Kringblad. Jaar van het Geloof: een stap maken in geloof naar de Verrezen

Transcriptie

1 Kringblad gratis periodiek contactblad van de gebedskring sint jan van het bisdom s-hertogenbosch jaargang 22, nummer 1 - voorjaar 2013 Jaar van het Geloof: een stap maken in geloof naar de Verrezen Heer!

2 Colofon Het kringblad is een gratis uitgave van de gebedskring Sint Jan voor roepingen in het bisdom s-hertogenbosch. Het verschijnt met Kerstmis, met Pasen en in de zomer. Redactie: Sacha Steijaert (2 e jaars priesterstudent) Bryan van de Mortel (1 e jaars priesterstudent) Secretariaat: Papenhulst 4, 5211 LC s-hertogenbosch T.: F.: E.: info@sint-janscentrum.nl W.: Men is vrij om artikelen met bronvermelding over te nemen in parochiebladen etc. In deze editie Voorwoord... 3 B. van de Mortel en S. Steijaert Geloof kan niet zonder liefde... 5 Mgr. A.L.M. Hurkmans De poort van het geloof - Porta Fidei... 8 Sacha Steijaert Met het hele gezin op missie Nelly en Henk Welling De hermeneutiek van Vaticaum II Dr. G.P. Weishaupt, vicaris Jaar van het geloof op het Sint-Janscentrum Sacha Steijaert Misintenties In memoriam Gelieve persoonsmutaties ook door te geven aan het secretariaat van de gebedskring. Retourzendingen worden uit het bestand verwijderd. Nieuwe leden zijn altijd welkom! Schroom dus niet om mensen te vragen om te bidden voor roepingen! Financiële ondersteuning: U kunt de priester- en diakenopleiding van het Bossche Bisdom ondersteunen door een gift aan: Nederland: IBAN: NL46 FVLB BIC: FVLB NL22 België: IBAN: BE BIC: FVLB BE22 t.n.v. R.K. Instelling Sonnius te s-hertogenbosch Afbeelding kaft: de ongelovige Thomas, door Caravaggio. Bron: www. google.com

3 Voorwoord redactie Beste lezers, We zijn blij dat we u het 1 e nummer van het kringblad van 2013 kunnen presenteren. Ook nu hebben we ons best gedaan om u een interessant Kringblad aan te bieden. Sinds het vorige Kringblad hebben een aantal belangrijke gebeurtenissen plaatsgevonden. Zonder meer is het onverwachte terugtreden van Benedictus XVI een unieke gebeurtenis geweest. We zullen zijn getuigenis als eenvoudige werker in de wijngaard missen, maar ook zijn grondige theologische visie op het leven van de Kerk. We mogen vooral heel dankbaar zijn voor zijn dienstbaarheid aan de Kerk en het voorbeeld dat hij ons heeft gegeven. We zijn ook heel dankbaar voor onze nieuwe H. Vader, paus Franciscus. Een van de erfenissen van de vorige paus is het jaar van het geloof. Benedictus XVI heeft opgeroepen om vanaf 1 oktober 2012 tot en met 31 september 2013 een jaar van het geloof te vieren. Een jaar om ons te herbronnen op ons geloof en haar rijkdom in al haar facetten te laten gelden in ons leven. Het thema van dit Kringblad is dan ook het jaar van het geloof. Mgr. Hurkmans geeft in zijn artikel poort van het geloof enkele aanbevelingen hoe wij dit jaar van het geloof gestalte zouden kunnen geven. Ook refereert hij aan de brief porta fidei van Benedictus XVI. Deze brief porta fidei willen wij u niet onthouden. In deze brief legt de emeritus-paus uit waarom hij een jaar van het geloof heeft afgekondigd en geeft hij aanwijzingen hoe we als Kerk dit Jaar zouden kunnen vieren. In het artikel missie in Suriname geeft het gezin Welling uit Nijmegen een beschrijving van hun getuigenis tijdens een missiejaar in Suriname. Zij hebben heel concreet invulling gegeven aan wat Benedictus XVI van ons vraagt: een vreugdevol getuigenis naar de wereld van de hoop die in ons leeft. Vicaris Weishaupt geeft in het artikel De hermeneutiek van Vaticanum II een uitleg van een ander aspect dat Benedictus XVI heeft benadrukt: een goede lezing en interpretatie van het 2 e Vaticaans Concilie zodat haar vruchten ten dienste kunnen komen aan geheel de Kerk. In een ander artikel wordt een overzicht gegeven van de activiteiten die rondom het seminarie zijn georganiseerd tijdens het jaar van het geloof. 3

4 Graag willen we uw aandacht vragen voor de gebedsdag Deze zal op 13 oktober plaatsvinden in het Sint-Janscentrum en zal in het teken staan van Johannes Paulus II, de paus die aan de oorsprong staat van het Sint-Janscentrum. Wij zijn dankbaar voor de vele positieve reacties die we hebben gekregen naar aanleiding van het vorige Kringblad. Dit doet ons veel plezier. We hopen dat ook dit Kringblad u veel leesplezier zal schenken. Bryan van de Mortel Sacha Steijaert PRIESTERWIJDING Op 25 mei 2013 om uur zullen Harm Eskes, Peter Koen en Bart Theunissen door Mgr. Hurkmans tot priester worden gewijd in de St. Janskathedraal in Den Bosch. U bent van harte uitgenodigd om dit heugelijke feit met ons mee te vieren. Wij vragen graag uw gebed in de weken van voorbereiding op de wijding. Voor nadere informatie over kunt u contact opnemen met de receptie van het Sint-Janscentrum Over de auteurs Links op foto: Bryan van de Mortel, eerstejaars student filosofie, is 24 jaar en geboren en getogen in Helmond. Hij heeft Romaanse talen gestudeerd aan de Radboud universiteit te Nijmegen. Eerder heeft hij het Spiritualiteitsjaar gevolgd op een Duits seminarie en dit jaar is hij begonnen aan de priesteropleiding in het Sint-Janscentrum in s-hertogenbosch. Rechts op foto: Sacha Steijaert, tweedejaars student filosofie. Hij is 38 jaar, geboren en opgegroeid in Hoofdplaat (provincie Zeeland). Aan de HTS in Breda volgde hij de studie milieutechnologie. Daarna heeft hij jaren gewerkt in de chemische industrie als ingenieur en operations manager. Dit jaar is hij begonnen op het Sint-Janscentrum aan de priesteropleiding. 4

5 Geloof kan niet zonder liefde Paus Benedictus heeft een jaar van het geloof uitgeroepen. Dit sluit aan bij de diepe overtuiging van de Paus dat leven van de mens en van de samenleving niet zonder God kan. God en mens horen bij elkaar. Om mijn dankbaarheid tegenover Paus Benedictus XVI uit te drukken nu hij terug is getreden, wil ik met respect voor zijn beslissing en met verdriet om zijn afscheid, met enkele woorden het jaar van het geloof bijzonder bij u aanbevelen. Immers, het is ook mijn overtuiging dat wanneer God niet de plaats krijgt die Hem toekomt dat de mensen zichzelf daarmee tekort doen. Veel ervaringen in het dagelijks leven lijken echter die overtuiging te weerspreken. Zovele mensen lijken goed en tevreden te kunnen leven los van God. Het kerkelijk en godsdienstig leven trekt zich heel stil, maar ook wel heel consequent, terug uit het publieke leven. Leven met God lijkt iets te worden van enkelingen. En, toch vindt de liefde niet haar oorsprong in God? Is het niet nodig dat iedere mens zich in zijn leven laat leiden door de stem in zijn geweten die van God komt? Roept het leven van de mens in heel zijn broosheid niet om vervulling van Godswege? Kan er rechtvaardigheid en vrede komen zonder dat God ons daartoe oproept? Worden mensen zonder God niet een voor een het slachtoffer van hun tijd, zonder toekomst? Is de mens niet onrustig tot hij rust in God? Paus Benedictus ziet het als de opdracht van de Kerk om juist in onze tijd het geloof in God te verkondigen. De Kerk moet zich op weg begeven om de mensen uit de woestijn te leiden naar de plaats van het leven. 5

6 Sociale, culturele en politieke inzet om het leven van mensen te verbeteren zijn natuurlijk goed, maar in onze dagen niet voldoende. Het geloof in God is immers niet langer vanzelfsprekend aanwezig in onze samenleving. Terwijl dit geloof juist het hart raakt van alles wat er toe doet en alles ook zin geeft. Het geloof meer bewust gaan beleven is in deze fase van de geschiedenis ook een opdracht voor hen die thuis zijn in de Kerk. Hiervoor is het nodig dat wij een leven lang telkens weer binnengaan door de poort van het geloof. Om ons aldus te laten vormen in dat geloof. We passeren de poort van ons geloof wanneer we ons open stellen voor de verkondiging van het Woord van God. Stilte en gebed horen daarbij. Wanneer we ons in de sacramenten laten vernieuwen door Gods genadegaven. In de paasnacht staan we stil bij onze doop. Het sacrament dat wij ontvingen aan het begin van onze weg door het leven. Toen hebben wij God als Vader gekregen en is een begin gemaakt met de vervulling van ons leven. Met Christus zullen wij opstaan uit de dood en ingaan in het volle leven. In onze doop zijn we tevens een tempel geworden voor de Heilige Geest. Een bron van goddelijk leven in ons. De Heilige Geest zorgt er voor dat we onze hartstochten overwinnen en dat we groeien in geloof, hoop en liefde. Door Een leven lang binnengaan door de poort van het geloof. de doop zijn we opgenomen in de Kerk. Het geloof wordt gevoed en drukt zich uit in het kerkelijk leven. Hierbij mogen we denken aan diaconie, catechese, liturgie, met name aan de viering van de H. Eucharistie op zondag, maar ook aan het opnemen van onze verantwoordelijkheid als gelovigen in het geheel van de samenleving. In dit jaar van het geloof is het goed je geloof met anderen te delen. Dit vraagt bij mensen die wat verder van de kerk afstaan om een juiste houding. Twee aanbevelingen zou ik in dit verband willen doen. Er zijn om ons heen veel mensen die kritiek hebben op de Kerk. Vaak wijzen zij vele manieren waarop het geloof beleefd wordt af. Het lijkt mij een eerste vereiste deze mensen met liefde en respect tegemoet te treden. Naar hun meningen en opvattingen luisteren is belangrijk. Men moet in die ontmoeting die gericht is op een ontmoeting in het geloof niet te vlug willen gaan. Neem de tijd. Luister in alle oprechtheid goed naar hen. Verder, vaak hebben wij, als gelovige mensen, de neiging het geloof bijna op te dringen. We geven de ander de indruk te moeten geloven. Het liefst op onze manier. Hiervan kan nooit sprake zijn. 6

7 Het enige dat we kunnen doen is iets van ons geloof in al haar schoonheid aan de ander voor houden. De ander staat het vrij om daar iets van op te nemen. Het voorhouden van geloof kan in woorden, maar het geloof spreekt soms nog meer uit concrete daden. Altijd geldt immers dat geloof zonder liefde niet compleet is. Van harte wens ik u allen toe dat het jaar van het geloof u ruimte geeft om uw geloof in al haar rijkdom te beleven en om er op een mooie manier van te kunnen getuigen. Het is zeker een hele uitdaging. Over de auteur Mgr. Drs. A.L.M. Hurkmans is bisschop van s-hertogenbosch. Hij werd op 29 augustus 1998 in de Sint-Jan bisschop gewijd en is de zestiende bisschop van het bisdom s-hertogenbosch. 7

8 De poort van het geloof - Porta Fidei Benedictus XVI heeft ons met het jaar van het geloof een aanwijzing gegeven om dit jaar extra stil te staan bij de beleving van ons geloof. Wat geloven wij eigenlijk? Welke rol speelt mijn geloof in mijn leven? Wat moeten we nu doen? Vele vragen van verschillende aard. Om ons een richting te geven heeft de paus de brief porta fidei (de poort van het geloof) geschreven. In deze brief (porta fidei, vertaling RKdocumenten.nl, 2012) legt hij uit waarom hij heeft besloten tot het jaar van het geloof en wat dit voor de Kerk en de gelovigen betekent. Waarom jaar van het geloof? Niemand zal ontkennen dat onze tijd een tijd is waarin de rol van het geloof in de maatschappij minimaal lijkt: kerken sluiten, het aantal gelovigen slinkt en er lijkt een desinteresse te zijn voor het christendom en haar erfgoed. De bijdrage van de Kerk aan het maatschappelijk debat wordt niet op prijs gesteld en in veel gevallen openlijk afgekeurd. Dit is met name in Europa de omgeving waarin vele christenen moeten leven. In het verleden echter waren christenen gewoon dat het geloof in heel de maatschappij een rol speelde. De godsdienst maakte een deel uit van de cultuur en het christen-zijn was meer een vanzelfsprekendheid die zelden werd bevraagd. De huidige westerse christen staat hierdoor 8

9 onder druk en maakt zich vaak zorgen over de negatieve gevolgen die het christen-zijn met zich mee kan brengen (carrière, vrienden en familie). Soms kiest hij er voor om zich te verbergen of op te gaan in de omgeving als een kameleon. Paus Benedictus geeft aan dat het zout niet smakeloos mag worden of dat men het licht [van het Christendom] verborgen houdt. Volgens de Paus moeten wij opnieuw de smaak vinden van het Brood des levens 1 en ons net als de mensen in Kafarnaüm afvragen welke werken wij voor God moeten verrichten (Joh 6,28). Jezus antwoord op die vraag was dat we geloven in Degene die God heeft gezonden. Voor Benedictus betekent altijd naar Jezus gaan, naar Hem luisteren en ons door Hem laten voeden. In dit licht heeft Benedictus XVI besloten om een jaar van het geloof af te kondigen om de Kerk en de gelovigen aan te sporen tot een verdieping van de relatie met Christus en te komen tot een authentieke geloofsbelijdenis. Want het is namelijk de poort van het geloof waarlangs wij toegang krijgen om te leven in gemeenschap met God en de kerk. Het is in deze gemeenschap waarin de mens zijn diepe besteming vindt. Het jaar van het geloof om te komen tot een verdieping van de relatie met Christus. Rol van Vaticanum II Ter herinnering aan het 1900-jarig jubileum van de getuigenis van de marteldood van de apostelen Petrus en Paulus kondigde paus Paulus VI in 1976 een jaar van het geloof af. Hierbij speelde ook mee dat Paulus VI dit jaar zag als een consequentie en vereiste van het Concilie om zo de uitdagingen van de late jaren zestig aan te gaan. Ook Benedictus XVI grijpt in 2012 terug op het belang van het 2e Vaticaans Concilie en ziet het Concilie als een grote genadegave voor de Kerk en een kompas waarop wij kunnen vertrouwen 2. Voor de paus is het van belang dat het Concilie op een goede manier wordt begrepen en toegepast in onze tijd. Op deze manier kan het erfgoed van Vaticanum II bijdragen tot een vernieuwd begrip en een verdieping van het geloof in onze tijd. Daarbij kan zij een grote kracht zijn voor de steeds benodigde vernieuwing van de Kerk. Het is dan ook zaak om de conciliedocumenten goed te lezen en in het licht van de traditie te zien wat zij ons vandaag kunnen leren. De paus roept de Kerk dan ook op om juist in het jaar van het geloof een vernieuwde aandacht te vestigen op een juist begrip van de schat die Vaticanum II ons geeft. 1 Porta fidei, vertaling RKdocumenten.nl, art. 3, Idem, art. 5. 9

10 Credo ik geloof! De geloofsbelijdenis van de Kerk is de meest essentiële samenvatting van ons geloof door de eeuwen heen. Het uitspreken van het credo, dat letterlijk ik geloof betekent, vereist een instemming met het geloof en vraagt dan ook een aantal zaken van de gelovigen. Allereerst is er de vraag naar de inhoud van het geloof. Wat betekent bijvoorbeeld de uitspraak: ik geloof in God de Almachtige Vader? Wat betekent dit voor mij? Ons geloof vraagt dus van ons om een verdieping van de geloofsinhoud om zo oprecht en authentiek dit geloof te kunnen belijden. Dit betekent een bestudering van de geloofsschat. Voor Benedictus XVI is de Catechismus van de Katholieke Kerk hiervoor uitermate geschikt. Zij is een van de meest belangrijke vruchten van het Concilie en geeft de rijkdom van het geloof weer vanaf de apostelen tot aan onze tijd. Zij laat de vele manieren zien waarop de Kerk over het overgeleverde geloof heeft nagedacht en de verdieping die zij steeds heeft gevonden in het geloof. Want de Catechismus is geen theorie, maar de ontmoeting met een Persoon die in de Kerk leeft 3, namelijk Christus zelf. Benedictus XVI roept dan ook op om dit jaar de Catechismus te bestuderen en de rijkdom ervan te betrekken op ons dagelijks leven. Tevens vraagt dit geloof om een voortdurende overgave. Zoals een man zijn vrouw niet kan leren kennen in een afstandsrelatie, zo kunnen wij de verrezen Christus niet kennen als er geen bereidheid is om een relatie met Hem op te bouwen. Deze relatie bouwen we op in het geloof waarin we ons aan Hem toevertrouwen. Dit kost tijd, energie, moeite en volharding. Het geloof vraagt dus een overgave van onszelf en de bereidheid om onszelf in vertrouwen kwetsbaar op te stellen. Het is in het gebed en de viering van de Sacramenten waarin deze liefdesrelatie kan groeien. Het persoonlijk gebed van de gelovigen nodigt uit tot een dagelijkse verdieping van de relatie met God. Het vieren de liturgie van de Kerk geeft ons de kracht en de genade om te groeien in gemeenschap met Hem en Zijn Kerk. Men name de viering van de H. Mis, door Vaticanum II bron en hoogtepunt van ons leven genoemd, laat ons steeds meer naar Christus toe groeien en delen in de liefde met God. Het is dan ook in dit licht dat Benedictus oproept om liturgische vernieuwing van Vaticanum II op een juiste manier te begrijpen en toe te passen. De Catechismus is geen theorie, maar de ontmoeting met een Persoon die in de Kerk leeft. 3 Idem, art

11 De getuigenis De aansporing tot evangelisatie kan maar één bron hebben. Het is de liefde van Christus die ons hart vervult en ons aanspoort om te evangeliseren 4. Het zou voor iedere christen dan ook onmogelijk moeten zijn om deze ontvangen schat niet door te willen geven aan een ander. Het is precies zoals de apostel Petrus verkondigde tegenover de joodse leiders: het is onmogelijk om niet te spreken over de dingen die men heeft gezien en gehoord 5. De apostelen zijn tot geloof gekomen binnen de geloofsgemeenschap van de Kerk en willen dit ook uitdragen naar de wereld. Zij hebben de liefde van Christus begrepen en ondervonden en willen deze liefde met de wereld delen. Vanuit hun relatie met Christus en Zijn Kerk vinden ze de vreugde en het enthousiasme om dit geloof mee te delen aan anderen. Het is niet voor niets dat de kleine Kerk zich op korte tijd verspreidde. Deze evangelisatie gaat gepaard met verkondiging, dienstbaarheid aan elkaar en uitleg en bestudering van het overgeleverde geloof binnen de jonge Kerk. Met name de apostel Pauls heeft hierin veel betekend. 4 Idem, art Hnd. 4, Cfr. Porta fidei, art. 13. Christenen moeten de boodschappers zijn van licht en hoop. In het voetspoor van de apostelen stelt Benedictus XVI dan ook dat een geloofsbelijdenis niet kan blijven bij woorden alleen. Zij moet ook concreet worden in daden. De apostelen hebben alles achtergelaten om Christus te volgen. Zij geloofden dat in Jezus het Rijk Gods aanwezig was en voor de verkondiging van die boodschap gingen ze de wereld in 6. Naast de persoonlijke daad van overgave aan de Heer om met Hem te leven vraagt ons geloof ook om het zout der aarde en het licht der wereld te zijn. De christenen van onze tijd moeten de smaakmakers zijn voor de wereld en de boodschappers van licht en hoop. Vreugde en hoop omwille van de boodschap die voor allen geldt: God redt. De paus brengt de missionarissen in herinnering die in het verleden en ook nu nog huis en haard hebben verlaten om elders vorm te geven aan het Woord van de Heer. Ook de vele christenen die in het gezin, op het werk en in het openbare leven geven een getuigenis van de relatie met Christus en de navolging van Hem. 11

12 Al deze christenen tonen de medemens een hele bijzondere levenshouding van hoop en vreugde ook op de momenten dat er een beproeving of lijden is. Maar zelfs in de momenten van beproeving laten zij een kracht zien die getuigt van troost en zin. Deze mensen laten in voor- en tegenspoed een leven zien dat ten diepste vanuit de Heer vertrekt en daarom zo krachtig is. Hun woorden en daden komen vanuit de gemeenschap met God en Zijn Kerk. Het geloof stelt ons in staat om toe te treden tot deze gemeenschap. Zij is dan ook werkelijk een toegangspoort tot een leven met de Heer. Benedictus XVI roept ons op om dit jaar een jaar van verdieping en vernieuwing te laten zijn om onszelf steeds meer naar Christus te richten en zodoende door deze poort heen te gaan. De redactie 12

13 Met het hele gezin op missie De apostel Petrus zegt dat we moeten getuigen van de hoop die in ons leeft. Benedictus XVI geeft ons aan dat deze hoop een getuigenis vraagt in het leven van alle dag. Dit kan thuis zijn, maar ook op het werk, op school en in onze vrije tijd. Het Christendom vraagt dat we missionarissen zijn van deze hoop. Sommige mensen nemen deze taak als missionaris heel letterlijk en reizen naar andere landen om een getuigenis af te geven van die hoop. Zo ook de familie Welling uit Nijmegen. Bijna 4 jaar nadat we terug zijn uit Suriname waar we twee jaar met het hele gezin op missie waren kwam de vraag om een stukje te schrijven over onze missie en hoe dat getuigt van ons geloof. Hieronder leest u onze ervaringen en ook onze kinderen, inmiddels 12, 14 en 16 jaar oud, hebben een stukje geschreven. Mirjam over de vakanties, David over het misdienen en Edward over de school. In mei 2006 kwam Henk die toen voor diaken studeerde aan het Sint-Janscentrum op een dag thuis met het idee: We gaan weg hier, we gaan naar Afrika op missie. We hebben het zo goed hier, daar kunnen we wel wat van delen. Nelly stribbelde daarop nog even tegen: Maar de kinderen dan, die moeten toch naar school? Maar Henk s argument dat de kinderen die in Afrika wonen ook naar school moeten was afdoende om op zoek te gaan naar een organisatie die gezinnen met (jonge) kinderen uitzendt op missie. In Fidesco vonden we die organisatie die al jaren ook gezinnen met kinderen uitzendt. Fidesco is een Franse ontwikkelingsorganisatie die ontstaan is uit de gemeenschap Emmanuel. De naam Fidesco staat voor: Fides wat geloof betekent en co voor coöperatie wat samenwerken betekent. De doelstelling is dat je door te werken in je eigen beroep of vak en een actief geloofsleven getuigt van je geloof in de levende Christus en daardoor dus ook missionair bezig bent. De Nederlandse tak van Fidesco was in 2006 net begonnen met contacten met het bisdom Paramaribo en de eerste missionarissen uit Nederland en België waren in september 2006 vertrokken naar Suriname. Zij werkten in het binnenland in het onderwijs en op een internaat. 13

14 Voor Nelly werd er missie gevonden bij de Medische Zending. De organisatie in Suriname die de gezondheidszorg voor de mensen in het binnenland verzorgt. Dit doet ze door gezondheidswerkers op te leiden die de medische posten in het binnenland bemensen. Op de grotere posten in het binnenland horen (huis-) artsen te zijn, ook om de kleinere posten in de naburige dorpen te ondersteunen. Ook is er ondersteuning vanuit de stad (zo wordt Paramaribo in de volksmond genoemd) via radiocontact. Er is dan de mogelijkheid om mensen vanuit het binnenland in te sturen naar het ziekenhuis als de arts op de post, of als die er niet is, de arts op het coördinatiecentrum in de stad dit noodzakelijk vindt. Het probleem van de Medische Zending is echter dat er niet voldoende Surinaamse artsen zijn die dit werk willen doen. Het is namelijk normaal gesproken de bedoeling dat een arts drie weken in het binnenland werkt en dan een week in de stad werkt. In het binnenland is er nog maar heel beperkt telefoonverkeer mogelijk, laat staan internet en veel artsen vinden dit niet aantrekkelijk. Dus artsen uit het buitenland zijn zeer welkom. Dit hield in ons geval wel in dat Nelly telkens een werkweek in het bin- Nelly voor de poli in Brownsweg nenland verbleef en dan weer een week in de stad bij het coördinatiecentrum werkte. Voor ons als gezin betekende dit dat we een groot deel van de tijd niet als gezin bij elkaar konden zijn. Dit was niet altijd leuk, maar als we bij elkaar waren deden we zoveel mogelijk leuke dingen. Voor Henk werd een missie gevonden in het Rooms Katholieke bejaardentehuis Fatima Oord. Ooit door de zusters van Paramaribo opgericht, nu door leken bemenst. Maar nog wel met een Katholiek bestuur 14

15 en onder toezicht van het bisdom. Hij zou daar zijn kennis als verpleegkundige doorgeven aan de verzorgenden in het bejaardentehuis. Helaas bleek toen we aankwamen dat de dagelijkse leiding van Fatima Oord verdwenen was met de vorige directeur en dat er hoge nood bestond aan een directeur. Omdat Henk ervaring als leidinggevende in het bedrijfsleven had voordat hij verpleegkundige werd kwam al snel de vraag vanuit het bestuur of hij niet de algehele leiding van het bejaardentehuis op zich wilde nemen en de boel wilde herstructureren. Hij heeft dit op verzoek van de bisschop van Paramaribo, mgr. de Bekker, gedaan, maar dat was niet altijd makkelijk. Begin al eens met de taal; je zou denken dat beide partijen Nederlands spreken, maar regelmatig blijken woorden net iets anders te betekenen waardoor je een soort Babylonische spraakverwarring krijgt die soms heel vervelend kan uitpakken omdat mensen heel iets anders begrijpen dan jij bedoelt te zeggen. Bijvoorbeeld afscheid nemen van een overledene betekent daar dat de lijkkist open is, iets wat soms heel gevoelig ligt hoewel men daar veel meer met de dood leeft als dagelijkse realiteit. Op moment dat de kist gesloten blijft, omdat dit gewenst is, moet je dus niet spreken van afscheid nemen, maar van een laatste groet. Zelf heb ik dit in Fatima Oord in mijn onwetendheid een keer niet gedaan en dat leidde tot felle reacties. Ook het feit dat men zich niet zo gauw ergens druk over maakte was voor Henk af en toe lastig te hanteren. Henk in gesprek met enkele bewoners van Fatima Oord 15

16 Met het nakomen van afspraken en doen wat er gezegd werd nam men het niet zo nauw naar onze Nederlandse begrippen. Wat opviel was de blijheid van de mensen en het schijnbare gemak waarmee men het leven nam zoals het kwam. Niet vanuit een fatalistische levenshouding, maar vanuit een gevoel dat God uiteindelijk wel voor hen zou zorgen. Op het moment dat we weg gingen, in 2007, waren er al veel mensen die het verwonderlijk vonden dat we twee jaar ons land gingen verlaten om ver weg vrijwilligerswerk te gaan doen. Achteraf hoorden we van veel mensen dat we toch behoorlijk wat mensen aan het denken hebben gezet door deze missie. Ook in Suriname als we toeristen uit Nederland ontmoetten kwam er vaak een gesprek op gang over waarom en hoe we daar waren en aan het werk waren. Ook dat bracht heel wat mensen aan het denken. werd elke dag om 8 uur geopend met gebed. De mensen al in de wachtruimte in de openlucht onder een afdak, de broeders en zusters en de dokter nog gezamenlijk zingen en in gebed, soms binnen en soms buiten. In Nederland onvoorstelbaar, maar daar heel gewoon! Op zich een bijzondere ervaring om te merken hoe het geloof in Suriname veel meer een deel uitmaakt van het dagelijks leven. Wij gingen elke zondag naar de Driekoningenkerk bij pater Gerard, waar onze kinderen ook misdienaar waren. Zij speelden in de parochie een belangrijke rol met betrekking tot onze missie: Op deze manier lieten wij als parochianen in de kerk ook zien dat ons geloof belangrijk voor ons is. Toen we weg gingen werd er een afscheidsfeestje voor ons georganiseerd in de parochie en pas toen werd voor ons duidelijk wat het feit dat wij gewoon als parochiaan meedraaiden en onze kinderen misdienaar waren betekende voor de mensen uit de parochie. In Suriname zijn de mensen bijzonder gelovig. Niet alleen Rooms Katholiek, maar ook protestanten, vooral van de EBG maar ook uit evangelische hoek, moslims, hindoes en Joden wonen in Suriname. Onderling is er veel tolerantie. Maar het geloof speelt ook in het publieke leven nog een veel grotere rol. Zo werd er op Fatima Oord elke maandag een gebedsmoment gehouden voor en door het personeel. En bij de Medische Zending op de poli in Brownsweg De kerk en het misdienen. (Door David) In Suriname dienden we elke zondag de mis. Er was geen rooster wie wanneer moest, en toch waren er altijd minstens tien misdienaars, maar meestal wel zo n twintig. Elke misdienaar die in de kerk was diende mee. Er werd ook door de mis- 16

17 De mensen zaten dan buiten op gehuurde tuinstoelen. Pater Gerard ging een keer per jaar met de misdienaars naar Zanderij, waar een meertje was waar je kon zwemmen en wandelen. Edward als misdienaar op palmzondag met een echte palmtak in de hand dienaars gecollecteerd. Voor Pasen en de Goede Week en voor Kerstmis was er altijd een oefendag. Dan kwamen alle 50 misdienaars, en werd alles doorgenomen. Met palmzondag waren er echte palmtakken. De kerk en de sacristie waren dan te klein. De vakanties in Suriname In Suriname gingen Edward, David en ik vaak met onze moeder mee naar Brownsweg, waar mijn moeder werkte. Soms ging Papa daar ook mee naar toe. Daar hadden we ook vriendjes en vriendinnetjes. Er was een meisje met wie we vaak gingen kaarten in Brownsweg. Of we gingen gewoon leuke spelletjes doen buiten. We gingen in de vakantie ook lekker weg met de familie. We zijn meerdere keren in Nickerie geweest. Dat is een dorp (of een kleine stad) in het westen van Suriname aan de kust. We zijn toen we daar waren iedere keer gaan wandelen naar de kust en we zijn de zeedijk over geklommen en we hebben pootje gebaad in de Atlantische Oceaan. Dat was echt heel leuk! 17

18 Ons gezin voor het ministerie van financiën in klederdracht. Ook zijn we wel eens in de vakantie of in het weekend naar Batavia geweest. Dat was een bedevaartsplaats waar Petrus (Peerke) Donders voor de melaatsen heeft gezorgd. We hebben een keer iets heel bijzonders gedaan in de vakantie, we kregen aangeboden dat we een weekendje weg mochten naar Isadou, een eilandje in het binnenland ergens. We gingen daar met de boot naar toe en aan de rand van het eiland waren er heel veel stroomversnellingen, in Suriname noemen ze dat sula s. we hebben daar veel gezien en gedaan. We hebben zelfs een vogelspin (Tarantula) gezien!!! Dat was zeker een hele mooie vakantie! Op school in Suriname Wij gingen naar een katholieke basisschool. Een echte katholieke basisschool zoals je die in Nederland niet meer hebt. Laat mij u een dag op deze school beschrijven. Iedere ochtend, als de bel om half acht ging, vormde we nette rijen op het schoolplein. Iedere klas had een eigen plek en in het midden stond een koortje onder leiding van de muzieklerares, waarin ik ook nog een tijdje heb meegezongen. Als iedereen klaarstond werd de Surinaamse vlag gehesen terwijl het volkslied door iedereen gezongen werd, zowel in het Surinaams (Sranan tongo) als in het Nederlands. Na- 18

19 dat iedereen rustig in de klas zat begon de leraar met een gebed. We kregen dezelfde vakken als in Nederland met dat verschil dat de lesboeken zo n 20 jaar oud waren. Sommige oudere Surinaamse mensen vertelden weleens dat zij vroeger op school niet de geschiedenis en aardrijkskunde van Suriname kregen, maar die van Nederland! Maar ook vakken die in Nederland niet (meer) gebruikelijk zijn kregen wij daar. Zoals blokfluitles, godsdienst en lichaamsverzorging (handenwassen voor het eten en niet je tandenborstel samen met anderen gebruiken.) Dagje uit naar Nieuw Amsterdam Voor godsdienst hadden wij een speciale leraar die ons catechese gaf. Godsdienst was gewoon een vak wat erbij hoorde en er werd nauw samengewerkt met de RK kerk in de buurt. Zo gingen we daar bijvoorbeeld maandelijks met de hele school naar de H. Mis. Er werden 2 jongens gevraagd om de H. Mis te dienen en de rest van de kinderen zat met hun schooluniformpjes aan in de kerk. De hele kerk vol met kinderen! Maar goed we gaan verder met de schooldag. Voor de pauze werd er door de leraar gebeden voor het eten en na de pauze bad de leraar weer. De schooldag was maar kort in vergelijking met de Nederlandse schooltijden want s middags was het vaak veel te warm (meer dan 35 graden) en dus gingen veel mensen een middagdutje doen. Om één uur werd er dus weer gebeden en de schooldag op de Sint Aloysiusschool was voorbij. Een ervaring om nooit te vergeten, zowel voor onze drie kinderen Edward, David en Mirjam als voor ons zelf. Nelly en Henk Welling Over de auteurs Henk en Nelly Welling zijn getrouwd en wonen met hun drie kinderen, Edward, David en Mirjam in Nijmegen. Henk volgde de diakenopleiding aan het Sint-Janscentrum en is momenteel fulltime diaken in de Emmausparochie in Nijmegen. Nelly is arts. De kinderen zitten momenteel in het voortgezet onderwijs in Nijmegen. 19

20 De hermeneuriek van Vaticaum II In Porta fidei, het Motu proprio (= Apostolische brief eigener beweging door de Paus geschreven), waarmee de Heilige Vader Benedictus XVI een jaar van het geloof aankondigde en dat hij op 11 oktober 2012 geopend heeft, komt ook het Tweede Vaticaans Concilie ter sprake. Niet toevallig. Want niet alleen werd op die dag precies 50 jaar geleden het Concilie door de Zalige Paus Johannes XXIII met zijn vermaarde toespraak Gaudet Mater Ecclesia plechtig geopend. Het Tweede Vaticaans Concilie zelf zou juist ook een impuls zijn om het onveranderlijke geloof voor de hedendaagse mens toegankelijker te maken. Een vrucht van dit Concilie is bijv. de Catechismus van de Katholieke Kerk die precies 30 jaar na het Concilie in 1992 uitgegeven werd. Daarom is het Tweede Vaticaans Concilie naar de woorden van de Zalig Johannes Paulus II in zijn Apostolische Brief Novo millennio ineunte van 6 januari 2001 een kompas (Latijn: index), waarop we kunnen vertrouwen, om ons te oriënteren bij het begin van deze eeuw. Benedictus XVI maakt zich deze woorden van zijn voorganger in het Motu proprio Porta fidei eigen, voegt er evenwel een belangrijke conditie aan toe: Wanneer (Latijn: si) we het (= Concilie) met behulp van de goede hermeneutiek lezen en ontvangen, dan kan het een grote kracht zijn voor de steeds noodzakelijke vernieuwing van de Kerk en steeds meer tot een dergelijke kracht worden (Porta fidei, nr. 5). Het Concilie is dus naar Benedictus XVI alleen dan een kompas voor onze oriëntering, mits wij de goede hermeneutiek van het Concilie hanteren. Wat bedoelt de Paus daarmee? Vaticanum II een pastoraal concilie Het woord hermeneutiek is van het Grieks afkomstig en heeft betrekking op alles wat met het verstaan van teksten te maken heeft. Het gaat de Paus dus om het goed verstaan van de teksten van Vaticanum II. Het Concilie heeft in totaal 16 documenten uitgevaardigd: vier constituties, negen decreten en drie verklaringen. Reeds deze verschillende genres van teksten is voor de hermeneutiek, voor hun verstaan, niet onbelangrijk. Eveneens van cruciaal belang voor de hermeneutiek van Vaticanum II is zijn doelstelling. Het Concilie wilde - naar 20

21 de uitspraken van de beide conciliepausen Johannes XXIII en Paulus VI - een pastoraal concilie zijn. Dit in de kerkgeschiedenis uitzonderlijke genre van het Concilie en de daarmee verbonden pastorale doelstelling werden tijdens de concilievergaderingen, vooral in de tweede helft van het Concilie, zelfs nog duidelijker. Het pastorale karakter van deze kerkvergadering betekende vooral dat de Concilievaders geen nieuw dogma wilden afkondigen of veroordelingen uitspreken, maar veeleer op positieve wijze de aloude onveranderlijke geloofsleer van de Kerk, haar geloofsschat (depositum fidei) met het oog op het denken en de vragen van de hedendaagse mens op een nieuwe wijze verkondigen. Van daaruit zouden ook oude vormen en benaderingen van de kerkelijke discipline aan een herziening onderworpen worden. Te denken valt bijv. aan de vernieuwing van de liturgie als viering van het hele volk van God, van priesters en gelovigen samen, dat een actieve deelname van alle gelovigen en de vereenvoudiging van riten tot gevolg had; de verhouding van het ministeriële priesterschap van de gewijde ambtsdragers en het gemeenschappelijk (algemeen) priesterschap van alle gelovigen op grond van hun doopsel en vormsel; de verhouding van de Paus en het bisschoppencollege en daarmee samenhangend de verhouding van de Doelstelling van Vaticanum II: de aloude onveranderlijke geloofsleer van de Kerk, op een nieuwe wijze verkondigen. universele Kerk en de particuliere kerk; de verhouding van de Heilige Schrift (de openbaring) met de traditie; de betrekkingen van de Rooms Katholiek Kerk met de niet katholieke kerken en kerkelijke gemeenschappen (oecumene); de relatie van de Rooms Katholieke Kerk met de niet christelijke godsdiensten; de nieuwe positiebepaling van de Katholiek Kerk met de moderne democratische staat. Het ging het Concilie bij haar pastorale doelstelling en hervormingen in principe erom in harmonie met het oude nieuwe schatten naar voren te halen (Dignitatis humanae, art. 1). Aldus vatte Paus Johannes XXIII de doelstelling van het Concilie bij diens opening als volgt heel bondig samen: Het 21. Oecumenisch Concilie wil de katholieke leer in haar geheel, onverminderd en niet verwrongen doorgeven, die, ondanks moeilijkheden en tegenspraak, als een gemeenschappelijk erfgoed der mensheid is geworden. Wij hebben echter niet alleen de plicht deze kostbare schat te bewaren, alsof wij ons alleen met het verleden bezighouden, maar wij moeten ons thans moedig en zonder vrees aan het werk zetten, dat door onze tijd wordt vereist, door verder te gaan op de weg, die de Kerk bijna twintig eeuwen gegaan is. De substantie zelf van het Geloof of de waarheden van onze eerbiedwaardige 21

22 leer dienen onderscheiden te worden van de wijze waarop zij geformuleerd worden, waarbij men echter dezelfde zin en betekenis moet behouden. Johannes XXIII maakt hier op het onderscheid opmerkzaam tussen de substantie van het geloof, die altijd hetzelfde blijft, en de formulering van het geloof. De substantie is onveranderlijk, de wijze van formulering daarentegen afhankelijk van de tijd en daarmee veranderlijk. Aggiornamento door ressourcement Het grote programma van Vaticanum II was daarom een bij de dag, bij de tijd brengen van de Kerk en haar geloof. Het ging om een toewenden van de Kerk naar de moderne samenleving, daarbij tevens gebruik makend van de positieve ervaringen en vruchten van de bijbelse, liturgische en oecumenische ervaringen van de 20 ste eeuw. Het Italiaans woord voor dit bij de dag/bij de tijd brengen heet aggiornamento, een woord dat Johannes XXIII in verband met de aankondiging van de herziening van het Kerkelijk Wetboek gebruikte. Duidelijk was dat dit bij de dag/bij de tijd brengen van de Kerk moest gebeuren door een herbronning, d.w.z. een putten uit de bronnen van de traditie. Omdat met name Franse theologen voor deze herbronning pleitten, wordt dit met het Franse woord ressourcement (herbronning) aangegeven. Naast de leeruitspraken van de Pausen en de concilies in de loop der geschiedenis zouden het met name de Heilige Schrift en de Kerkvaders zijn, uit wier rijke theologische en spirituele gedachten Kerk en geloof nieuwe kracht zouden putten. Vernieuwing van de Kerk dus door trouw aan de traditie. Dat was het programma van Vaticanum II. Het eerste - aggiornamento, het bij de dag brengen van de Kerk - was het doel, het tweede ressourcement - het middel om dit doel te bereiken. Compromisteksten Vernieuwing door terug te gaan op oude christelijke bronnen. In dit streven in harmonie met het oude nieuwe schatten naar voren te halen traden al tijdens het Concilie twee richtingen onder de Concilievaders (en hun theologische raadgevers [adviseurs en periti]) naar voren: een behoudende minderheid en een vooruitstrevende meerderheid. Het is met name aan Paus Paulus VI, die het Concilie in zijn beslissende fase leidde en voltooide, te danken dat beide richtingen met elkaar verenigd werden. Dit gebeurde niet zelden door compromissen. De teksten van Vaticanum II zijn op grote schaal compromisteksten. Dit moet geen tegenspraak 22

23 zijn, zolang de verschillende posities, die daarin worden geformuleerd, samen gelezen worden. Ze dienen zo verstaan te worden dat zij elkaar niet uitsluiten, maar elkaar aanvullen, dus in hun complementariteit gezien worden. Het gaat dus ook in dit opzicht om een belangrijk aspect van de hermeneutiek van Vaticanum II, van het verstaan van zijn teksten. Belangrijk bij Vaticanum II: verschillende posities kunnen elkaar goed aanvullen. ook in wezen van het gemeenschappelijk priesterschap van de gedoopten onderscheidt. De betreffende zin bestaande uit een hoofd- en een bijzin vormt een compromisformule, die twee theologische zienswijzen met elkaar verbindt. Wie het ene ten koste van het andere verwaarloost of zelfs loochent, komt in een ketterij terecht. Een voorbeeld: artikel 10 uit Lumen gentium Als voorbeeld zou ik Artikel 10 van Lumen gentium, de Constitutie over de Kerk, willen aanvoeren. Daar is sprake van het ene priesterschap van Christus, waaraan zowel de gewijde ambtsdragers als ook alle gedoopten deelhebben, maar wel ieder op zijn wijze. De gewijden nemen er anders aan deel dan de gelovigen op grond van hun doopsel en vormsel. De tekst van Artikel 10 spreekt van het ministeriële ofwel hiërarchische priesterschap van de gewijde ambtsdragers en het gemeenschappelijk ofwel algemeen priesterschap van alle gelovigen. Het Concilie benadrukt de eenheid en complementariteit van beiden in het ene priesterschap van Christus, daarbij echter tevens in een bijzin eraan herinnerend dat het priesterschap van de gewijde ambtsdragers zich niet alleen gradueel, maar De foutieve hermeneutiek Wat al tijdens het Concilie in de kiem aanwezig was, namelijk twee theologische posities, ontwikkelde zich na het Concilie tot een systeem, namelijk tot een stelselmatige interpretatie van de teksten van Vaticanum II in de zin van de behoudende minderheid aan de ene en de vooruitstrevende meerderheid aan de andere kant. Omdat de meerderheid al tijdens, maar vooral na het Concilie het interesse ook van de media had, kon deze laatste zich doorzetten. In zijn programmatische toespraak enkele maanden na zijn aantreden tot de Romeinse Curie van 22 december 2005 noemde Paus Benedictus XVI de laatste manier van lezen van de Concilieteksten de hermeneutiek van de discontinuïteit, van de breuk met de 2000-jarige traditie van de Kerk. De Paus schetst deze ontwikkeling, 23

24 die in de jaren na Vaticanum II grote schade aan de Kerk en haar geloof heeft toegebracht, met de volgende woorden: De hermeneutiek van de discontinuïteit heeft het risico een breuk tussen de voor-concilaire en de na-concilaire Kerk. Haar vertegenwoordigers stellen, dat de Concilieteksten op zich niet werkelijk de geest van het Concilie tot uitdrukking brengen. Zij zijn een resultaat van compromissen, die gesloten werden om de eenheid te herstellen, waarbij vele oude en intussen nutteloze zaken meegesleept werden en weer opnieuw bevestigd moesten worden. In deze compromissen komt echter niet de ware geest van het Concilie te voorschijn, maar het elan voor het nieuwe, dat in de teksten vervat ligt. Alleen in dit nieuwe elan ligt de ware geest van het Concilie en hier moet men op aansluiten en op die manier voortgaan. Alleen omdat de teksten de ware geest van het Concilie en zijn nieuwheid slechts onvolledig tot uitdrukking brengen, zou het noodzakelijk zijn moedig aan deze teksten voorbij te gaan en nieuwe ruimtes te zoeken, die de diepere, maar ook niet scherp omschreven doelstellingen van het Concilie tot uitdrukking brengen. Met één woord, men moet niet de Concilieteksten, maar haar geest volgen. De teksten van Vaticanum II en de geest van het Concilie horen bij elkaar. Geen tegenspraak tussen de teksten en de geest van het Concilie De vertegenwoordigers van de hermeneutiek van de discontinuïteit van Vaticanum II hoopten en deden er alles aan om de positie die op het Concilie niet tot volledige ontplooiing kwam, namelijk die van een vooruitstrevende meerderheid, en die door compromisformules met het oog op de toestemming van een behoudende minderheid verzwakt zijn, in de tijd na het Concilie, in de tijd dus van zijn verwezenlijking, zich zou doorzetten in het kerkelijk leven. Men las dus de Concilieteksten eenzijdig en niet meer in hun complementariteit, d.w.z. als uitspraak van het authentieke leergezag, dat het Concilie is. Door deze hermeneutiek van de discontinuïteit, zonder rekening te houden met de traditie, werd het Concilie in zijn geheel misverstaan en in de tijd na de grote kerkvergadering als gevolg daarvan in veel opzichten verkeerd in praktijk gebracht. Men beriep zich op een vermeende geest van het concilie en zag over het hoofd of wilde niet waar hebben dat de ware geest van het Concilie niet los te maken is van zijn teksten als uitspraken van het hoogste authentieke leergezag van de Kerk. 24

25 Geloofs- en kerkcrisis na Vaticanum II Deze hermeneutiek van de discontinuïteit kreeg nog een bijzonder impuls doordat ze - zoals al opgemerkt - de media aan haar kant had. Daarop wees Benedictus XVI eveneens in zijn toespraak van 22 december Hij zei: Deze (de hermeneutiek van de discontinuïteit) heeft niet zelden de medewerking van de massamedia en ook een deel van de moderne theologie heeft hier gebruik van gemaakt. In een toespraak, die Benedictus XVI op 15 februari 2013 voor de clerus van Rome gehouden heeft, ging hij daar nog wat dieper op in. Hij maakte er verschil tussen het Concilie van de Vaders (bedoeld zijn de concilievaders) en het Concilie van de media : Er bestond het Concilie van de Vaders, het ware Concilie, maar er was ook het Concilie van de media. Dit was bijna een Concilie op zichzelf en de wereld heeft het Concilie langs deze weg waargenomen, langs de media. Dus het Concilie dat meteen en effectief het volk bereikt heeft, was het Concilie van de media, niet dat van de Vaders. En terwijl het Concilie van de Vaders zich gerealiseerd heeft binnen het geloof heeft het Concilie van de journalisten zich natuurlijk niet binnen het geloof gerealiseerd maar binnen de categorieën van de Het ware Concilie is het Concilie van de Vaders en niet het Concilie van de media. media van vandaag, dit wil zeggen buiten het geloof, met een onderscheiden hermeneutiek. Het was een politieke hermeneutiek: voor de media was het Concilie een politieke strijd, een strijd om macht tussen verschillende stromingen in de Kerk. Het was evident dat de media positie zouden innemen voor dat gedeelte dat hen het meest passend leek met hun wereld. Er waren er die probeerden de Kerk te decentraliseren, de macht voor de Bisschoppen en vervolgens, door middel van het Volk van God, de macht voor het volk, de leken. En zo ook voor de liturgie: zij waren niet geïnteresseerd in de liturgie als geloofsdaad maar in iets waar men dingen doet die verstaanbaar zijn, een activiteit van de gemeenschap, een profaan iets. De Sacraliteit moest dus beëindigd worden, profanatie ook van de eredienst: de eredienst is geen eredienst maar een handeling van het samen-zijn, van de gemeenschappelijke participatie en zo ook participatie als activiteit. Deze vertalingen, deze banaliseringen van het idee van het Concilie zijn zeer hevig geweest in de praktijken van de toepassingen van de liturgische hervorming. Deze praktijken zijn ontstaan in een visie op het Concilie die buiten de eigen leessleutel van het Concilie ligt, buiten het geloof.. De hermeneutiek van de discontinuïteit, gesteund en bevorderd door het Concilie van de media 25

26 is mede de oorzaak, zo niet de hoofdoorzaak van de geloofs- en kerkcrisis van na Vaticanum II. De hermeneutiek van de hervorming in continuïteit De oplossing van deze crisis ligt in dat, wat Paus Benedictus XVI in het Motu proprio Porta fidei de goede hermeneutiek van het Tweede Vaticaan Concilie noemt. De enig juiste leeswijze van de 16 documenten van Vaticanum II is naar Paus Benedictus XVI de hermeneutiek van de hervorming in continuiteit. Het gaat om een hermeneutiek die zowel discontinuïteit als ook continuïteit, dus breuk met het verleden aan de ene kant en het bewaren van de traditie aan de andere kant behelst. Dit geldt hoofzakelijk voor die teksten van Vaticanum II die een brug willen slaan tussen de Kerk en de wereld, tussen geloof en moderne tijd, dat het hoofddoel van het Concilie was. Daartoe behoren de pastoraalconstitutie Gaudium et spes (over de Kerk in deze wereld) het decreet Inter mirifica (over de sociale communicatiemiddelen), en de twee verklaringen Dignitatis humanae (over de godsdienstvrijheid) en Nostra aetate (over de nietchristlijke godsdiensten). Twee niveaus De conciliedocumenten moeten in eenheid met de kerk worden gelezen. Alleen het samenspel van discontinuïteit en continuïteit voert tot echte hervorming, tot ware vernieuwing. Dit is geen tegenspraak, als men rekening houdt met de verschillende niveaus van dat samenspel, zoals de Paus dit verwoordt. Het geloof is het ene niveau, de vertaling van dit geloof op nieuwe kerkelijke en maatschappelijke ontwikkelingen, die het Concilie tekenen des tijds noemt, het andere. Wat betreft het geloof, haar substantie, zoals Johannes XXIII in zijn toespraak bij de opening van Vaticanum II verwoordde (zie boven), zo is er continuïteit. Discontinuiteit betreft de antwoorden van het geloof, van geloofsprincipes op veranderde kerkelijk-maatschappelijke omstandigheden. Benedictus XVI vat deze in drie punten samen: 1. de verhouding van het geloof en de moderne wetenschappen; 2. de verhouding tussen de Kerk en de moderne (democratische) staat, een staat waarin de burgers tot diverse religies en ideologieën behoren; 3. de verhouding van de Kerk tot de nietchristelijke godsdiensten in verband met de tolerantie. Het gaat hier om omstandigheden die van een concrete historische situatie afhangen, die niet de substantie van het geloof raken, maar waarop principiële beslissingen vanuit het geloof toegepast worden. Zo kon de Kerk bijv. haar verhouding met de moderne staat opnieuw 26

27 bepalen en vaststellen dat de staat zich niet met godsdienst moest bemoeien of een of andere godsdienst mag bevoorrechten ten koste van andere godsdiensten en overtuigingen. De mens mag niet gedwongen worden tot een bepaalde godsdienst. Wanneer in de verklaring Dignitatis humanae sprake is van godsdienstvrijheid, dan is daarmee de vrijheid van elke dwang bedoeld bij de geloofsact als zodanig, maar tevens de vrijheid de godsdienst die men aanhangt publiekelijk te belijden en vanuit zijn godsdienstige overtuigen te handelen. Tegelijk echter beklemtoont Vaticanum II dat de mens niet vrij is die godsdienst die bij hem past of een godsdienst op maat te kiezen. Het Concilie is verre van om een recht op dwaling te proclameren. Alleen de waarheid heeft een recht op bestaan, niet de dwaling. Elk indifferentisme en relativisme wijst het Concilie strikt af. De volheid van de waarheid bestaat in de Katholieke Kerk, aldus Vaticanum II. Zowel wat de vrijheid van de geloofsact als ook wat de morele verplichting van elke mens om de waarheid te zoeken en haar aan te hangen betreft, ligt het Concilie volledig in de lijn, in continuïteit met de traditie. Wat evenwel haar positie naar de staat toe betreft, zo laat Vaticanum II een discontinuïteit met het verleden zien. Deze breuk betreft evenwel niet het niveau van het geloof, maar het niveau van de kerkelijke sociale leer, De Kerk is ook na Vaticanum II dezelfde ene, heilige, katholieke en apostolische Kerk. in zoverre de Kerk door Vaticanum II haar leer omtrent de functie en de taken van de staat nieuw bepaald heeft. Wie de teksten van het Concilie in deze optiek van deze goede hermeneutiek leest en verstaat, die stelt vast dat de Kerk ondanks vernieuwingen haar geloof en haar identiteit bewaard heeft. De Kerk is ook na Vaticanum II dezelfde ene, heilige, katholieke en apostolische Kerk. Alleen in het genoemde samenspel van continuïteit en discontinuïteit op verschillende niveaus geschiedt echte hervorming in trouw aan de traditie. Als de teksten van Vaticanum II zo worden geïnterpreteerd en in praktijk gebracht, kan het Concilie inderdaad een grote kracht zijn voor de steeds noodzakelijke vernieuwing van de Kerk en steeds meer tot een dergelijke kracht worden (Porta fidei, nr. 5). Dr. G.P. Weishaupt, vicaris Over de auteur De auteur is priester van het bisdom Roermond, gerechtsvicaris (officiaal) van het bisdom s-hertogenbosch, diocesane rechter van het bisdom Roermond, rechter bij de interdiocesane strafrechtbank in Utrecht, docent Kerkelijk Recht aan de seminaries van de bisdommen Roermond en s-hertogenbosch en Latinist bij Radio Vaticaan. 27