z u i d e r l u c h t

Transcriptie

1 2cultureel maandblad jaargang 1 april 2007 gratis z u i d e r l u c h t Jurriaan Benschop bericht uit Berlijn 8 Heerlen bespeurt culturele lente 14 Wandel met Reve door Weert 17 De houdbaarheid van BritArt 18 Franse zuchtmeisjes raken de ziel 21 cultureel maandblad april 2007

2 Levenskunst Inhoud Betrokken, anders, actief en trefzeker! Voor informatie kunt u contact opnemen met één van de onderstaande vestigingen: Baat Heerlen: Baat Maastricht: Baat Roermond: Baat Sittard: Baat Venlo: of kijk op onze website Landmark Steenberg Staatsmijn Wilhelmina Baat accountants en fiscalisten onze naam zegt het al!.nl maastricht Hectische weken waren het, zowel voor als na de lancering van het eerste nummer van Zuiderlucht. Maar niemand hoort ons klagen, want de reacties waren even talrijk als overweldigend. Verderop, op pagina 13, een bloemlezing. Een van de reacties maakte melding van een verre voorganger van dit blad, getiteld Zuidenwind, een katholiek cultureel maandblad van Paul Haimon. Omdat wij hier, om het maar Lubberiaans te zeggen, geen herinnering aan hebben (we waren nog niet geboren) roepen we lezers op ons te voorzien van herinneringen aan en materiaal over dat blad maar ook van andere tijdschriften over cultuur die in deze gebieden de laatste halve eeuw zijn verschenen. Kan een mooie aanleiding zijn om in een volgend nummer een stukje persgeschiedenis te schrijven. Terug naar het heden. De energie en levensvreugde die de kunst mij schenkt, wil ik graag overbrengen op anderen, zegt huisarts Jeu van Sint Fiet in de rubriek De verzamelaar in dit nummer. Vandaar dat hij een deel van zijn kunstverzameling heeft ondergebracht in zijn praktijk. Levenskunst noemt hij het; in de mond van een huisarts/verzamelaar krijgt dat begrip toch een nieuwe lading. Energie, dynamiek en levenskunst spatten van de pagina s in dit tweede nummer van Zuiderlucht. Jurriaan Benschop beschrijft vanuit Berlijn de culturele dynamiek in die stad, veroorzaakt door de vele nationaliteiten die er zijn neergestreken. In een tijd waarin de geest van de xenofoob Geert Wilders aanstekelijk blijkt te werken op tot voor kort eerbare politieke partijen, zou je dit voor de hand liggende effect bijna vergeten. Dynamiek en energie zijn ook de trefwoorden in de reportage die we maakten in Heerlen, tien jaar geleden nog een culturele woestenij, nu een kraamkamer van tal van culturele initiatieven die de voormalige mijnstad nieuw zelfvertrouwen geven. Cyrille Offermans neemt aan de hand van de expositie van Gavin Turk in Den Haag de BritArt, de stroming die in de jaren negentig de ingedutte Britse kunst een nieuwe impuls gaf, de maat. Vol levensdrift zit ook het artikel van Guuz Hoogaerts, verslingerd als hij is aan de klanken van Franse zuchtmeisjes als Charlotte Gainsbourg (inderdaad, dochter van ), Coralie Clément en Carla Bruni. In een hartverwarmende brief wekt hij zijn vroegere lerares Frans, soeur Ignace, tot leven. Had hij tijdens haar lessen maar beter opgelet, merdenomdedieu! Wido Smeets w.smeets@zuiderlucht.eu Begunstigers krijgen Zuiderlucht elke maand franco thuisbezorgd. Aanmelden als begunstiger kan via de site klikken op begunstiger. 3 Joke van Leeuwen komt voorlezen 7 Kunst in de huisartspraktijk 8 Benschop bericht uit Berlijn 11 Jonge Makers: Pedro Meireles 12 Maastrichtse architecten op Céramique 14 Culturele lente in Heerlen 17 Wandel met Reve door Weert 18 Cyrille Offermans over de BritArt 21 Zuchtende Franse chansonnières 22 Verliefd in het Strauss Orkest 25 Heksensabbat in Limburgs Museum 26 Simone stript 26/27 Agenda En verder: 13 Reacties van lezers 13 Column Expats door Hans Dekkers 13 De schatkist van Stijn Merris (Monza) Cover: Muziekschool/Glaspaleis in Heerlen. Foto: Romy Finke 2 cultureel maandblad april 2007

3 Goedmoedige reus in sprookjesachtig landschap s i g n a l e m e n t door Wido Smeets Er was eens een wondermooie streek waar de bewoners hun kachels stookten op steenkool uit eigen bodem. Maar ze groeven zo lang en zo diep dat er van die bodem weinig overbleef. Uiteindelijk moesten ze hele dorpen slopen om aan steenkool te komen. Op een dag stuitten ze in de groeve op een netwerk van onderaardse tunnels. De aarde begon te beven en er kwam een hoekige, metalen reus uit te voorschijn. Hij werd erg treurig toen hij zag hoe de mensen het landschap hadden vernield. Toch beloofde hij de bevolking te helpen met de steenkoolwinning, op één voorwaarde: dat ze na afloop de natuur haar oude glorie zouden teruggeven. De reus hielp de bevolking met het bouwen van grote machines, die supersnel konden graven. Ze leidden de loop van een rivier (de Inde) om, en verzamelden regenwater in een nieuw meer. Toen het afgraven voorbij was, keerde de reus tevreden terug naar zijn onderaardse gangenstelsel. Het heringerichte landschap was mooier dan voorheen. Uit dankbaarheid richtten de bewoners een standbeeld voor hem op. Het Maastrichtse architectenechtpaar Marc en Nicole Maurer bedacht niet alleen dit eigentijds sprookje, maar ook het eruit voortgekomen standbeeld dat langzamerhand werkelijkheid gaat worden. Volgend jaar zomer wordt het 45 meter hoge beeltenis van de reus, uitgevoerd in glas en staal, in gebruik genomen, aan de rand van de bruinkoolgroeve bij het Duitse Inden, net over de grens bij Kerkrade. Het gaat natuurlijk niet echt om een standbeeld. Maar de sprookjesachtige symboliek om het bouwwerk, waar een bezoekerscentrum, uitkijktoren en restaurant worden gevestigd, is er niet voor niets. De bruinkoolgroeve heeft grote Ontwerpschetsen van de Indemann, het 45 meter hoge bezoekerscentrum aan de rand van de bruinkoolgroeve bij Inden. Artist s impression: Maurer United Architects schade aangericht in het landschap. Duizenden bewoners van het Indeland hebben de afgelopen jaren huis en haard moeten verlaten vanwege de afgraving. Hele dorpen zijn vermalen door de grote bruinkoolmachines die zich door het landschap vreten. De verontwaardiging van de reus uit het sprookje van de Maurers komt niet uit de lucht vallen. Het is de daadwerkelijke gemoedstoestand van veel Indelanders. Nu het einde van de bruinkoolwinning in zicht komt, zijn er plannen ontwikkeld om het geteisterde landschap een metamorfose te laten ondergaan. De groeve zal halverwege de eeuw zijn veranderd in een meer, de Indesche See. Aan de rand ervan komt de tot Indemann gedoopte schepping van Maurer United Architects te staan, als een wachtpost die het landschap in de gaten houdt. Marc Maurer: We willen Inden, een jonge gemeente met een nog te ontwikkelen identiteit, iets geven waarmee de inwoners zich kunnen profileren. De Indemann heeft de vorm van een game character, maar is tegelijkertijd een archetype. Wie hem eenmaal heeft gezien, vergeet hem nooit meer. De Indemann moet niet alleen verwijzen naar een keerpunt in de plaatselijke geschiedenis, maar verwijst ook naar de overgang van een industrieel tijdperk (in het materiaalgebruik: glas en staal) naar het huidige mediatijdperk (in de vorm: die van een game character). Daarnaast symboliseert de Indemann ook de economische verandering in de regio zelf. De natuur gaf de bevolking welvaart door zijn bruinkoolgroeve. Als de groeve is omgevormd tot een meer, zullen de watertoeristen toestromen, verwacht Volmar Delheij, de Heerlenaar die als projectleider van de Euregionale 2008 aan de basis stond van de Indemann. We waren aan het stoeien met het idee van een uitkijktoren. Ik vond dat het geen standaardgebouw mocht worden, dat we jonge, brutale gasten moesten uitnodigen om met een ontwerp te komen dat niemand had verwacht. Zo zijn we bij de Maurers uitgekomen. Op dit moment proberen Nicole en Marc Maurer de opdrachtgevers te overtuigen van het belang van een interactief lichtprogramma. Nicole Maurer: Hierdoor zou de façade van de Indemann een samengesteld beeldscherm worden. Zelfs met een lage resolutie is het effect enorm omdat het game character daadwerkelijk interactief zou worden. Delheij onderschrijft de voordelen van de verlichte reus die ook s nachts het landschap zal blijven overheersen en medio 2008 wordt geopend. Vanaf de autobaan tussen Aken en Keulen moet dat een fantastisch beeld bieden. 3 cultureel maandblad april 2007

4 De kunst van het wonen Vesteda is een landelijke verhuurder van kwalitatief hoogwaardige woningen en richt zich op huurders die grote waarde hechten aan plezierig wonen, een hoog wooncomfort en een aangename leefomgeving. Kunst voegt daar ons inziens een extra kwaliteit aan toe. Daarom combineren we in steeds meer projecten architectuur en woonbeleving met kunst. Zo hebben we in de Vesteda Toren in Eindhoven nauw samengewerkt met kunstenaar Fons Haagmans; in deze woontoren heeft hij zijn concept Die Magie der Zahl op iedere verdieping integraal toegepast. Ontwerp Vesteda Toren: Jo Coenen & Co Architecten. 44 luxe appartementen en twee penthouses. Met gastenverblijven, health club, services en meer. Te huur vanaf per maand. Geïnspireerd? Maak een afspraak voor een Grand View. Bel (040) of kijk op cultureel maandblad april 2007

5 Een weerwoord tegen de tijdgeest Schrijfster, tekenaar en performer Joke van Leeuwen is op 13 april te gast op de Avond van de Poëzie in Landgraaf. Wat niet doorsnee is, noemen we weer veel te gauw elitair. door Emile Hollman Lees je met plezier op zo n poëzieavond?,,optreden biedt een mooi tegenwicht tegen het alleen thuis zitten. Het beeld van een gedicht op papier valt weg, wat niet geheel onbelangrijk is, maar daar staat tegenover dat je het rechtstreeks kan brengen. Dat kan een meerwaarde geven als je het met plezier en overtuiging voordraagt. Heb je voor dat soort avonden een vast programma?,,ik probeer een mengeling te maken van poëzie uit de bundels en gedichten die wat meer geschikt zijn voor performance. Meestal begin ik wat zwaarder en eindig ik meer entertainend. Schrijf je gedichten met in het achterhoofd het idee dat ze je wel eens voor zou moeten dragen?,,nee, meestal merk ik in de praktijk dat gedichten zich goed laten brengen. Je bent vaker te gast geweest op het festival in Landgraaf. Wat is er speciaal aan? Wat ik leuk vind is dat ze een link met de omgeving proberen te leggen. De laatste keer dat ik er was, speelde bijvoorbeeld een plaatselijke fanfare, en die was van hoog niveau. Het is niet te massaal, er heerst een bepaald soort intimiteit. Dezer dagen ben je erg veel op pad. Ligt het schrijven dan stil of doe je dat tussen de bedrijven door? De maand maart is wel erg druk. Ik werk projectmatig en in periodes. Poëzie schrijf ik soms tussendoor maar als er een bundel aankomt, dan richt ik me daar helemaal op. Vorige zomer werkte ik aan een boek voor volwassenen. Ik zocht eigenlijk naar meer combinatie tussen tekst en beeld. Zo kreeg ik het idee voor een non-fictieboek. En dan ga je weer mijmeren. Momenteel ben ik bezig met een opdracht voor een festival in Brussel rond Billie Holiday. En daarna volgt weer iets van de lange adem. Schrijf je gemakkelijk in opdracht? Je schreef het Stadsgedicht voor de gemeente Genk.,,Voor dat gedicht ben ik naar Genk gegaan, heb de cités bezocht, ben in de bieb gaan kijken. Zelf heb ik in Kerkrade en Maastricht gewoond dus ik ben wel bekend met de mijngeschiedenis en hoe niet alleen Genk na de sluitingen een nieuwe toekomst moest vinden. Je grossiert in griffels, prijzen en nominaties. Hoeveel succes kan een mens hebben? Het is altijd mooi. Het is een erkenning van kwaliteit. Toen Kees Fens je jaren geleden belde om je te vertellen dat je de Theo Thijssenprijs zou krijgen, zou je gereageerd hebben met een afgemeten o leuk. Fens overdreef. Al jaren lees ik in allerlei eindstudies dat ik iets gezegd zou hebben in de trant van: Als ik maar lol heb bij het schrijven; de kinderen kunnen me niks schelen. Zoiets blijft je achtervolgen. Maar het is fijn dat ik gewaardeerd word in mijn eeuwige drang om iets te maken. Nu was je genomineerd voor de zeer prestigieuze internationale Astrid Lindgren Award. Ik ben nuchter genoeg om me te Joke van Leeuwen tijdens een optreden in de Kruisherenkerk in foto: Johannes Timmermans realiseren dat er voor die prijs een stuk of honderd schrijvers wereldwijd genomineerd waren. Het is een opsteker alhoewel ik er niet op reken dat ik de prijs krijg. Wat me wel opvalt, is dat het de laatste jaren beter gaat met mijn boeken in Vlaanderen en Duitsland dan in Nederland waar de meisjesboeken de markt domineren. Wat bedoel je precies met meisjesboeken? Zowel veel pubermeisjes als veel volwassen vrouwen lezen chick lit, eigenlijk eigentijdse meisjesboeken. Nog maar pas een halve eeuw geleden zijn we juridisch en maatschappelijk volwassenen verklaard. Ik vind het vervreemdend dat dit soort boeken weer overheersend zijn geworden. Los daarvan beweerde recensent Pjotr van Lenteren eens in de Volkskrant dat boeken die de staatsprijs kregen niet door kinderen werden gelezen. Terwijl ik jaar in jaar uit kinderen die niet van lezen houden, heb geënthousiasmeerd, en ik regelmatig van ouders te horen kreeg dat kinderen door mijn boeken het plezier van het lezen te pak- ken kregen. Maar dat gaat meer over het veel te gauw elitair noemen van wat niet doorsnee is. Wacht even, je voelt je toch niet miskend?,,welnee, daar heb ik het niet over. Ik heb het over een andere tijdgeest en de gevolgen daarvan. Als je nu aan kinderen vraagt wat ze willen worden, gebeurt het nogal eens dat ze geen beroep noemen, maar zeggen: beroemd. Je kunt hen dat niet verwijten, het zijn de volwassenen die hen ermee overvoeren. Door al die soaps en door Idols zie je soms ook dat in de theaterwereld de hoofdrollen niet meer gaan naar de beste acteurs maar naar tv-bekendheden. Met als gevolg dat de bijrollen dan kwalitatief beter bezet zijn dan de hoofdrollen. Toneel wordt ook in veel theaters nog maar moeilijk verkocht. Momenteel speel ik, als herintreedster, in Vlaanderen EN/EN, een cabaretesk programma, samen met de Bosnisch- Limburgse gitarist-zanger Mario Paric. Het is nog afwachten of er in Nederland belangstelling voor zal zijn. Kun je als schrijfster de tijdgeest beïnvloeden? Je kunt er hooguit op je eigen manier een weerwoord aan geven. Ik heb nu bijvoorbeeld net een boek af over kijken. Beeld is allesbepalend geworden, dus heeft het zin daarover na te denken, ook als je een kind bent. Hoe merk je de verschillen tussen Nederland, België en Duitsland?,,Wat me bijvoorbeeld opvalt is dat er in Vlaanderen meer plaats is voor experimenteel illustreren en dat men daar trots op is. Een boek als Kweenie heeft in Nederland niet veel gedaan, al had het goede recensies, maar in Duitsland eindigde het in de eindejaarslijstjes. Hoe verklaar je dat?,,ik denk dat we een cultureel probleem hebben, dat in Nederland sterker speelt, omdat het vergeleken met de omringende landen trendgevoeliger te is. Het overheersende marktdenken heeft toch iets kapot gemaakt cultureel maandblad april 2007

6 galeriewolfs Hoogbrugstraat 69 Maastricht t m Peter Cox Juan Heurter Ben Leenen openingstijden donderdag en vrijdag uur zaterdag uur (en op afspraak) dichters Joke van Leeuwen Hans Dekkers Lucienne Stassaert (b) Erik Menkveld presentatie Lizet Duyvendak muzikale entr acte Tanja van der Kooij hobo Marieke Schoenmakers harp reserveren Theater Landgraaf t Theater Landgraaf, Kerkberg 4 / Aanvang uur / entree Ð7,50 6e avond van de vrijdag 13 april cultureel maandblad april 2007

7 HIER & DAAR Wie werkte bij Cuypers? De 19e eeuwse bouwmeester Pierre Cuypers overleed honderd jaar geleden. Dus wordt 2007 een Cuypersjaar: we mogen de biografie van Wies van Leeuwen tegemoet zien, en exposities bij het Nederlands Architectuurinstituut (NAi) in Maastricht en in het Stedelijke Museum in zijn geboorteplaats Roermond. De meeste activiteiten vinden in de tweede helft van het jaar plaats, hegeen het museum nog even de tijd geeft (verder) te zoeken naar familieleden van werknemers die vóór 1900 gewerkt hebben in de befaamde werkplaatsen van Cuypers in Roermond. Ook zoekt het museum naar gereedschap, tekenmateriaal, foto s, werkbriefjes, schetsontwerpen, studieboeken, modellen of andere voorwerpen die iets vertellen over het werken bij Cuypers. Bellen naar Het visioen, niet de methode Deze vijf woorden vormden de inhoud van een advertentie in Zuiderlucht van maart. Ze maakten deel uit van een project van de Venlose kunstenares Trudy van Soest, die enkele weken later tekst en uitleg verschafte. Met een gedicht en een sprookjesachtige tekst over een man die aan de oever van de Maas in slaap viel en een visioen kreeg. Hij droomde van muren, torens, witte vlaggen, van overvloed en veiligheid, werd wakker en noemde zijn visioen STAD (Samen Tegen Alles Daarbuiten). Hij overtuigde zijn omgeving en de stad werd gebouwd. Lang geleden dus. Het is al lang de (vrij)stad niet meer waar Trudy van Soest anno 2007 in woont, die anonieme verzameling gebouwen en mensen met de suggestie van veiligheid en geborgenheid. Het is alweer heel lang geleden dat die eerste stad er was, met muren, torens en witte vlaggen. Ik zie vanuit mijn huis de lucht niet meer, de zon alleen maar even, door dat ene raam, zo en zo laat. Ik zie vanuit mijn huis de grond niet meer; ik kan nog wel even naar buiten... Op het dak van een ander huis... Ik weet niet wie daar woont. Peter Greenaway als VJ Vorig jaar zou hij naar Cultura Nova komen, het grote zomertheaterfestival in Heerlen, maar het ging niet door. Vrijdag 6 april komt de vermaarde Britse cineast alsnog, en wel als VJ. Samen met DJ Radar zal hij de multimediale show The Tulse Luper VJ Performance verzorgen. Het is de allereerste voorstelling in de Limburgzaal van de verbouwde Stadsschouwburg, die na de heropening als Theater Heerlen door het leven gaat. Onlangs oogstte Greenaway veel succes met zijn programma tijdens het Londense festival Optronica. Peter Greenaway is bekend van vaak controversiële films als The Pillow Book, The Cook The Thief His Wife And Her Lover, Prospero s books and The Tulse Luper Suitcases. In Heerlen staat hij op het podium als VJ. Een enorm touch screen plasmascherm maakt het hem mogelijk om op de muziek van DJ Radar filmbeelden in voortdurend wisselende samenstelling op zes videoschermen tegelijk te laten zien. Greenaway (1942) is behalve als filmmaker ook curator, kunstenaar, schilder, schrijver, theatermaker, componist, documentairemaker en filmcriticus. Peter Greenaway in actie als VJ. foto Parkstad Limburg Theaters Jeu van Sint Fiet Sommigen vinden het net een circus Jeu van Sint Fiet in zijn huisartspraktijk: Je koopt geen kunst om in de garage op te slaan. foto: Moniek Wegdam door Wido Smeets d e v e r z a m e l a a r De liefde voor de kunst heb ik van huis uit meegekregen. Mijn vader verzamelde antiek, maar ook kunst. Hij had schilderijen van Hofhuizen, Jonas en Charles Eyck. Als slager richtte hij op Witte Donderdag, de dag van de slachters, zijn etalage in met stukken uit zijn verzameling. Toen ik geneeskunde studeerde in Nijmegen had ik een Rietveldstoel op mijn kamer staan. Weliswaar een kopie, van Cassina, maar toch. Als er gefeest werd, zei ik tegen mijn medestudenten: doe wat je wil, maar van die stoel blijven jullie af. Mijn vriendin Netty, mijn huidige vrouw, was ook in kunst geïnteresseerd, zo stimuleerden we elkaar. Later, toen ik huisarts was, kon ik daadwerkelijk dingen gaan kopen. De laatste jaren geniet ik ook van de contacten met kunstenaars van wie ik werk heb. Joep van Lieshout, Rieneke Dijkstra, Ted Noten, Marc Mulders. We verzamelen alleen hedendaagse kunst. De energie en de dynamiek die daarvan afspat. Dat oudere werk, och, ik merkte het weer toen ik op de Tefaf was, het raakt me niet. Achttien jaar lang had ik een maatschap met een collegahuisarts. In 2004 hebben we de praktijk opgesplitst, we waren op elkaar uitgekeken. Men vindt het tegenwoordig vanzelfsprekend dat je samenwerkt, terwijl het zoveel beter is je eigen identiteit te benadrukken. Ik heb Joep van Lieshout gevraagd mijn praktijk, die ik Mediville heb genoemd, in te richten. De anonimiteit van de wachtkamer contrasteert met de intimiteit van de spreekkamer. Vanwege haar spilfunctie heeft hij de assistente een centrale positie gegeven; haar werkruimte noemen we de cockpit. De portretten in de wachtkamer, van Jody Foster en Michael Stipe, zijn gemaakt door Anton Corbijn. De wanden in de behandelkamer zijn bekleed door Fransje Killaars. Dat de vloer en het meubilair in de spreekkamer oranje zijn, komt niet doordat ik zo n fan ben van het Nederlands elftal, zoals patiënten in het begin wel eens dachten. Oranje is in de filosofie de kleur van de rust. In een spreekkamer is het belangrijk dat patiënten tot rust komen, in balans raken. Vandaar dat er de befaamde foto van Job Koelewijn hangt, A Balancing Act, waarbij de kunstenaar op een trottoir in New York staat te balanceren met een toren van gestapelde plankjes en glazen, tegen een achtergrond van wolkenkrabbers. De energie en de levensvreugde die de kunst mij schenkt, wil ik graag overbrengen op mijn patiënten. Sommige mensen vinden dat ik er een circus van maak, maar ik weet dat het werkt. Tegelijkertijd realiseer ik me de kwetsbaarheid van dat streven: mensen die zich ziek voelen, hebben geen boodschap aan al die kunst. Toch maakt de kunst mijn praktijk laagdrempelig. Ik wil laten zien hoe kwetsbaar kunstenaars zijn, hoe consciëntieus ze met het materiaal en hun gedachten omgaan. Het is een vorm van levenskunst die ik patiënten graag wil bijbrengen. Je kunt de pijn er niet mee wegnemen, maar kunst kan je de energie geven om pijn te accepteren. Het is meer dan troost, het is ook kracht. Inmiddels hebben we zoveel verzameld dat we voor de keuze staan: reorganiseren of de lat hoger leggen. Je koopt geen kunst om in de garage op te slaan. Mooie dingen vragen en verdienen respect. Ze moeten getoond worden, als je ze moet opslaan, levert dat een gevoel van schaamte op. Voor mij is het ook niet langer een verzameling, maar een concept waar ik mee bezig ben. Een concept waar mijn praktijk deel van uitmaakt. Kunst is een instrument om dingen te realiseren die anders buiten mijn bereik zouden zijn gebleven. 7 cultureel maandblad april 2007

8 Daar woonden de anderen door Jurriaan Benschop EOp een maandagavond in het najaar reed ik vanuit Heerlen over de snelweg richting Beek om van daaruit naar Berlijn te vertrekken. Het waren de dagen dat een makkelijk genaamd vliegtuig de Euregio nog met een van Europa s metropolen verbond. Twee keer per dag van Maastricht-Aachen, zoals het vliegveld schizofreen maar internationaal wordt genoemd, naar Berlin-Schönefeld. Ondanks het lokkende vooruitzicht van een nieuwe standplaats stemde de rit naar Beek ook weemoedig. Het was een afscheidsrit, het land uit. Ik had een half jaar gewerkt in museum De Stadsgalerij in Heerlen. Een periode waarin ik als Hollander, zo bleek, Limburg beter had leren kennen en contact had gelegd met kunstenaars in de regio, met stad en landschap. De plattegrond van het zuiden had kleur en reliëf gekregen. Waar vroeger het land ophield op de kaart, wandelde ik nu op een zondagmiddag nietsvermoedend België in. De bomen keken er niet van op, alleen de ijscovrouw sprak een andere taal. Achter een rij flats in de stad bleken ateliers te liggen waar kunstenaars aan een door toeval gestuurd schilderij of een verminkte collage werkten. En op een terras aan de Maas werd gepraat over de kansen voor jonge kunstenaars. Werd het niet tijd om te vertrekken, als je verder wilde? Of moest je juist hier iets uit de grond trekken, meestuwen in de regio? Dit weerspannige zuiden van Limburg, waar het zo goed toeven was geweest, werd nu een verzameling lichte vlekken en punten in een verdonkerend landschap. Het vliegtuig steeg op, trok zich van weemoed of Vorig jaar werkte Jurriaan Benschop nog als gastcurator in de Stadsgalerij in Heerlen. Inmiddels woont hij in Berlijn, waar hij schrijft aan een nieuw boek. Voor Zuiderlucht zette hij zijn ervaringen op een rijtje. Europa is hier oud en getekend, maar niet vermoeid. andere zwaartekracht niets aan en stak de neus naar het oosten. Weg zuiderlucht. Na een uurtje was ik in Berlijn. Een nieuwe stad, een nieuw begin. Er zijn weinig steden met een zo verdeeld verleden als Berlijn. Met zo n geschiedenis zou je denken dat Berlijn een treurige stad is, een lelijk oorlogskind. Deels is dat ook zo. Wie snel een stad moet herbouwen kan niet alles mooi en elegant maken. En een wandeling door de binnenstad levert meestal ook nog wel een gevel op waar kogelgaten in zitten. Toch is Berlijn ook een opgewekte en een gemoedelijke stad, wat je misschien niet direct verwacht van een metropool. Kunstenaars uit alle hoeken van het continent zijn sinds de ommekeer hier naartoe gekomen. Zo is Berlijn met recht een Europese hoofdstad te noemen. Portugal, Spanje, België, Holland, Limburg, noem het maar op en je vindt het. En ieder brengt zijn vaderland mee, zijn culturele achtergrond en eigenaardigheden. De Portugese die klaagt dat het voedsel hier niet vers is, de Spanjaarden die ruzie maken over hun galerie. Tegelijk deelt ieder deze stad met elkaar en geeft elkaar de ruimte. Er is s avonds geen eigen land waarnaar je terugkeert. Europa is hier oud en getekend, maar niet vermoeid. In tegen- Voormalig Oost-Berlijn, bij de Bornholmerstrasse. foto: Jurriaan Benschop 8 cultureel maandblad april 2007

9 deel, de stad is in verandering en volop in beweging. Ondernemend ook. Hoeveel kunstenaars beginnen hier niet hun eigen Produzentengalerie als ze niet door een bestaande galerie worden opgepikt. Vaak zijn het mensen die elkaar van de academie kennen, of uit een atelierpand. Ze besluiten om de handen ineen te slaan, een ruimte te huren en zelf hun werk te verkopen, of iemand daarvoor aan te stellen. Anderen bouwen een kamer van hun woning om tot Projektraum waar in het weekend publiek langs kan komen en dat gebeurt dan ook. Hier wacht je niet tot de Dan kun je beter een boek lezen, of naar de film gaan, waarin de werkelijkheid is verdicht. Het doet ook denken aan die andere filmklassieker, Der Himmel über Berlin, uit de jaren tachtig. Daar zijn het geen informanten, maar engelen die het leven van anderen bekijken en in kaart brengen. Zij kunnen gedachten lezen, gevoelens peilen, meekijken over de schouder van de mensen die in Berlijn leven. Ze kunnen zelfs over muren vliegen, wat een vrijheid, maar het zijn dan ook engelen, gezanten van het goede, en die mogen dat. Ze kijken belangeloos naar het leven van anderen. De plattegrond van Berlijn begint langzaam kleur te krijgen. Ik woon hier tussen mensen die op zeker moment collectief in een andere werkelijkheid zijn wakker geworden. Alleen dat stemt al nederig, zoveel dubbele geschiedenis om je heen. Het spreekt ook tot de verbeelding, maakt nieuwsgierig naar de verhalen van anderen die een film zouden kunnen zijn. In een parkje spreek ik een man die Berlijn nog nooit is uitgeweest. Hij kent de stad als zijn broekzak, woonde zowel in het oosten als het westen. Je had een tweede hart, zegt hij, wijzend naar zijn borst en doelend op de periode dat Berlijn verdeeld was en hij achter de Muur woonde. Een extra zintuig. Altijd peilend in welke realiteit je verkeerde. galeriedestijl.be AGENDA BELGIË ) graphic design Limburgse kunst uit de 20e eeuw Maastricht, Witmakersstraat 1 T Jurriaan Benschop stelde in 2004 de bundel Atelier Berlijn samen, met teksten van onder meer Adriaan van Dis en F. Springer. Vorig jaar verscheen van zijn hand de essaybundel De berg van Cézanne. wo. t/m vr u. stu u. zaterdag dio -k e d lan rn telefoon gaat, maar pakt zelf de hoorn op. Die mentaliteit maakt de stad levendig en monter. Het ruime aanbod zorgt er bovendien voor dat de aandacht verdeeld is. Niet iedereen kijkt steeds naar hetzelfde. Ik woon nu in een wijk die vroeger achter de Muur lag, waar zich een leven afspeelde dat voor ons in het westen geheim was. Daar in de DDR, daar woonden de anderen, de communisten, daar was kunst een voertuig voor propaganda, en niet vrij, zoals bij ons. Zo herinner ik me Berlijn van een schoolreisje vanuit Nederland. Een stop op de Potsdamer Platz die toen nog een vlakte was. Daar kon je, tien of vijftien treden op, een houten plateau bestijgen en dan over de muur kijken naar het oosten, zwaaien naar de anderen, die niet zo n kijkpost hadden. Het is merkwaardig hoe de Muur nog bestaat nu hij er niet meer is. Bezoekers van de stad zoeken hem nog dagelijks, waar liep hij precies? Zijn we nu in oost of west? Bijna teleurgesteld als hij niet meer te vinden is. Alleen een dubbele rij stenen op de grond of bordjes met de aanduiding Mauerweg markeren nog waar de grens liep, het is nu een voetpad aan het worden. Goddank is het ding zelf verdwenen, afgebikt en opgeruimd. Bij genoeg mensen loopt hij toch nog door het hoofd, door hun geschiedenis, door hun familie. Een film die daar iets van doet oplichten is Das Leben der Anderen. Ik zag de film een jaar geleden, ook in Berlijn. Toen ik de bioscoop uitkwam, was er iets veranderd in de stad. Het was alsof er een sluier was weggenomen, alsof ik nu iets wist over de mensen op straat. De film greep om zich heen, ook de weken erna, nog steeds eigenlijk. In de Stadtbahn bijvoorbeeld, waar het zo muisstil kan zijn dat het gaat opvallen. Tijdens de spits, als het treinstel helemaal vol is, dan gaat het klinken, dat zwijgen. Wat denken al die mensen, vraag ik me af. Wat zit er in die geheime kamers achter die geplooide gezichten? Wie bekeek wie destijds en hoe gaan ze daar vandaag mee om? Maar misschien zie ik spoken, want het is ook gewoon algemeen Duits gebruik om je een beetje koest te houden in het openbaar. De film werkt ook als een spiegel. Ik zie terug in wat voor clichébeelden ik heb gedacht over de DDR en de mensen die daar woonden. De anderen, die altijd in een paar zinnen samengevat lijken te kunnen worden, vooral als ze ver weg zijn, over de grens. Duitsers, communisten, Stasi s. Limburgers, Belgen, Hollanders. In dit geval was er een kunstwerk voor nodig, een film, om uit zo n clichébeeld te stappen. Dankzij fictie kon ik iets van de werkelijkheid zien zoals die zich destijds achter de Muur had afgespeeld. Kijken naar het leven van anderen. Sinds ik in Berlijn ben, doe ik weinig anders. Wat een merkwaardig bestaan moet het geweest zijn, als je dat in opdracht van de staat deed om te zien of die anderen zich wel gedroegen. Fascinerend ook, om zo dicht bij andere levens te zijn. Op zolder met een koptelefoon, luisterend naar wat er twee verdiepingen lager werd gezegd. Maar in de film werd er dan ook een interessant leven afgeluisterd, van mensen die iets wilden, die destijds het kunst- en theaterleven in OostBerlijn bezielden, het vrije woord zochten en daarmee een grens overschreden. In de meeste gevallen zal het behoorlijk saai zijn geweest, om op te tekenen wat mensen s avonds achter de gordijnen tegen elkaar zeiden. Kijken naar kunst. Distance to the sun minds are Bodosz like parachutes, ideeën concepten they journalistieke producties function best T when open cultureel maandblad april 2007

10 2007 t/m 29 april John Klijnen Limburg met vlag en wimpel t/m 31 oktober Zwerkballen, grobbebollen en toverkollen Heksen en tovenaars van toen en nu t/m 20 mei Cultuurlab 3 Collectie Schiffmacher Tatoeage: taal, teken & trend 4 mei t/m 12 augustus Patricia Steur Dutch beauty 4 mei t/m 12 augustus Brendan van den Beuken Why Music? 8 juni t/m 14 oktober Breekbaar Verleden Het mooiste Romeinse glas Limburgs Museum Keulsepoort 5, 5911 bx Venlo Platform Limburg Beeldende Kunsten wenst, in samenspraak met haar huidige zeven structurele partners Z33, CIAP, FLACC, NICC, PHL, Artisit en KHLim, een voedingsbodem te creëren waarbinnen de beeldende Kunsten in Limburg kunnen floreren. PLBK heeft een heel eigen dynamiek. De platformfunctie is uitgesproken ondersteunend, medieert tussen verschillende actoren organisaties, kunstenaars en publiek. PLBK voert ondermeer een uitgebreide en gediversifieerde communicatiestrategie, werkt faciliterend (door zowel reële als virtuele ruimtes beschikbaar te stellen), gaat coproducties aan, ontwikkelt en ondersteunt kunstenaars en hun werken én stimuleert bovenal de dialoog rond beeldende kunsten. Meer weten? Zuivelmarkt 33, 3500 Hasselt 0032 (0) (0) beeldende_kunsten@platformlimburg.be 38-Adv glasp-122x178,5fc :37 Pagina 1 ADVPRINSENHOEK:ADVPRINSENHOEK :28 Pagina 1 GLASPALEIS venster op cultuur performances>onderwijs> exposities>bijeenkomste n>uitleen>muziek>archit ectuur>literatuur>dans> kunst>film>lunch>diner> JUBILEUMEXPOSITIE GALERIE PRINSENHOEK 5 JAAR VAN 15 APRIL T/M 13 MEI MET WERK VAN: FABIENNE CLAESEN LO VAN DER LINDEN FRANÇOISE DEPREZ ENA LINDENBAUER CHRISTA DOHMEN SABINE LINTZEN TON FREENS JORGEN POL- MAN IZY MANNY ALEXANDER VOGELS SJER JACOBS JENNY ROOST RUDY LANJOUW OENE ZWIETINK galerie prinsenhoek Voor programmering zie onze maandbrochure, o.a. verkrijgbaar bij het Glaspaleis Bongerd JM Heerlen Postbus AA Heerlen ma-za 9-23 u I zo u RINGWEG LM LIMBRICHT-SITTARD T OPENINGSTIJDEN DO. VAN UUR ZO. VAN UUR EN OP AFSPRAAK 10 cultureel maandblad april 2007

11 Pas na jaren ga je elkaar aanvoelen j o n g e m a k e r s Het talentvolle Galitzin Quartet uit Londen miste vorig jaar op een haar de finale van het kamermuziekcompetitie Charles Hennen Concours in Heerlen. Deze maand komen ze terug. Een vraaggesprek met de Portugese voorman Pedro Mereiles. Promotie en marketing zijn net zo belangrijk geworden als kwaliteit en ervaring van de muzikanten. door Emile Hollman Wie was Charles Hennen??! Kende je het Charles Hennen Concours voor je in 2006 werd uitgenodigd? Het kwartet van een vriend nam eerder deel en raadde ons aan zijn voorbeeld te volgen. Het zou anders zijn dan andere competities. Dat klopte; de accommodatie bijvoorbeeld is geweldig. Wij kregen bijna een vakantiegevoel en dat scheelde in de stress. Verder is er een masterclass op de dag van de finale voor de niet-finalisten en spelen de meeste kwartetten buiten het concours nog ergens in of rond Heerlen. Daar kun je alleen maar beter van worden. Wat heb je in Heerlen ervaren? Veel. Van een aangename tijd Pedro Mereiles: Iedereen heeft recht op zijn mening, en die mag afwijken van die van de jury. foto: Galitzin Quartet. in de kroeg terwijl de zon aangenaam scheen tot een poging tot wraak op de winnaars van het concours op het dartboard, enkele uren na de finale. Onze beste momenten beleefden we toen we verdwaalden op weg naar de finale. De chauffeur bracht ons naar het verkeerde kasteel. Op hoeveel plaatsen ter wereld kun je naar het verkeerde kasteel gebracht worden? Verkeerde straat, verkeerde kerk, allemaal tot daar aan toe, maar het verkeerde kasteel?! Het Galitzin Quartet is geformeerd uit prijswinnende musici, is dat een garantie voor succes? Absoluut niet. Die prijzen laten zien dat we waardige performers en musici zijn. Maar kamermuziek is een pad vol obstakels. Het is wel van belang om vast te stellen dat elke muzikant kamermuziek moet ervaren om een goede musicus te worden. Muziek is zelden een individuele aangelegenheid. Om een strijkkwartet te op niveau te brengen, moet je helemaal opgaan in het repertoire en de behoeften van het kwartet onderkennen. Een kwartet is meer dan de optelsom van vier leden. Het heeft een eigen dynamiek en kan onvoorspelbaar zijn. Pas na jaren ga je elkaar aanvoelen en alleen dan kun je écht met zijn vieren samen spelen. Maar zelfs dan is succes niet gegarandeerd want in de 21e eeuw zijn promotie en marketing net zo belangrijk geworden als kwaliteit en ervaring. En de concurrentie is groot. Er zijn geweldige musici en ensembles en iedereen wil een deel van de koek. Wat vind je van dat circus van concoursen, prijzen en awards? Het lijkt wel spelen in de premier league van de klassieke muziek? Zeker weten. Ik zou er een boek over kunnen schrijven. Maar laat ik me ertoe beperken te zeggen dat deze competities voor het publiek inzichtelijk maken wie wie is. Voor jonge musici bieden zulke podia een kans om in de muziekscène te rollen. Sommige competities zijn eerlijk, andere zijn dat niet, maar meestal komt muziek als winnaar uit de bus. Wat maakt het Galitzin Quartet zo bijzonder? Om te beginnen spélen we niet alleen samen maar zijn we ook goede vrienden. Ieder kwartet koestert het imago van een vriendenclub maar vaak is dat een leugen, een professionele noodzakelijkheid. In een kwartet spelen is zoiets als getrouwd zijn met drie andere mensen en het huwelijk is een openbare aangelegenheid. Waarom is het kwartet vernoemd naar prins Nicolas Galitzin? Hij was de opdrachtgever van drie van de vijf meest bijzondere strijkkwartetten die ooit zijn geschreven: Beethovens latere opus 127, opus 132 en opus 130. Hij speelde zelf ook viool. De kwartetten werden ook aan hem opgedragen. Jullie behaalden de derde prijs vorig jaar. Teleurgesteld? No way. We waren verbaasd dat we zo ver kwamen, omdat we geen idee hadden wie we waren en waar we stonden. De belangrijkste reden om deel te nemen was het vooruitzicht op een masterclass met professor Thomas Brandis. Die was dus voorbehouden aan kwartetten die de finale niet haalden. Wat dat betreft zou het zelfs jammer zijn geweest als we de finale hadden gehaald. In de popmuziek is Britpop leading op dit moment. Is dat ook zo in klassieke muziek? Ja, ik denk dat Engeland aan het muziekfront staat. Vergelijkenderwijs zijn Amerikanen erg klinisch, de Zuid-Europeanen licht chaotisch, maar ongelofelijk gepassioneerd en extravert, de Russen worstelen om hun tradities te behouden. Maar al met al loopt Europa voorop als het gaat om de traditie van musiceren. Internationale samenwerking kan die alleen maar verrijken. In hoeveel kwartetten en ensembles schabbel je? Ha ha. Eén kwartet is genoeg. Een dag heeft 24 uur. Tussen oefenen, repeteren, zoeken naar muziek en organiseren van concerten door gaan er zes tot tien uur per dag op aan het kwartet. En een week telt bij ons zeven dagen. Daarnaast speel ik voornamelijk solo. Ik ben wel een liefhebber van concerto s en heb op uitnodiging gespeeld bij het Kreutzer- en het Alberni kwartet. Wat kunnen we van jullie verwachten? Dat we vol vreugde een prachtig programma brengen en ons uiterste best zullen doen. Competities zijn altijd onvoorstelbaar. Er speelt een Londens orkest waarin ik ooit viool speelde dat erg goed is, en zo zullen er meer zijn. Dit soort evenementen zijn de beste podia voor nieuwe generaties artiesten die hun gevoelens willen communiceren door middel van muziek. En vergeet niet dat iedereen recht heeft op zijn mening en dat die mag afwijken van die van de jury. Het Charles Hennen Concours dankt zijn naam aan de oprichter van de Heerlense Muziekschool. De competitie voor jonge strijkers is op 20, 21 en 22 april in de muziekscholen van Heerlen en Hoensbroek. Zie ook cultureel maandblad april 2007

12 Vorm verbergt functie Met La Forma en Piazza Céramique leveren de Maastrichtse architecten Harry Gulikers en Jo Janssen twee van de drie sluitstukken van Céramique af. Nog maar tien jaar geleden morde de stad omdat plaatselijke coryfeeën er niet aan de bak zouden komen. door Wido Smeets Een tijdje geleden bezocht Jo Janssen de Braziliaanse hoofdstad Brasilia, de stad van Oscar Niemeyer. Wereldberoemde architectuur, maar voor Janssen een afknapper. Veel meer genoot hij van de gebouwen van Paulo Mendes de Rocha. Hij fotografeerde zich suf, en probeerde de beelden tijdens een lezing als illustratie te gebruiken van zijn stelling dat het werk van Mendes, de Pritzker Prize-winnaar van 2006, interessanter is dan dat van Niemeyer. Het pakte averechts uit. De spierballenarchitectuur van Niemeyer bracht zijn gehoor in verrukking, terwijl de sfeervolle subtiliteit in de gebouwen van Mendez niet bleek te werken. Dat heb je vaker, haalt Janssen de schouders op. Niet alle architectuur leent zich voor fotografie. Harry Gulikers bij de royale entree van la Forma. Misschien bedoelt hij wel dat architectuur niet over het ontwerpen van gebouwen gaat, maar over het vormgeven van ruimte, over het creëren van sfeer. En sfeer laat zich nu eenmaal moeilijk fotograferen. Wat de anekdote ook duidelijk maakt, is dat je voor spektakelarchitectuur niet bij Jo Janssen moet zijn. Zijn gebouwen zijn introvert, op het saaie af. Geen blikvangers, geen tierelantijnen. Veel aandacht voor symmetrie, minimalisme en esthetiek. Janssen: Bij ons begint het spektakel pas als je binnen bent. Is een gebouw de weerspiegeling van het karakter van een architect? Moet je een ontwerp schil voor schil afpellen om tot de kern te komen? Janssen, glimlachend: Misschien klopt dat wel. In de gebouwen die wij maken gaat het vaak over de overgang tussen openbaar en privé. Ik hou wel van die duidelijkheid. Als je door die laag heen dringt, begin je te ontdekken dat een gebouw veel interessanter is wanneer de binnenkant anders blijkt dan wat je aan de buitenkant had verwacht. In het zes verdiepingen hoge Piazza Céramique gebeurt dat vooral wanneer je de trap neemt de ingang van de lift heeft Janssen min of meer verborgen. Hij wil dat de gebruikers de trap nemen die als een promenade architecturale in het atrium van het gebouw zweeft. Nog geen honderd meter verderop, aan de andere kant van de Avenue Céramique, wordt de binnentuin ingericht van het appartementencomplex La Forma, de jongste schepping van Gulikers Architecten. Midden in de tuin komt een bosje met van onder aangelichte vliegdennen, vertelt Harry Gulikers. Als verlengstuk van de gezichtbepalende kolommen in de royale entree van het complex. Net als Janssen bouwt Gulikers over het hele land, maar een gebouw op Céramique, de wijk die Maastricht tot architectuurstad maakte, is en blijft speciaal. In de jaren negentig haalde Céramique-supervisor Jo Coenen grootheden als Botta, Siza, Rossi en Snozzi naar Maastricht. Janssen ziet het als een erkenning dat hij nu ook in dat rijtje staat. De kritiek van tien jaar geleden, dat de plaatselijke architecten op Céramique het nakijken hadden, schuift hij terzijde. Ik moet er niet aan denken dat de grote bureaus van die tijd hier aan het werk zouden zijn gezet. Qua architectuur was dat een ramp geweest. Gulikers houdt zich op de vlakte. Hij had in een vroeg stadium de opdracht op zak voor een groot blok op een prominente plek, halverwege de Avenue Céramique. Dat Het spektakel begint pas als je binnen bent. het meer dan tien jaar duurde eer hij kon beginnen, och, in de bouw ben je pas zeker van je zaak als de bewoners hun meubeltjes naar binnen dragen. Door de vertraging, vindt hij, is zijn ontwerp er trouwens alleen maar beter op geworden. Waar Jo Janssen vasthoudt aan een stringente symmetrie, laat Gulikers de verdiepinghoge vensters in het zes lagen tellende gebouw naar hartenlust verspringen. Met hetzelfde effect als bij Janssen: aan de buitenkant is niet te zien hoe groot de appartementen zijn. Vorm verbergt functie, ironiseert Janssen het motto van de 20e eeuwse modernisten. Met Piazza Céramique heeft hij niet een doorsnee monofunctioneel gebouw willen ontwerpen, maar een ensemble dat zowel appartementen, kantoren, een museum of een theater kan herbergen. Zonder dat je de gevel hoeft aan te passen cultureel maandblad april 2007

13 r e a c t i e s v a n l e z e r s Complimenten! Ziet er fantastisch uit. Veel succes. Jan Brouwers, Venlo. Goede opzet, serieuze inhoud. Heel professioneel. Bravo! Ook voor de vormgeving! Piet Ger- Een lang verwachte wens voor ards, Amsterdam de Limburgse en Euregionale kunst en cultuur is verwezenlijkt. Mag Zuiderlucht bijdragen aan informatie, debat en verrijking. Je hebt t geflikt: een eigen kwaliteitsblad. Met recht een mijlpaal. Jasper Groen, Amsterdam. Bert Bremen, Heerlen. Hartelijk gefeliciteerd met de Het is een bijzonder cultureel maandblad omdat het zich meteen al niet beperkt tot Limburg eerste frissen geluiden uit het zuiden. Marcel van der Heyden, Heerlen. en ook internationaal verschijnt. Sante Brun, Landgraaf Een echte verrijking voor de bladenmarkt. Roermond, Jeannine Vormgeving is in deze bepalend voor de sfeer van een blad, dat is helemaal gelukt. Tot en met de geur van het krantenpapier. De artikelen zijn van hoge kwaliteit, de onderwerpen divers en inte- Hövelings. Het ziet er aantrekkelijk uit en je hebt kundige mensen aan je weten te binden. Ad van Iterson, Maastricht. De krant is prachtig geworden en de artikelen spreken me erg aan. Ook in de redactionele formule kan ik me goed vinden. Nicole Pol, Roermond. Architect Jo Janssen in het atrium van Piazza Céramique. Gulikers heeft zich met La Forma geconcentreerd op de openheid en toegankelijkheid van het gebouw. Dat lijken clichés, maar niet voor wie de gesloten blokken links en rechts van La Forma in ogenschouw neemt. Als reactie op de steriele gevel van het aanpalende gebouw Patio Sevilla van Cruz & Ortiz, opgebouwd uit horizontale lagen oranjerood keramiek en gepatineerd zink, heeft La Forma een beweeglijke huid van verspringende ruwe baksteen. Zoals je in Italië wel ziet bij gebouwen waar de baksteen te voorschijn komt achter de afgebladderde laag stucwerk, zegt Roel Hochstenbach, die het ontwerp van Gulikers Architecten onder zijn hoede had. Meest opvallende aan La Forma zijn de horizontale waterlijsten aan de gevel. Het lijkt natuur- steen, maar is in werkelijkheid gestort beton met een grillige granietstructuur en het kleurpigment van hardsteen. Net als de verdiepinghoge kozijnen verwijzen de waterlijsten naar de traditionele Maaslandse architectuur in de oude binnenstad van Maastricht. Gevoegd bij de Italiaanse uitstraling biedt La Forma hiermee een synthese van regionale en mediterrane architectuur. La Forma is vrijwel uitverkocht, van de relatief moeilijk verhuurbare woonwerkwoningen in Piazza Céramique is inmiddels tweederde in gebruik. Voor een zich deels onder het maaiveld bevindende loftachtige atelierruimte heeft zich een opvallende kandidaat gemeld: architectenbureau Coenen & Co. Jo Janssen ziet het als een bevestiging dat hij een goed gebouw heeft afgeleverd. ressant. ( ) Een verademing bij alles wat op dat gebied verschijnt. Frans Budé, Maastricht. Goed initiatief, dat Zuiderlucht! Maurice Copier en Frans Bronzwaer, Brunssum Mooi initiatief, serieuze journalistiek. Dat kunnen we best gebruiken in Limburg. Jos Cortenraad, Meerssen Eindelijk, hier kunnen we om juichen. Heel brede scope en verdiepend. Fons Haagmans, Paul Cox, Q4, het kan niet op. Emma Crebolder, Maastricht. Complimenten. Sterke hoofdredactionele (en beloftevolle) opening, mooi rond verhaal met Fons Haagmans, ook voor een breder publiek prikkelend stuk van Cyrille Offermans. Ook grafisch concept staat als een huis. Govert Derix, Maastricht. Een prachtig nieuw blad. Maud Douwes, Heerlen. Complimenten. Een juiste mix van onderwerpen. Prettige en zorgvuldige schrijfstijl, schitterende foto s en advertenties die niet storend en schreeuwend aanwezig zijn. Pieter Duijf, Venlo. Zuiderlucht van A tot Z gelezen. Je kunt met al je medewerkers met recht trots zijn op het resultaat. Heel goed dat het zo divers is, volgens mij bereik je zo een groot publiek. Van TEFAF tot de straat. Fris is de zelfreflectie van de lui in Venlo. Laat de wind voortaan maar uit het zuiden komen. Guido Geelen, Tilburg Zuiderlucht is noodzakelijk om het cultureel klimaat in Limburg op niveau te houden/krijgen. Is misschien wat aan de dikke kant, zeker gezien de opmaak, die te veel ruimte open laat. Alsof een witbord met pastelviltstift beschreven staat ergens in een vormingscentrum. Foto s zijn vaak saai en braaf, net als de inhoud. Volgens mij ligt t aan het feit dat jullie geen recensieachtige stukken hebben. Ik verheug me desondanks op het volgende nummer. Ben van Melick, Hoensbroek De brede opzet, de hoge kwaliteit van de bijdragen, de prachtige vormgeving én het ontbreken van kneuterigheid, vluchtigheid, leukigheid en misplaatst chauvinisme maken het lezen tot een genot. Wim Moorman, Horst. Eindelijk een gevarieerd, cultureel sterk maandblad. We verheugen ons op de volgende druk. Elly van Laar, Peter Cox, Maastricht. Mooie lay out en pakkende onderscheidende intro. Paul Moris, Wessem. Proficiat met je eerste nummer. Ook op het web ziet het er zeer goed uit. Geert Mullens, Heusden-Zolder. Complimenten. Mooi portret van Fons Haagmans. Een inleiding die me uit het hart gegrepen is. Wim Ortjens, Maastricht. Zie er geweldig uit, dat eerste nummer van Zuiderlucht, zowel inhoudelijk als vormtechnisch. Ton Pagen, Heerlen. Complimenten voor dit initiatief! Pauline van der Pol, Maastricht. Dat de Zuiderlucht nog lang helder blauw mag blijven. Guido Provaas, Maastricht. Het leest lekker, eigenzinnig, informatief en fris. Een goeie verzamelplaats voor nieuwe luchtjes. Veel succes! Ardi Poels, Maastricht. Een cultureel blad in Limburg uitgeven, daar heb ik een complimentje voor over. Luc de Rooy, Amsterdam. Zuiderlucht zet mensen aan tot nieuwsgierigheid en verheldering; tevens ook een aantrekkelijke layout. Martine Strous, Maastricht Eindelijk een serieus cultuurblad voor het zuiden! En dan ook nog eens openen met een stuk over Q4 en over mijn grote Belgische held Luc de Vos!. Marcel Tabbers, Venlo. Indrukwekkend stukje werk een aanwinst voor de hele provincie, Zuiderlucht. Jean-Paul Toonen, Maastricht. Ik heb ergens een mooie, blonde, bijna lente-achtige cultkrant gevonden. Ik mis een beetje de hoekigheid, maar de makers verdienen alle lof. Henk Verbeek, Sint Odiliënberg. Complimenten. Ik kijk uit naar het volgende nummer. Tieneke Verstegen, Venlo. Keep up the good work. David de Visser, Amsterdam cultureel maandblad april 2007

14 Heerlen voelt iets van door Emile Hollman en Wido Smeets Veel mensen schrikken van Heerlen, zegt Joep Moonen van de Amsterdamse projectontwikkelaar Snippe. Wij niet. Dat wil zeggen: niet meer. In de bouwwereld staat Heerlen te boek als een moeilijke stad. Niet zo vreemd dus dat Snippe de enige projectontwikkelaar van Nederland was die toehapte toen De 3 Musketiers, drie woontorens aan de rand van het stadscentrum, zich aandienden. Omdat we gespecialiseerd zijn in binnenstedelijke projecten, luidt de laconieke uitleg van Moonen. En zie. De kijkdag voor de eerste van de drie door Wiel Arets ontworpen glazen woontorens had 100 voorinschrijvingen opgeleverd. Uiteindelijk kwamen 450 kijkers. Van de 42 appartementen in de toren waren er twee weken na de kijkdag al twaalf vergeven. Bij het dubbele gaat het sein op groen. Moonen: Dan beginnen we op het eind van het jaar te bouwen. Op ranglijsten die steden rubriceren in termen van lelijkheid, onveiligheid en drugsoverlast scoorde Heerlen jarenlang topposities. De stad stond bekend als zouteloos, een culturele woestenij. Pogingen om de stad meer dynamiek te geven door het stadscentrum op te knappen, liepen uit op decepties. Ambities genoeg, maar ze werden nooit waargemaakt, brengt Jules Beckers de laatste twee decennia in beeld. Begin jaren negentig was er het centrumplan van Oscar Mathias Ungers, toch niet de eerste de beste, maar het belandde in de la. Beckers: Ungers legde de focus terecht op het centrum, want daar verdient een stad zijn geld. Maar PvdA-wethouder Zuidgeest verlegde de aandacht naar station en omgeving, broeinest van drugsoverlast en criminaliteit. Zuidgeest presenteerde een stationsplan van de hand van Jo Coenen; het belandde in dezelfde la als het denkwerk van Ungers. Inmiddels ligt daar ook het Eindelijk lijkt Heerlen zich te ontworstelen aan het imago van culturele woestenij. Glaspaleis, Stadsschouwburg en de Nieuwe Nor geven de stad nieuw zelfvertrouwen. Heerlernaren maken zelfs weer een lange neus naar die andere Zuid-Limburgse stad. In Maastricht wonen mensen die ooit iets deden, in Heerlen wonen mensen die iets aan het doen zijn. concept van Stadspark Oranje- Nassau, nog zo n ambitieus, in de kiem gesmoord plan. Er zijn ook initiatieven die de eindstreep wèl hebben gehaald. Zoals de renovatie van het Glaspaleis en de onlangs geopende poptempel de Nieuwe Nor. En het stationsgebied verandert in Maankwartier, naar een ontwerp van beeldend kunstenaar Michel Huisman. Een plan dat de stad heeft verdeeld in voor- en tegenstanders. Jules Beckers hoort bij de laatsten. Als architect heeft hij weinig fiducie in de stedenbouwkundige opzet van het ontwerp. Los daarvan is het geen goed idee, omdat Heerlen deze maatvoering niet aankan. Een kleurloze, wat verpauperde industriestad, was het beeld van Heerlen dat Joery Wilbers jarenlang met zich meedroeg. Of erger nog: een winkelstad. Alsjeblieft zeg, een stad moet niet praktisch zijn, een stad moet bruisen. Een stad moet ook niet te makkelijk zijn. Pas als je moeite moet doen, ga je opletten en zie je dingen die je anders niet zou zien. Nieuwe Nor-baas Wilbers werpt zich op als representant van de Heerlen Revival. In Heerlen gebeurt het, hiephoit hij. De term on-heerlens goed is hier al gevallen. De Nieuwe Nor wordt genoemd als een van die initiatieven die Heerlen uit het moeras van richtloosheid en apathie hebben getrokken. Voor een goed popconcert hoeven we niet meer naar Tilburg, Eindhoven of Keulen, zegt Wilbers. Beckers prijst vooral het stadsbestuur dat onder de nieuwe burgemeester Gresel - eindelijk - met één mond spreekt. Gresel en wethouders als Riet de Wit, Lex Smeets en Karel Scholtissen erkennen het belang van het centrum. En ze dragen het positivisme uit dat deze stad zo nodig heeft. Heerlen lijkt zijn zelfvertrouwen te hervinden met het gerestaureerde Glaspaleis, de vernieuwde schouwburg en poptempel Nieuwe Nor. Schouwburgdirecteur Bas Schoonderwoerd vult het rijtje moeiteloos aan met het Patronaat en, elders in Parkstad, de vernieuwde Rodahal en het uitbreidende Industrion. Hij citeert burgemeester Gresel die Billboard op het Pancratiusplein. foto: Romy Finke een nieuwe lente ontwaart in Heerlen. Hoewel hij vindt dat de Haagse cultuurpausen de Parkstad toch de vijfde stad van Nederland - links laten liggen, prijst Schoonderwoerd zich aan de vooravond van de opening van zijn nieuwe schouwburg gelukkig met een kaartverkoop die gaat als een speer. Als klinkend bewijs dat kunst en cultuur hot zijn in Parkstad. Fiedel van der Hijden betitelt de Stadsschouwburg als het bovenregionaal uithangbord van Parkstad. Hij weet waarover hij praat. In de jaren tachtig begon hij met het straattheaterfestival Kultuur Avontuur, inmiddels uitgegroeid tot het multidisciplinaire zomerfestival Cultura Nova. Van der Hijden herkent het 14 cultureel maandblad april 2007

15 een culturele lente. Nu speelde bij wijze van spreken een blokfluitclub het Vader Jacob achterstevoren. revivalgevoel bij Beckers, Wilbers en Schoonderwoerd, maar weet het ook te relativeren. Ik loof een VVV-bon uit voor de bezoeker die in deze stad binnen een uur de VVV weet te vinden. Waarom zit de VVV niet in het Glaspaleis, vraagt hij zich af. Dat moet het kloppende hart van het centrum worden en dient dezelfde uitstraling te hebben als de nieuwe Stadsschouwburg. Ze zouden de schouwburg moeten verplichten om ook kaarten te verkopen in het Glaspaleis, vindt hij. Schouwburgdirecteur Schoonderwoerd ziet niets in dat idee. Ik beschouw het Glaspaleis als een perfect ensemble van culturele rust en stilte, contrasterend met de stedelijke drukte eromheen. Daar moet je helemaal geen kassadrukte willen hebben. Van der Hijden heeft nog meer kritiek op het Glaspaleis, enkele jaren geleden opgeknapt door Jo Coenen en Wiel Arets, getalenteerde stadszonen die Heerlen ontvlucht zijn. Over tien, twintig jaar geldt de restauratie wellicht als het startpunt van de Heerlense revival. Maar op dit moment is het Glaspaleis in de ogen van Van der Hijden een veredeld gemeenschapshuis. De opening was al een gemiste kans. Die had de ambities moeten blootleggen: een breed programma met internationale toppers uit architectuur, literatuur en theater. Gasten van allure. Nu speelde bij wijze van spreken een blokfluitclub het Vader Jacob achterstevoren. Joery Wilbers karakteriseert de verzamelde directies van muziekschool, Stadsgalerij, bibliotheek, filmhuis De spiegel en architectuurcentrum Vitruvianum, de instellingen die onderdak vonden in het Glaspaleis als een naar binnen gekeerd clubje. Men kijkt teveel naar elkaar, er is te weinig samenhang. Heerlen heeft pas echt kans van slagen als het zich ook hier als een stad gaat gedragen. Dat begint met de juiste mensen op de juiste plek te zetten en een zakelijk en artistiek directeur aan te stellen, vervolgt Van der Hijden. En dan hoor je in Heerlen al snel de naam van Stijn Huijts door de straten gonzen. De directeur van het Sittardse museum het Domein is een Heerlenaar met hart voor de stad. Samen met historicus Volmar Delheij, ontwerper Marcel van der Heyden en Cultura Nova-directeur Rocco Malherbe richtte hij vorig jaar SOA op, de Stichting Ongevraagd Advies. Te pas en te onpas voorziet SOA de stad van adviezen op het gebied van cultuur en stedenbouw. Is duizendpoot Huijts wellicht in om algemeen directeur te worden van het Glaspaleis? Een serieuze vraag verdient een serieus antwoord. Deze vraag is mij nooit gesteld. Dus kan ik ook geen serieus antwoord geven. Onlangs heeft zich wel een particulier gemeld met een serieuze vraag: hij wil een museum stichten in de Randstad. Ik ga hem dus een serieus antwoord geven. Heerlen, tijd om te genieten, prijkt op een billboard op het Pancratiusplein. Handen aan de ploeg lijkt me een betere slogan, reageert Huijts. Er is in deze stad altijd een onderstroom geweest van cultureel ondernemerschap die best bijzonder is. Heerlen heeft altijd een open cultuur gehad en een multicultureel klimaat. Er is inderdaad iets van een nieuw elan bespeurbaar, nieuwe ambities komen aan de oppervlakte en er wordt minder geklaagd. L1-programmamaker Hans op den Coul riep laatst dat hij naar Heerlen wilde verhuizen omdat hij hier de dynamiek en tegendraadsheid aantreft die in Maastricht aan het verdampen zijn. Dat neemt niet weg dat de culturele elite zich nog steeds niet in Heerlen vestigt maar in Maastricht. Het is gemakkelijk zoiets te roepen vanuit Sjiek en Sjoen Maastricht, maar het ligt genuanceerder. Heerlen biedt veel kansen en er blinkt veel goud. Als je het wil zien. In de ogen van Huijts kan het Glaspaleis dé aanjager zijn voor hedendaagse cultuur. Als accommodatie, als landmark en als logo van de stad mag Heerlen zichzelf feliciteren met deze investering. Maar de programmering moet wel van afgeleid niveau zijn. Op lokaal niveau lijkt het Glaspaleis goed te functioneren, maar het komt er op aan een samenhangend beleid te voeren onder de titel Hei brennt de lamp. Met tot voorbeeld strekkende kwaliteit boven het concept van de breedte. Volgens mij was dat ook ooit de ambitie. Vorige maand werd in de Stadsgalerij, gevestigd in het souterrain van het Glaspaleis, een tentoonstelling geopend van de schilder Jan Roeland. Na afloop streek kunstverzamelaar Jacques Defauwes neer op het terras aan het net opgeknapte Pancratiusplein, klagend over de plaatselijke elite die het weer eens had laten afweten. Hij somt de kunstenaars op die hij onder de bezoekers aantrof. Jan Roeland uiteraard, K. Schippers, Klaas Gubbels, Reinier Lucassen, Alphons Freimuth, Fons Haagmans. De eredivisie van de kunst. Allemaal naar Heerlen gekomen voor deze opening. Maar waar was de Heerlense elite? B en W? De politici? De krant? Het bedrijfsleven? Het ontbreekt Heerlen aan flair, stelt Defauwes vast. Aan mensen die het voortouw nemen en anderen aan zich kunnen binden. Er is zoveel power in Heerlen, er zijn zoveel jongeren die iets willen, maar ze worden geblokkeerd door een bovenlaag. Ze houdt tegen in plaats van te begeesteren. Maar Defauwes is niet bevattelijk voor cynisme. Heerlen gaat het maken, weet hij, het is slechts een kwestie van tijd. Maastricht is de stad voor de ouderen. Dat Plein 1992 is aangelegd voor rollators, daarom ligt het waterpas. In Heerlen barst het van de jonge mensen die wat willen, het plein voor het Glaspaleis ligt dan ook een tikkeltje scheef. Heerlen durft Maastricht weer aan: een teken van hervonden zelfvertrouwen? Stijn Huijts is niet te beroerd een duit in het zakje te doen. In Maastricht wonen mensen die ooit iets deden, in Heerlen wonen mensen die iets aan het doen zijn. Links: De vernieuwde Stadschouwburg. foto: Romy Finke Rechts: Poppodium de Nieuwe Nor. foto: Nieuwe Nor 15 cultureel maandblad april 2007

16 de schatkist van e x p a t s De Toevlucht Stijn Meuris (42) zanger van popgroep Monza Geboren: In Neerpelt, op 1 december Gaat het goed? Redelijk. Teveel werk door teveel spin off van allerlei projecten, die soms op hun beurt weer spin off zijn van de dingen waarmee ik echt bezig zou willen zijn: muziek en regisseren. Maar verder alles okay, want we zijn met Monza ook bezig aan een nieuw album. Hoe zou je die nieuwe cd willen omschrijven? Als een vervolg op de vorige, Grand, die twee jaar geleden akelig dicht in de buurt kwam van hoe ik een Monzaplaat zie: intens, eerlijk tot op het pijnlijke af, groots en toch intiem, verrassend en volstrekt autonoom binnen het muzikale landschap. Wie zijn je helden? Mensen die dwars door alle tendensen heen hun eigen intuïtie volgen. Dat kunnen kunstenaars zijn (in ons land bij voorbeeld de schilder Luc Tuymans of de jonge beeldende kunstenaar Jan de Cock), artiesten (Nick Cave, Arno, Tragically Hip, Arcade Fire) of gewoon mensen die met iets bezig zijn dat hen begeestert en daardoor anderen over de lijn trekt. Waarom breken je bands niet door in Nederland? Geen idee. We hebben er vroeger met Noordkaap en nu met Monza hard aan gewerkt, en live lukt het steeds: mensen die naar een concert kwamen kijken, waren nadien danig perplex. Hetzelfde geldt voor de schrijvende pers: hadden ze nog nooit gezien, zoveel authentieke energie die niet enkel door decibels gegene- reerd werd maar door euh muziek. Maar op de Nederlandse radio doen we helemaal niks. En dan houdt het blijkbaar op. Kortom, we zijn gestopt met het idee dat een Nederlandstalige band met weerhaakjes ook in Nederland moet scoren. Op dit moment wil Monza überhaupt niet scoren, enkel een impressionante nieuwe plaat maken. En daarna weer spelen, dit keer bijvoorbeeld in een tour met een schitterende circustent. Als Nederland een teken van leven zou geven (en ophoudt met vreemde vergelijkingen te maken, zoals het is een beetje zoals Blöf...), dan proberen we het graag opnieuw. Wat is je meest kostbare bezit? Mijn brein. Dat helaas vaak in zesde versnelling staat, terwijl het volgens mij slechts vijf versnellingen heeft. De plek waar je steeds naar terugkeert? Naar huis. In Hasselt, België. Het grootste misverstand over Stijn Meuris? Weet ik niet, maar het zal allicht lijken op: Meuris is ooit, lang geleden, in een grote koperen ketel met een vreemd demonisch drankje gevallen... Welk concert zal je het langste heugen? Zo vele, maar om er eentje te noemen: de ge-weldige en volstrekt onderschatte Canadese band Tragically Hip, vorige zomer nog op BosPop in Weert. Was van zo n enorme schoonheid, dat concert. Welk boek lees je? Tirza van Arnon Grunberg. Met wie zou je ooit samen willen spelen? Met de Talking Heads, van wie ik nog altijd hoop dat ze, zoals de Pixies, ooit een sterke comebacktour zullen doen. Wie zou je graag willen ontmoeten? David Byrne van diezelfde Talking Heads. Wat is je motto? Think Global, Act Local. Fijnste land? Wellicht Canada. De ruimte, de lucht, de bergen, de baaien. De muziek. Welke kunstenaar krijgt je mond gesnoerd? De jonge Vlaamse theatermaker Wayn Traub. Welke film moeten we gaan zien? Magnolia van Paul Anderson. Heb ik twee keer gezien. Een groot wonder. De mooiste zin die je ooit aan een nummer hebt toevertrouwd? Jij daar boven Afrika / en ik hier in dit land / Jij ziet de halve wereld / en ik zwaai eens met mijn hand. Uit Satelliet Suzy van Noordkaap. Nederland is om zeep, riep je vorig jaar. Euh, ja sorry. Ik bedoelde daarmee dat het land dat ik tamelijk goed ken althans op media- en muziekvlak gekozen heeft voor een volstrekt versuikerde vervlakking, de loutere commercie. Waardoor pure schoonheid geen kans meer krijgt, terwijl er zo verrekte veel talent rondloopt. Meer info: foto: Alex Varhee W at doet me ertoe besluiten bij een recent bezoek aan mijn ouders in Venlo het kapelletje van Genooi te bezoeken? Is het om een soortgelijke reden als wat Frank Westerman dreef om de heilige Armeense berg Ararat te beklimmen en daardoor te onderzoeken of er nog een religieus residu in hem sluimerde? Nee, niets religieus sluimert nog in mij en van kwezels heb ik een uitgesproken afkeer. Het is iets anders en het heeft te maken met het verschil tussen een plek die in de werkelijkheid bestaat en wat die plek in de verbeelding is geworden. Het Kepelke van Genuë speelt een rol in een aantal van mijn Venlose verhalen. Als kind zwierf ik vaak met mijn vriendjes langs de oever van de Maas en geregeld gingen we er vissen. Tijdens die tochten deden we wel eens het kapelletje aan. We troffen bij de ingang een register aan waarin bezoekers verzoeken aan de Heilige Maagd deden. Meestal betrof het de smeekbede een ziekte of gebrek te verhelpen, een enkele keer de dringende vraag te voorzien in een nieuwe brommer of aantrekkelijkere vriend. Ook nu tref ik ook zo n register aan met soortgelijke verzoeken. Het kapelletje is erg klein en omdat de walmende kaarsen roet achterlieten op de wanden en het plafond is er hoe bizar een reusachtige afzuigkap geplaatst boven een zee van waxinekaarsjes in rode glaasjes. Het geheel is even groot als het altaar met de Maagd. Er is geen echte kaars meer te bekennen. De theelichtjes hullen de ruimte naast het altaar in een rode hoerengloed. Ik verlaat het kerkje en loop het pad af naar de Maas. Eerst langs de sportvelden en daarna langs een groot stoppelveld met kraaien. En ineens weet ik waarom ik hierheen ben gekomen. Het is niet het kapelletje, niet de Maria die wonderen heeft verricht, niet de geur van walmende was. Het is de rivier. De talloze uren die ik als kind aan de oever heb doorgebracht komen in mijn herinnering terug. Het is ôs Mooder Maas die me linea recta kan terugvoeren naar mijn kinderjaren. Een moeder die ik in een verhaal heb aangeduid als een moeder die rook naar bederf en riool. Vreemd genoeg is dat bederf verdwenen op het moment dat ik aan de oever sta en de geur van het water opsnuif. Je ruikt nooit twee keer dezelfde rivier, denk ik teleurgesteld. Ik buig me voorover en vis een kiezelsteen uit het water. T.S. Eliot noemde de rivier een bruine god, reminder of what men choose to forget. Ik verkies niet te vergeten hoe ik hier als kind nadacht over alle dingen die nog te gebeuren stonden. Nadat ik de kiezelsteen heb afgedroogd, stop ik hem weg in mijn jaszak. De steen is tegelijk mijn verleden en mijn toekomst. Hans Dekkers (Venlo, 1954) schrijft romans, verhalen, gedichten en theaterstukken. Hij woont en werkt in Amsterdam. Op 13 april is hij te gast op de Avond van de Poëzie in Landgraaf. Zijn vijfde roman Lady Di en de verwildering verschijnt in het najaar. Zie ook Expats is een estafettecolumn. Voor het volgende nummer geeft Dekkers het stokje over aan componist Bart Spaan cultureel maandblad april 2007

17 Ergens moeten we een boek van Reve hebben Weert gaat er prat op dat volksschrijver Gerard Reve hij overleed een jaar geleden er van 1972 tot 1975 woonde. Koninklijke jaren zouden het zijn geweest, aldus Bert Boelaars die er een boek over schreef. Hij stelde ook een stadswandeling samen. door Emile Hollman Het toeval voerde de grote volksschrijver ooit naar Weert. Op 12 januari 1968 had hij een lezing gegeven bij het COC Eindhoven. Reve wilde in de buurt overnachten maar beslist niet in een hotel. Kapelaan Jan Hendrix van de Weerter parochie De Keent bood hem een kamer aan in zijn pastorie, waar Reve een heftige nacht beleefde met de eerste jongen die hij Jakhals noemde en op wie de kapelaan zelf al vijftien jaar tragisch verliefd was. bouw in Weert binnenste buiten keren zonder dat er iets naar boven komt dat aan Reve doet denken of anderszins met hem in verband gebracht kan worden. Een jaar geleden, om precies te zijn op 8 april 2006, stierf de volksschrijver in het Vlaamse dorp Machelen. Zijn naam staat nog steeds in het telefoonboek - waarvan hij al bij leven wist dat hij het in populariteit nooit zou kunnen overtreffen. Het leven is erg zwaar geworden, bekent zijn weduwnaar Joop Schafthuizen telefonisch.,,ik heb teveel verdriet om door te kunnen leven. Heeft hij speciale herinneringen aan Reves tijd in Weert?,,Ik ben er een paar keer geweest, maar kan me daar niets van herinneren. Wel was ik erg geroerd toen ik er vorig jaar een plaquette voor Gerard mocht onthullen. Het spijt me maar het lijkt me geen belangrijke periode te zijn geweest. Inmiddels lopen we in Weert langs de voormalige friethal waar Reve graag hoereerde. Volgens de wandeltekst betreft het hier kiosk Primera, een voortreffelijke naam die helaas is veranderd in Tabakscorner. Het is wel de poort naar een groezelig stukje stad waar Schoenenreus en Scapino uit elkaar worden gehouden door een gribus. Hier was vroeger de mensenvriend Hema waar Reve kaas, rookworst en enveloppen kocht, zo leren we. En verder voert het door Weert. Onze papieren gids wijst op het pand van ABN-Amro aan de Langstraat. Hier was vroeger de Algemene Bank Nederland waar Reve en Van Bladel klant waren. En: Waar nu de Douglas is, haalde Reve vroeger voor 7,50 gulden nasi. Dat biograaf Nop Maas dit straks niet over het hoofd ziet! Op nummer 14 moet destijds een boekhandel zijn geweest die bij de verschijning van Lieve Jongens de etalage inrichtte rondom Reve. Nu zien we even verderop een boekhandel.,,we moeten èrgens een boek van Gerard Reve hebben, stelt de verkoopster ons gerust terwijl ze door de knieën gaat. Maar hoe zeer zij ook zoekt, zij zal niet vinden. Reve sleet zijn Weerter jaren in een appartement aan de Nieuwe Markt, op nummer 12. Van daaruit had hij volop uitzicht op de gymzaal van het Bisschoppelijk College. Dat wil zeggen, de ramen waren gematteerd tegen inkijk, maar er was een klein gat uitgespaard voor des schrijvers uitkijk, opdat hij ongestoord aan zijn gerief kon komen. Het college is inmiddels verdwenen. Net als de buren, de Zusters van Liefde, aan wie hij het gedicht Roeping opdroeg. De tekst is gebeiteld in een in de Nieuwe Markt verzonken steen. Onder het appartement huist tegenwoordig een broodjeszaak. De lieftallige uitbaatster heeft nog nooit van Reve gehoord. Ook het gedicht in de bestrating van de markt kan ze niet aanwijzen.,,sorry, maar ik ben van Roermond. En zo gaat dat door. In het gemeentehuis kreeg hij zijn ridderorde, in de Martinuskerk stak hij wel eens een kaars op. Bij boekhandel Willems kocht hij wel eens een krant, en zowaar, ze verkopen er ook boeken van Reve, zeven verschillende titels In Weert raakte Gerard Reve bevriend met COC-voorzitter Guus van Bladel die hem woonruimte aanbood in zijn appartement aan de Nieuwe Markt. Van Bladel trachtte de alcoholconsumptie van de schrijver binnen de perken te houden, bewaakte zijn schrijfrust en keurde zijn vriendjes alvorens ze door Reve bereden werden. In die tijd legde Van Bladel ook een collectie Reve aan die hij vele jaren later aan de gemeente Weert zou verkopen. Je zou derhalve denken dat die collectie een prominente plaats heeft gekregen in de Stadswandeling die Weert aan de schrijver heeft gewijd, maar niets is minder waar. Treed mee in de voetsporen van de Grote Schrijver, tettert de folder van de wandeling, die begint bij het station. Als er bezoek per trein kwam, wachtte Reve zijn gast vaak op aan het station, zo luidt de verantwoording. Joseph Cals, Ernst-Jan Engels, Rik van Dam en Joop Schafthuizen namelijk kwamen herhaaldelijk met het openbaar vervoer naar Weert, moet u weten. Maar je kunt het prachtige stationsgezelfs. We passeren het restaurant waar hij zijn verjaardag vierde, de apotheek waar hij zijn pillen kocht, de warme bakker die hem inspireerde tot het verhaal Lekker Kerstbrood. Hoogtepunt van de Reve-wandeling is ongetwijfeld aanmeerplek nummer 26. Gepaste stilte graag. Hier woonde Guus van Bladel voordat hij naar de Nieuwe Markt verhuisde! Komt dat zien. En stoot dan door naar het voormalige huis van schrijver Bert Boelaars aan de Kapittelstraat. Die was destijds hoofdredacteur van het Weerter blad Op de keper waar Reve nog een jaar na diens vertrek uit Weert in het colofon stond. Het moge duidelijk zijn: in het spoor van de volksschrijver mogen we ook Boelaars en Van Bladel rekenen tot de groten der gemeente Weert. Stadsarchivaris Jos Wassink hoort het allemaal aan. Wie een blik wil werpen op de collectie die de gemeente aankocht, dient met hem een afspraak maken om de archiefbewaarplaats te openen. Heeft ie al veel bezoek gehad?,,als ik zeg tien keer dan is het veel. Inclusief de bezoeken van Nop Maas, Reves biograaf.,,het is de bedoeling om de inventaris ooit op internet te zetten, op een speciale website, want Gerard Reve is een goede pr voor de stad. En wie weet komt er, als we ooit verhuizen naar een andere locatie, een vitrine met een deel van de collectie. En de wandeling?,,er zijn plannen om die te upgraden. We willen er ook meer algemene informatie over Gerard Reve in stoppen. Want Weert wil zich profileren als Reve-stad. Wanneer mogen we al dit heugelijks verwachten? Oh dan moet er eerst een advies worden uitgebracht aan de gemeenteraad. Die neemt daar dan een besluit over cultureel maandblad april 2007

18 De indiscrete charmes van echte rotzooi Gentleman Jim (2005) Met Gavin Turk heeft het GEM in Den Haag een overzichtstentoonstelling van een van de representanten van de gedurende de jaren negentig zo hippe BritArt in huis gehaald. Cyrille Offermans speculeert over de plek die Turk en de zijnen, groot gemaakt door kunstverzamelaar Charles Saatchi, ten deel zal vallen in de kunstgeschiedenis. door Cyrille Offermans Gavin Turk, The Negotiation of Purpose. GEM Den Haag, tot en met 20 mei. Foto s: GEM Charles Saatchi weet hoe je iets aan de man brengt. Samen met zijn broer Maurice is hij de oprichter van s werelds grootste reclamebureau, Saatchi & Saatchi, later omgedoopt tot M & C Saatchi, met 143 vestingen in 84 landen. Zijn belangrijkste bijdrage aan de modernisering van de wereld bestaat eruit dat hij niet alleen producten in de markt zet, maar ook ideeën, concepten, reputaties, programma s, personen. Tot zijn indrukwekkendste wapenfeiten rekent hij de campagne waarmee hij de Conservatieve Partij van Margaret Thatcher vanaf 1979 aan drie achtereenvolgende verkiezingsoverwinningen heeft geholpen. Daarmee is niet gezegd dat Saatchi rechts is. In zijn universum zijn begrippen als links en rechts of goed en kwaad achterhaald, alle morele en politieke onderscheidingen zijn er opgelost in het teken van het pond. Voor Amnesty International ontwierp hij een serie postzegels gericht tegen diverse lugubere despoten. Een andere, nauwelijks minder lugubere despoot, Boris Jeltsin, hielp hij ondanks diens dronkemanstronie aan het eerste democratische presidentschap van Rusland. Als we er tegenwoordig van overtuigd zijn dat de wereld één grote markt is, dat alles, zonder uitzondering, is voorbestemd daar als product te verschijnen, dan danken we die overtuiging aan het visionaire genie van Saatchi, de geboren conceptkunstenaar. Daarom kon het niet uitblijven dat hij zich ooit op de kunst zou storten. Je kunt ook zeggen: de kunst was rijp voor een Saatchi. In het spoor van Duchamp en Dali had Andy Warhol in de jaren zestig en zeventig al het nodige voorwerk verricht en de ernstig verstoorde relatie tussen kunst en markt hersteld. Daarmee was de kunstkritiek op een zijspoor gezet. Saatchi begreep dat het voortaan niet meer ging om de vermeende kwaliteit van het werk, ja, dat kwaliteit als effect van bluf en slogans objectief meetbaar was in handelswaarde. Het duurde even voor hij als kunsthandelaar zijn draai vond. In 1985 opende hij een galerie in Londen, zijn thuisbasis, waar hij werk van Twombly en Serra, van 18 cultureel maandblad april 2007

19 Gavin Turk s Bronze Roller (1998) Relic (Cave) ( ) LeWitt en Koons verkocht. Maar Saatchi wist natuurlijk dat hij met onbekende namen veel sensationeler kon uitpakken. Snakte het publiek immers niet naar iets nieuws? Was het niet uitgekeken op die eeuwige zeefdrukken van Warhol en dat afgezaagde minimalisme van Judd? Eind jaren tachtig deed hij vrijwel zijn hele collectie gevestigde Amerikanen van de hand. Vervolgens kocht hij, uiteraard voor een appel en een ei, het complete oeuvre van een groep jonge Britse kunstenaars, door één van hen, Damien Hirst (1965), in 1988 bijeengebracht in een expositie getiteld Freeze. Een merknaam was gauw gevonden: Young British Artists, ofwel YBA s. De verzamelnaam voor hun werk: BritArt. De eerste grote groepstentoonstelling vond plaats in Het pronkstuk was een installatie van Hirst, die sindsdien als een soort groepssymbool van BritArt zou fungeren: een zes meter lange tijgerhaai op sterk water, getiteld The Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living. Opgezette dieren in een aseptische vitrine of op sterk water bleken al gauw een specialiteit van Hirst. Een schaap Away from the Flock bezorgde hem opnieuw publiciteit en roem, vooral dankzij de actie van een bezoeker die een fles inkt in de conserveringssoep van het schaap gooide, een daad die toch ook gemakkelijk als kunstwerk betiteld had kunnen worden. Saatchi doet zijn heilzame werk uiteraard niet pro Deo. De tijgerhaai had hij voor een paar duizend pond gekocht; toen hij hem in 2004 van de hand deed ving hij zes en een half miljoen pond voor het beest, hoewel dat zijn schrikaanjagendheid allang verloren had. Vanaf dat moment was Hirst, na Jasper Johns, de duurste contemporaine kunstenaar. Toen Hirst onlangs de garantie gaf dat zijn handtekening op een waardeloos rommelmarktschilderijtje van Josef Stalin met een door hem rood geverfde neus echt was, betaalde een bewonderaar bij het gerenommeerde Sotheby s grif pond voor het werkstuk. Behalve Hirst heeft vooral Tracey Emin (1963) Saatchi geen windeieren gelegd. Zij maakt deel uit van de groep sinds de geruchtmakende tentoonstelling Sensations, die Saatchi in 1997 organiseerde in de Royal Academy. Emin was inderdaad een sensatie. Niet alleen verscheen ze dronken en scheldend op tv, ze was ook bereid haar intieme leven te delen met de toeschouwers. Vooral My bed trok veel aandacht. Het ging dan ook om het bed van Tracey zelf, in authentieke staat kort na het bedrijven van de liefde. De door elkaar gewoelde dekens, een panty, vuil ondergoed, gebruikte en ongebruikte condooms, dat alles was ruimschoots voldoende om het publiek actief speculerend bij het kunstwerk te betrekken. Ooit wilden kunstenaars volledig verdwijnen in de anonimiteit, autobiografische gegevens waren voor het begrip van hun werk irrelevant. Tracey Emin rekent af met die traditie. Zij heeft het onderscheid tussen kunst en leven opgeheven, haar werk is alleen kunst dankzij de galerie of het museum waarin het wordt getoond. In feite gaat het om het verhaal dat bij het werk hoort. Daarom was het alleen maar consequent dat zij in 2005 een autobiografisch boek publiceerde, Strangeland, waarin zij de triest stemmende geschiedenis van haar jeugd, compleet met de onvermijdelijke verkrachtingen omstreeks haar dertiende, uit de doeken doet. Tracey Emin bewijst het publiek, dat in de jungle van de eigentijdse kunst allang de weg kwijt is, een grote dienst. Ze komt tegemoet aan een diep gekoesterd verlangen naar echtheid. Want verlangen wij, kunstliefhebbers, niet elk seizoen naar iets authentieks? En voelen we ons niet elk seizoen opnieuw bedrogen als we met nieuwe bergen rotzooi worden afgescheept? Ons rest dan nog maar één hoop: dat het dan in elk geval om echte rotzooi gaat. Zelfs dat kan van het werk van Gavin Turk niet gezegd worden. Ook Turk (1967) is een YBA, dus gaan ook voor hem alle museumdeuren open. Op dit moment exposeert hij in het Haagse GEM. Een muurtekst leert ons dat Turk vooral geïnteresseerd is in kwesties als de authenticiteit, originaliteit en context van het kunstwerk, alsook in de positie van de kunstenaar. Dat blijkt in de praktijk neer te komen op een speelse obsessie voor zijn eigen handtekening. Die heeft hij in uiteenlopende afmetingen en materialen uitgevoerd, soms flauw, soms vindingrijk, altijd smetteloos. Zeker niet onaardig is de reusachtige wandhandtekening in metaal, versierd met een flink aantal sponzen gedrenkt in Yves Klein-blauw. Maar het blijft salonkunst, er staat niets op het spel. En echt is noch het opgebaarde lijk van Che, noch de afgebrande lucifer, het afgekloven appeltje of het opengeklapte eierdoosje, al is het duidelijk de bedoeling dat we ons dat als bezoeker afvragen. Het gaat om wassen beelden of beschilderd brons, precies één keer was dat min of meer verrassend: een slaapzak (vorig jaar nog te zien in Odapark Venray) met daarin een opgerolde zwerver, in een hoek van het trappenhuis van het museum. Maar schokkend? De trompe-l oeil was ook in vroeger eeuwen al bedoeld als sophisticated vermaak. Of Turk over tien jaar nog zo gemakkelijk in het museum komt is twijfelachtig. Als geen ander weet Saatchi dat een merknaam, hoe sterk dan ook, na een jaar of tien is uitgewerkt. Dus verkocht hij in 2005 zijn hele BritArt-collectie, voorzover die niet kort daarvoor al bij een pakhuisbrand in vlammen was opgegaan, en verkondigde The Triumph of Painting. Ditmaal concentreerde hij zich weer op gevestigde namen: Jörg Immendorff, Marlene Dumas, Luc Tuymans, Martin Kippenberger. Opmerkelijk was dat Saatchi s loflied op het pure schilderen vervat was in vrijwel dezelfde woorden waarmee een groep schilders, genaamd de Stuckists, zich een paar jaar eerder per manifest tegen het conceptualisme en de ego-cult van BritArt had gekeerd. Saatchi (1943) wordt een jaartje ouder, misschien is dat de verklaring. Oil (1998) 19 cultureel maandblad april 2007

20 20 cultureel maandblad april 2007