Ketenprotocol. Borstvoeding bij gezonde zuigeling. Auteurs: V. Botterman, J.R. van der Burg, C. Moerman

Transcriptie

1 Ketenprotocol bij gezonde zuigeling Auteurs: V. Botterman, J.R. van der Burg, C. Moerman Datum: 5 oktober 2016

2 Algemeen Het Verloskundig Samenwerkings Verband Zoetermeer (VSV Zoetermeer ) is in 2012 formeel opgericht ter verbetering van de verloskundige zorg in Zoetermeer. Het uitgangspunt is het bieden van een samenhangend zorgtraject waarbij alle ketenpartners verantwoordelijk zijn binnen hun eigen domein. Stroomdiagram verloskundige keten Doel van dit protocol Alle disciplines uit de keten zijn op de hoogte van de samenwerking en gemaakte afspraken rondom borstvoeding. De deskundigheid van de betrokken zorgverleners bij het begeleiden van de borstvoedende moeder dienen gewaarborgd te zijn; Het bieden van continuïteit van zorg en het centraal stellen van de cliënt en haar (ongeboren) kind. Uitgangspunten Alle disciplines gebruiken dit protocol als leidraad voor de zorg rondom de borstvoeding, zodat alle vrouwen die borstvoeding willen geven de juiste kennis hebben om dit op een zo goed mogelijke manier te doen en de kans van slagen te vergroten. Als de kennis van de betrokken hulpverlener tekort schiet is er een korte lijn naar de lactatiekundige binnen de instelling of één van de vrijgevestigde lactatiekundigen binnen Zoetermeer. Versie 1.0 1

3 Betrokken disciplines bij dit protocol Verloskundigen 1 e lijn Verloskundigen 2 e lijn Gynaecologen Kinderartsen O&G- en kinderverpleegkundigen Lactatiekundigen Kraamverzorgenden Jeugdgezondheidszorg Inleiding Binnen Zoetermeer is in januari 2008 een ketenoverleg opgezet met als doel een duidelijke overdracht over de borstvoeding, tussen de verschillende zorgverleners rondom moeder en kind. Het VSV heeft bij het ketenoverleg de vraag neergelegd een VSV breed borstvoedingsprotocol te maken. Alle zorgverleners die betrokken zijn bij de borstvoedingszorg rondom moeder en kind zijn op de hoogte van dit protocol en zullen hier ook naar handelen. Het VSV volgt jaarlijks minimaal 1 klinische les/scholing over borstvoeding om de kennis up to date te houden. Dit protocol vormt de leidraad voor iedere discipline waarbij de gezonde zuigeling centraal staat. Hierbij uitgaande van de multidisciplinaire richtlijn borstvoeding en de 10 vuistregels voor het welslagen van de borstvoeding. De tien vuistregels voor het welslagen van de borstvoeding: De WHO en UNICEF ontwikkelden Tien vuistregels voor het welslagen van de borstvoeding. Alle betrokken partijen dienen er zorg voor te dragen: 1. Dat zij een borstvoedingsbeleid op papier hebben, dat standaard bekend wordt gemaakt aan alle betrokken medewerkers. 2. Dat alle betrokken medewerkers de vaardigheden aanleren die noodzakelijk zijn voor het uitvoeren van dat beleid. 3. Dat alle zwangere vrouwen worden voorgelicht over de voordelen en de praktijk van borstvoeding geven. 4. Dat moeders hun baby direct na de geboorte bloot met huid-op-huid contact bij zich krijgen voor minimaal een uur en dat vrouwen worden aangemoedigd de signalen dat de baby klaar is om aan de borst te gaan te benutten en hen daarbij zo nodig hulp aan te bieden. 5. Dat aan vrouwen wordt uitgelegd hoe ze hun baby moeten aanleggen en hoe zij de melkproductie in stand kunnen houden, zelfs als de baby van de moeder moet worden gescheiden. 6. Dat pasgeborenen geen andere voeding dan borstvoeding krijgen, noch extra vocht, tenzij op medische indicatie. Versie 1.0 2

4 7. Dat moeder en kind dag en nacht bij elkaar op een kamer mogen blijven. 8. Dat borstvoeding op verzoek wordt nagestreefd. 9. Dat aan pasgeborenen die borstvoeding krijgen geen speen of fopspeen wordt gegeven. 10. Dat zij contact onderhouden met andere instellingen en disciplines over de begeleiding van borstvoeding en dat zij de ouders verwijzen naar borstvoedingsorganisaties. De multidisciplinaire richtlijn voor borstvoeding is te vinden op: Versie 1.0 3

5 Inhoudsopgave: pagina Tijdens de zwangerschap 5 Start van de borstvoeding 5 Groei 6 Wegen 7 Informatie ter afsluiting van de kraamzorg periode 7 na dag 10 7 Natuurlijk drink gedrag van de baby 8 Weer gaan werken 8 Bijlagen 8 Bronnen 9 Versie 1.0 4

6 Protocol Tijdens de zwangerschap: Alle zwangeren worden al tijdens de zwangerschap voorgelicht over de voordelen van borstvoeding en wat zij zoal kunnen verwachten bij het geven van borstvoeding. Binnen het VSV heeft iedere zwangere maandelijks de gelegenheid om een voorlichtingsavond over borstvoeding bij te wonen. Alle betrokken partijen binnen het VSV brengen deze voorlichtingsavond bij de zwangere (en partner) onder de aandacht. Deze avond wordt gegeven door een lactatiekundige. De onderwerpen die hierbij aanbod komen zijn: Gezondheidsvoordelen voor zowel moeder als kind Voordelen van borstvoeding Unieke stoffen en samenstelling moedermelk Rooming-in Aanlegtechnieken Voeden op verzoek Praktische tips Vrijwilligersorganisaties Problemen die men mogelijk tegen kan komen en werken Na afloop krijgt de zwangere de gegeven informatie digitaal of schriftelijk mee naar huis. Heeft de zwangere specifieke vragen omtrent de borstvoeding dan kan zij al prenataal worden doorverwezen naar een lactatiekundige. Bij moeders waarbij de kans op bijvoeden als zeer groot wordt ingeschat, kan voorgesteld worden om ongeveer twee weken voor de uitgerekende datum te starten met antenataal kolven, zodat de productie sneller opgang komt en de baby bijgevoed kan worden met moedermelk. Hierbij is contact met een lactatiekundige zeer wenselijk. Start van de borstvoeding: Om de borstvoeding een goede kans van slagen te geven is het van belang dat de baby direct na de geboorte bloot bij moeder op de buik blijft tot de eerste borstvoeding heeft plaatsgevonden. Mocht dit om medische redenen niet lukken, dan kan de partner de rol van de moeder overnemen. Het contact tussen moeder en kind wordt zo snel mogelijk hersteld. De eerste borstvoeding kan, indien mogelijk nog binnen het eerste uur na de geboorte, plaatsvinden. Ook indien er sprake is van een sectio zullen moeder en kind zo min mogelijk van elkaar worden gescheiden. Moeder en kind blijven zoveel mogelijk in dezelfde ruimte (rooming-in) zodat borstvoeding op verzoek kan worden nagestreefd. Een normale hoeveelheid voedingen per 24 uur ligt tussen de 8 en 12 voedingen. Zorgverleners brengen ouders op de hoogte dat dit normaal gedrag is van een pasgeborene en moedigen moeders aan te reageren op de hongersignalen van haar kind. Moeder kan haar baby helpen de borst te pakken door het kind dichtbij de borst te houden. Het is belangrijk dat de zorgverlener moeder het vertrouwen geeft dat zij haar kind zelf kan aanleggen. Het is van wezenlijk belang dat moeder goede begeleiding krijgt tijdens de eerste dagen na de bevalling. is een natuurlijk proces maar moet wel aangeleerd worden. Hoe vaker de Versie 1.0 5

7 baby wordt aangelegd, hoe sneller de borstvoeding op gang zal komen en hoe meer handigheid moeder en kind hierin krijgen. Moeders wordt geleerd te kijken naar effectief drinkgedrag, waarbij altijd beiden borsten worden aangeboden. Als het aanleggen binnen 48 uur postpartum nog niet goed gaat, dient kritisch naar het aanleggen gekeken te worden en is het verstandig een lactatiekundige te raadplegen. Het aanbieden van een fopspeen is in deze fase van de borstvoeding niet wenselijk. Hierdoor kunnen voedingssignalen worden gemist en kan het kind teveel vermoeid raken waardoor er geen natuurlijk proces van vraag en aanbod plaatsvindt. Na ongeveer drie dagen zal de melkproductie opgang komen en is het kind langer tevreden na een voeding. Soms krijgt de baby de borsten niet helemaal leeg waardoor er stuwing kan ontstaan. Moeders wordt geadviseerd de borsten voor de voeding wat warm te maken en de baby wat vaker aan te leggen. In incidentele gevallen kan kolven uitkomst bieden. Groei: Om te monitoren of de borstvoeding goed verloopt, wordt de baby dagelijks en zoveel mogelijk op hetzelfde tijdstip, bloot voor een voeding gewogen. De baby zal de eerste drie dagen wat afvallen waarbij gelet wordt of de conditie van het kind dit aan kan. Zolang hij op dag 3 minimaal 3 plasluiers heeft, het meconium overgaat naar dunnere gele ontlasting en de baby geen temperatuursverhoging heeft zal de baby in goede conditie zijn. Om het gewichtsverlies naar rato te meten kan er gebruik worden gemaakt van de groeicurve van TNO ( Zie bijlage figuur 1. De baby zal binnen twee weken terug zijn op het geboortegewicht waarbij vanaf dag 4 het gewicht gelijk blijft en vanaf dag 5 met gemiddeld 30 gr per dag toeneemt. Als het geboortegewicht bereikt is zal de baby gemiddeld 150 tot 200 gram per week aankomen. Ook nu kan gebruik gemaakt worden van de groeicurve van TNO. Wegen: Het wegen voor en na de borstvoeding geeft over het algemeen geen realistisch beeld, omdat de weegschalen die in de thuissituatie gebruikt worden een te grote marge hebben. In het ziekenhuis is het wegen alleen betrouwbaar als de baby volledig is ingebakerd en alle infuuskabels op de weegschaal worden mee gewogen. Zorgverleners leggen ouders uit, goed naar de hongersignalen van hun baby te kijken. Als er voldoende melkproductie is, zal de baby vanaf dag 6 minimaal 6 tot 8 zware natte luiers produceren en vaker dan 2 keer per dag ontlasting hebben. Bij twijfel kan het advies gegeven worden 1x per week bloot het gewicht van de baby te laten bepalen bij de Jeugdgezondheidszorg. Versie 1.0 6

8 Informatie ter afsluiting van de kraamzorg periode: Ouders hebben in de kraamweek informatie gekregen over de volgende onderwerpen: Hongersignalen Het juist aanleggen van de baby Effectief drinkgedrag van de baby Hoe kun je zien dat de baby voldoende drinkt Principe van vraag en aanbod Preventie borstontsteking Handkolven Regeldagen/clusteren Gebruik vitamine K en D bij moeder en kind volgends richtlijn Gezondheidsraad Lactatiekundige Vrijwilligersorganisaties La Leche Leaque en Vereniging Natuurlijk na 10 dagen: De zorg voor moeder blijft tot 6 weken post partum de verantwoordelijkheid van de verloskundige. De zorg voor het kind is vanaf dag 10 de verantwoordelijkheid van de Jeugdgezondheidszorg. Aangezien bij borstvoeding moeder en kind niet los gezien kunnen worden, is het voor ouders duidelijk dat bij vragen rondom borstvoeding ook na dag 10 de verloskundige gebeld mag worden. Aan het einde van de kraamweek wordt er door de kraamverzorgende een overdracht ingevuld voor de Jeugdgezondheidszorg. Bij de eerste kennismaking wordt de borstvoedingsoverdracht in het dossier opgenomen en ouders krijgen verdere informatie hoe zij de borstvoeding kunnen continueren. De zorgverlener benoemt hierbij het natuurlijk drinkgedrag van de baby na dag 10. Natuurlijk drinkgedrag van een baby Het is normaal dat een borstgevoede baby die op verzoek wordt gevoed, 8 tot 10 voedingen zal nuttigen, inclusief zeer waarschijnlijk tenminste 1 nachtvoeding. Bij borstgevoede baby s is het niet te voorspellen wanneer deze nachtvoeding eraf gaat. De baby zal ook ander drinkgedrag aan de borst gaan vertonen. Dronk de baby voorheen altijd 1 borst volledig leeg met aan de tweede borst een toetje, dan is het mogelijk dat de baby nu na een paar minuten stopt en wat onrustig wordt. Belangrijk is dat moeder weet dat dit normaal is en dat zij dan eerder wisselt van borst. Het is van belang om bij iedere voeding beide borsten aan te bieden. De baby blijft altijd bepalen wanneer en hoelang hij wil drinken. De baby gaat hierin zijn eigen ritme krijgen. Weer gaan werken: Indien een moeder weer wil gaan werken of om een andere reden graag de baby aan de fles wil laten leren wennen, is het advies om vanaf 4 weken te starten met kolven en de fles te introduceren. Als er later begonnen wordt met deze introductie is het meestal lastiger om de baby aan de fles te laten wennen. Accepteert de baby de fles, dan vanaf dit moment dagelijks 1 fles met afgekolfde moedermelk aanbieden. Versie 1.0 7

9 Het streven is dat de baby minimaal 6 maanden exclusief borstvoeding krijgt. Het introduceren van bijvoeding vanaf 4 maanden mag geen vervanging voor borstvoeding zijn, maar een extra tussendoortje als de baby hier behoefte aan heeft. Bij ieder volgend bezoek bij de Jeugdgezondheidszorg wordt de borstvoeding besproken en gestimuleerd. Zolang moeder en baby dit wensen kan borstvoeding gegeven worden. Alle zorgverleners ondersteunen moeder hierin. Bijlagen: Figuur 1 Groeicurve TNO Figuur 1: Groeicurve voor gewichtsverlies bij borstgevoede kinderen (beschikbaar via Versie 1.0 8

10 Bronnen: Multi disciplinaire richtlijn Stichting Zorg Voor Goedgekeurd op : 5 oktober 2016 Ingangsdatum : 5 oktober 2016 Verantwoordelijk voor implementatie : leden VSV Zoetermeer Alle protocollen van het VSV Zoetermeer zijn terug te vinden op het besloten deel van onze website. In het Lange Land Ziekenhuis is er via het programma idocuments een link naar de ketenprotocollen van het VSV Zoetermeer. De standaard herzieningstermijn is 2 jaar. Versie 1.0 9