RODE ZAAL. Ivo Van Hove. Toneelgroep Amsterdam. Op sterven na dood van Ingmar Bergman

Transcriptie

1 RODE ZAAL Ivo Van Hove. Toneelgroep Amsterdam Kreten en gefluister Op sterven na dood van Ingmar Bergman TRY-OUTS wo 18, do 19 maart 2009 PREMIÈRE vr 20, za 21 maart 2009

2 / THEATER GUY CASSIERS. TONEELHUIS vr 5, za 6, vr 12, za 13 september 2008 PATRICE CHÉREAU wo 17 september 2008 JAN FABRE. TROUBLEYN wo 1, do 2, vr 3, za 4 oktober 2008 JAN LAUWERS. NEEDCOMPANY do 9, vr 10, za 11 oktober 2008 RICARDO BARTÍS. SPORTIVO TEATRAL wo 22, do 23, vr 24, za 25 oktober 2008 ARTHUR NAUZYCIEL vr 9, za 10 januari 2009 ROBERT WOODRUFF. TONEELGROEP AMSTERDAM vr 23, za 24 januari 2009 NATIONALE ACADEMIE VAN TIANJIN vr 30, za 31 januari 2009 JAN DECORTE. BLOET VZW & COMP. MARIUS wo 4, do 5, vr 6, za 7 februari 2009 JAN FABRE. TROUBLEYN (locatie: Troubleyn / Laboratorium) do 12, vr 13, za 14, wo 18, do 19, vr 20, za 21 februari 2009 IVO VAN HOVE. TONEELGROEP AMSTERDAM wo 18, do 19, vr 20, za 21 mrt 2009 ROMEO CASTELLUCCI. SOCÌETAS RAFFAELLO SANZIO wo 6, do 7, vr 8, za 9 mei 2009 JOHAN SIMONS & PAUL KOEK. NTGENT & DE VEENFABRIEK wo 27, do 28, vr 29 mei 2009 / di 2, wo 3, do 4 juni 2009 GUY CASSIERS & KRIS DEFOORT. LOD, TONEELHUIS & DE MUNT/LA MONNAIE wo 3, do 4, vr 5 juni 2009 JEAN MICHEL BRUYÈRE. LFKS & EPIDEMIC vr 12, za 13, zo 14, juni 2009 Troubleyn / Troubleyn

3 Ivo Van Hove. Toneelgroep Amsterdam Kreten en gefluister Op sterven na dood van Ingmar Bergman wereldcreatie reageer & win gelieve uw GSM uit te schakelen De inleidingen kan u achteraf beluisteren via Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. Op kan u uw visie, opinie, commentaar, appreciatie, betreffende het programma van desingel met andere toeschouwers delen. Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. Neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans om tickets te winnen. Bij elk concert worden cd s te koop aangeboden door t KLAverVIER, Kasteeldreef 6, Schilde, > foyer de kunsthaven enkel open bij avondvoorstellingen in rode en/of blauwe zaal open vanaf uur kleine koude of warme gerechten te bestellen vóór uur broodjes tot net vóór aanvang van de voorstellingen en tijdens pauzes Hotel Ramada Plaza Antwerp (Desguinlei 94, achterzijde torengebouw ING) Restaurant HUGO s at Ramada Plaza Antwerp open van tot uur Gozo-bar open van 10 uur tot 1 uur, uitgebreide snacks tot 23 uur desingelaanbod: tweede drankje gratis bij afgifte van uw toegangsticket regie Ivo van Hove spel Roeland Fernhout (Joakim/dokter), Renée Fokker (Karin), Hugo Koolschijn (Frederik/priester), Chris Nietvelt (Agnes), Halina Reijn (Maria), Karina Smulders (Anna) bewerking/ dramaturgie Peter van Kraaij scenografie/licht Jan Versweyveld muziek Roeland Fernhout video Tal Yarden kostuum Wojciech Dziedzic assistentie regie Remi Beelprez assistentie scenografie Ramón Huijbrechts assistentie kostuum Rebekka Wörmann hoofd techniek & productie Götz Schwörer productieleiding Martin Taminiau eerste inspiciënten Reyer Meeter, Arist Richartz techniek Valentijn Berkhout, Thijs Kempers, Karl Klomp, David Logger, Timo Merkies, Joris Mittelmeijer, Daan Van Oene, Hans Pieksma, Hugo Stolwijk, Bernie van Velzen kostuumatelier Micheline d Hertoge (kleedster), Farida Bouhbouh, Wim Van Vliet (hoofd) decor uitgevoerd door Kloosterboer decor bv castingadviezen Hans Kemna kap & grime David Verswijveren fotografie Jan Versweyveld grafisch ontwerp Jan Versweyveld, Sara van Gelder publiciteit Wietske van Soolingen coproductie Toneelgroep Amsterdam, desingel, Ingmar Bergman International Theatre Festival 2009 Gerealiseerd met de medewerking van Auteursbureau ALMO bvba in opdracht van Josef Weinberger Ltd., London Reclamepanelen omringen de bouwwerf van desingel. De plaatsing van deze panelen levert extra middelen op om de bouwkosten te financieren. De toelating voor het plaatsen van de advertentiepanelen geldt voor de periode van de bouwwerken. Wij hopen op uw begrip. De voorstelling duurt 1.40 uur. Er is geen pauze.

4 Synopsis In een verlaten landhuis brengt de doodzieke Agnes koortsachtig haar laatste uren door. In videofragmenten legt ze niet alleen de pijn vast, maar ook haar onstuitbare drang om zichzelf een stem te geven. Haar levenskracht steekt schril af tegen de houding van de drie vrouwen die over haar waken: Maria en Karin, haar zussen die, geconfronteerd met de doodstrijd van Agnes, de rekening opmaken van hun eigen leven en Anna, de bediende die haar bijstaat en verzorgt. De dood brengt hen niet dichter bij elkaar, maar is als een spiegel waarin de vrouwen zichzelf weerspiegeld zien. In niets verhullende flashbacks worden de leugens, de liefdeloosheid en seksuele frustraties zichtbaar die hen hebben gemaakt tot wie ze zijn: angstige en ontgoochelde vrouwen, gevangen in stilte en burgerlijke onderdanigheid. Jan Versweyveld

5 Jan Versweyveld

6 Onder een lege, wrede hemel door Ivo van Hove Wanneer iemand sterft die ons heel nabij was, lijkt het leven geen zin meer te hebben. Het leven zonder die persoon lijkt elk nut te ontberen. Het onderzoek naar de kracht en de betekenis die de dood in ons leven kan hebben, staat centraal in Kreten en gefluister. We zijn getuige van het stervensproces van Agnes. Haar nakende dood brengt haar twee zussen naar het ouderlijk huis terug waar ze met Anna, haar bediende is blijven wonen. Bergman toont hoe moeilijk de zussen zich emotioneel verhouden tegenover hun doodzieke, helse pijnen lijdende zus. In een ingetogen epische opeenvolging van atmosferen en gevoelsklimaten wordt het verhaal verteld van de stervende Agnes en de drie vrouwen die over haar waken in haar laatste dagen en uren. De twee zussen waarmee Agnes haar jeugd heeft doorgebracht zijn ondertussen getrouwd terwijl Agnes ongetrouwd in het ouderlijk huis is blijven wonen. Het is de terminaal zieke Agnes die de kracht heeft om haar leven ook in deze laatste uren betekenis te geven. In een beklemmend dagboekfragment beschrijft ze haar eenzaamheid maar beseft ze tegelijk dat haar pijn niet te vergelijken is met de pijn van Anna, haar dienstmeid, die haar kind verloor. Anna vindt troost in haar kunst, haar muziek en boeken. Voor Anna is er niets, volgens Agnes. Kreten en gefluister is bevolkt met angstige, eenzame, hunkerende en twijfelende mensen. Cruciaal is de scène waarin een priester na Agnes dood, op het moment dat anderen hem nodig hebben, openlijk praat over zijn geloofstwijfels. Agnes lijkt de enige te zijn die de mentale veerkracht heeft om oog in oog met de dood een zin te vinden. De priester vraagt de overledene te bidden voor hen die nog steeds hier zijn op deze donkere, smerige aarde onder een lege, wrede hemel Vraag hem naar een zin voor ons leven. Niet bij iedereen is dat bewustzijn van een existentieel tekort aanwezig.maria, de jongste zus leeft opportunistisch, wil bij de priester haar zonden snel en gemakkelijk afkopen. Hij wijst haar er fijntjes op dat ze enkel zichzelf kan vergeven voor haar zonden. Maria leeft een oppervlakkig leven, is zich vooral bewust van haar schoonheid en aantrekkelijkheid en wil als een verwend kind, zoals Bergman haar beschrijft, louter korte termijn pleziertjes. Maar ook tijdens de overspelscène met de dokter is het duidelijk dat deze relatie eerder kil is, zonder emotioneel engagement. Er is geen vreugde in hun overspel enkel seksueel genot. Dat ze door haar narcistisch gedrag schade heeft berokkend, blijkt uit de scène met haar man Joakim die zich bewust is van het voortdurende overspel van Maria en zelfmoord probeert te plegen. In tegenstelling tot het huwelijk van Maria en Joakim waar niets uitgesproken wordt en de frustraties onderhuis blijven is dat van Karin en haar man Frederik een open oorlog waarin de wederzijdse afkeer niet verhuld wordt. Seks is voor Karin een nachtelijke opdracht die geen genot brengt. Ze kan er niet meer tegen een object te zijn in bed en met een glasscherf verminkt ze haar geslacht uit frustratie met haar leven dat ze een kluwen leugens noemt. In twee onthullende flashbacks toont Bergman cruciale momenten uit de getroebleerde huwelijken van Maria en Karin, relaties die geërodeerd zijn door seksuele frustraties. Wat nu? Brengt de dood van hun zus een kentering teweeg? Tijdens een intens nachtelijk gesprek blijken Maria en Karin ontvankelijk voor tederheid, kwetsbaarheid en nabijheid. Aan de hand van het nagelaten dagboek van Agnes praten ze over wat in hun leven ontbroken heeft: een gevoel van gemeenschap. Aanvankelijk verloopt het gesprek moeizaam en kampen ze vooral met hun eigen inhibities, ze weten rationeel wat ze zouden moeten voelen maar een simpele aanraking veroorzaakt telkens weer een crisis. In een rauwe emotionele uitbarsting vertelt Karin ongepolijst hoe ze over haar huwelijk, haar minnaar, haar leven vroeger denkt en voelt. De zussen omhelzen elkaar voor het eerst sinds jaren in een gemeenschappelijke impuls. Verdrongen gevoelens breken als lavabrokken uit hun stemmen en lichamen. Even is er een moment dat ze beseffen dat alles anders zou kunnen zijn, dat ze het samen aankunnen om hun leven definitief een andere richting op te laten gaan. Maar als hun echtgenoten arriveren om de erfenis van Agnes af te handelen lijkt het oude leven als een wurgslang om hen heen te glijden. Joakim accepteert dat Maria hem bedriegt, Maria zal haar eigen overspelige leven blijven leiden naast het luxeleven met haar man, een luxe die ze niet kan opgeven. Karin en Frederik blijven samen voor de buitenwereld, voor hun vijf kinderen. Ze zullen elkaar voortdurend blijven bevechten. Als Karin even probeert om de toenadering met Maria verder te zetten gaat haar jongere zus daar niet op in en relativeert het belang van het lange gesprek. Ook de relatie tussen de zussen blijft onveranderd: Karin werd altijd afgewezen door haar moeder en wordt door haar man voortdurend geconfronteerd met haar tekortkomingen en blijft een masochist. Maria die door haar moeder vertroeteld werd blijft het flirtende meisje en heeft geen nood aan meer diepgang. Het laatste woord is aan Agnes die in haar dagboek een paradijselijk beeld van kinderlijkheid en een vanzelfsprekend woordeloos samenzijn schetst. Iets dat ook in haar leven nooit heeft bestaan. Uit: dossier Toneelgroep Amsterdam

7 Het verleden is niet achter ons, zoals men denkt, maar voor ons. De schaduw van wat was, werpt zich voor ons: wat dood is, bestaat nog en gaat voor ons uit. Jan Versweyveld Henry Bataille

8 Over Ingmar Bergman Ingmar Bergman (1918) is een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Europese auteursfilm maar zijn oeuvre omspant ook theater, televisiewerk, essays en biografische geschriften. Hij heeft vijftig speelfilms, vijftien tv-films, meer dan honderd theaterproducties en vele radioprogramma s op zijn naam staan. Zijn ervaringen als kind, zijn familie en zijn eigen complexe liefdesleven vormen de rode draad in dit werk. Zijn vader is een lutheraanse dominee die zijn kinderen met ijzeren tucht en discipline opvoedt. Zijn moeder, afkomstig uit een zeer rijke familie, is een trotse maar sensuele vrouw die nooit een uitdrukkingsvorm heeft gevonden voor haar artistieke natuur. De frustraties en onderkoelde botsingen tussen beide echtelieden zijn legio en de slechte relatie tussen zijn ouders is bepalend voor zijn mensbeeld. Ook zijn liefde voor theater en het witte doek ontstaat in zijn vroege jeugd. Als tienjarige is hij gefascineerd door zijn laterna magica en eindeloos in de weer met een miniatuurtheatertje, net als Alexander in de autobiografische film Fanny en Alexander (1983) die met een Oscar werd bekroond. Vooral in zijn eerste films concentreert hij zich op de trauma s uit zijn kindertijd. In Het zevende zegel (1957), Als in een donkere spiegel (1961) en De maagdenbron (1960) rekent hij af met de dogmatische godsdienst van zijn vader en gaat op zoek naar een meer humane spiritualiteit. Vanuit de overtuiging dat een mensenleven alleen betekenis krijgt in contact met anderen verlegt hij zijn focus geleidelijk van een zuivere existentiële zoektocht naar het netwerk van menselijke relaties. Of zoals hij het zelf verwoordt in 1972: Ik wil graag spreken over een volheid die in elk menselijk wezen bestaat. Het is merkwaardig dat elke mens een zekere waardigheid en volheid in zich draagt. Uit die kern ontstaan zijn relaties met andere mensen, met spanningen, misverstanden, tederheid, de zoektocht naar echt contact met raken en geraakt worden, het afbreken van dat contact en de gevolgen daarvan. Vanaf Persona (1966) toont hij zich een meedogenloze analysator van het menselijk falen in de relatie tot anderen. Zijn personages lijden onder hun isolement, snakken naar echt contact maar slagen er nauwelijks in om hun omgeving te bereiken. In de lijn van zijn grote voorbeeld, de grote Zweedse toneelauteur Arthur Strindberg, legt hij zich vooral toe op de strijd tussen de seksen. Net als Strindberg kan Bergman uitgebreid putten uit zijn eigen turbulent liefdes- en huwelijksleven: hij is vijf maal gehuwd, heeft daarnaast nog een aantal buitenechtelijke relaties en is de vader van vele kinderen, van echtgenotes en minnaressen. Over Kreten en gefluister van Ingmar Bergman In Kreten en gefluister uit 1972, dat Bergman weer even net zo geliefd maakte als in de jaren vijftig, is de hele vertelling opgebouwd rond closeups van de vier vrouwen die in een 19de-eeuws landhuis hun tijd doorbrengen en de confrontatie aangaan. De onophoudelijke opnamen van hun gezichten worden gebruikt als herhaalde thema s die de film structureren, en als locaties voor een drama dat zich bijna zuiver in gelaatsuitdrukkingen afspeelt. Door de lang aangehouden, genadeloos registrerende close-ups is Kreten en gefluister een echt meesterwerk, gefilmd in een beperkt idioom waarin hij toch een uitzonderlijk breed register aan gemoedstoestanden en gedachten tot uitdrukking kon brengen. Verlatenheid, zelfhaat, schaamte, passie: om zulke emoties op te roepen had Bergman uiteindelijk niet meer nodig dan een opname van het gezicht van een vrouw. Een vrouw die berustend op sterven ligt, wordt bezocht door haar twee zusters en hun echtgenoten. Hun egoïsme en huwelijksproblemen worden in confrontatie met de dood levensgroot, zodat de enige die echt aan stervensbegeleiding doet de moederlijke en religieuze huishoudster is. De samengebalde situatie geeft een compleet beeld van het vroegere leven van de drie zusters, hun genegenheid en rivaliteit. Het stelt het falende woordelijk contact tegenover lichamelijk troostend contact waarvoor alleen de huishoudster niet terugschrikt. Uit: cinema.nl Uit: dossier Toneelgroep Amsterdam

9 Jan Versweyveld

10 Ingmar Bergman over theater Scenografie en video Het echte theater, de echte theatrale creatie, moet het publiek altijd herinneren dat het kijkt naar een voorstelling, benadrukt Bergman. Een ritmische pendelbeweging tussen emotioneel engagement en onthechting is, naar zijn mening, de echte sleutel tot de aard van de betrokkenheid van het publiek in de mimetische ervaring. Het ene moment is de toeschouwer volledig betrokken, vervolgt hij, het volgende ogenblik is hij zich bewust dat hij aanwezig is in een theater. De volgende seconde is hij opnieuw betrokken, volledig betrokken; en dan na drie seconden is hij terug in het theater. En dat maakt deel uit een zeer, zeer belangrijk deel van het deelnemer zijn in het ritueel. Want dat woord vervreemding is een compleet misverstand. De toeschouwer is altijd betrokken en hij staat er altijd buiten, op één en hetzelfde moment. Uit: Frederick Marker, Lise-Lone Marker (eds.), Ingmar Bergman. A Project for the Theatre, Continuum, New York, 1999, p. 39 (vertaling Bernadette Scheerders) In de scenografie van Jan Versweyveld is het ouderlijke huis waar Agnes is achtergebleven een woon- en werkruimte geworden. Het atelier draagt de sporen van een leven als videokunstenares. Maar ook haar chronische ziekte heeft er haar afdruk in achtergelaten. Monitors, schermen, projectoren maar ook het bed waarin ze haar ziekte te lijf gaat, staan er kriskras door elkaar. De muren van de kamers zijn opgetrokken en worden bij de doodstrijd van Agnes als een sluier over de ruimte gedrapeerd en als projectiescherm gebruikt. Videokunstenaar Tal Yarden heeft zijn beelden volledig vanuit het perspectief van Agnes gedacht: soms zijn het haar eigen filmpjes of schetsen voor video s in de toekomst, soms zijn het gefilmde dagboekfragmenten waarin Agnes verslag doet van haar ziekte of beelden die haar verlangens en angsten proberen te vangen. Haar doodstrijd wordt gefilmd door een camera die als een pendule over haar heen zweeft en de tijd markeert die haar nog rest. Scenografie en video doen zo leven en kunst, verleden en heden en dag en nacht oplossen in een ruimte die getuigenis aflegt van de heroïsche strijd van Agnes met de dood. Uit: dossier Toneelgroep Amsterdam

11 Ivo van Hove Jan Versweyveld Ivo van Hove ( 1958) begon zijn carrière als toneelregisseur in 1981 met producties van eigen hand ( Ziektekiemen, Geruchten, Wilde Heren ). Hij leidde AKT, Akt-Vertikaal, De Tijd, Het Zuidelijk Toneel en sinds 2001 Toneelgroep Amsterdam. Van Hove laat zich niet door grenzen bedwingen. Geografisch kleurt hij buiten de lijntjes. Zijn producties werden gepresenteerd op internationale podia, hij werkte met Duitse, Amerikaanse, Nederlandse en Belgische gezelschappen. Van 1997 tot en met 2004 was Ivo van Hove directeur van het Holland Festival waar hij jaarlijks een selectie presenteerde van internationaal theater, dans en opera. Ivo van Hove is thuis in vele genres. Ook in dit opzicht verraadt zijn curriculum een grensoverschrijdend karakter. Hij ensceneerde een televisiedrama ( Thuisfront voor de NPS), verscheidene opera s (onder meer bij de Vlaamse Opera de topproducties Lulu, Das Rheingold en Die Walküre en 'Ring des Nibelungen' en bij De Nederlandse Opera) en zelfs een musical ( Rent ). Kenmerkend voor het theater van Ivo van Hove is het slopen van muren. Muren tussen woord en techniek, tussen rede en emotie, tussen vernieuwing en traditie. Theater als een zoektocht naar het moment waarop de handeling de realiteit raakt.

12 theater in desingel ROMEO CASTELLUCCI. SOCÌETAS RAFFAELLO SANZIO inferno WO 6, do 7, vr 8, ZA 9 MEI / (-25/65+) 15 / (<19 jaar) 8 De kunstcampus groeit m 2 Een bouwproject van de Vlaamse Gemeenschap en de Artesis Hogeschool Antwerpen voor desingel internationale kunstcampus en het Conservatorium van de Hogeschool Antwerpen. Permanente toelichting vestiaire desingel wo>zo/14>18 uur & aansluitend bij voorstellingen/concerten

13 architectuur theater dans muziek desingel Desguinlei 25 / B-2018 Antwerpen ma vr uur / za uur tickets@desingel.be T +32 (0) F +32 (0) desingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en geniet de steun van hoofdsponsor mediasponsors