Onderscheiden en bescheiden

Transcriptie

1 Onderscheiden en bescheiden Dames en heren; Met gepaste bescheidenheid sta ik hier voor u. Deze bescheidenheid heeft meerdere gronden. Allereerst ben ik niet begiftigd met een koninklijke onderscheiding zoals dat bij een aanzienlijk deel van alle aanwezigen hier wel het geval is. Daarnaast kreeg ik onlangs de indrukwekkende lijst onder ogen van voorgaande sprekers die bij gelegenheid van de ontvangst van de gedecoreerden van Waalre een inleiding hebben verzorgd. Denkend over het onderwerp van mijn inleiding kwam ik al snel op de titel Onderscheiden en bescheiden. Ik heb daarbij dankbaar gebruik gemaakt van een paar observaties van de in 2001 overleden Brabantse filosoof Cornelis Verhoeven. Taalkundig zijn de woorden bescheiden en onderscheiden twee kanten van dezelfde medaille. In het huidige taalgebruik suggereren beide woorden een tegenstelling die er niet altijd is geweest. 'Bescheid weten' is een oude uitdrukking die in het Duits nog steeds gemeengoed is, maar in het Nederlands in onbruik is geraakt. Men bedoelt hiermee te zeggen dat men een een oordeel heeft over verschillen die van belang zijn, of die anders gezegd onderscheidend zijn. Een ander voorbeeld is het tonen van noodzakelijke bescheiden aan een loket. Hiermee maakt men de functionaris aan het loket duidelijk met wie hij of zij van doen heeft. 1

2 Een persoon in het bezit van dergelijke bescheiden maakt daarmee zijn of haar identiteit duidelijk waarmee deze zich onderscheid van andere personen. In de loop van de tijd heeft het woord bescheiden heel andere betekenissen gekregen zoals zaken beperkt van omvang of personen die geen hoge dunk hebben van zichzelf en zich dienovereenkomstig gedragen. Bescheidenheid wordt meer en meer gezien als een deugd onder de zinspreuk: bescheidenheid siert de mens. Bescheidenheid is lang niet altijd misplaatst. Het oude Griekse 'ken U zelf' wees de mens op zijn bescheiden plaats in een wereld waarin de goden en andere bazen het voor het zeggen hadden. Deze vorm van zelfkennis kan met even grote zekerheid leiden tot het vaststellen van de eigen identiteit als tot het besluit maar liever niet teveel op de voorgrond te treden. Kritische filosofen uit de 20e eeuw gaan nog een stap verder: Het onvoldoende kennen van jezelf of zelfs verloochening van eigen waarden leidt tot vervreemding. Hierbij vervreemdt de mens zich van het meest eigen menselijke instrument, het innerlijk kompas. Dit gebeurt wanneer men het gezag over goed en kwaad en het stellen van de leefregels aan een externe autoriteit overdraagt zoals aan God, de koning, de wetten en regels, procedures en protocollen. 2

3 Zo iemand wordt van buiten af teruggedrongen in de positie van machteloze eenling die zijn plaats moet kennen tegenover mensen en machten die het eigenlijk voor het zeggen hebben. Bescheiden wordt daarmee een ander woord voor 'klein'. Uit beleefdheid gaat hij zich dan maar 'nederige dienaar' noemen en op andere manieren genoegen nemen met die lage positie. Bij feestelijke gelegenheden, wordt die bescheidenheid dan door mensen die daar minder last van hebben, als een typische deugd beschouwd en krijgt de brave jubilaris te horen dat hij eigenlijk veel te bescheiden was. Taalinvloeden in de middeleeuwen vanuit het Latijn en het Frans hebben er voor gezorgd dat de betekenis van het woord onderscheiden gaandeweg is geëvolueerd naar kunnen onderscheiden, wijs en bescheiden. Het woord discreet herinnert hier nog aan in de betekenissen bescheiden, kies en onopvallend. Nog later zijn hieraan de betekenissen gegeven van het onderscheid maken tussen twee of meer personen of zaken die verschillend zijn en het gunstig onderscheiden van iemand boven zijn gelijken. Personen die aan de laatste definitie voldoen krijgen meer dan eens een onderscheidingsteken, zoals dat velen van u ook ten deel is gevallen. Uiteraard bij voorkeur niet als ze zelf menen hiervoor in aanmerking te komen. 3

4 Onderscheiden mensen zijn in zekere zin anders dan andere mensen. Mensen met een koninklijke onderscheiding (in de volksmond ook informeel een lintje genoemd) hebben die verkregen op grond van persoonlijke, bijzondere verdiensten voor de samenleving. Vroeger was er nog wel eens sprake van een automatische onderscheiding na een zeker aantal dienstjaren in bepaalde functies. Tegenwoordig kan zo iemand nog wel een lintje ontvangen, maar de bijzondere of zeer uitzonderlijke verdiensten in de hoofdfunctie moeten echt uitgaan boven wat normaal gesproken van iemand in een dergelijke functie mag worden verwacht. Men moet zichzelf met recht in positieve zin onderscheiden in en ten behoeve van de samenleving. Is met het verkrijgen van een onderscheiding dan het werk gedaan? Uiteraard niet hoor ik u denken. Op onderscheiden mensen wordt maar zelden vergeefs een beroep gedaan. Noblesse oblige. Van nature is een onderscheiden persoon, iemand die zich verantwoordelijk voelt voor het wel en wee in de samenleving en die zo ook persoonlijk geluk weet te realiseren. Niet als doel op zich maar als resultante van het handelen in het belang van de samenleving. En er is nog iets wat u kunt doen als u bent onderscheiden. In uw omgeving zijn er vast meer mensen waarvan u vindt dat zij uitzonderlijke verdiensten hebben voor de samenleving. U bent als ervaringsdeskundige als geen ander in staat om te beoordelen of dat zo is. 4

5 En ik roep u dan ook op die mensen in samenspraak met anderen die het kunnen weten bij ons bekend te maken en ze voor een onderscheiding voor te dragen. 5