het duin van een schuine kant, zodat de konijnen weer konden terugkeren naar het duin. Dit opdat de konijnen niet zouden verdrinken, want daarmee zou klein wild verloren gaan voor de jacht in de duinen. Ook zal met deze sloten het overtollige grondwater afgevoerd zijn zodat het gebied niet te nat werd door het drangwater uit de duinen. De sloten waterden onder meer af op de Willemsbeek. De hofstede Schaltern blijft in bezit van de familie Schatter tot In dat jaar wordt Michiel Sadelijn de eigenaar. 7 Dan staat er nog steeds een boerderij op de hofstede. Michiel Sadelijn was niet tevreden met de boerenoptrek op de hofstede. Hij lied dan ook in 1684 door landmeter Johannis Leupenius schetsen maken voor de verbouwing van de boerderij. Het woongedeelte laat hij verbouwen tot herenhuis. Voor zover uit de schetsen is op te maken was de boerderij van het type dwarshuisboerderij. Het woongedeelte van deze boerderij staat dwars op het stalgedeelte. Het dwarshuistype kwam niet veel voor in het toenmalige Kennemerland. Overwegend werden hier stelpboerderijen gebouwd. We mogen aannemen dat de oorspronke lijke opdrachtgever tot de bouw van de boerderij uit een gebied kwam waar dit boerderijtype algemeen in gebruik was. Het is vrij zeldzaam dat tekeningen van de bouw of een verbouwing van een huis uit vroegere tijd bewaard zijn gebleven. De verbouwingsschetsen troffen we aan in het schetsboek van de landmeter, dat berust bij het Hoogheemraadschap Zeeburg en Diemerdijk. 8 Dit hoogheemraadschap is nu opgenomen in het Hoogheemraad schap van Amstelland, dat anno 1983 gehuisvest was in het fraaie 17e eeuwse gebouw aan de Diemerzeedijk in Amsterdam. Johannis Leupenius zal werkzaam geweest zijn voor dit hoogheemraadschap maar ook andere opdrachten aangenomen hebben. Rond het heren huis werd een tuin aangelegd met boom gaarden, vijvers, een meloenbak en een duifhuis. Aan beide zijden van de tuin werden fraaie toegangshekken geplaatst en de tuin werd opge sierd met een fraai beeld van een vrouwspersoon. De naam van de hofstede werd gewijzigd in 3 NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 955 fo. 143, inv. nr. 957 fo. 147r en inv. 958 fo. 60v. 4 NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 959 fo. 102r. 5 NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 959 fo. 288r. 6 M. Thierry De Bye Dolleman, Het geslacht Schatter te Haarlem, Jaarboek van het Centraal Bureau voor Genealogie, deel XV, s Gravenhage, NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 959 fo. 288r. 7 NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 963 fo. 109r. 8 Met dank aan mevrouw Hovens Greve van het archief Hoogheemraadschap Amstelland, Diemerdijk 7, Amsterdam. 14

5 Velseroogh. De hofstede verliest hiermee zijn boerenfunctie en gaat dienen als zomerverblijf. Daarom eindigt hiermee de geschiedenis van deze boerderij. Het herenhuis op de hofstede werd gesloopt in Afbeelding 4 en 5 Het herenhuis op Velseroogh, resp. het stalgedeelte achter het herenhuis op Velseroogh. Maquette en foto s J. Morren, De boerderij ten noorden van Velseroogh Ten noorden van de hofstede Velseroogh lag nog een boerderij. Ook deze boerderij wordt niet weergeven op de kaart uit De eerste bekende eigenaar is Barber Hendrich Sr., die de boerderij in 1584 verhuurde aan Aris Janszoon. De boerderij werd toen omschreven als een zaete gelegen aen Aercommerduijn als huijs erve met zijn toebehoeren met 1 morgen geestland. Jaarlijks moest de huurder 4 gulden en 10 stuivers aan belasting betalen. Van Barber Hendrich zijn vervolgens in de archieven geen gegevens meer te vinden. Aris Janszoon werd in 1599 genoemd als welboren man. 10 In 1595 kocht Aris Janssoon een andere boerderij van Willem van der Duije Joostzoon, residerende binnen s-gravenhage. Die boerderij werd omschreven als een woning en land eertijds toebehorend aan Cornelis Gijsbertssoon staende aan Westerduijn groot 1 morgen 1 hont. De naam het Westerduijn is één van de meerdere namen die de duinen ter hoogte van het huidige IJmuiden hebben gehad. Cornelis Gijsberts had deze boerderij al in bezit rond De boerderij die Aris Janszoon kocht lag in het gebied van de latere de Hofstede Velserduijn. Dit is ter hoogte van de kruising Maasstraat en Eemstraat in het huidige IJmuiden. Aris Janszoon zal verhuisd zijn naar de nieuwe aanwinst. We gaan eerst in op de boerderij die Aris Janszoon aanvankelijk huurde. Claes Jacobszoon was een opvolgende eigenaar van deze boerderij. Deze had de boerderij gezamenlijk in bezit met Duijf Jans, de weduwe van Cornelis Engelzoon alias Nees Engelzoon. Duijf Jans was mogelijk een dochter van Aris Janszoon. In 1628 werden de gerechte parten in de boerderij door Claes en Duijf verkocht aan Gerrijt Engelzoon, mogelijk een broer van Cornelis Engelzoon. De verkoopsom was 250 gulden per part. De part van de boerderij werd omschreven als een halve zaet soo van t huijs ende lant met het halve erffpachtlant gelegen aen duijn aende suijtzijde van de voornoemde saet althans gemeen ende ongedeelt met Duijf Jans weduwe van zaliger Cornelis Engelzoon groot met malcander omtrent 3 morgen. Daertoe behoorende een uijtweg. Met dit laatste werd een toegangsweg naar de boerderij bedoeld omdat de boerderij op enige afstand van de openbare weg lag. De openbare weg lag ten oosten van de boerderij, dit was de Buerwech. De naam Buerwech werd in de 17e en 18e eeuw voor meerdere wegen gebruikt, waaronder ook de Adrichemmerbuurweg. Een Buerwech werd door de gezamenlijke aanwonende buren onderhouden, in dit geval dus door de Adrichemmer buren. Ten het zuiden van de boerderij lagen de bezittingen van de erfgenamen van zaliger Engel Janzoon Moijduijnen; het gaat hier om de hofstede Velseroogh. In het westen lag het land aan het duin dat Duijf Jans in erfpacht had. Dit ging mee in de verkoop. Voor dit land werd per jaar 17 gulden erfpacht betaald aan de stad Haarlem. In het noorden lagen de bezittingen van Joncker Johan van Schagen, die onder meer eigenaar was van de gronden in de Breesaap, en van het kind van Cornelis Dirxzoon. Cornelis Dirxzoon, waarvan we weten dat hij later Cornelis Dirxzoon Roos werd genoemd, was eigenaar van de boerderij die stond op de hoek van de huidige Evertsenstraat en de J.P. Coenstraat. 11 Gerrijt Engelzoon verkocht de halve part in 1632 voor gulden aan Gerrit Huijbertzoon alias Gerrit Dircxzoon. Die verkocht deze halve part in 1634 aan Jan Schatter voor 1500 gulden. De andere halve part werd in 1635 door de zwagers, de kinderen en de kleinkinderen van de hiervoor genoemde Duijf Jans aan Jan Schatter verkocht, ook voor 1500 gulden. 12 Hiermee was de gehele boerderij en het bijbehorende land in bezit gekomen van Jan Schatter. Zoals eerder vermeld was Burgemeester Schatter in 1632 in bezit gekomen van een hofstede ten zuiden van de boerderij die de naam Schaltern kreeg. De boerderij voegde hij aan deze hofstede toe. In 1681 werd de boerderij vermeld met zijn landen die in gebruik zijn als wei-, teel- en hooiland. Hieruit is af te leiden dat de boerderij dan in gebruik is als gemengd bedrijf voor de landbouw en veehouderij. De boerderij werd toen verhuurd aan Engel Willemsen. De boerderij met zijn toegangsweg naar de Duijnderwech, de voormalige Adrichemmerbuerwech, en de hofstede Schaltern worden weergegeven op een kaart uit 1683 (zie afbeelding 2). 9 Morren, J. Kastelen en buitenplaatsen in Velsen, deel drie, IJmuiden, Velsen- Zuid en- Noord, Velsen-Zuid, 2005, blz. 43 t/m NHA. Ambachtsbestuur van Velsen, kohier van 1584, inv. nr. 111 en ORA. Velsen, inv. nr. 956 fo. 7r. 11 NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 955 fo. 231 en inv. nr. 959 fo. 182v en 187v. 12 NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 959 fo. 263v en inv. nr. 960 fo. 41v en 71v. 15

6 Als laatste werd de boerderij verhuurd aan Louris Engelse. In 1691 werd vermeld dat de boerderij was geamoveert (gesloopt). 13 De naam Engel bleef in de naam van de laatste huurder. Op basis van patroniem zijn zij mogelijk nazaten van Cornelis Engelszoon. In 1730 staat er weer een boerderij op de hofstede Velseroogh, maar dan in het zuidelijk deel. Deze boerderij werd na 1730 verbouwd tot een tuinmanswoning en zou tot in de 19e eeuw bij de hofstede blijven behoren. Op de minuutplans uit 1832 wordt deze woning vermeld als perceel 32 (zie afbeelding 24). De woning werd in de 20e eeuw gesloopt. 14 De boerderij Oostduin De boerderij Oostduin stond ter hoogte van de huidige kruising van de Evertsenstraat en de Kennemer laan in IJmuiden. In het kohier van 1584 wordt vermeld dat Jacob Ariszoon de eigenaar van de boerderij was en er zelf woonde. Hij betaalde aan belasting de bekende 4 gulden en 10 stuivers. 15 Op de kaart uit 1612 werd de boerderij vermeld als de Erns Aris saet, Erns Aris zal een zoon geweest zijn van Jacob Ariszoon. Lange tijd is er in de archieven niets te vinden over de boerderij. Er zullen geen verkopingen zijn omdat de boerderij binnen de familie in erve is overgegaan. De boerderij komt pas in 1669 weer in beeld als bezit van Cornelis Aerse. Hij werd vermeld als welboren man en had toen een losrente schuld van 24 gulden bij Pieter Janse Roos. Als onderpand diende een derde part in zijn woning en de landerijen gelegen aan Velserduijn. De naam Velserduijn is een afwisseling op de naam Adrichemmerduijn of de wildernis van Brederode. In het westen lag de Wildernis. In het zuiden lagen de bezittingen van Jan of Johan Schatter; dit was de boerderij ten noorden van zijn hofstede. In het noorden lag de buerwech; dit was de weg van zijn boerderij naar de Adrichemmerbuurweg die toen de Duijnderwech werd genoemd. In het oosten lag de Duijnderwech die in de akte ook de buerwech werd genoemd. Dit alles komt overeen met de kaart uit In 1675 verkoopt Cornelis (die dan Cornelis Arisse wordt genoemd) zijn derde part in de woning en de landerijen aan Aefje Wouters, de weduwe van Pieter Janse Roos. 16 Mogelijk had Cornelis zijn schuld aan Pieter Janse Roos niet kunnen voldoen en eiste diens weduwe het geld op door middel van verkoop. De part werd verkocht voor 600 gulden. De andere parten van de boerderij zijn in bezit van Jan Sijmense en Antje Huijgen, de weduwe van Sijmen Janse Roos. Het bezit van de boerderij raakte sterk verdeeld onder de familie. In 1691 verkoopt een zekere Goosen een vijfde part in een woninkje aan Jan Sijmonsen Roos. Het gaat hier om een woning nabij de boerderij. Nog in het zelfde jaar verkopen Dirck Corsen Heemskerck, Cornelis Arense van Limmen, Jan Gerritszoon, Aechie Gerrits Roos en Maritie Wouters, de weduwe van Pieter Dirckse Houtkoper, de helft in het woninkje aan Jan Sijmonse Roos. Tevens verkochten Jan Gerritsen Roos, Cornelis Albertsen en Heijndrick Corsen een zevende part in een half woninkje aan Jan Sijmonse Roos. Uiteindelijk verkocht Hillegont Wouters in 1694 de boerderij aan Jan Sijmonse Roos voor 132 gulden en 10 stuivers. Bij al deze verkopen waren inbegrepen de parten van landerijen in de Velserbroek. Uiteindelijk is Jan Sijmonse Roos de eigenaar van de boerderij en het woninkje. Van Jan Sijmonse Roos weten we dat hij in 1691 vermeld werd als welboren man en morgengeld gaarder. 17 Het laatste zal verband houden met het innen van de aanslag in de verpondingen, een belasting uit die tijd. Na het overlijden van Jan Sijmonse Roos ging de boerderij over naar zijn kinderen. In 1710 werd een inventaris gemaakt van de inboedel van de boerderij waardoor we inzicht krijgen in het aantal vertrekken in de boerderij, welke agrarische bedrijfsvoering er plaats vond en de inboedel NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 191 fo. 5v en inv. nr. 965 fo. 86v. 14 Morren, J. Kastelen en buitenplaatsen in Velsen, deel drie, IJmuiden, Velsen- Zuid en- Noord, Velsen-Zuid, 2005, blz. 43 t/m NHA. Ambachtsbestuur van Velsen, kohier van 1584, inv. nr NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 962 fo. 132 r en inv. nr. 963 fo. 59v. 17 NHA. ORA. Velsen, inv. 918 fo. 142v, 160r en 147r, inv. nr. 919 fo. 90r en inv. nr. 965 fo. 80r. 18 NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 921 fo. 19v. 16

7 Inventaris van de weeskinderen van Jan Simonzoon Roos In de stal 1 beth 8 melk koeijen 1 vaers (jonge koe) 2 paerden 1 wagen 1 ploeg 1 eg 1 groote partij hooij en stroo en een klamp hoij 2 wannen (voor het scheiden van het koren en het kaf) 1 partij mist (mest) buijten 1 karn 2 wastobben 1 emmer en een ijseren pod In de keuken 20 schuttels schaalen en borden 1 beth en toebehooren 7 a 8 stoelen en een tafel Opperkamer 4 sacke garst (gerst) 1 kuijp met garst 14 mouten (voor het opbergen van de gerst) 3 melktonnen 3 melk vaten 2 emmer 1 beth In de kamer 3 koperen ketels 1 rack met 12 lepels 4 schottels aen de want 1 kas daer in vrouwe en mans kleeren In de kelder Nihil Op de solder Een partij ongedorste rogh In veld ofte land 5 kalveren 1 kruijwagen 1 varken Hieruit wordt duidelijk dat het om een kleine boerderij ging met een kamer, een opkamer boven de kelder, een keuken, een zolder en een stal. Verder is uit de inventaris op te maken dat op de boerderij het gemengde bedrijf werd uitgeoefend; zowel dus de veehouderij als de landbouw. Van de kinderen van Jan Sijmonse Roos werd uiteindelijk Sijmon Roos de eigenaar van de boerderij. In 1729 kocht Sijmon de boerderij de Ticht die schuin tegen over de hofstede Beecksteijn in Velsen stond. Hij verkocht die weer in Hij zal goed bij kas gezeten hebben want hij kocht door de jaren heen ook stukken land in Velsen en in de Velserbroek. 19 Hij woonde niet meer zelf op de boerderij maar hij verhuurde die. 20 In 1736 kocht Sijmon opnieuw twee boerderijen die ten noorden van de boerderij Oostduin lagen. 21 Hierop kom ik later terug. In 1740 raakte Sijmon samen met andere eigenaren van de boerderijen aan de duinkant en in de Breesaap betrokken bij een protest over het verleggen van een weg. De eigenaar van de hofstede Schoonenberg wilde een weg die door zijn hofstede liep afsluiten en verleggen naar een ander tracé. De eigenaren van de boerderijen aan de duinkant en in de Breesaap maakten hier bezwaar tegen bij de schout en schepenen van Velsen, omdat de bestaande weg al sinds oude tijden werd gebruikt als weg van en naar de Velserbroek. Het ging hier om een deel van de Zeeweg die door de hofstede Schoonenberg liep maar van oudsher een deel was van de Adrichemmerhoijwech. Hierover werd het geoogste hooi vervoerd naar de boerderijen aan de duinkant en in de Breesaap. In deze gebieden zal onvoldoende hooiland aanwezig geweest zijn om voldoende voer voor het vee te kunnen oogsten voor de winterperiode. Veel boeren van de duinkant en de Breesaap bezaten dan ook land in de Velserbroek. De bezwaarmakers maakten ook bezwaar tegen het nieuwe tracé van de weg omdat die te smal werd en bij regenachtig weer onbegaanbaar zou zijn. Na veel moeite wist de eigenaar van Schoonenberg toestemming te krijgen van de schout en schepenen voor de wegomlegging. Het voorval geeft aan dat de Adrichemmerhoijwech van oudsher een belangrijke verbinding was tussen de Velserbroekpolder en de boerderijen in het gebied van de Adrichemmertienden. 22 Zakelijk gezien ging het Sijmon nog steeds voor de wind. In 1743 kocht hij voor 710 gulden opnieuw een boerderij in de Breesaap van Antie Cornelis Binker, weduwe van Jacob Dirckzoon. 23 Sijmon overleed rond 1774 in Beverwijk waar hij woonde met zijn echtgenote Cornelia Cornelise de 19 NHA. ORA. Velsen inv. nr. 923 fo. 95v, inv. nr. 968 fo. 14v, 40r, 41r, 75v, 91r, 95r, 112r, 173r, 174v en inv. nr. 969 fo. 25v en 26v. 20 NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 968 fo. 29r. 21 NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 968 fo. 169v. 22 Morren, J. Kastelen en buitenplaatsen in Velsen, deel twee, Driehuis en Velserbroek, Velsen-Zuid, 2004, blz. 88 en NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 969 fo. 139r. 17

8 Afbeelding 6 De boerderij Oostduin, voor de boerderij vijf kinderen van Matthijs. Van links naar rechts, Willem, Stien, Sjaan, Jan en Dorus. Foto Noord-Hollands Archief, Kennemer Atlas, Haarlem. Vlieger. Hierna gingen de erfgenamen zijn bezittingen verkopen. Dit waren Aagje Roos, die getrouwd was met Andries Cornelis Hijstek, en haar broer Jan Roos. Aagje kwam uit een eerder huwelijk van Sijmon Roos. Jan Roos woonde op een boerderij die stond op de Hofgeest en had geen belangstelling voor de boerderij Oostduin. Cornelis Hijstek en zijn vrouw Aagje verkregen uiteindelijk uit de erfenis ondermeer de boerderij Oostduin en de boerderij die daar ten noorden van lag. Die twee boerderijen verkochten zij met de rondom en nabij liggende landerijen in 1802 voor 2750 gulden aan Jan Graaver, die getrouwd was met hun dochter Aafje. 24 Het echtpaar ging wonen in deze boerderij. In 1822 werd de boerderij getroffen door brand en ging geheel verloren. De toenmalige heer van Velsen, Jacob Pompeus Hoeufft organiseerde een intekenactie om het echtpaar uit de zorgen te helpen. De intekenlijst was als volgt opgesteld en vermeldde de namen van de intekenaars en de geschonken bedragen: Wij ondertekenden, bewogen met den deerlijken ramp, aan den achtenswaardigen Landman Jan Graver, door het afbranden zijner woning, op den 8sten maart dezes jaar 1822 overgekomen, en verlangenden bij te dragen ten einde hem eenige schade vergoeding te verschaffen, -verbinden ons om zoodanige som te fourneren, als hieronder, bij onze naam teekening, staat uitgedrukt. J.P. Hoeufft voor Een Honderd Guldens. F.J. Prince voor eens honderd guldens. J.J. de Bruijn Prince voor eens honderd Guldens. J. t Hoen,,,,,,,, H. Sprengler,,,,,,,, L. Gerlings vijf en twintig guldens W.J. c aschap~ voor tien guldens J.G. Kruimel junior voor eene vijftig Guldens. J.P. Tanay voor sestig gulden. J.H. Cremer ƒ 25,-. Jacob Scholting Honderd guldens Ook de schout G. Rijperman en de raadsleden B. Betting, H.L. Geveke en C. Tromp behandelden de brand in de raadsvergadering van mei Hierin werd het voorstel aangenomen om op basis van een taxatie van de verbrande goederen een schadeloosstelling aan te vragen bij Zijne Hoogheid Edele Gestrenge Heer Staatraad, Gouveneur van de provincie. In dit voorstel werd vermeld dat de boerderij in de avond van 8 maart 1822 verloren ging door een brand die wellicht veroorzaakt werd door het noodlottige weer van die avond. Hierbij gingen de gehele woning, getimmertens, de hooi 24 NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 971 fo. 157v, 179r en inv. nr. 972 fo. 10r en 19r. 18

9 Afbeelding 7 De maaimachine met de paarden opzij van de boerderij Oostduin. Op de maaimachine van links naar rechts Matthijs Braam met twee van zijn kinderen Petrus Johannes en Willem Braam. Staande naast de maaimachine de knecht Kars van der Mey. Foto Noord-Hollands Archief, Kennemer Atlas, Haarlem. voorraad, de opgeslagen producten, de gereedschappen, het contante geld en de meubels in de vlammen verloren. Duidelijk werd gesteld dat de brand buiten de schuld van Jan Graaver was ontstaan en dat hij een persoon was met goede naam en faam. De schadeloosstelling werd aangevraagd op basis een Koninklijk besluit uit Het getaxeerde schadebedrag bedroeg gulden en 75 cent. 25 Of deze schadevergoeding werd toegekend werd in de notulen van de opvolgende raadsvergaderingen niet vermeld. Er zal voldoende geld ter beschikking zijn gekomen want de boerderij werd herbouwd. Het werd een kleine stolpboerderij op een vierkante grondslag met bijgebouwen. De boerderij en het omliggende landschap worden weergeven op de kadastrale minuutplans uit Hierbij worden de percelen als volgt beschreven (zie afbeelding 24): Eigenaar Jan Graaver 23 weiland 25 tuin 25a huis en erf 26 houtwal bosch Mogelijk huurt hij van Jacob Pompeus Hoeufft het weiland perceel nr. 22, van ouds bekend onder de naam de Zaat. Jan had ook nog een stuk hooiland in bezit in de Velserbroek. Het echtpaar hield de boerderij in bezit tot Toen verkochten zij de boerderij aan Jacob Pompeus Hoeufft, de heer van Velsen, voor 5000 gulden. De boerderij werd bij de verkoop omschreven als een nieuw gebouwde woning met stalling, wagenhuis, schuur loods, erf, werf, tuin en houtwal. Daarbij een stuk weiland en nodweg (toegangsweg). Het geheel staat aan het Velserduijn, opnieuw een opvolgende naam voor het Adrichemmerduin. In het oosten ligt het land de Zaad, in het zuiden het erf van de boerenwoning, in het westen de schering en deels de sloot langs de wildernis die toebehoort aan de koper. In het noorden de helft van een wal en deels de schering tot tegenover het huis en gedeeltelijk tot aan de uitwatering of sloot van Pieter van Beek. Pieter van Beek bezat de boerderij ten noorden van de boerderij Oostduin. Voorts werd er vermeld dat er essenbomen staan aan de notweg ten zuiden van de woning van Pieter van Beek. Met de notweg werd de toegangsweg bedoeld vanaf de Duijnderweg (voorheen de Adrichemmerbuerwech; nu de Velserduinweg). Het tracé van de notweg liep nagenoeg gelijk aan het tracé van de huidige Oosterduinweg. Bij de verkoop was verder inbegrepen een stuk weiland genaamd de Achterste Lagers aan de Kerkweg (van ouds de Adrichemmerkerkweg) en een stuk weiland in de Velserbroek Nationaal Archief Den Haag, Familie Archief Hoeufft, toegang nr inv. nr NHA. Secretarie van de gemeente Velsen , inv. nr NHA. Notarieel Archief Velsen, inv. nr. 52, akte 33 en Kadaster Velsen art

10 Afbeelding 8 Links de boerderij de Drie Koninkjes en rechts de boerderij Oostduin, gezien van uit het zuidoosten, waar nu het Marktplein ligt. Foto Noord-Hollands Archief, Kennemer Atlas, Haarlem. Voor 1832 had Jacob ten zuiden van de boerderij een nieuwe boerderij laten bouwen. Die wordt op de kadastrale minuutplans als volgt beschreven (zie afbeelding 24): Eigenaar Jacob Pompeus Hoeufft, Heer van Velsen Sectie H 22 weiland 24 huis erf 24a gemengd duin 27 tuin Over perceel 22 loopt het Wijk op Zeeërvoetpad als verbindingsweg naar de Breesaap. Of dit voetpad deel uitmaakte van de oude wegenstructuur van Adrichem is niet duidelijk. Op het tracé van het voetpad loopt nu de Wijk aan Zeeërweg. In 1894 worden de bezittingen verdeeld onder de erfgenamen Hoeufft. Dit zijn: ~ ~ vrouwe Judith Catherina Henriëtte Hoeufft, die getrouwd is met Johann Gottlieb Sillem, een bankier uit Amsterdam. ~ ~ Jonkheer Jacob Pompeus Ernst Hoeufft, kamerheer in buitengewone dienst van Hare Majesteit de Koningin en intendant der Koninklijke paleizen die woonde in s Gravenhage. ~ ~ Jonkheer Arend Hoeufft die directeur was van de Nederlandsche Assurantie Maatschappij de Salamander die woonde in Nieuwer Amstel. ~ ~ Als laatste Jonkheer Henrik Hoeufft heer van Velsen en zijn echtgenote Vrouwe Ernestina Lucretia Roukes die woonden aan de Heerengracht in Amsterdam, maar die waren in het begin van 1894 kort na elkaar overleden. De bezittingen werden verdeeld onder de drie nog levende erfgenamen. Hierbij gingen de twee boerderijen met het land in Velsen over naar Judith Catherine Henriëtte Hoeufft. In 1895 verkoopt Judith Catherine Henriëtte Hoeufft de boerderij Oostduin aan Willem Braam voor 1500 gulden. Het geheel werd bij de verkoop beschreven als een boerenwoning met erf en een stuk teelgrond nabij de Heide. Samen groot 1 hectare, 68 are en 60 centiare. De Heide was de toenmalige naam voor het huidige IJmuiden-Oost. De boerderij behoorde nog steeds tot het gemengde bedrijf, er werd landbouw, veehouderij, stalhouderij (transport met paard en wagen), schelpenvisserij en strandvonderij bedreven. Willem Braam was in 1864 getrouwd met Cornelia Zwanenburg, die in 1899 overleed op 59-jarige leeftijd. Omdat Willem getrouwd was zonder huwelijkse voorwaarden werd in 1902 de boedel verdeeld en vereffend onder Willem en zijn kinderen. Dit waren Theodorus, die landbouwer was en woonde in 20

11 Afbeelding 9 De vijf knotlinden aan het Oosterduinplein, foto genomen in de richting waar de boerderij Oostduin heeft gestaan. Foto J. Morren, Afbeelding 10 De boerderij op de hoek van de Evertsenstraat en de J.P. Coenstraat. Foto ter beschikking gesteld door Ed en Elly Gerrits. Santpoort, Matthijs en Albertus die beide ook landbouwer waren en woonden in Velsen en Adriana Hendrika, die getrouwd was met Pieter van der Kolk die melkslijter was. Zij woonde in IJmuiden. 27 In deze tijd werd de naam Oostduin voor het eerst genoemd. In 1919 verkocht Willem de boerderij met het bijbehorende aan zijn zoon Matthijs voor 7000 gulden. 28 Matthijs was in 1893 getrouwd met Johanna Voorting en zij gingen wonen in de boerderij. Matthijs kon alleen van de opbrengsten van de boerderij niet rondkomen. Naast landbouwer was Matthijs ook schelpenvisser en vrachtrijder. Aangelokt door positieve verhalen vertrok Matthijs in 1910 met zijn gezin naar de staat Minnesota in de Verenigde Staten, om daar met andere emigranten een landbouwkolonie te stichten. Het liep echter op niets uit en teleurgesteld keerde het gezin in 1911 terug naar IJmuiden waar zij weer in de boerderij gingen wonen. Hij ging handelen in paarden en deed wat transportwerk. Al kort na de terugkeer kreeg hij van de gemeente de opdracht om huisvuil op te halen. Het echtpaar kreeg in totaal 12 kinderen. Hiervan overleed er één na drie maanden. Matthijs verplaatste zijn bedrijf naar de Dennenstraat en bleef met zijn gezin in de boerderij wonen. Matthijs overleed in 1931 op 63-jarige leeftijd en Johanna overleed in 1936 op 70-jarige leeftijd. 29 Na het overlijden van Johanna verkochten hun kinderen de boerderij in 1939 aan Aafje Hagenaar uit Amsterdam, de gescheiden echtgenote van Jan Rooker. Een gedeelte van het terrein rond de boerderij was toen al bestemd als bouwterrein en rondom waren er al woningen gebouwd langs de aangelegde Kennemerlaan en Evertsenstraat. De boerderij stond daarbij in de weg. Nog het in het zelfde jaar verkocht Aafje de boerderij aan de gemeente Velsen die de boerderij kort daarna liet slopen om de aanleg van de Kennemerlaan af te ronden en te laten aansluiten op het Oosterduinplein. 30 We ronden de geschiedenis van deze boerderij af met de geschiedenis van de boerderij die voor 1832 ten zuiden van de boerderij werd gebouwd. De familie Hoeufft hield de boerderij in bezit tot Toen verkocht Vrouwe Judith Catherine Henriëtte Hoeufft de boerderij aan Petrus Gerrits. Gezien de vermelding dat hij aan het Velserduin woonde zal hij de boerderij toen al in pacht hebben gehad. 31 Petrus, die de boerderij kocht in de maand januari, overleed in de maand maart van het zelfde jaar. De boerderij ging toen over naar zijn zonen Johannus, Petrus en Frederik, allen landbouwer in Velsen, zijn dochters Anna (ongehuwd), Anna Maria die getrouwd was met Willem Duineveld en Elisabeth die getrouwd was met Matthijs Uitendaal. Zijn zonen en Anna kregen ieder een vierde deel van het bezit en Anna Maria en Elisabeth kregen ieder hun zesde deel in geld. De boerderij met het land werd getaxeerd op 3500 gulden. Hier ging van af een schuld van 2500 gulden aan kooppenningen die nog betaald moesten worden aan Judith Catharina Henriëtte Hoeufft. Er bleef over de som van 1000 gulden, dus het zesde gedeelte was NHA. HYP. 4, deel 8012 akte 93, 94 en 95, deel 8019, akte 8 en Kadaster Velsen art. 74, 257 oude en nieuwe reeks, 262, 1784 en NHA. HYP. 4, deel 8446, akte 137 en Kadaster IJmuiden art. 34. Website 29 Braam Nico, M n Vader was een Duitser en m n moeder was een Geldersman, geschiedenis van de familie Braam, Arnhem 1985, blz. 112 en Fuchs Hans, Monumentenrapport Nieuw IJmuiden, Haarlem 1997, blz. 17 en 20. NHA. HYP. 4, deel 8446 akte 137 en Kadaster Velsen art. 1596, 2981 en HYP. 4, deel 8012 akte 93 en deel 8018 akte 619, en Kadaster Velsen art. 74, 262, 257 oude en nieuwe reeks, 1784 en

12 gulden en 66 cent. De kinderen die het vierde gedeelte van de boerderij erfden verbonden zich aan de betaling van de schuld aan de Vrouwe Hoeufft. 32 De boerderij had in die tijd de naam De drie Koninkjes naar de drie gebroeders Gerrits. De vier kinderen die de boerderij erfden verkochten deze in 1917 aan de Naamlooze Vennootschap Exploitatie Maatschappij Oosterduin te IJmuiden. Directeur hiervan was Gerardus Schouten uit IJmuiden. De maatschappij liet de boerderij in 1938 slopen ten behoeve van de woningbouw aan de Burgemeester Rambonnetlaan en het Oosterduinplein. Nog steeds staat daar een herinnering aan de twee boerderijen. Dit zijn de vijf oude knotlinden langs de parkeerplaats aan het Oosterduinplein. Deze stonden ooit aan de toegangslaan naar de beide boerderijen. De boerderij op de hoek van de Evertsenstraat en de J.P. Coenstraat In het begin van de 20e eeuw stond op de hoek van de Evertsenstraat en de J.P. Coenstraat een eeuwen oude boerderij. De geschiedenis van deze boerderij begint ook in De boerderij was toen in bezit van Claes Dirckxzoon Roos en werd omschreven als een zaet huisgen, erve ende toebehoeren met 1 morgen geestland bij de voorschreve saete. Aan belasting werd ook weer de bekende 4 gulden en 10 stuivers betaald. Ook Claes Dirckxzoon hoorde bij een familie met welboren mannen. 33 Na zijn overlijden verkochten zijn erfgenamen in 1611 de boerderij aan Arent Heijndricxzoon Brouwer die woonde in Haarlem. De erfgenamen van Claes waren Dirck, Cornelis, Aris en Engel Janzoon, allen gebroeders, en verder wordt nog genoemd hun zwager Acken Guluijdenwagen. Mede erfgename is Trijn Louris dochter die bij de verkoop vertegenwoordigd werd door haar voogden. Bij de verkoop werd de boerderij omschreven als een seecker hofstedeken ofte stucxken geestlants gelegen aen Aercummerduijn groot 1 morgen met t geboomte ende andere materialen van oude steen daer op gestaen en gelegen. In het oosten lag de Buerwech, dit is de Ardrichemmerbuurweg. In het zuiden lag de bezitting van Dirck Ariszoon die hier de boerderij Oostduin bezat. In het noorden de bezitting van Gerrijt Janszoon Roos die hier de boerderij Oosterduin bezat. 34 Let hierbij op het geringe verschil in naam tussen de boerderijen Oostduin en Oosterduin. Op de kaart uit 1612 wordt op de plaats van de boerderij een zate weergeven met daarbij de vermelding Anna Dircksenzaet. Mogelijk was zij een dochter van Claes Dirckxzoon Roos en was zij getrouwd met Acken Guluijdenwagen. Mogelijk was Anna en haar man na de verkoop op de boerderij blijven wonen als huurders. Opvallend is de vermelding van de oude steen daar op staande en liggende. Mogelijk zijn dit resten van een oud stenen huis dat gebouwd was van middeleeuwse kloostermoppen. Indien dit zo is dan moeten dit resten zijn van een huis dat van belang was geweest, bijvoorbeeld een huis van waaruit bestuurd werd. In die tijd bestonden de huizen voor de burgers en de boeren hoofdzakelijk uit houten opstallen. Alleen gebouwen van meer belang of van zeer gegoede burgers waren opgetrokken van steen. Mogelijk was de boerderij geheel of deels opgetrokken van stenen die afkomstig waren van een ouder afgebroken gebouw dat hier in de buurt had gestaan. Op deze oude steen wordt teruggekomen bij het hoofdstuk over de archeologie. In de akte wordt nog vermeld dat het vrij land is zonder enige opstal. Dus er staat geen complete boerderij meer op het hofstedeken. De boerderij van Claes Dircxzoon Roos zal vanwege ouderdom vervallen zijn geraakt en afgebroken. Arent zal op het hofstedeken een nieuwe boerderij gebouwd hebben. Na het overlijden van Arent Heijndricxzoon Brouwer verkocht zijn weduwe Marijtgen Huijgen het hofstedeken in 1624 aan Claes Frans die al resideert (woont) aan het duin. De verkoopsom bedroeg 925 gulden. Claes Frans woonde in een boerderij aan het Adrichemmerduijn ten zuiden van de plaats waar een beek ontstond die later de naam de Droogbeek had. Deze boerderij is weergegeven op de kaart uit 1612 waarbij vermeld wordt Claes Franss. huijs, hierop kom ik terug. In 1626 verkocht Claes het hofstedeken aan Marijtgen Cornelis, de nagelaten en onmondige dochter van de eerdere eigenaar Cornelis Dircxzoon Roos, voor gulden. Bij het hofstedeken behoorden stukken geestland genaamd Claesgen Dircks. Het geheel was groot 1 morgen en er stond geboomte op. In de akte werd, tesamen met de voogden van Marijtgen, Ans Dircx Roos genoemd. 35 Mogelijk was zij de op de kaart uit 1612 genoemde Anna Dircksen. De naam van een persoon werd in die tijd in verschillende stukken vaak verschillend geschreven. 32 HYP. 4, deel 8024, akte NHA. Ambachtsbestuur van Velsen, kohier van 1584, inv. nr. 111 en ORA. Velsen, inv. nr. 957 fo. 63v. 34 NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 959, fo. 79v. 35 NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 954, fo. 139r. 22

13 Afbeelding 11 De achterzijde van de boerderij rond 1900 met daarachter de vervallen schuren. In de deuropening Jane de vrouw van Bart Braam. Foto Noord-Hollands Archief, Kennemer Atlas, Haarlem. Marijtgen bleef ongehuwd. In 1642 verkocht zij het hofstedeken, dat nu een hofstede werd genoemd, voor gulden aan Johan Schatter, de eigenaar van de hofstede Schaltern. In de verkoopakte werd vermeld dat de hofstede afkomstig was van zaliger Claes Dircxzoon Roos, zijn nagelaten kinderen, Claes Frans en anderen. Bij de hofstede behoorde een plantagie en landerijen. De hofstede was belast met 3 stuivers en 6 penningen erfhuur. Aan wie dat werd betaald is niet op te maken uit de akte. In het noorden lagen de bezittingen van Jan Gerrijts Roos die de eigenaar was van de boerderij Oosterduin. 36 In 1696 was de hofstede, dan benoemd als een huijsmanswoning of boerderij, in bezit van de erfgenamen van Isbrand Schatter de zoon van de in tussen overleden Jan Schatter. De boerderij werd toen verhuurd aan Cornelis Engels. De boerderij en een naastliggende boerderij kwamen in bezit van juffrouw Volckera Vlasbloem die weduwe was van Machiel de Keijser en vier andere mede eigenaren. Machiel was eigenaar van de hofstede Plackersbosch die lag ten westen van het huidige zwembad de Heerenduinen in IJmuiden. Volckera is een dochter van Cornelia Schatter en de heer Vlasbloem. Zij en de andere eigenaren zijn erfgenamen van de overleden Isbrand Schatter. De andere erfgenamen waren haar twee broers Willem en Thomas en haar twee kinderen Daniël en Jan. In 1721 verkochten de erfgenamen twee boerderijen en de bijbehorende landen aan Willems Cops voor gulden. Het geheel werd omschreven als een welbetimmerde huijsmanswooninge en schuur cum annexis (en andere zaken), neevens nogh een ander boerewooninkje hiernaar gespecificeerd, met desselfs landerijen zijnde soo weij als teelland, zijnde de wooningh en t grootste gedeelte landerijen, toen in huere gebruijckt bij Cornelis Wouters, welke huer nogtans toen stond te eijndige, staande leggende aan Velserduijn, en samen groot 22 mergen 18 roeden Rijnlandse maet. Met het boerenwooninkje wordt de boerderij bedoeld die later stond op de hoek van de Evertsenstraat en de J.P. Coenstraat. In het noorden ligt de hiervoor genoemde welbetimmerde Huijsmanswooningh. Dit is de boerderij die later Oosterduin werd genoemd. Bij de aankoop hoorde: Een stuk land genaampt de Braam groot 2 morgen, 2 hond en 5 roeden, Een stuk land genaamd de Kleijne Tussenbeecke groot 546 roeden en 1 voet, twee stukken land naast elkaar genaampt de Tussenbeecke groot 2 morgen, 3 hond en 4 voeten, Een stuk land genaamd Schatters Corteland, groot 1 morgen, 3 hond en 64 roeden, twee stukken land naast elkaar genaamd de Westcroft, groot 2 morgen, 3 hond, 80 roden en 9 voeten. Op de minuutplans uit 1832 is perceel 20 de voormalige Westcroft. 36 NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 960, fo. 208v. 23

14 Afbeelding 12 De hooiberg en de schuur bij de boerderij op de hoek van de Evertsenstraat en de J.P. Coenstraat. Op de bok van de wagen Willem Braam, achter op de wagen de kleindochter Alie Braam. Links Corrie van Vuuren. Foto Noord-Hollands Archief, Kennemer Atlas, Haarlem. Afbeelding 13 Bart Braam aan het schelpenvissen op het strand bij IJmuiden. Foto beschikbaar gesteld door S.J. Duin. Al deze stukken lagen ten oosten van de twee boerderijen aan de Zee- of Lagensweg, aan het Tussenbeekslaantie (de huidige Tussenbeeksweg) en aan de Kerkweg. Verder hoorde nog bij de aankoop: Een stuk land genaamd het voorland groot 3 morgen, 4 hond en 69 voeten (op de minuutplans uit 1832 perceel 19), Drie stukken land naast elkaar genaamd de Eerstecroft, groot 2 morgen, 2 hond, 80 roeden en 5 voeten, Het Voorhoekje groot 1 morgen, 1 hond, 60 roeden en 5 voeten, (op de minuutplans uit 1832 is dit het zuidelijk deel van perceel 16), Het Land Benoorden groot 3 morgen, 1 hond, 70 roeden 2 voeten en een stukje land zonder naam waarvan geen grote werd opgegeven. (Op de minuutplans uit 1832 is dit het noordelijk deel van perceel 11.) Al deze stukken lagen rond de twee boerderijen tussen de Duijnderbuerwech (de huidige Velserduinweg) en de Wildernis of Adrichemmerduinen, in die tijd genoemd de Voorduinen. Als laatste nog drie stukken hooiland in de Velserbroek, genaamd de Drie Mergens, de Sluijskamp en een stuk land buiten de Velserdijk. Dit geheel was voor een boerderij een groot bezit. 37 Nadat Willem Kops overleden was ging het bezit over naar zijn dochter Sophia Kops en zijn andere kinderen. Uiteindelijk werd Sophia alleen de eigenaresse. Zij was getrouwd met Willem Kops Nicolaes en woonde in Haarlem. In 1736 verkocht het echtpaar de twee boerderijen en het omliggende weiland aan Sijmon Roos voor de geringe som van 200 gulden. De boerderijen waren per jaar belast met 18 gulden en 8 stuivers duingeld. Dit zal een pachtsom zijn geweest voor het gebruik van land in de duinen. 38 Nadat Sijmon overleden was gingen de twee boerderijen met het land over naar diens dochter Aagje Sijmonse Roos, die getrouwd was met Andries Corneliszoon Hijstek. Dit echtpaar was al in bezit van de eerder genoemde boerderij Oostduin. Zij verkochten de boerderij Oostduin en de boerderij die later lag op de hoek van de Evertsenstraat en de J.P Coenstraat in 1802 aan de al eerder genoemde Jan Graaver. Jan hield de laatst genoemde boerderij met het land tot 1822 in bezit en verkocht die samen met zijn echtgenote in het zelfde jaar aan Pieter van Beek voor 500 gulden. Pieter was een werkman en woonde al in de boerderij. De boerderij werd omschreven als een huismans of boerenwoning met erf, werf en tuin die lag aan het Velserduin. Hierbij behoorden twee kleine stukjes grond, bewesten het huis. Bij de boerderij behoorde en stuk erfpachtduin in de Oostelijke duinen waarvoor 2 gulden en 50 cent per jaar werd betaald. 39 In 1832 werd de boerderij met zijn percelen land in het kadaster als volgt beschreven (zie afbeelding 24): Morren J. De hofstede Schulpen in Velsen- Noord, Ledenbulletin 24, Historisch Genootschap Midden Kennemerland en Museum Kennemerland, 2000, blz. 7. NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 919 fo. 171v, inv. nr. 965 fo. 128r en inv. nr. 967 fo. 46r. 38 NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 923 fo. 95v en inv. nr. 968, fo. 169v. 39 NHA. ORA. Velsen, inv. nr. 973 fo. 19r en Notarieel Archief Velsen, inv. nr. 41 akte 55 en inv. nr NHA. Kadaster, Oorspronkelijke Aanwijzende Tafel

15 Afbeelding 14 Links Alie Braam en rechts Corrie van Vuuren die de kippen voeren op het erf van de boerderij. Foto beschikbaar gesteld door S.J. Duin. Afbeelding 15 Van links naar rechts: Bart Braam, zijn vrouw Jane, dochter Cor, zijn oomzegger Willem Braam, dochter Nel. Op de stoel Willem Braam senior, naast hem zijn kleindochter Alie. Eigenaar Pieter van Beek Sectie H 5 en 6 bouwland 7 tuin 8 bosch 9 huis en erf 10 tuin Mogelijk heeft hij delen van de percelen 16 en 19 in huur van Cornelis Swanenburg die dan de boerderij Oosterduin in bezit heeft. In 1839 werd Burger of Burghardus van Beek de volgende eigenaar voor gulden. Hierbij werd de boerderij met zijn land beschreven als een huis en erve, stallinge, gebouw en verder getimmertens, een stuk tuin en boschgrond, als mede een stuk bouwland, gelegen onder Velserduin, sectie H, de perceel nummers 5, 6, 7, 8, 9 en 10. Het geheel was groot 62 roeden en 10 ellen. Pieter is getrouwd met Agatha Straatjes. 41 Na het overlijden van Burghardus ging de boerderij over naar zijn weduwe Agatha. Toen de weduwe overleed was Elisabeth Willemse haar erfgename. Deze was getrouwd met Arie Zwanenburg. Dit echtpaar verkocht de boerderij in 1863 voor gulden aan Willem Braam. 42 Willem Braam liet op het bouwland perceel nummer 5 in 1866 drie huizen bouwen waarvan er twee al in 1874 werden gesloopt. Mogelijk waren deze huizen gebouwd voor de huisvesting van arbeiders en hun gezinnen die werkten bij de Amsterdamse Kanaal Maatschappij die in die tijd het Noordzeekanaal aanlegde. In 1882 werd er een schuur tegen de boerderij gebouwd en in 1896 werden op het bouwland bij de boerderij een huis en een schuur gebouwd. Na het overlijden van de vrouw van Willem werden zijn kinderen mede-erfgenamen van de boerderij en de eerder vermelde boerderij Oostduin die hij in 1895 in bezit had gekregen. Zijn derde zoon Albertus of Bart, die in 1902 getrouwd was met Adriana of Jane Zwanenburg, bleef met zijn gezin bij zijn vader op de boerderij wonen. Hij kreeg vier kinderen: Cornelia Maria (Cor), Petronella Maria (Nel), Catharina Jocoba (Trien) en Alida (Alie). Het bedrijf dat Bart dreef was veelomvattend, zoals landbouw, veehouderij, handel, schelpenvisserij en transportwerk. Zijn koeien liepen in de zomer op de Zesmat in de Wijkeroog (het huidige Velsen-Noord). Verder had hij een stuk bouwland genaamd de Kouseband, waarop aardappelen, bieten en haver verbouwd werden. Willem Braam, de zoon van zijn broer Matthijs Braam, werkte bij Bart in vaste dienst. In 1914 werd de boerderij opnieuw uitgebreid met een losstaande schuur en stal. In die tijd was men begonnen met de bouw van het waterleidingbedrijf voor de gemeente Velsen. Zoals eerder vermeld stond een van de drie huizen die waren gebouwd in 1866 nog overeind. Dat werd in 1914 in gebruik genomen als schuur. In dat jaar bleek dat de schuur deels op de grond stond waarop het waterleidingbedrijf zou worden gebouwd. Dit deel was door verjaring het eigendom geworden van 41 NHA. Notarieel Archief Velsen, inv. nr. 59 akte 5 en Kadaster Velsen art. 288, 494, 582 en 670. Braam Nico, M n Vader was een Duitser en m n moeder was een Geldersman, geschiedenis van de familie Braam, Arnhem 1985, blz. 112 en NHA. HYP. 4, deel 7647 akte