E. Een Tolkantoor in Bekegem

Transcriptie

1 E. Een Tolkantoor in Bekegem Enerzijds zorgde de Bourgogne vaart voor de afwatering van heel wat beken die het regenwater van het achterliggend gebied loosden in de vaart. Meer hierover in een ander artikel. Anderzijds was de Bourgogne vaart belangrijk voor de streek omwille van de scheepvaart. Dank zij haar aansluiting op een vaargeul naar de haven van Stene en uiteindelijk via de Plassendalevaart was scheepvaart mogelijk naar Brugge, Nieuwpoort, Oostende en Ieper, en dit vanaf de Merovingische tijd tot 1960 toen de vaart onbevaarbaar werd verklaard. Moerdijk en Watervalle waren de eindpunten voor wat betreft de scheepvaart. Daar werd dan ook tol geheven. Te Watervalle op de Pyedyck, was een tol van de heren van Gistel. Wij situeren dit tolkantoor op de oever van de Bourgognebeek nabij de Bekegemstraat. Van hieruit werden goederen verscheept naar Ieper, Brugge en vermoedelijk ook Engeland. De goederen werden hier ter plaatse gebracht met trekschuiten (platbodems) vanuit Aartrijke en Zerkegem al over de Bourgognebeek en de Gouden Ossevaart (Schipleed). De goederen bestonden uit graan, hout, gepekelde vis, bier, wilde myrthe en gagel (om bier te brouwen). 1. Bronnen 1. Coutumes des pays et comté de Flandre; hoofdstuk I Coutume du Bourg de Bruges par L. Gilliodts- van Severen 1883 Pg 177 La seigneurie de Gistel possédait des tonlieux et péages op alle waterlopen, in Ettelgem, Oudenburg, Waerbrugge, Watervalle, Moere. Des redevances de froment, de seigle, d avoine, de poivre, van kaas, van boter, van schapen, de chapons, de gélines, in Gistel, Moere, Bekegem, Honchevliet en Zevecote 2. Burg van Brugge Leenboek De manschepen liggende binnen de ambachte en prochie van Gistel Een leen. tcasteel van ghistele..trechte van tolne also wel in gistelambacht als te gistele te wetene tettelghem ten houcke die men ontfaet buiten oudenburg ten breyelle tot Warebrugghe ende up de piedyc te Watervalle ende te moere ten welcken leene behoort in zeker renten die men jaerlicx betaalt ten diverschen termynen inde stede ende prochie van ghistele, brugghe, eerneghem..te bekeghem. 2. De Piedyc te Watervalle, waar is dat? Tussen de jaren 400 en 600 was de gehele streek overstromingsgebied van de Noordzee. De gehele poldervlakte was overstroomd. Ook de delta van de Bourgognevaart behoorde daartoe. Bij springtij overstroomde het gehele gebied tot aan de vijfmeter hoogtelijn 2. Bij springtij en storm kwam het water nog verder landinwaarts; de Piedyc werd aangelegd om deze overstromingen binnen de perken (dijken) te houden. De Piedyc valt vermoedelijk op vele plaatsen samen met de vijf-meter hoogtelijn 3. Het overstromingsgebied van de Bourgognedelta kwam tot Watervalle, tot aan de Zeeweg nabij de huidige Schipleetstraat. Veel Piedyc kan er niet te Bekegem gelegen hebben. Slechts een klein gedeelte van de Piedyc grensde aan de Watervalle. Zie kaart: het gedeelte Bekegem is gearceerd. De enige plaats die in aanmerking komt om de plaats te zijn waar het tolkantoor stond is daar waar de Bourgognebeek paalt aan de Bekegemstraat. Op kaart zwart cirkelvormig omlijnd. 1 RAB TBO Zie hiervoor het artikel rond Piedyc 3 Daarenboven werd nabij deze 5m hoogtelijn een afwateringsgracht aangelegd.

2 Uitleg Zwarte dunne lijn= vijf-meter hoogtelijn Rode lijn = dijken Oranje gearceerd: Bekegem Zwarte cirkel: het gebied te Watervalle nabij de Pyedyc dat in aanmerking komt voor het tolkantoor. 3. De beek heeft er een eigenaardige vorm

3 Een eigenaardige plaats te Bekegem in de huidige Bekegemstraat nabij de Bourgognebeek 4 We zien links een eigenaardige knik in de loop van de beek. Dit is geen natuurlijke vorm. Het water van de beek stroomt westwaarts (naar links) in de richting van de Bourgognevaart. Stroomopwaarts komt de beek van het visvijvergebied, uit de richting van Zerkegem- Aartrijke. Op een bepaald ogenblik komt de Gouden Ossevaart uit in de Bourgognebeek. Dit is een Popp- kaart gemaakt in Ook op oudere kaarten zien we dezelfde vorm. Met een beetje goede wil kan met op heden, of enkele tientallen jaren gele den, nog dezelfde vorm herkennen. De eigenaardige kronkel bevindt zich niet op het einde van een perceel, heeft niets te maken met het reliëf (alles is volkomen plat in die omgeving) en afwateringsgrachten zijn, of waren, tientallen meter hiervandaan verwijderd. De eigenaardige kronkel heeft iets te maken met een sluizencomplex, een plaats waar men het water ophield. Stroomopwaarts langs de Zeewegbeek en de Bourgognebeek ziet men dezelfde eigenaardige kronkels in de beek. De precieze werking van een dergelijke sluis is me niet duidelijk. De Bourgognebeek in 2014 in 1975 landinwaarts, de kronkel 4. Een heel klein 5 e begin 5, en buiten de watering, waarom? We bemerken op de kaart: 4 e begin binnen de watering Gistel oost over de Waere, 34 e begin binnen de watering, 4 e begin buiten de watering, 5 e begin buiten de watering, 6 e begin buiten de watering. Oorspronkelijk was alles ten zuiden van de Bourgognebeek veld, onontgonnen gebied 6. De beek bevind zich tussen het 4 e begin binnen de watering en het 5 e begin buiten de watering. Het 5 e begin wordt aan de oostzijde begrensd door de huidige Bekegemstraat en aan de noordzijde door de Bourgognebeek, twee natuurlijke grenzen. Alles in die omgeving, grenzende aan de beek en de Bekegemstraat is Eernegem, alleen dat kleine stukje 5 e begin (ca. 2ha) niet. Waarom eigenlijk 7? 4 Poppkaart Een begin kan men vergelijken met een kadastrale sectie van vandaag. 6 De Utfanc 77 Dit stukje grond was vermoedelijk het enige stuk grond dat was ontgonnen. Al de rest was voor de jaren niet ontgonnen. Het hele gebied lag onder de 5 meter hoogtelijn en was overstromingsgebied.

4 Het vijfde begin bevind zich buiten de watering Gistel Oost over de Waere. Niet binnen de watering en dus oorspronkelijk buiten het machtsgebied van de heer van Gistel? Is dat toevallig? 5. In de 13 e eeuw worden de kanunniken eigenaar van twee stroken grond naast de beek. Kaart gedateerd ca. 1750: bemerk de eigenaardige vorm van de beek De twee stroken grond zijn belast met een rente ten voordele van de kanunniken. Waarom juist hier? Perceel 1 heeft een oppervlakte van 250 roe, perceel 2: 100 roe. 6. Besluit In de middeleeuwen kon het bevaren van waterlopen niet zomaar. Op tal van plaatsen diende men tol af te dragen aan autoriteiten. Dat konden allerlei rechthebbenden zijn, maar meestal betrof het toch een lokale heer. Veelal werd er tol gevraagd bij doorgangen als dammen en sluizen. Het tolkantoor te Watervalle bevond zich op de Pyedyck. Dus: We hebben een sterk vermoeden dat het tolkantoor zich bevond in deze buurt omwille van volgende redenen: Het kleine stukje 5 e begin moest bij Bekegem behoren omwille van de belangrijkheid ervan. De grond erover bevond zich in Eernegem en behoorde feodaal gezien bij Koekelare. Bekegem behoorde tot een ander gebied. Deze omgeving was van strategisch belang (economisch gezien). In de dertiende eeuw en later was de grond langs weerszijden van de beek in handen van de kanunniken van St Donaas. De gebruiker van deze percelen diende een rente te betalen aan de kanunniken. Op alle gronden te Bekegem die belangrijk waren bezaten de kanunniken een rente. In deze buurt werd het waterpeil voor de gehele streek geregeld, verderop was de Bourgognevaart. Deze gronden waren eigendom van de graaf van Vlaanderen. Na de ontginningsperiode (ca. 1200) behoorden deze gronden toe aan o.a. Het Oosthof en het Zuidhof van Koekelare en aan het Hof ten Torre van Oostkamp. Dit vijfde begin ligt (lag) ook hoog genoeg, zodat het nooit overstroomde.

5 De Bourgognebeek was een doorvoerplaats voor goederen die op platbodems naar grotere boten werden gevoerd. Deze grotere boten werden vermoedelijk aangemeerd langs de Tronkendijk 8 op de plaats waar de Bourgognevaart van de weg wegdraait. Toevallig of niet, maar ook dat perceel 9 was in handen van de kanunniken. De goederen die men vervoerde waren graan, hout 10, gepekeld vis, hagel en myrthe. Voor zover we kunnen nagaan 11 was de eigenaar van de grond waarop de kanunniken een rente bezaten ook de eigenaar van de hoeve die men de Potente noemde 12. Voordat de heren van Gistel 13 eigenaar waren van het tolrecht zal het wel een plaatselijke heer geweest zijn die de tol inde en ook eigenaar was van de grond waar de potente opgesteld was. Misschien was deze heer wel de graaf van Vlaanderen. In die tijd was hij immers eigenaar van alle omliggende (woeste) gronden 14. ES 8 Tronkendijk = huidige Vaartstraat 9 In die tijd werd dat perceel het Cromme Meedeken genoemd. 10 Hoeveelheden graan en hout werden uitgedrukt in watervalsche maete. 11 Onze eerste bron dateert van 1474 (legger kannunikse StDonaas BAB nr G373) 12 Op de kaart van ca 1750 bevind de hoeve zich uiterst rechts. 13 Het ambacht Gistel werd gesticht in Vanaf toen bezaten de heren van Gistel het tolrecht. 14 Deze niet ontgonnen gronden behoorden bij de Utfanc.