Jacques Derrida en deconstructie.

Transcriptie

1 Jacques Derrida en deconstructie. Jacques Derrida was een Franse filosoof, geboren in Algerije, die zich bezig hield met het deconstrueren van teksten. Volgens Derrida is elke tekst namelijk anders te interpreteren dan alleen door het lezen zelf. Hierbij is de context ook van groot belang. Deconstructie wordt ook wel het nieuwe denken genoemd. Dit komt omdat men in de 20 e eeuw opzoek ging naar nieuwe manieren om objecten, tekst etc. te benaderen. Als eerste is het van belang te weten te komen wat deconstructie nu eigenlijk is. En dat is niet gemakkelijk. Derrida zegt dat deconstructie een samensmelting is van constructie en destructie. Het is een methode waarmee filosofische of andere teksten worden geïnterpreteerd. Vanuit het structuralisme gaat de gedachte dat de betekenis van iets verklaard moet worden in termen van het talige systeem waarin het is opgenomen. Bij deconstructie worden er factoren bij de interpretatie betrokken die schijnbaar buiten de tekst vallen zoals de uiterlijke kenmerken en de vormgeving van een tekst en de onuitgesproken vooronderstellingen van de auteur. De tekst wordt met zijn taligheid geconfronteerd en zo als het ware tegen zichzelf gekeerd. Volgens Derrida zitten er dus elementen in de tekst die niet aanwezig zijn en tegelijkertijd ook weer wel. Dit zijn tegenstellingen zoals mens tegenover dier maar in het dier zit ook iets menselijks en de mens is eigenlijk een dier. Er zit dus een spoor van het één in het andere. Bij een tegenstelling gaat het er niet om het in het tegenstelde de afgrenzing aan te geven, nog een identiteit uit te sluiten, het gaat juist om, hun verschillen zodanig te beschrijven dat de poreusheid van het één t.o.v. het ander niet wordt uitgesloten. Iets is dus iets dankzij iets anders dat er niet is, enkel in een spoor. Het andere komt dus voor in het zelfde. En hetzelfde is iets wat zichzelf is of met zichzelf samenvalt en geïdentificeerd wordt in het kennen. Makkelijk gezegd: een ding is alleen maar het ding omdat het ook bestaat uit iets anders. Een boom is een boom omdat de aanwezigheid van boom niet in hek voorkomt. Maar een hek kan van hout zijn gemaakt en dus is de boom ansich wel in het hek aanwezig. Elke onderdeel van een tekst heeft dus eigenlijk meerdere eigenschappen en wanneer een tekst in een andere context wordt gelezen is de interpretatie ook weer anders. De tekst blijft continu in beweging het geen aporia s oplevert. Een onoplosbaar probleem. En dit probleem blijft door onze besluiteloosheid ook onoplosbaar. Dus aan de ene kant is deconstructie erg logisch omdat je andere inzichten krijgt in een tekst, aan de andere kant is het onlogisch omdat de tekst uit zijn originele vorm wordt gehaald en dus volledig onleesbaar wordt en pure verwarring veroorzaakt.

2 Deconstructie in de architectuur. Deze verwarring is ook te vinden in de architectuur wanneer een aantal architecten aan de haal gaan met de term en inhoud van deconstructie. Deconstructivisme is een verzamelnaam voor een chaotisch ogende architectuur waarvan de afzonderlijke gebouwdelen een onsamenhangend geheel lijken te vormen. Het achterliggende idee is om de verwarring en onzekerheid in de maatschappij te vertalen naar bouwkunst. In de architectuur kreeg het allereerst in indirecte zin fysieke navolging via de postmodernistische Staatsgalerie in Stuttgart en het werk van de Amerikaanse architectengroep Sculpturen In The Environment (SITE) in de jaren zeventig. De groep noemde haar werk 'dearchitectuur' vanwege het fragiele karakter van bijvoorbeeld een aantal filialen van de BESTsupermarktketen in de Verenigde Staten. De gevels leken los te zitten of af te brokkelen. Extra dramatisch effect werd toegevoegd met de aanleg van stapels 'gevallen' bakstenen aan de voet van de muren. De architectengroep SITE wilde hiermee inspelen op de beleving van de consument, die naar zijn oordeel te veel werd blootgesteld aan eenvormigheid en perfectie. Gehry en het deconstructivisme Een soortgelijke provocatie zat in het woonhuis dat Frank Gehry in 1978 voor zichzelf ontwierp in Santa Monica, Californië. Hij gebruikte de goedkoopste materialen, zoals golfplaten en gaas. De toegepaste materialen leken op geen enkele manier bij elkaar te passen, maar vormden op een onooglijke wijze toch een geheel. Het resulterende bouwwerk leek ieder moment te kunnen instorten. Hoewel hij er nogal wat klachten uit de buurt mee opriep, gaf Gehry wel de aanzet om de stijl architectonisch en maatschappelijk geaccepteerd te krijgen. Het laatste

3 bewerkstelligde hij in 1984 met de bouw van het California Aerospace Museum in Los Angeles, wat een nette versie van het deconstructivisme genoemd zou kunnen worden. Gehry zou later met markante ontwerpen als de Walt Disney Concert Hall in Los Angeles, het Guggenheim Museum in Bilbao en het Hoofdgebouw Nationale Nederlanden in Praag uitgroeien tot één van de bekendste deconstructivisten. Zaha Hadid het deconstructivisme Zaha Hadid (Bagdad, 31 oktober 1950) is een Britse architecte van Iraakse afkomst. Na dat ze afstudeerde in de richting architectuur aan de Architectural Association in Londen, werkte ze bij het Office for Metropolitan Architecture (OMA) van architect Rem Koolhaas. In 1980 begint ze haar eigen bureau en daar ontstaan haar ontwerpen die men kan scharen onder de deconstructivistische stijl. Van een sensueel lijnenspel in haar ontwerpen maakte de architecte haar persoonlijke handtekening. In 2004 won ze als eerste vrouw de Pritzkerprize. Een prachtig voorbeeld van één van haar deconstructivistische ontwerpen is de Vitra brandweerkazerne in het Duitse Wei am Rhein.

4 Bij dit ontwerp is niet direct te zien wat de functie van het gebouw is. Toch is het lijnenspel tussen de afzonderlijke elementen een samenhangend geheel. Volledig volgens de deconstructivistische gedachte. Elk onderdeel heeft zijn eigen ziel en daardoor eigen betekenis. Het lijkt erop of de onderdelen lukraak geplaatst zijn. De vleugel die je naar de ingang trekt lijkt eerder aan het gebouw geplakt en het gehele gebouw lijkt over te hellen, hetgeen de aanschouwer continu het idee geeft dat het gebouw niet zal blijven staan en binnen de kortste keren naar één kant zal vallen. Een beetje zoals het domino effect. Maar waarom zijn deze architecten dan op deze manier gaan werken? Het deconstructivistische denken wordt ook wel HET denken van de 20 e eeuw genoemd. Relaties leggen met dingen die er wel maar dus ook niet zijn. Een andere benadering en dus andere beleving van dingen. Deze andere beleving zet aan tot het nadenken over dingen. In dit geval het nadenken over architectuur. In veel gevallen zal men zeggen dat het gebouw onaf of misplaatst is. Dit zouden we kunnen wijten aan de functionele gebouwen aan de voorgangers van deze ontwerpers. Denk hierbij aan het Bauhaus. Bij het Bauhaus was alles functioneel. Van vork tot deur, van stoel tot huis. Als we de ontwerpen van het Bauhaus vergelijken met die van de deconstructivisten dan zien we uiteraard verschillen. Het enige verschil dat er niet is, is de overeenkomst, aangezien ook deze gebouwen functioneel zijn. En dat is waar het in mijn optiek precies om gaat. Juist door een ander denkpatroon te volgen en dingen te ontdekken die er wel of niet zijn, en uiteindelijk toch wel, ontstaat er een hele andere kijk op dingen. Het geeft een bredere blik op de wereld hetgeen ons in staat stelt, creatief om te gaan met problemen of vraagstukken. Deze vraagstukken, ofwel ontwerpen, zullen in eerste instantie beoordeeld worden op schoonheid, door het gros. Maar zoals de bekende uitspraak zegt echte schoonheid zit van binnen, moeten we niet alleen kijken naar het pakketje maar ons juist laten meevoeren met het experimenterende spel van de ontwerpers. Op deze manier krijgen we inzicht in alles om ons heen. En uiteindelijk zal dan nog niet iedereen het eens zijn met het ontwerp. Maar dat is een kwestie van smaak en daarover valt niet te twisten. Het punt waar je wel over kan twisten is het ontstaan van de ontwerpen. Het Guggenheim museum van Gehry lijkt eigenlijk opgebouwd te zijn uit lossen stukken papier, maar dan van titanium. De brandweerkazerne van Hadid is gemaakt van beton, een zwaar lomp en koud materiaal. Toch heeft Hadid, door veel gebruik van schuine lijnen en grote openingen, dit gebouw niet zwaar, lomp en koud gemaakt. De schuine lijnen zorgen voor snelheid, waardoor het lijkt of het gebouw een lichtgewicht object is. Het is die manier van kijken en denken en experimenteren die het deconstructivisme tot een essentieel onderdeel maken in de hedendaagse (bouw)kunst.

5 Bronnenlijst Online Literatuur uit Nederland en Vlaanderen postabsurdisme.pdf Radboud Universiteit Nijmegen /terugblik2009/lezing_gertjan_van/ Bouwstenen voor de algemene ontwikkeling literatuur Schrover, E. (1992) Deconstructie en literatuur. Muilenberg: Coutinho De Groot, G. (1972) Marges van de filosoof. Hilversum: Gooi & Sticht Oger, E. (2005) Derrida, een inleiding. Kapellen: Pelckmans Higgin, G. (2002) Denkprikkels. Filosofie in fragmenten. Amsterdam: Nieuwezijds. Leven, B., Rooden van, A., Schuilenberg, M., Tuinen, S. (2011) De nieuwe Franse filosofie, denkers en thema s van de 21e eeuw. Amsterdam: Boom Boer de, T., Verhoeven, C., e.a. (1999) De razende Socrates. Hartstocht en rede in de filosofie van Socrates tot Derrida. Baarn: Agora