PZ :49 Pagina 33 Spataders

Transcriptie

1 Spataders

2 Inhoudsopgave Pagina Inleiding 3 De bloedsomloop 4 Van ader naar spatader 5 Verschijnselen van spataders 6 Ontstaan van spataders 8 Onderzoek 10 Behandeling 12 Operatie 13 Onderbinden (crossectomie) 13 Verwijderen (strippen) 14 Echogeleide technieken 16 Inspuiten (sclerocompressietherapie) 17 Ambulante flebectomie 19 Compressietherapie 19 Nazorg 21 Adviezen na onderbinden of verwijderen 21 Adviezen na inspuiten 22 Adviezen bij compressietherapie 23 Leefregels 24 Meer informatie 26 De Hart&Vaatgroep 28

3 Inleiding Spataders, wie kent ze niet? Die opgezwollen, blauwe bloedvaten die door de huid van het been schijnen? Of als blauwe kabels op het been lijken te liggen? Spataders worden vooral als ontsierend ervaren. Daarom laten veel mensen zich eraan behandelen. Soms kunnen spataders echter ook leiden tot gezondheidsklachten. Ze moeten dan om medische redenen worden behandeld. Spataders komen bij vrouwen twee- tot driemaal vaker voor dan bij mannen. Ze behoren tot de top tien van klachten waarmee mensen hun huisarts bezoeken. Spataders komen meestal voor in de benen, maar kunnen ook elders in het lichaam ontstaan. Deze brochure geeft informatie over spataders in de benen. Over de oorzaken, de gevolgen en de mogelijke behande - ling en. Ook kunt u in deze brochure lezen wat de gevolgen van spat - aders kunnen zijn en wat u er het beste aan kunt doen. Tot slot vindt u een lijst met nuttige adressen. In het midden van de brochure treft u een aandachtspuntenlijst aan. Deze geeft een overzicht van de onderwerpen die tijdens uw bezoek aan de specialist aan de orde kunnen komen. U kunt zich met deze lijst beter voorbereiden op een gesprek met uw specialist. 3 Spataders

4 De bloedsomloop Bloed vervoert zuurstof, voedings- en afvalstoffen door het menselijk lichaam via de bloedvaten. Er zijn drie soorten bloedvaten: slagaders, haarvaten en aders. Vanuit de longen stroomt het zuurstofrijke bloed naar de linkerharthelft. De slagaders vervoeren het van daaruit naar de verschillende delen van het lichaam. In de organen en uiteinden van het lichaam bevinden zich kleine bloedvaten: de haarvaten. In de haarvaten vindt uitwisseling plaats van zuurstof en voedingsstoffen naar de weefsels. Vanuit de weefsels komen afvalstoffen en koolzuurgas terug in de haarvaten. Dit zuurstofarme, afvalstofrijke bloed, stroomt vervolgens naar de aders die het weer naar het hart vervoeren. De rechterharthelft pompt het bloed naar de longen, waar het koolzuurgas wordt afgegeven en zuurstof wordt opgenomen. De afvalstoffen worden onder andere in de nieren uit het bloed gehaald en uitgescheiden via de urine. Het adersysteem Het slagadersysteem 4 Nederlandse Hartstichting

5 Van ader naar spatader De gezonde situatie De slagaders vervoeren het bloed van het hart naar de weefsels. De stroming van het bloed ontstaat hier door drukverschillen. De hartslag zorgt voor dit drukverschil. Door het pompen van het hart staan de slagaders voortdurend onder druk. Ze hebben daarom een relatief dikke, stevige wand. Aders zorgen voor de terugstroom van het bloed naar het hart. Zij staan minder onder druk en hebben een dunnere wand. De wanden van zowel slagaders als aders bestaan uit drie lagen: een gladde binnenlaag, een spierlaag en een buitenste laag. Bij slagaders is de spierlaag het dikst, bij aders de buitenste laag. Het pompen van het hart is niet voldoende voor de terugstroming. Het bloed moet immers vanuit de benen tegen de zwaartekracht in naar boven stromen. Daarom helpen de spierpompen in de benen het bloed terugstromen naar het hart. De kuitspierpomp in de benen is daarbij het belangrijkste. Wanneer we lopen of fietsen, trekken de kuitspieren zich samen. Ze worden korter en dikker. Daardoor drukken ze de aders plat zodat het bloed omhoog stroomt. Dankzij kleppen in de aders kan het bloed niet omlaag of terug. Het bloed gaat als het ware van klep tot klep. Dichter bij het hart neemt de hartpomp de functie over. Daar zijn minder kleppen nodig. Het hart zuigt als het ware het bloed uit de aders naar zich toe. De aders in de benen bestaan uit oppervlakkige en diepe aders. Deze vertakken zich in kleinere aders die zich door de benen verspreiden. De diepe aders en de oppervlakkige aders zijn met elkaar verbonden door verbindingsaders, waarin zich eveneens kleppen bevinden. Negentig 5 Spataders

6 procent van het bloed wordt via de diepe aders naar het hart geleid. De resterende tien procent van de afvoer van het bloed gaat via de oppervlakkige aders. Wanneer een van beide systemen onvoldoende werkt, neemt het andere systeem de functie gedeeltelijk over. Spataders We hebben gezien dat de kleppen in de aders voorkomen dat het bloed in het been terugstroomt. Als deze kleppen niet goed werken kan het bloed omlaag stromen (lekken). Daardoor komt er overdruk in de aders en haarvaatjes. Die zetten uit waardoor een spatader ontstaat. Een spatader is een uitgerekte en verzakte ader. De medische naam voor spataders is varices. Spataders kunnen op verschillende plaatsen ontstaan: in een grote hoofdtak (stamvarices), in een zijtak (zijtakvarices) en in de kleine adertjes. Bij zeer kleine spatadertjes in de huid spreekt men van bezemrijsvarices. Deze worden ook wel penseelvarices of blauwscheuten genoemd. Aderklep Verschijnselen van spataders Spataders zijn meestal zichtbaar als door de huid schijnende blauwe aders. Dat komt omdat ze vooral ontstaan in de oppervlakkige aders. Deze lopen vrij dicht onder de huid, hebben weinig steun van de omgeving en zetten gemakkelijk uit. Bij een grotere zwelling gaan de aders kronkelen en liggen als blauwe aders op het been. 6 Nederlandse Hartstichting

7 Spataders geven meestal geen klachten. Soms veroorzaakt een beginnende spatader een aantal typische klachten zoals zware, vermoeide en vaak warme benen, jeuk, een gespannen gevoel, krampen, een trekkende of stekende pijn in de kuiten, trillingen in de benen en zwellingen. Bij diepliggende aders kunnen de kleppen ook lekken. Dat is echter niet altijd zichtbaar en het komt minder vaak voor dan spataders. Wel kunnen dezelfde klachten optreden als bij spataders in de oppervlakkige aders. Ook komt het regelmatig voor dat kleine spataders zichtbaar worden, zonder dat er klachten bestaan en zonder dat er later grote spataders ontstaan. Bij sommige mensen ontstaan na verloop van tijd vochtophopingen in de benen, huiduitslag, een verkleuring of verharding van de huid. Wanneer spat - aders of lekkende kleppen in diepliggende aders niet worden behandeld, kunnen andere problemen in de benen ontstaan. In het ernstigste geval een open been (ulcus cruris). De huid gaat dan stuk en geneest niet spontaan. Wanneer naar de dokter? Het is raadzaam naar de huisarts te gaan bij typische klachten van spat - aders, zoals een moe en zwaar gevoel in de benen, nachtelijke krampen, vocht bij de enkels (vooral s avonds) en bij oppervlakkige veneuze trombose (aderontsteking of flebitis). 7 Spataders

8 Ontstaan van spataders Het ontstaan van spataders Spataders ontstaan door veranderingen in de binnenwand van de aders en/of slecht functionerende kleppen. Dit zijn de zogenaamde primaire (aangeboren) varices. Ze vormen zich door erfelijke aanleg en hormonale factoren. Ook tijdens een zwangerschap kunnen spataders optreden. Daarnaast kunnen ze ontstaan door een andere aandoening (secundaire varices). Erfelijke aanleg In veel gevallen is erfelijke aanleg de oorzaak van veranderingen in de binnenwand van de aders. Door een aangeboren zwakte van de vaatwand van de aders kunnen spataders ontstaan. Omdat de mens rechtop loopt en te maken heeft met de zwaartekracht, krijgt hij vooral spataders in de onderbenen. Hormonale factoren De invloed van hormonen op het ontstaan van spataders is nog niet helemaal duidelijk, maar lijkt wel aanwezig. De vrouwelijke hormonen (oestrogeen) verminderen de functie van de spierlaag van de vaatwand. Dit verklaart waarom spataders veel vaker voorkomen bij vrouwen dan bij mannen. 8 Nederlandse Hartstichting

9 Zwangerschap Tijdens de zwangerschap (vooral in het begin) kunnen spataders optreden door hormonale veranderingen, slapper worden van weefsel en een toename van druk vanuit de baarmoeder. Zo kunnen bijvoorbeeld spat - aders in de vagina ontstaan. Deze hoeven niet blijvend te zijn en verdwijnen vanzelf na de zwangerschap. Andere factoren De kans op het krijgen van spataders is in feite een optelsom van risico - factoren, waarvan de bovenstaande drie de belangrijkste zijn. Andere factoren die een rol kunnen spelen zijn: veel staan of zitten, overgewicht en ouderdom (verzwakking van de aderwand). Door te weinig beweging als gevolg van te veel staan of zitten, neemt de druk op de aders toe en verwijden deze zich. Hierdoor kunnen de kleppen gaan lekken en stagneert de bloeddoorstroming. Spataders kunnen ook het gevolg zijn van bepaalde ziekten of aandoening en die de bloedstroom in de aders belemmeren, zoals trombose. In deze gevallen spreken we van secundaire varices. Trombose is een stollings ziekte in de aders, waarbij bloedstolsels zich vastzetten aan de vaatwand. Meer informatie vindt u in de brochure Trombose en longembolie van de Nederlandse Hartstichting. Hoe u deze brochure kunt aanvragen, leest u op pagina 26. Wanneer de bloedstroom in een ader wordt belemmerd, zoekt het bloed omwegen om de terugweg naar het hart te vinden. Het bloed zal door allerlei zijtakken van de ader stromen. Deze zijtakken zijn echter niet 9 Spataders

10 bestand tegen de hoge druk en verwijden zich. Het gevolg is dat de kleppen gaan lekken, de ader uitzet en een spatader ontstaat. Een bloedstolsel kan ook de kleppen zelf beschadigen, met als gevolg een spatader. Onderzoek Lichamelijk onderzoek Spataders zijn vaak zichtbaar. Het stellen van de diagnose begint met een lichamelijk onderzoek. Uw arts zal vragen welke klachten u hebt en of u eerder spataders, lekkende kleppen in diepliggende aders, een trombosebeen of een aderontsteking hebt gehad. Ook eerdere behandelingen, medicijnen en operaties aan uw been of uw onderbuik kunnen van belang zijn. Daarna zal de arts uw benen inspecteren. De behandeling van spataders is afhankelijk van de soort ader waarin zich de problemen voordoen. Over het algemeen is aanvullend onderzoek noodzakelijk om een behandeling op maat te kunnen kiezen. Door gebrekkig onderzoek of zelfs het ontbreken hiervan, kan het in sommige gevallen gebeuren dat aders worden verwijderd terwijl dat niet nodig is. Aanvullend onderzoek Bij primaire en niet eerder behandelde spataders zijn ultrageluidonderzoek (Doppler) en de lichtreflexreografie de meest gebruikte onder - zoeken. Bij het Doppler-onderzoek wordt gebruik gemaakt van ultra - geluidsgolven. Dit zijn hoge tonen die wij niet kunnen horen. De 10 Nederlandse Hartstichting

11 geluidsgolven worden teruggekaatst door de bloedstroom. Op deze manier worden de stroomrichting en de snelheid van het bloed in de aders bepaald. Zo kunnen ook nog niet zichtbare spataders worden opgespoord. Het onderzoek duurt ongeveer tien minuten en is niet belastend.op indicatie wordt in combinatie met het Doppler-onderzoek een echografie gemaakt: Duplex-onderzoek. De echografie brengt de ligging en de vorm van de bloedvaten in beeld en levert een betrouwbaar beeld op van het bloedvatenstelsel. Duplex-onderzoek levert eveneens informatie over het diepe systeem. De lichtreflexreografie meet de doorstroming van de huid in het onderbeen. Hierbij plakt men een speciale detector aan de binnenkant van de enkel op het been. Er wordt een infrarood licht in de huid gezonden dat wordt weerkaatst door het bloed. Daarbij wordt de voet een aantal keren bewogen en vervolgens weer stil gehouden. In de tussentijd maakt het apparaat een grafiek, waaruit de functie van de aders is af te lezen. Het onderzoek kan worden herhaald met een stuwband om het been. In principe worden beide benen onderzocht. Dit onderzoek duurt ongeveer twintig minuten en is over het algemeen pijnloos. Soms is het wenselijk het oppervlakkige en dieperliggende adersysteem op een röntgenfoto zichtbaar te maken. Dit kan door middel van flebografie. Bij dit onderzoek wordt een contrastvloeistof in een bloedvat van de voetrug ingespoten. In deze vloeistof zit jodium. Duplex-onderzoek 11 Spataders

12 Als u daar allergisch voor bent, kunt u dit het beste vooraf melden aan uw behandelend arts. Tijdens het inspuiten worden röntgenfoto s gemaakt. Het inspuiten zelf kan pijnlijk zijn. Ook kan een aderontsteking ontstaan, hetgeen echter zelden voorkomt. Dit onderzoek duurt ongeveer dertig minuten. Behandeling Spataders kunnen op verschillende manieren worden behandeld. Vaak gaat het om een combinatie van behandelingen. Overigens wordt niet elke behandeling in elk Nederlands ziekenhuis gedaan. De keuze van de behandelmethode is afhankelijk van het type spatader, de ernst en de uitgebreidheid van het probleem. Onderzoek kan hierover duidelijkheid verschaffen. Verbeterde technieken geven tegenwoordig ook een beter cosmetisch resultaat, maar zijn geen garantie dat u niet opnieuw spat - aders kunt krijgen. Ook moet u er rekening mee houden dat u het effect van de behandeling niet direct ziet. Soms duurt het een paar weken of maanden. Behandeling in particuliere klinieken Buiten het ziekenhuis bestaat in Nederland een groot aantal poliklinieken van medisch specialisten en privéklinieken voor het behandelen van spataders. Extramurale poliklinieken zijn vestigingen van medisch specialisten buiten het ziekenhuis. Privéklinieken hebben een andere organisatiestructuur en kunnen worden gerund door zogenoemde flebologen die niet altijd medisch specialist zijn. Veel patiënten gaan naar deze klinieken, omdat zij de wachttijden voor behandeling in een ziekenhuis te lang vinden. Het is echter belangrijk u te realiseren dat de diagnostiek- 12 Nederlandse Hartstichting

13 en behandelmogelijkheden in deze klinieken beperkt kunnen zijn. Vraag in elk geval goed of er afspraken met uw zorgverzekeraar zijn en welke. Verschillende behandelingsvormen Spataders kunnen worden behandeld met: een operatie: onderbinden (crossectomie) operatief verwijderen (strippen: klassiek, inverterend of cryostrip (bevriezen) echogeleide technieken (onder echocontrole): radiofrequentie katheters (VNUS ) of endovasculaire lasertherapie (EVLT) echogeleide sclerocompressietherapie met schuim (echofoamsclerotherapie) inspuiten (sclerocompressietherapie) ambulante flebectomie compressietherapie Operatie Bij een operatieve behandeling worden de spataders dichtgebonden (crossectomie) of weggehaald (strippen). Hierdoor stroomt het bloed langs een andere weg. Omdat de spatader toch niet meer goed functioneert, kunt u deze missen. Deze behandeling wordt alleen toegepast bij oppervlakkige spataders. Onderbinden (crossectomie) Het dicht- of onderbinden van alle lekkende zijvaatjes in lies of knieholte heet crossectomie. Dit gebeurt met een draadje. Aan de bovenzijde van 13 Spataders

14 de ader, in de lies of knieholte, wordt een draadje om de ader gebonden. Hierdoor valt de druk van bovenaf weg. Bij problemen aan de ader die aan de achterkant van het been loopt, gebeurt dit in de knieholte. Ook bij spataderproblemen in de verbindingsaders tussen de oppervlakkige en diepliggende aders is onderbinding een effectieve behandeling. In principe kan het onderbinden van spataders poliklinisch gebeuren in dagbehandeling. Soms is het nodig dat u wordt opgenomen in het ziekenhuis. Operatief verwijderen (strippen) In het verleden werden spataders vaak operatief verwijderd. Onderzoek heeft echter aangetoond dat strippen niet altijd nodig is. Bij een sterk aangetaste stamader, die loopt van de lies tot de enkel, is strippen de beste behandeling. Bij strippen wordt de ader verwijderd via twee betrekkelijk kleine sneetjes. Door een snee van ongeveer vier tot vijf centimeter in de lies, wordt de spatader opgezocht en afgebonden. Vervolgens wordt via een kleinere snee (twee centimeter) bij de knie of bij de enkel een soort draad door de ader omhoog geschoven. Nadat wat zijtakjes zijn losgesneden, wordt de draad met spatader naar buiten weggetrokken. Bij uitgebreide spatadervorming worden de overige uitgezette zijaders via kleine sneetjes op dezelfde manier verwijderd. Dit wordt ook wel flebectomie genoemd. Eventuele restanten kunnen later worden weg - gespoten. De sneden worden gehecht en er wordt een drukverband aangelegd om bloeduitstortingen te beperken. De operatie vindt plaats onder algehele of plaatselijke verdoving. Afhankelijk van de uitgebreidheid is een kortdurende opname of een dagbehandeling nodig. De hechtingen kunnen na ongeveer vijf tot tien dagen worden verwijderd. Dit hangt af van de plaats waar de hechtingen zijn aangebracht. Na enkele dagen kan het drukverband worden vervangen door een elastische kous, 14 Nederlandse Hartstichting

15 die volgens het advies van de arts gedurende enige (vijf tot zes) weken alleen overdag gedragen moet worden. Het chirurgisch verwijderen van spataders kan in sommige gevallen poliklinisch gebeuren. Een andere techniek is de cryostrip. Deze maakt gebruik van bevriezing. De spatader vriest aan de ingebrachte draad vast en kan op die manier worden losgetrokken en verwijderd. Mogelijke complicaties bij operatie Een operatie geeft risico s op complicaties zoals trombose, nabloeding en wondinfectie. Bloeduitstortingen komen altijd in meer of mindere mate voor. Deze trekken doorgaans in de loop van enkele weken vanzelf weg. Wanneer een zenuw wordt beschadigd, kan het strippen van de stamader gevoelloosheid van de huid van de voet veroorzaken. Dit kan worden voorkomen door het vat alleen in het bovenbeen te strippen of een omgekeerde strip uit te voeren als ook de stamader van het onderbeen bijdraagt tot uw klachten. Een alternatief is dat de aders in het onderbeen nog aanvullend behandeld worden door deze in te spuiten. Strippen 15 Spataders

16 Echogeleide technieken (onder echocontrole) Er zijn een aantal echogeleide technieken ontwikkeld zoals VNUS (radiofrequentie katheters), EVLT (endovasculaire lasertherapie) en foamscleroseren. Het voordeel maar tegelijk ook mogelijk nadeel is dat dit niet via de lies gebeurt. Er wordt geen crossectomie uitgevoerd. De katheters die worden ingebracht bij deze behandelingen, worden onder echocontrole ter hoogte van de knie in de spatader gebracht en zo in het bloedvat opgevoerd tot de lies. Zo is de juiste plaats van de katheters na te gaan en kan de behandeling exact toegepast worden. Dit gebeurt in dagbehandeling. Bij de VNUS -methode wordt de stamader van binnenuit dichtgebrand met een katheter die radiofrequente energie afgeeft. Het vat wordt dichtgebrand door geluidsgolven. Deze procedure is, net als strippen, onder plaatselijke verdoving mogelijk. Het voordeel is dat het geen bloeduitstortingen en bijna geen wonden veroorzaakt. U kunt vrijwel direct na de ingreep weer gaan lopen. U wordt nabehandeld met een therapeutisch elastische kous. Naast de VNUS wordt de EVLT (endovasculaire lasertherapie) toegepast. De stamader wordt nu door hoge temperatuur beschadigd met een laser die aan een kabel vastzit. Ook nu kunt u direct lopen en uw dagelijkse bezigheden voortzetten. U wordt met een therapeutisch elastische kous nabehandeld. U kunt een trekkend gevoel krijgen ter plaatse van het behandelde traject. Dit kan een dag of veertien aanhouden. Bij echofoamsclerotherapie wordt de stamader met schuim (foam) behandeld. Het is een vorm van sclerocompressietherapie (daarover leest u op pagina 17), waarbij de ader chemisch wordt beschadigd en er een 16 Nederlandse Hartstichting

17 (mogelijk pijnlijke) ontstekingsreactie optreedt. U wordt ook bij deze behandeling nabehandeld met een elastisch therapeutische kous en u moet direct weer gaan bewegen/lopen. Mogelijke complicaties bij echogeleide technieken Echogeleide technieken geven, zoals bij een operatie, allemaal risico op trombose. Daarnaast kan er pijn of gevoeligheid van het behandelde traject optreden. Het adequaat dragen van de therapeutisch elastische kous maakt de ernst en uitgebreidheid van deze klachten kleiner. Verder onderzoek naar echogeleide technieken De huidige standaardbehandeling (strippen) biedt nog geen garanties dat u geen (nieuwe) spataders meer zult krijgen. Op dit moment loopt daarom onderzoek om het resultaat op lange termijn tussen strip, VNUS, EVLT en echofoamsclerotherapie met elkaar te vergelijken. Inspuiten (sclerocompressietherapie) Sclerocompressietherapie gebeurt door het spuiten van een vloeistof in de spataders. Deze vloeistof veroorzaakt een onschuldige ontstekings - reactie aan de binnenkant van de ader. Door deze ontsteking gaat de ader verkleven. Als de ader goed wordt dichtgedrukt, groeit deze dicht en verhardt (scleros= verhard). Op die manier wordt hij onzichtbaar. In Nederland wordt inspuiten over het algemeen gecombineerd met compressie door zwachtels, pleisterverbanden of kousen. Deze moeten de ingespoten ader dichtdrukken. De eerste twee weken (afhankelijk van de gebruikte vloeistof) moeten de zwachtels of drukverbanden dag en nacht blijven zitten. Daarna moet u gedurende ongeveer vier weken overdag een elastische kous dragen. Deze periode is afhankelijk van uw situatie. Bij kleinere spataders is een korte nabehandeling met alleen een 17 Spataders

18 verband vaak voldoende. Bij spataderproblemen in de verbindingsaders tussen de oppervlakkige en diepliggende aders is inspuiten naast onderbinding een effectieve behandeling. De spataders die na een goed uitgevoerde behandeling toch opnieuw ontstaan, kunnen door inspuiten beperkt blijven. Het inspuiten is een poliklinische behandeling. Inspuiting is niet mogelijk als: er geen goed drukverband kan worden aangelegd; u niet voldoende mobiel bent; u korter dan een jaar geleden trombose hebt gehad; u zwanger bent of pas zwanger bent geweest; u allergisch bent voor de vloeistof. Inspuiten wordt vaak gecombineerd met onderbinden. Dit is afhankelijk van wat er uit het aanvullend onderzoek is gekomen. Als inspuiten onvoldoende baat lijkt te geven, kan de behandeling bestaan uit het onderbinden van een verbindingsader, gevolgd door het inspuiten van nog aanwezige spataders. Mogelijke complicaties bij inspuiten Bij het inspuiten van de spataders moet de ingespoten vloeistof ter plekke een reactie geven. Dit heeft geen bijwerkingen voor de rest van het lichaam. Soms kan het inspuiten resulteren in een bruine verkleuring van de huid. Deze verkleuring trekt niet altijd volledig weg. Daarnaast kunnen er nieuwe ragfijne vaatjes ontstaan (teleangiëctatic matting). Slechts zelden treedt een overgevoeligheidsreactie op. Komt de vloeistof naast het bloedvat terecht of lekt hij uit een zwak vat, dan kan de huid ter plaatse stuk gaan. Ook kramp van kleine slagadertjes kan leiden tot het stuk gaan van de huid. Deze complicaties zijn niet altijd te voorkomen, hoe goed het inspuiten ook gebeurt. 18 Nederlandse Hartstichting

19 Ambulante flebectomie Spataders onderhuids verwijderen ofwel ambulante flebectomie volgens Muller is ook een mogelijkheid. Deze behandeling is met name geschikt voor spataders aan de zijtakken van de grote vaten. Het is cosmetisch aantrekkelijk omdat er slechts kleine littekentjes achterblijven. Onder lokale verdoving worden de aders via kleine sneetjes (twee tot drie millimeter) met speciale haaknaaldjes verwijderd. Deze techniek wordt gecombineerd met compressie in de vorm van een verband of een therapeutisch elastische kous om de kans op bloeduitstortingen te beperken. Compressietherapie Compressietherapie behandelt niet alleen de gevolgen (de spatader), maar heeft ook invloed op de oorzaken. De druk van de kous of het verband ondersteunt de werking van de kuitspierpomp. Door onder andere het dichtdrukken van de oppervlakkige aders, wordt de afvoer van het bloed uit de benen verbeterd. Er zijn twee mogelijkheden: verband, elastisch of niet-elastisch (korte rek), ook wel Compressief Verband genoemd (verder afgekort als CV) Therapeutische Elastische Kousen (TEK) Het CV is een soort, speciaal aangelegd, drukverband dat effectief is bij gebruik van de spierpomp, bijvoorbeeld bij het lopen. Het wordt gebruikt om zwelling vanwege vochtophoping (oedeem) te bestrijden. Hoe zwaarder de druk, hoe meer het omliggende spierweefsel wordt samengedrukt. Hierdoor is er minder uitstroom van vocht. Bij zwelling zorgt het verband ervoor dat bij bewegen het teveel aan vocht wordt 19 Spataders

20 afgevoerd. Omdat zwelling het eerste kenmerk van het falen van het adersysteem is, kan dit CV als behandeling in de beginfase worden aangelegd. Daarnaast wordt een CV toegepast om oedeem en bloeduitstortingen na een ingreep tegen te gaan. Wanneer oedeem met een CV is bestreden, kan een therapeutisch elas - tische kous (TEK) ervoor zorgen dat oedeem wegblijft. Een elastische kous is alleen effectief als de druk (de compressie) is afgestemd op de ernst van de storing van de bloedsomloop en de dagelijkse belasting ervan door de patiënt. Er bestaan vier klassen met een oplopende drukwaarde. De specialist schrijft het recept voor elastische kousen uit, met daarin de gewenste drukklasse, lengte van de kous, uitvoering met of zonder naad, open of gesloten teen en stijfheid van de kous (het vermogen om bij een toename van vocht meer druk te geven). De kous wordt aangemeten en geleverd door een bandagist. Afhankelijk van het type kous kan er een levertijd zijn. Wanneer de diepliggende aders niet goed functioneren, komt alleen compressietherapie in aanmerking. Deze diepliggende aders kunnen namelijk niet worden verwijderd. Spataders kunnen soms aanvullend worden behandeld door middel van eerder beschreven behandelmethoden. Maar ook dan blijft een kous nodig. 20 Nederlandse Hartstichting

21 Nazorg Controle Uw arts maakt met u een afspraak voor een controlebezoek. Gewoonlijk wordt er bij de controle gevraagd of u klachten van de behandeling hebt (gehad) en of deze klachten al verdwenen zijn. Als u nog spataders hebt, worden deze alsnog behandeld wanneer dat nodig is. Voor een goed resultaat van de behandeling is het aan te raden de volgende adviezen op te volgen: Adviezen na onderbinden of verwijderen 1 Volg de instructies van uw arts over het dragen van het drukverband of de zwachtels, en over wanneer u weer kunt douchen. 2 Draag dagelijks de aangemeten elastische kous. Trek deze bij het opstaan aan, terwijl u nog op uw bed ligt. Uw arts vertelt u hoelang u de elastische kous moet dragen. 3 Blijf in beweging, bijvoorbeeld door uw enkelgewricht te bewegen om een goede bloedcirculatie te bevorderen: beweeg uw tenen naar de grond ( gas geven ) en vervolgens richting neus ( gas terugnemen ). Herhaal deze oefening regelmatig. 4 Vraag uw behandelend arts wanneer u weer kunt sporten. 5 Vermijd stilstaan na de operatie. Als u zit, leg uw been omhoog. 6 Afhankelijk van de ingreep en omstandigheden kunt u meestal na één tot tien dagen na de ingreep uw werk hervatten. Uw arts zal dit met u bespreken. 21 Spataders

22 7 Houd de wondjes goed droog en vermijd knellende kleding. 8 Douche de eerste weken na de behandeling niet te lang en niet te warm en vermijd langdurige hitte in het algemeen (bijvoorbeeld een heet bad of sauna). Adviezen na inspuiten 1 Maak direct na de behandeling een wandeling van ongeveer een half uur. 2 Volg de instructies van uw arts op over het dragen van het drukverband of de zwachtels. 3 Draag dagelijks de aangemeten elastische kous. Trek deze bij het opstaan aan, terwijl u nog op uw bed ligt. Uw arts vertelt u hoelang u de elastische kous moet dragen. 4 Blijf alle gewone dagelijkse activiteiten ondernemen. Overleg bij twijfel met uw arts. 5 Vraag uw behandelend arts wanneer u weer kunt sporten. 6 Vermijd langdurige hitte (bijvoorbeeld een heet bad of sauna). 7 Vermijd blootstelling aan de zon zolang er nog strengetjes of blauwe plekken als gevolg van de ingreep aanwezig zijn. 22 Nederlandse Hartstichting

23 Adviezen bij compressietherapie Uit het grote aanbod van elastische kousen moet een goede keuze worden gemaakt. Uw arts bepaalt welke drukklasse en welke type kous u nodig hebt. Het is belangrijk dat de kousen goed worden aangemeten aan een oedeemvrij been ( s ochtends). Natuurlijk is het ook belangrijk dat u de kousen steeds draagt en dat zij regelmatig worden vervangen. Overleg met uw arts of u de kousen ook eens kunt uitlaten, bijvoorbeeld tijdens speciale gelegenheden. Door regelmatige controle kan de arts bekijken of u van kous kunt veranderen, bijvoorbeeld van lange dijbeenkousen naar korte kniekousen. Wanneer de kousen niet goed zijn aangemeten of niet goed worden gedragen, zullen de klachten blijven. In ernstige gevallen kan de bloedcirculatie zodanig stagneren dat de zuurstofvoorziening van de huid verslechtert. Dit kan uiteindelijk leiden tot een open been : een huidzweer die niet geneest. Als u zich aan de volgende adviezen houdt, zijn de elastische kousen het meest effectief: 1 Draag de voorgeschreven elastische kousen. In overleg met uw arts kunt u eventueel confectiekousen dragen mits deze goed passen. Tegenwoordig zijn rondbreikousen in meerdere kleuren verkrijgbaar, ook in drukklasse 2 en 3. Uw bandagist kan u hierover meer vertellen. 2 Als de kousen niet goed zitten, ga dan terug naar de bandagist. 3 Draag de kousen iedere dag. 4 Trek de kousen direct bij het opstaan aan. Baden en douchen direct ervóór kan het aantrekken van de kousen bemoeilijken. U kunt overwegen uw badgewoontes aan te passen door s avonds te baden of te douchen, dan zijn benen s ochtends minder klam. Bij het naar bed gaan, moeten de kousen weer worden uitgetrokken. 23 Spataders

24 5 Vraag uw arts of bandagist advies over de techniek van het goed aan- en uittrekken van de kous. Er zijn tegenwoordig zeer handige aantrek- en uittrekhulpmiddelen. Uw bandagist kan u hierover informeren. Steeds meer hulpmiddelen worden door uw zorgverzekeraar vergoed. 6 Was de kousen regelmatig en volg daarbij nauwkeurig de wasinstructies van de fabrikant. De werking van de kousen gaat juist door te weinig wassen achteruit. Huidvet en vet uit bijvoorbeeld crèmes tasten namelijk het rubber in de kous aan en rubber zorgt juist voor de elasticiteit van de kous. 7 Vermijd daarom ook het gebruik van vettige middelen onder de kous. 8 Vervang uw kousen regelmatig (ongeveer 1 x per half jaar). Laat nieuwe kousen opnieuw aanmeten. NB: Elastische kousen verliezen na een tijdje hun rek en zijn dan minder werkzaam. Helaas vergoeden zorgverzekeraars over het algemeen gemiddeld twee paar kousen per jaar, maar hierover wordt overleg gevoerd met de overheid en de zorgverzekeraars. 9 Overleg met uw arts hoelang u de kousen moet dragen. Leefregels Beginnende en behandelde spataders Aanleg is waarschijnlijk de belangrijkste oorzaak voor het ontstaan van spataders. Wanneer u deze aanleg hebt, moet u er altijd rekening mee houden dat spataders (opnieuw) kunnen ontstaan. Een goed uitgevoerde behandeling neemt namelijk deze oorzaak niet weg. In veel gevallen werkt het dragen van kousen preventief. Ook kunnen nieuw ontstane spataders door het dragen van kousen binnen de perken worden gehouden. 24 Nederlandse Hartstichting

25 Bij staand of zittend werk Staand of zittend werk is een van de risicofactoren voor het ontstaan van spataders. Om eerste spatadertjes en verergering daarvan te voorkomen, kunt u zelf een aantal leefregels in acht nemen: 1 Voorkom overgewicht en probeer zonodig af te vallen. 2 Vermijd langdurig stilstaan en stilzitten. Beweeg wanneer u stilzit of stilstaat regelmatig uw enkel: beweeg uw tenen naar de grond ( gas geven ) en vervolgens richting neus ( gas terugnemen ). Dit stimuleert de werking van de kuitspierpomp. Herhaal deze oefening regelmatig. 3 Beweeg veel, minstens dertig minuten per dag. Lopen, fietsen en zwemmen zijn goede lichamelijke activiteiten. 4 Draag tijdens zwangerschap elastische kousen (juist al in de beginfase). 5 Draag geen knellende kleding. 6 Draag consequent iedere dag elastische kousen, als uw arts dit adviseert. 25 Spataders

26 Meer informatie Met vragen en onduidelijkheden kunt u terecht bij uw behandelend specialist of uw huisarts. Als u meer wilt weten over de onderzoeken en de behandelingen bij u in het ziekenhuis, kunt u informatie vragen aan uw behandelend arts of aan degene die het onderzoek uitvoert. Veel ziekenhuizen hebben eigen informatiemateriaal over de onderzoeks- en behandelmethoden. De Hart&Vaatgroep geeft de brochure Spataderen - Een richtlijn voor patiënten uit, waarin u ook veel informatie vindt. Hoe u deze brochure kunt aanvragen leest u op pagina 30. Voor informatie over hart- en vaatziekten of over een gezonde leefstijl kunt u bellen met de Informatielijn van de Nederlandse Hartstichting: ( van maandag t/m vrijdag van 9.00 tot uur.) De Nederlandse Hartstichting geeft brochures uit over gezonde voeding, meer bewegen, roken, te hoog cholesterol, hoge bloeddruk, overgewicht, diabetes mellitus en over diverse hart- en vaatziekten en geneesmiddelen. Deze brochures kunt u bestellen of downloaden via de web site: U kunt ze ook schriftelijk aanvragen: Nederlandse Hartstichting, Afdeling bestellingen, Antwoordnummer 300, 2501 VB Den Haag.Een postzegel is niet nodig. 26 Nederlandse Hartstichting

27 Het Voedingscentrum geeft verschillende brochures uit over gezonde voeding en diëten. Met alle vragen over voeding kunt u bellen met het Voedingscentrum. Op de website vindt u veel informatie. Voedingscentrum Telefoon: (maandag t/m vrijdag van 9.00 tot uur) Website: Met vragen over stoppen met roken kunt u bellen met de informatielijn van STIVORO (het expertisecentrum voor tabakspreventie). Op de website vindt u veel informatie. STIVORO voor een rookvrije toekomst Informatielijn: ( 0,10 per minuut, 7 dagen per week en 24 uur per dag) Website: 27 Nederlandse Hartstichting

28 De Hart&Vaatgroep Van en voor mensen met een hart- of vaatziekte De Hart&Vaatgroep is de patiëntenorganisatie van en voor mensen met een hart- of vaatziekte. Zowel landelijk als regionaal richt De Hart&Vaatgroep zich op informatievoorziening, lotgenotencontact, leefstijlmanagement en collectieve belangenbehartiging. Ruim een miljoen mensen in Nederland heeft te maken met een aandoening aan hart of vaten. Sommige mensen hebben er tijdelijk last van en zijn na behandeling weer genezen. Anderen hebben door bijvoorbeeld een infarct in hart of hersenen behoorlijke schade opgelopen en moeten (de rest van hun leven) met de gevolgen daarvan leven. Hoe dan ook, de meeste mensen mogen ineens nog maar weinig en moeten aan de slag om te zorgen dat hun klachten niet optreden of verergeren. Voor hun behandeling en begeleiding kunnen ze een beroep doen op specialisten, verpleegkundigen en huisartsen. Ook familie en omgeving staan meestal wel klaar. Maar bijna iedereen heeft, in welke fase dan ook, wel eens behoefte aan wat extra informatie, een steuntje in de rug bij lastige beslissingen of wat extra hulp bij het aanpassen van de levensstijl. De Hart&Vaatgroep is opgezet voor en door mensen die zelf, of hun naasten, een hart- of vaatziekte hebben. Bijvoorbeeld een hartinfarct, een hersenbloeding, een aneurysma, spataders of een aangeboren hartafwijking. Ook mensen die (nog) niet ziek zijn en de risico s uit eigen familie kennen, bijvoorbeeld bij erfelijk hoog cholesterol, kunnen bij De Hart&Vaatgroep terecht. De mensen bij De Hart&Vaatgroep weten dus als geen ander wat er nodig kan zijn, in welke fase dan ook. 28 Nederlandse Hartstichting

29 De Hart&Vaatgroep is ontstaan uit een fusie van de Stichting Hart in Beweging, Stichting Bloedlink, Vereniging van Vaatpatiënten, Hartezorg, vereniging van hartpatiënten, en de Stichting Hoofd Hart en Vaten. Deze bundeling biedt meer mogelijkheden voor individuele ondersteuning, preventie en voorlichting. Ook leidt het tot een krachtiger stem in de zorg, politiek en maatschappij. De Hart&Vaatgroep is partner van de Nederlandse Hartstichting. Wat biedt De Hart&Vaatgroep? Gezond bewegen & sporten! Verantwoord bewegen bij meer dan 250 HIB-gecertificeerde beweegclubs in het land. Kijk voor een adres bij u in de buurt op Vida Leefstijlmagazine, speciaal voor leden, met achtergronden, serieuze kwesties en een luchtige toon. Gezond en lekker eten! Kookworkshops, kookboekjes, recepten. Kijk op de website voor work - shops bij u in de buurt. Folders en brochures Gedetailleerde informatie over hart- en vaataandoeningen. Gratis te downloaden van de site of telefonisch aan te vragen. * Speciaal voor u de brochure Spataderen - Een richtlijn voor patiënten. Een internetsite met medische informatie en allerhande tips voor het dagelijks leven. 29 Nederlandse Hartstichting

30 Kies het juiste ziekenhuis Het Vaatkeurmerk met bijbehorende website helpt u te beslissen over het juiste ziekenhuis voor uw vaataandoening. Contact met anderen Via het Hart&Vaatforum, via de telefoon of tijdens bijeenkomsten bij u in de regio. Over alles wat u aan het hart (en vaten) gaat kunt u delen met lotgenoten. Het Hart&Vaatpanel Waar u uw mening kunt geven over zaken die anders moeten in de zorg. Speciale looptraining Een instructieboekje of DVD en loopclubjes in het land voor mensen met etalagebenen. Themabijeenkomsten Informatiebijeenkomsten overal in het land. Met deskundige sprekers en de mogelijkheid voor eigen inbreng. Houd de agenda op de site in de gaten. Cursusaanbod Tijdens cursussen leert u meer over het leven met uw aandoening. Meer informatie? De Hart&Vaatgroep Postbus 133, 3769 ZJ Soesterberg Telefoon: info@hartenvaatgroep.nl Website: van en voor mensen met een hart- of vaatziekte 30 Nederlandse Hartstichting

31 Informatielijn (lokaal tarief) Postbus 300, 2501 CH Den Haag Giro PZ37 Deze brochure is vervaardigd uit chloor- en zuurvrij papier.

32 Wij zijn benieuwd naar uw reactie! De Nederlandse Hartstichting vindt het belangrijk dat brochures duidelijke informatie geven en uitnodigen om te lezen. Daarom zijn wij benieuwd naar uw reactie op deze uitgave. Opmerkingen kunt u sturen naar: reactiesbrochures@hartstichting.nl De eerste uitgave van deze brochure is ontwikkeld door Project 2-gesprek (een samenwerkings verband tussen het Academisch Ziekenhuis Utrecht en de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie), in samenwerking met de Vereniging van Vaatpatiënten, Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie, Benelux Vereniging voor Flebologie, afd. Nederland, Nederlandse Vereniging voor Vaatchirurgie, Nederlandse Vereniging voor Angiologie, in opdracht van de Nederlandse Hartstichting. De herziene uitgave is tot stand gekomen met medewerking van mw. dr. M.J.M. de Rooij (dermatoloog VieCuri Medisch Centrum voor Noord-Limburg) en drs. M.A. Kockaert (dermatoloog Erasmus Medisch Centrum en Albert Schweitzer Ziekenhuis, locatie Zwijndrecht) en De Hart&Vaatgroep. De Nederlandse Hartstichting heeft deze informatie met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld, maar kan geen aansprakelijkheid aanvaarden voor de juistheid, volledigheid en actualiteit ervan. Bovendien gaat het om algemene informatie, waar niet zonder meer medische conclusies voor een individueel geval aan kunnen worden verbonden. Voor een juiste beoordeling van uw eigen situatie, dient u dus altijd te overleggen met uw arts of andere professionele hulpverlener. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Nederlandse Hartstichting. Colofon Tekstredactie: Karien Vissers Tekst & Redactie, Goirle Illustraties: Ben Verhagen/Comic House, Oosterbeek Opmaak en druk: Mouthaan Grafisch Bedrijf, Papendrecht Uitgave: mei 2010 (versie 1.2)

33 Aandachtspuntenlijst Spataders

34 Tijdens gesprekken met de specialist krijgt u veel informatie. Om u hierop zo goed mogelijk voor te bereiden, is een aandachtspuntenlijst opgesteld. Hierop staan de onderwerpen die tijdens de gesprekken aan de orde kunnen komen. Neem de lijst voorafgaand aan het gesprek met de specialist door en kruis eventueel de onder - werpen aan die u belangrijk vindt. Wanneer u merkt dat die onderwerpen tijdens het gesprek niet (voldoende) aan de orde komen, kunt u hier zelf naar vragen. De aandachtspuntenlijst volgt het traject dat u doorloopt in het ziekenhuis. Realiseert u zich dat niet alle onderwerpen in één gesprek aan bod hoeven te komen. Vaak zijn hier meerdere gesprekken voor nodig. In ieder gesprek wordt aandacht besteed aan: 1 Onderwerpen waarover de specialist u informeert. 2 Onderwerpen en/of vragen die u eveneens belangrijk vindt om ter sprake te brengen; deze kunt u zelf op de lijst noteren. 3 Informatie die ú aan de specialist kunt geven. U zult merken dat u niet alleen informatie krijgt van de specialist, maar dat u zelf ook veel informatie moet geven. Deze informatie is belangrijk om de behandeling en de voorlichting zo goed mogelijk op uw situatie aan te kunnen passen. Op de laatste pagina staat daarom een aantal belangrijke gesprekspunten. Wanneer u zelf nog andere punten in gedachten heeft, kunt u deze ook hier noteren. 2 Nederlandse Hartstichting

35 De specialist bespreekt met u: Eerste gesprek 1 Uw klachten 2 Uw toestemming voor onderzoeken 3 De bevindingen van het lichamelijk onderzoek 4 De onderzoeken die volgen Aantekeningen Vervolggesprek(ken) 1 De uitslag van onderzoek(en) welke aders afwijkingen vertonen plaats van de spataders (ter verduidelijking kan de specialist dit aangeven in een tekening) 2 Wat spataders zijn: klachten en verschijnselen mogelijke oorzaken 3 De behandelmogelijkheden: een operatie onderbinden (crossectomie) verwijderen (strippen of cryostrip) echogeleide technieken radiofrequentie katheters of endovasculaire lasertherapie echogeleide sclerocompressietherapie met schuim inspuiten (sclerocompressietherapie) ambulante flebectomie compressietherapie drukverband of zwachtels elastische kousen 4 Complicaties van de behandelingsmogelijkheden (voor- en nadelen) 5 Gevolgen niet behandelen 3 Spataders

36 De specialist bespreekt met u: 6 Dat geen enkele behandeling de aanleg voor spataders wegneemt 7 Welke behandeling voor u de voorkeur heeft indien nodig wordt u doorverwezen naar een andere specialist 8 Uw toestemming voor de behandeling 9 Afspraak voor behandeling / wachttijd 10 Het bestaan van De Hart&Vaatgroep 11 Vraag naar telefoonnummers ziekenhuis / specialist Aantekeningen In geval van crossectomie of scleroseren 1 Gebeurt poliklinisch 2 Duur van de ingreep 3 Verwachte resultaten 4 Mogelijke complicaties 5 Nabehandeling met drukverband en elastische kous 6 Herstelduur inclusief leefregels voor na de ingreep 7 Datum behandeling / wachttijd 8 Op welke klachten u alert moet zijn en wat dan te doen 9 Afspraak voor nacontrole In geval van chirurgisch verwijderen: 1 Verwachte opnameduur 2 Wat er tijdens operatie gebeurt, incl. anesthesie (narcose) 3 Verwachte resultaten 4 Nederlandse Hartstichting

37 De specialist bespreekt met u: 4 Mogelijke complicaties 5 Nabehandeling met drukverband en elastische kous 6 Herstelduur inclusief leefregels voor na de operatie 7 Datum operatie / wachttijd 8 Op welke klachten u alert moet zijn en wat dan te doen 9 Afspraak voor nacontrole Aantekeningen In geval van compressietherapie 1 Het dragen van het drukverband of de zwachtels en wanneer u weer kunt douchen 2 Wanneer en hoelang u de elastische kous moet dragen 3 Wanneer u de kous moet vervangen 4 Verwachte resultaten 5 Belang van juiste kous en goed aanmeten 6 Op welke klachten u alert moet zijn en wat dan te doen 7 Afspraak voor nacontrole In geval van echogeleide technieken 1 Gebeurt in dagbehandeling 2 Gebeurt onder plaatselijke verdoving 3 Hoe een behandeling met radiofrequentie katheters gaat (VNUS ) 4 Hoe een behandeling met endovasculaire lasertherapie gaat (EVLT) 5 Hoe een behandeling met echofoamsclerotherapie gaat 6 De nabehandeling met een elastische kous 5 Spataders

38 De specialist bespreekt met u: 7 Mogelijke complicaties 8 Mogelijke klachten na de behandeling 9 Afspraak voor nacontrole Aantekeningen In geval van ambulante flebectomie 1 Hoe ambulante flebectomie gaat 2 Gebeurt onder plaatselijke verdoving 3 De combinatie met een verband of elastische kous 4 Eventuele klachten na de behandeling 5 Afspraak voor nacontrole Nacontrole 1 Uw klachten en / of complicaties na de behandeling 2 Uw herstel verloop van de nabehandeling met elastische kous, drukverband of zwachtels (indien van toepassing) 3 Gevolgen op langere termijn: herhaling open been (bij geen of slechte behandeling) oorzaak (aanleg) niet door behandeling weggenomen 4 Belang van leefregels en oefeningen 5 Op welke klachten u alert moet zijn en wat dan te doen 6 Nederlandse Hartstichting

39 De specialist bespreekt met u: Informatie die ú aan de specialist kunt geven Uw klachten Medicijnen die u gebruikt Uw woon- en werksituatie Uw leefstijl Uw ervaringen met eerdere behandelingen Aantekeningen Vragen die u aan de specialist kunt stellen Aanvullend functioneel en anatomisch onderzoek naar spataders Doorverwijzing naar andere behandelaar Of het drukverband zo aangelegd kan worden dat u nog in staat bent de noodzakelijke dagelijkse dingen te doen Onderzoeksuitslagen meekrijgen Naar welke bandagist u het beste kunt gaan Of u de kousen altijd moet dragen of dat u ze ook weleens mag uitlaten Wat u wel en niet mag doen na de behandeling (bijv. sporten) Wat goede oefeningen zijn en bij wie u daar advies over kunt krijgen In hoeverre is aanleg voor spataders erfelijk, welke preventieve maatregelen u kunt treffen 7 Spataders

40 Informatielijn (lokaal tarief) Postbus 300, 2501 CH Den Haag Giro 300