SCHENGEN. Uw poort naar vrij verkeer in Europa. Raad van de Europese Unie

Transcriptie

1 SCHENGEN Uw poort naar vrij verkeer in Europa Raad van de Europese Unie

2 Noot Deze publicatie is gemaakt door het secretariaat generaal van de Raad en dient uitsluitend ter informatie. Zij behelst geen verantwoordelijkheid van de EU instellingen of van de lidstaten. Voor nadere gegevens over de Europese Raad en over de Raad kunt u de website raadplegen: of contact opnemen met de dienst Voorlichting van het publiek van het secretariaat generaal van de Raad: Rue de la Loi/Wetstraat Bruxelles/Brussel BELGIQUE/BELGIË Tel. +32 (0) Fax +32 (0) public.info@consilium.europa.eu Meer gegevens over de Europese Unie vindt u op internet ( Luxemburg: Bureau voor publicaties van de Europese Unie, 2015 Vorige edities: 2011, 2012, 2013 Gedrukt exemplaar ISBN doi: /60347 QC NL-C PDF ISBN doi: /57519 QC NL-N Europese Unie, 2015 Overneming met bronvermelding is toegestaan. Foto s: Fotolia.com, Frontex Kaart: Lovell Johns, Oxford, UK, Voor overneming van dit materiaal is de rechtstreekse toestemming van de auteursrechthouder vereist. Printed in Belgium Gedrukt op milieuvriendelijk papier

3 SCHENGEN Uw poort naar vrij verkeer in Europa

4 INHOUDSOPGAVE Inleiding 3 Recht van vrij verkeer zonder controle aan de binnengrenzen 5 Politie- en douanesamenwerking 5 Binnengrenzen 5 Buitengrenzen 6 Schengeninformatiesysteem (SIS) 6 Justitiële samenwerking 7 Visa 8 Asiel 9 Y.L. Photographies Fotolia.com Kaart van het schengengebied 10

5 INLEIDING Schengen, een dorp aan de Moezel in het zuiden van Luxemburg, waar de grondgebieden van de eerste partijen bij het Akkoord van Schengen (Frankrijk, Duitsland en de Beneluxlanden) elkaar raken, is synoniem geworden met de afschaffing van interne grenscontroles en met vrij verkeer in Europa. Het Schengengebied is geleidelijk tot stand gekomen: European Union Het is ontstaan op 14 juni 1985, toen vijf landen (België, Duitsland, Frankrijk, Luxemburg en Nederland) het Akkoord van Schengen ondertekenden. Vijf jaar later werd in de Schengenuitvoeringsovereenkomst vastgelegd hoe de afschaffing van de controles aan de binnengrenzen in praktijk zou worden gebracht. De overeenkomst behelsde voorts een reeks noodzakelijke compenserende maatregelen om de controles aan de buitengrenzen te verscherpen, procedures voor de afgifte van eenvormige visa vast te stellen, de drugshandel aan te pakken en een gemeenschappelijk systeem voor informatie uitwisseling in te stellen het Schengeninformatiesysteem (SIS). De eigenlijke afschaffing van de grenscontroles begon op 26 maart 1995, toen zeven landen (de oorspronkelijke vijf landen plus Portugal en Spanje) de controles aan hun binnengrenzen afschaften. Juni 2015 NL SCHENGEN 3

6 Sindsdien is het Schengengebied gestaag uitgebreid; het omvat nu België, Denemarken, Duitsland, Estland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Italië, Letland, Litouwen, Luxemburg, Malta, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Slovenië, Slowakije, Spanje, Tsjechië, Zweden en vier landen die geen lidstaat van de EU zijn: IJsland, Noorwegen, Zwitserland en Liechtenstein. In de toekomst zal het, met de volledige toetreding van Bulgarije en Roemenië tot het Schengengebied, 28 Europese landen omvatten. Vier andere EU lidstaten behoren niet tot het Schengengebied, hoewel zij sommige Schengenvoorschriften wel toepassen: Cyprus, Ierland, Kroatië en het Verenigd Koninkrijk. Elk Schengenland wordt op gezette tijden door de EU geëvalueerd teneinde te waarborgen dat de afgesproken voorschriften door iedereen correct worden toegepast. Rob Pitmann Fotolia.com De afschaffing van interne grenscontroles heeft gevolgen voor andere beleidsgebieden, bijvoorbeeld voor de aanpak van grensoverschrijdende criminaliteit, grensoverschrijdend reizen, grensoverschrijdende handel en grensoverschrijdende justitie. De voorschriften van het Schengengebied hebben dus niet louter betrekking op het vrije verkeer van personen, maar ook op visa, asiel 1 en politie, douane en justitiële samenwerking. 1 Asiel viel aanvankelijk onder de Schengenuitvoeringsovereenkomst, maar wordt formeel niet meer beschouwd als Schengenacquis. 4 SCHENGEN NL Juni 2015

7 RECHT VAN VRIJ VERKEER ZONDER CONTROLE AAN DE BINNENGRENZEN Vrij verkeer in het Schengengebied is een recht, niet alleen voor meer dan een half miljard Europese burgers, maar eveneens voor alle onderdanen van derde landen die zich legaal in het Schengengebied bevinden. Buitenlandse burgers die in het gebied verblijven, genieten dat recht ook, zonder dat zij een visum nodig hebben, zolang hun verblijfsvergunning geldig is. Ook buitenlandse burgers die binnen het Schengengebied reizen, kunnen zich voor een periode van hoogstens 90 dagen binnen een termijn van zes maanden vrij bewegen. Het recht van vrij verkeer betekent: niet in de rij staan voor grenscontroles op luchthavens, en aan zee- of landgrenzen, en geen controles meer aan de binnengrenzen. De infrastructuur voor die controles, zoals hokjes voor grenswachten en andere fysieke barrières, is verwijderd. Elk deelnemend land heeft evenwel het recht om personen te controleren en douanecontroles uit te voeren op zijn eigen nationale grondgebied, als onderdeel van het dagelijks werk van politie-, douane- en immigratiediensten. Tot dat dagelijks werk behoren bijvoorbeeld controles op het wegverkeer en bestrijding van de georganiseerde criminaliteit. POLITIE- EN DOUANESAMENWERKING BINNENGRENZEN Buurlanden werken nauw samen en kunnen gezamenlijke operaties en controles aan beide zijden van hun gemeenschappelijke grens opzetten. Het gaat bijvoorbeeld om gecontroleerde aflevering van drugs en gezamenlijke politiepatrouilles. Rechtshandhavers mogen voorts grensoverschrijdende observaties en achtervolgingen uitvoeren op het grondgebied van aangrenzende lidstaten, bijvoorbeeld wanneer een verdachte probeert aan de politie van een land te ontkomen door de grens met een buurland over te steken. In geval van een ernstig en onmiddellijk dreigend gevaar voor de openbare orde of de binnenlandse veiligheid mag een lidstaat bij wijze van uitzondering opnieuw grenscontroles aan alle of bepaalde binnengrenzen invoeren gedurende een zeer beperkte periode van in beginsel niet meer dan 30 dagen. Dat kan bijvoorbeeld bij grote sportevenementen die een veiligheidsrisico inhouden. Juni 2015 NL SCHENGEN 5

8 BUITENGRENZEN De buitengrens van het Schengengebied is meer dan km lang (ongeveer 80 % zeegrenzen en 20 % landgrenzen) en omvat honderden luchthavens en zeehavens, alsmede grensdoorlaatposten aan landgrenzen. Elke Schengenstaat is verantwoordelijk voor de controle van zijn buitengrenzen. De controlenormen en -niveaus zijn dezelfde voor alle grensdoorlaatposten aan de buitengrens van het Schengengebied, ongeacht de ligging ervan. De gemeenschappelijke voorschriften zijn vastgelegd in de Schengengrenscode. Er is een Europees Agentschap voor het beheer van de operationele samenwerking aan de buitengrenzen van de lidstaten van de Europese Unie (Frontex 2 ) opgericht, dat in 2005 aan het werk is gegaan. Zijn belangrijkste taak is de nationale systemen voor grensbeheer van de lidstaten die deel uitmaken van het Schengengebied aan te vullen, door het geïntegreerd beheer van alle soorten buitengrenzen te bevorderen en de operationele samenwerking op EU niveau te coördineren. Doel is de beveiliging aan de buitengrens van het Schengengebied aan te scherpen. Grenswachten van een bepaald land kunnen naar een ander land worden gedetacheerd om daar deel te nemen aan gezamenlijke operaties en steun te verlenen aan lidstaten die onder bijzondere druk staan. Overeenkomstig de EU regels inzake klein grensverkeer aan de buitengrenzen heeft een aantal Schengenlanden bilaterale overeenkomsten met aangrenzende derde landen gesloten, op grond waarvan een vergunning kan worden afgegeven teneinde het klein grensverkeer, het handelsverkeer, sociale en culturele uitwisseling en regionale samenwerking gemakkelijker te maken. SCHENGENINFORMATIESYSTEEM (SIS) Een van de belangrijkste maatregelen ter compensatie van de afschaffing van controles aan de binnengrenzen is het SIS. Dat is een gemeenschappelijke gegevensbank voor de instanties voor grenscontrole en migratie, alsmede voor de rechtshandhavingsinstanties van de deelnemende landen. De instanties hebben aan de grenzen, op hun nationale grondgebied en in de consulaire posten in het buitenland toegang tot het systeem, en ook Eurojust en Europol hebben toegang. Voor het SIS gelden specifieke, bijzonder strikte gegevensbeschermingsregels. In januari 2014 bevatte het SIS meer dan 50 miljoen registraties met betrekking tot: personen (ongeveer 1 miljoen) die niet in het Schengengebied binnen mogen komen en verblijven (72 %); die moeten worden aangehouden (Europees aanhoudingsbevel) (4 %); die vermist worden (7 %); SCHENGEN NL Juni 2015

9 Frontex Frontex die door justitiële autoriteiten zijn gedagvaard (12 %); die onopvallend of gericht moeten worden gecontroleerd (5 %), alsmede verloren of gestolen voorwerpen (ongeveer 49 miljoen), met het oog op inbeslagneming of gebruik als bewijsmiddel in een strafprocedure: blanco of op naam gestelde documenten (86 %), bijvoorbeeld paspoorten, identiteitskaarten, rijbewijzen, verblijfsvergunningen, reisdocumenten, voertuigdocumenten; voertuigen, boten, buitenboordmotoren, aanhangwagens, containers, caravans, vliegtuigen en voertuigkentekenplaten (11 %); vuurwapens (1 %), en bankbiljetten, waardepapieren en betaalmiddelen (2 %). In 2013 waren er meer dan hits: circa personen en voorwerpen werden opgespoord, waaronder bijna gestolen voertuigen. Dat komt neer op meer dan 320 hits per dag (waaronder gemiddeld 43 gestolen voertuigen per dag). JUSTITIËLE SAMENWERKING De Schengenlanden hanteren een aantal specifieke regels om de procedures betreffende wederzijdse justitiële samenwerking gemakkelijker te laten verlopen. Een daarvan is het beginsel ne bis in idem, dat garandeert dat een persoon niet voor dezelfde feiten twee keer wordt vervolgd en gestraft in verschillende landen van het Schengengebied. De meeste oorspronkelijke Schengenbepalingen inzake politiële en justitiële samenwerking zijn inmiddels verwerkt in EU wetgeving die van toepassing is op alle EU lidstaten. Juni 2015 NL SCHENGEN 7

10 Anyka Fotolia.com VISA Aan onderdanen van derde landen die het Schengengebied (grondgebied van de Schengenlanden) bezoeken en die visumplichtig zijn uit hoofde van Verordening (EG) nr 539/2001 wordt een gemeenschappelijk Schengenvisum (C visum) afgegeven. Dit visum geeft de houder ervan het recht zich vrij in het gehele Schengengebied te bewegen gedurende de geldigheidsduur ervan. Deze geldigheidsduur mag niet langer zijn dan 90 dagen binnen een periode van 180 dagen. Voor een verblijf van meer dan 90 dagen, en voor permanent verblijf in de Schengenlanden, geldt evenwel de nationale wetgeving, met uitzondering van legaal verblijf van bepaalde categorieën personen, zoals studenten en onderzoekers of seizoenarbeiders, die onder specifieke EU richtlijnen vallen. 8 SCHENGEN NL Juni 2015

11 In 2013 werden wereldwijd meer dan 16 miljoen Schengenvisa afgegeven. Ter vergelijking, de Schengenlanden hebben net iets meer dan 1 miljoen visa voor verblijf van langere duur (D visa, voor verblijf gedurende meer dan 90 dagen) afgegeven. De Schengenlanden werken samen om het voor visumaanvragers gemakkelijker te maken om in eigen land of regio een Schengenvisum aan te vragen. Alle consulaire posten van de Schengenlanden waar ook ter wereld passen dezelfde regels voor de afgifte van visa toe. Het visuminformatiesysteem (VIS), dat de lidstaten en de doorlaatposten aan de buitengrenzen met een gemeenschappelijke databank verbindt, is in oktober 2011 operationeel geworden en zal geleidelijk aan alle regio s van de wereld bestrijken. Het systeem vergemakkelijkt de verwerking van visumaanvragen bij consulaten van Schengenlanden overal ter wereld en maakt mede de controles aan de buitengrenzen efficiënter. ASIEL 3 In 2013 hebben alle 28 EU lidstaten tezamen ongeveer beslissingen in eerste aanleg over asielverzoeken genomen. In ongeveer een derde van de gevallen werd het verzoek ingewilligd, in twee derde werd het verzoek verworpen. Aan de hand van een specifieke regeling (de Dublin-verordening en de Eurodac verordening) wordt bepaald welke staat verantwoordelijk is voor de behandeling van een asielverzoek, teneinde te voorkomen dat een zelfde persoon in verschillende Schengenlanden verscheidene asielverzoeken indient, en dat geen van die landen het asielverzoek behandelt. Daartoe is een gegevensbank voor de uitwisseling van vingerafdrukken (Eurodac) gecreëerd. In 2013 hebben het Europees Parlement en de Raad onderhandelingen afgerond over een nieuw wetgevingskader voor het gemeenschappelijk Europees asielstelsel (CEAS), dat bestaat uit een herschikking van de Dublin-verordening en van de Eurodac verordening, en de richtlijn asielnormen, de richtlijn opvangvoorzieningen en de richtlijn asielprocedures. Het doel van het CEAS is de totstandbrenging van een ruimte met hoge beschermingsnormen en solidariteit op basis van gemeenschappelijke, rechtvaardige en efficiënte asielprocedures, gelijkwaardige opvangvoorzieningen en een uniforme beschermingsstatus. Met het oog op het versterken van de praktische samenwerking is in 2010 het Europees Ondersteuningsbureau voor asielzaken opgericht. 3 Asiel viel aanvankelijk onder de Schengenuitvoeringsovereenkomst, maar wordt formeel niet meer als Schengenacquis beschouwd. Juni 2015 NL SCHENGEN 9

12 EU lidstaten die deel uitmaken van het Schengengebied (*) 1995: België Duitsland Frankrijk Luxemburg Nederland Portugal Spanje 1997: Italië Oostenrijk 2000: Griekenland 2001: Denemarken Finland Zweden 2007: Estland Hongarije Letland Litouwen Malta Polen Slovenië Slowakije Tsjechië MADEIRA (PT) AZOREN (PT) AZOREN MADEIRA CANARISCHE EILANDEN Niet EU lidstaten die deel uitmaken van het Schengengebied (*) DK CANARISCHE EILANDEN (ES) 2001: IJsland Noorwegen 2008: Zwitserland 2011: Liechtenstein NL EU lidstaten in de fase van toetreding tot het Schengengebied (*) Bulgarije Roemenië LU EU lidstaten die geen deel uitmaken van het Schengengebied (*) Cyprus Ierland Kroatië Verenigd Koninkrijk (*) Maart 2015 LI SI 10 SCHENGEN NL Juni 2015

13 WAAR ZIJN PUBLICATIES VERKRIJGBAAR? Gratis publicaties: één exemplaar: via EU Bookshop ( meerdere exemplaren of posters/kaarten: bij de vertegenwoordigingen van de Europese Unie ( bij de delegaties in niet-eu-landen ( door contact op te nemen met Europe Direct ( door te bellen naar (gratis in de hele Europese Unie) (*). (*) De informatie wordt gratis verstrekt en bellen is doorgaans gratis, maar sommige operatoren, telefooncellen of hotels kunnen kosten aanrekenen. Betaalde publicaties: via EU Bookshop (

14 QC NL-N Rue de la Loi/Wetstraati Bruxelles/Brussel BELGIQUE/BELGIË Tel. +32 (0) ISBN doi: /57519