Energiedialoog bijeenkomst HIER klimaatbureau & Alliander Duurzame Gebiedsontwikkeling (DGO) 23 juni 2016, Amsterdam

Transcriptie

1 Energiedialoog bijeenkomst HIER klimaatbureau & Alliander Duurzame Gebiedsontwikkeling (DGO) 23 juni 2016, Amsterdam Aanbevelingen Uit de gesprekken met de bewoners blijkt dat nog weinig mensen op de hoogte zijn van de ambitie om in de toekomst geen aardgas meer te gebruiken voor het verwarmen van huizen. De Rijksoverheid moet helder zijn in haar maatschappelijk doel en tegelijkertijd ook geruststellen: wij hebben nog tijd, we kunnen stap voor stap vooruit. De boodschap die men communiceert is sterk van belang voor de acceptatie. Het is een positieve transitie; maak er geen drama van, frame het op een positieve manier en zorg achter de schermen dat dingen goed lopen zodat je draagvlak behoudt. Zorg dat je kunt laten zien dat aardgasloos kán door middel van voorbeelden; start een grootschalig programma voor voorbeeldprojecten, zorg voor ambassadeurs door te starten waar de mensen ook van het aardgas af willen. Ontwikkel een geruststellend pakket van betaalbare en werkende alternatieven en communiceer hierover. Zoek naar manieren waarop bewoners kunnen kiezen wanneer ze kunnen aankoppelen aan bijvoorbeeld een warmtenet, of een ander duurzame warmte-infrastructuur. Zo moet de hele straat/buurt/complex niet allemaal op hetzelfde moment over, maar kan dit op een moment dat voor de bewoner logisch voelt, zoals bij een verhuizing. Denk na over de sectoren die de warmtetransitie faciliteren en zorg ervoor dat zij in staat zijn met innovaties te komen. o Installateurs hebben bijvoorbeeld een grote achterstand in kennis en hebben weinig ervaring in marketing. Zij moeten opgeleid en geïnformeerd zijn en diensten leveren welke gericht zijn op de warmtetransitie. o Een andere voorbeeld is de keukenbranche en producenten voor inductieplaten, zij kunnen het paradigma van koken op gas doorbreken door een alternatief te ontwikkelen en aantrekkelijk te maken. Dat er nog tijd is betekent niet dat het probleem niet urgent is. 3 dingen waar het Rijk NU al mee kan starten: o De Rijksoverheid moet het besluit nemen dat alle nieuwbouw vanaf jaar x geen gas meer heeft. De aansluitverplichting moet anders. Op deze manier zorg je meteen dat

2 o o de nieuwe technologie wordt uitgeprobeerd in de woningen die er per jaar bijkomen. Het Rijk kan woningbouwcorporaties uitnodigen om beleid te maken met het oog op de warmtetransitie. Woningcorporaties zouden in hun beleid op moeten nemen dat er geen individuele ketels meer in woningen mogen komen bij een verandering in de warmtevoorziening (bijvoorbeeld na de afschrijftermijn van de huidige warmtevoorziening) Er moet gezorgd worden voor een plek met informatievoorziening voor iedereen die meer wil weten of nu al interesse heeft. Waarom deze bijeenkomst? HIER klimaatbureau en Alliander DGO zijn allebei geïnteresseerd in de rol van bewoners in de warmtetransitie. HIER wil bewoners informeren en betrekken bij de transitie, onder andere door een online platform met tool te ontwikkelen, waarop bewoners naast informatie over aardgasloze opties ook kunnen zien wat er in hun buurt al aan plannen zijn. Ook wil HIER kijken naar de rol die lokale duurzame energie initiatieven mogelijk kunnen spelen in de warmtetransitie, vanuit kennisplatform HIER opgewekt. Alliander DGO ontwikkelt, realiseert en beheert duurzame energie-infrastructuren. Duurzame energie zoals warmte, koude, of biogas bieden een alternatief voor aardgas en spelen hierom een belangrijke rol in de warmtetransitie. In de visie van Alliander DGO op de warmtetransitie speelt de bewoner een centrale rol. Vanuit deze visie vindt Alliander DGO het belangrijk dat de bewoners een rol krijgen in de Energiedialoog. Aanwezigen Jos Karssemeijer, Ministerie van Economische Zaken Gerben Roest, Ministerie van Binnenlandse Zaken Arjan Bakkeren, Liander Sven Ringelberg, Woonbron Rolf van der Weide, Bo-Ex Marjo Kroese, als zzp-er verbonden aan Klimaatverbond Roelof Potters, Alliander DGO Ingrid van Prooijen, Alliander DGO Sible Schöne, HIER klimaatbureau Jade Oudejans, HIER klimaatbureau Met schriftelijke inbreng van Theo Elfrink van Vereniging Eigen Huis. In gesprek met de bewoners Zowel HIER als Alliander DGO hebben evenementen georganiseerd en bijgewoond waar bewoners bij elkaar komen, zowel huurders als woningeigenaren. HIER heeft stadsgesprekken georganiseerd in Utrecht en Breda en heeft geparticipeerd aan een van de kook- sessie in Kanaleneiland in Utrecht. Hiernaast is er een online onderzoek onder 3177 respondenten gedaan. Alliander DGO is bij HOOM wijkavonden geweest en heeft hier aan woningeigenaren een vragenlijst voorgelegd. Hiernaast heeft Alliander DGO op de Provada aandacht gegeven aan de Energiedialoog.

3 Om een impressie te geven van de mensen die hun inzichten hebben gedeeld is er een filmpje gemaakt waar bewoners die aanwezig waren op verschillende HOOM wijkavonden antwoord geven op de vragen uit de vragenlijst. De hoofdpunten uit het filmpje waren: Comfort en kosten vind men het belangrijkste aan de warmtevoorziening Men heeft behoefte aan inzicht in welke opties, welke voors en tegens, zodat we juiste keuze kunnen maken Wat zijn de duurzame opties? Behoefte aan goede, onafhankelijke informatie Mensen moeten er meer over na gaan denken Het is van belang om álle generaties te betrekken Zie voor de resultaten de bijgevoegde presentatie (hier), waarop de discussie die volgt gebaseerd is. De presentatie en discussie zijn ingedeeld in 3 thema s: 1. Zorgen en wensen 2. Keuzevrijheid en inspraak 3. Communicatie en informatie Verslag van de discussie Thema 1: Wensen en zorgen Comfort en betaalbaarheid gaan vaak samen voor huurders. Voorbeeld in Kanaleneiland van woningcorporatie: Eneco kon na grootschalig onderhoud niet garanderen dat de energiekosten hetzelfde zouden blijven. Het NMDA-principe is funest; de vastrechtcomponent neemt toe, dat is funest voor een hele hoop business cases; ze zijn dan niet meer haalbaar. Nutsbedrijven kennen maar één vastrechttarief, het zou goed zijn om met flexibele tarieven te kunnen rekenen. Dat warmtelevering tot nu toe eigenlijk altijd een monopolie is, maakt het ook niet aantrekkelijk voor bewoners die gewend zijn te kunnen kiezen. Mogelijk is het net als bij besparing ook van het gas af aansluiten bij natuurlijke momenten het meest kansrijk, zoals op het moment van huizenverkoop-/ verbouw (ook door bijv. gemeentelijk bouw- en woningtoezicht bij vergunningverlening op te wijzen) of vervangingsmomenten van oude door nieuwe ketels. Gasnet blijft bestaan totdat de laatste is afgesloten. Dat de laatst aangeslotenen/ gasgebruikers steeds meer van het totale vastrecht betalen, zou een mooie incentive zijn voor bewoners om snel met veel tegelijk te switchen, maar zo n regeling zal op weinig sympathie kunnen rekenen. Welke oplossingen kunnen we hier nog meer voor bedenken? Over warmte bestaan van oudsher veel negatieve verhalen, mensen betalen teveel, geen keuze, er zijn veel kinderziektes, WKO maakt het niet warm genoeg, is onder gedimensioneerd. Het is tijd om de kinderziektes achter ons te laten en positieve voorbeelden te laten zien. Indelen naar eigenaar bewoners/ vve s / huurders/ persona s (gedragstypen): Op deze manier kan er gericht op deze typen gecommuniceerd worden en een aanbod gedaan worden. Hiernaast is het belangrijk om lokaal te zoeken naar het juiste alternatief dat past bij de situatie ter plekke. Het is nodig dat er duidelijke uitspraken worden gedaan, ook door de landelijke politiek. Alliander DGO heeft een rapport waarin wordt gewerkt met uitgeschreven gedragstypen. Het is bijvoorbeeld belangrijk rekening te houden met een hogere warmtevraag van mensen met tropische roots, die graag een kamertemperatuur van C hebben, en een toenemende groep van

4 ouderen willen er ook graag warm bij zitten Graden wordt door ouderen die niet veel beweging meer hebben vaak als te koud ervaren. Ook in de sector zelf bestaat er angst voor nieuwe technieken, niet zozeer vanwege de technieken zelf, maar meer vanwege de angst voor ontevreden klanten die veel aandacht vergen. Koken: veel mensen hebben bij elektrisch koken nog het idee van een plaat die langzaam opwarmt en langzaam afkoelt. Inductie koken kent lang niet iedereen. Mensen willen het ook liever niet vanwege de extra kosten: ander fornuis en daarbij vaak ook andere oven, andere pannen. Nieuwe technieken als de inductie-wok kunnen helpen om de aversie weg te nemen. Wensen en uitspraken serieus nemen: Wat bewoners vinden, hun beleving, twijfels, vragen, negatieve en positieve connotaties zijn het vertrekpunt. Het gaat er niet om of deze geluiden waar zijn of niet. We moeten antwoord zien te vinden op al deze vragen. Het is nodig om rekening te houden met wat mensen wensen en dat serieus nemen. Tijdspanne en hoe het proces vorm te geven: Je moet een lijn uitzetten en zowel op Rijksniveau als ook lokaal zorgen dat overheden goed geïnformeerd zijn. Het hoeft niet morgen af en er is voldoende tijd om te experimenteren, om verschillende pilots uit te voeren en daarvan te leren. Maar dan moet je daar nu wel mee beginnen. Thema 2: Keuzevrijheid en inspraak De wens een vrije keuze te hebben is in de enquête niet vaak genoemd. Toch komt het over het algemeen vaak naar voren. Er is een voorbeeld van een project waar mensen zijn aangesloten op een warmtenet met de optie om na 3 jaar weer van warmte af te kunnen. Het gevoel van deze keuze gaf veel mensen die aarzelden een zetje over de drempel. Maar valt er straks wel echt iets te kiezen in welke warmte-optie er komt? Er heerst een zekere scepsis wat dat betreft. Wanneer men wil gaan voor de laagste maatschappelijke kosten, dan is een zekere collectiviteit lokaal toch nodig. Het lijkt erop alsof mensen meer in zijn voor kleinere collectieve projecten dan voor grote warmtenetten, maar als die het goedkoopst blijken te zijn, zullen veel bezwaren (geen vrije keuze) toch vervallen. Conclusie: keuzevrijheid is niet het belangrijkste, als de propositie maar aantrekkelijk is. Bovendien is er naast de collectieve oplossing, altijd de keuze om als individu voor een eigen technologie te gaan, zoals een houtpalletkachel. Het overgrote deel van de mensen wil op dit moment vooral goed geïnformeerd worden. Uit alle resultaten komt terug dat mensen graag een duidelijke boodschap van de Rijksoverheid willen, en duidelijke informatie over de aardgasloze opties die er zijn. Dit ligt waarschijnlijk ook samen met het moment (86 procent weet nog niet dat we van het aardgas af gaan, dus de eerste stap is voor deze mensen meer informatie). Interessant is dat meer dan de helft van de Nederlanders aangeeft het wel eens te zijn met de transitie naar aardgasloos, en dat van die groep mensen de helft als reden het klimaat noemt. Er is dus meer draagvlak aanwezig dan we wellicht soms denken. Thema 3: Communicatie en informatie Uit de presentatie blijkt: mensen hebben veel behoefte aan informatie. Deze resultaten komen uit de vragenlijst welke ingevuld is door woningeigenaren tijdens de HOOM wijkavonden. De uitkomsten zijn waarschijnlijk anders dan bij de sociale verhuur. Daar gaat het meer over betaalbaarheid en praktische

5 zaken. Het bestand aan huurders bestaat bovendien steeds meer mensen uit van de arme kant, die weinig bereid zijn mee te doen. De vraag is wanneer je wat gaat informeren. De aanwezigen aan tafel zien de ambitie om naar een aardgasloze warmtevoorziening te gaan als een boodschap welke al vroeg verspreid kan worden. Uit de gesprekken met bewoners blijkt dat men over een verandering aan het huis op zijn vroegste 5 jaar voordat dit daadwerkelijk gaat gebeuren geïnformeerd wil worden. Mensen willen het liefst geïnformeerd worden door de gemeente en het energiebedrijf. Uit eerder onderzoek van Binnenlandse Zaken blijkt dat het Rijk als het meest betrouwbaar wordt gezien. Dit geldt ook voor het energiebedrijf ook. De gemeente kwam toen minder goed naar voren. Tegelijkertijd heeft de actie rond het toesturen van een voorlopige energielabel aan huishoudens vanuit Binnenlandse Zaken veel negatieve reacties opgeleverd; waar bemoei je je mee? Minister Blok vindt dat er een prijsprikkel moet komen. De energiebelasting kan langzaam verhoogd worden terwijl er compensaties gelden voor bepaalde doelgroepen. Woonbron heeft gratis panelen weggegeven, maar ook dan is er veel wantrouwen. Je moet vooral laten zien dat het kan. Hoe zorg je ervoor dat mensen tevreden zijn over een warmte alternatief? Er is een voorhoede van mensen (early adopters) die wel mee willen doen en interesse hebben. Het zou interessant zijn om een grotere enquête te houden over de warmtetransitie, die dan meteen tot doel heeft, dat mensen al doende meer geïnformeerd raken over het onderwerp duurzame warmte. Voorbeeld van Nijmegen en Leidsche Rijn: ervaringen met 0-op-de-meter en Evaluatie op HHW; men is nu tevreden, maar het hele proces erom heen geeft veel gedoe. Bovendien gaat het om veel techniek die niet iedereen zomaar begrijpt. Uiteindelijk zijn mensen ondanks alle techniek toch heel tevreden, maar wel omdat de vernieuwing samen ging met een nieuwe badkamer en keuken. Een aanbod met de mogelijkheid om er na een bepaalde periode weer uit te stappen is een goede manier om mensen mee te krijgen in de nieuwe ontwikkeling zonder dat ze daaraan vast zitten. Wat tevens goed kan kan werken is een positief verhaal van een (populaire) buurman. Kader creëren Wat moet je nou doen als overheid aan kader creëren om te zorgen dat je geen massieve weerstand oproept? Maak het niet groter dan het is, met behoud van comfort. Leg de nadruk niet te veel op aardgasloos, maar op het moderne en betere en positieve (het nieuwe verwarmen ), het moet positief en sexy geframed worden. Komt er een beweging van boze burgers die hier niet aan mee willen doen? Er is een groep die heel erg sceptisch staat tegenover de overheid, zie de hele sfeer rond het Oekraïne referendum. Tegenargumenten kunnen zijn: er is gas genoeg, het hoeft echt niet. De rijkeren profiteren er meer van dan de anderen. Milieu/klimaat is verre van een thema, het leeft niet bij het grote publiek. Maar, als je een goed aanbod hebt, dat werkt, dat comfort biedt, kan je die weerstand voorkomen. Voorkom negatieve verhalen. Voorbeeldprojecten met slechte resultaten komen nu nog voor, en dat moeten we voorkomen. Zorg dat er over ca. 5 jaar wel 80 gerealiseerde succesvolle projecten zijn om te laten zien dat het werkt en dat het kan. Ook in educatie kan meer aandacht komen voor gasloos. Zodat dat het normaal wordt voor de nieuwe generatie. Naar bewoners toe is gasloos misschien niet de goede term, beter iets te zoeken met een positieve lading.