Persconferentie Erfgoeddag 2010 FAKE?

Transcriptie

1 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Donderdag 25 maart 2010 Persconferentie Erfgoeddag 2010 FAKE? (enkel het gesproken woord telt) Goedemiddag dames en heren, Ik weet niet of u het verhaal van Han Van Meegeren kent. Van Meegeren ( ) was een klassieke schilder die absoluut niet in de smaak viel bij de critici, in de jaren dertig van de vorige eeuw. Uit revanche begon hij de werken van de 17 de eeuwse schilder Johannes Vermeer te imiteren. Hij wist namelijk dat er van de vergeten Vermeer nog maar weinig werken gevonden waren. Van Meegeren was op zijn zachtst gezegd vrij succesvol. De critici trapten er met open ogen in en hij bracht de ene na de andere Vermeer op de markt. Aanvankelijk wou hij de zogenaamde arrogante critici vernederen door na de verkoop te verklappen dat hij vervalsingen maakte. Ook om zijn eigen talent te bewijzen. Maar hij verkocht de werken voor zoveel geld dat dat al gauw naar het achterplan 1

2 verschoof. Tijdens Wereldoorlog II werd hij ontmaskerd: waar haalde hij al dat geld vandaan? En waar kwamen al die Vermeers vandaan? Hij kreeg één jaar cel maar overleed een maand later aan een hartinfarct. Van Meegeren was natuurlijk lang niet de eerste vervalser of imitator. Imiteren zit in de menselijke natuur. Maar voor zijn naam en reputatie had het grote voordelen: zijn eigen werk werd later sterk geapprecieerd en het stond opeens goed om je eigen Van Meegeren te hebben. De man had zijn eigen mythe gecreëerd. Onder de noemer De valse Vermeers wijdt het Rotterdamse museum Boijmans Van Beuningen straks van 12 mei tot 22 september zelfs een tentoonstelling aan de beroemde vervalsingen van Van Meegeren. Precies 72 jaar geleden pakte datzelfde museum in de expo Meesterwerken uit vier eeuwen, uit met het werk De Emmaüsgangers van Vermeer. Achteraf bleek het een neppe Vermeer en een authentieke Van Meegeren. Van Meegerens bekentenis over zijn bedrog stuurde een schokgolf door de wereld van de critici. Wat bleef er nog over van expertise en vakmanschap? Hoe kon je een werk goed situeren? Kan gestolde verf nog een goede indicator zijn (na de trukendoos van Van Meegeren)? Wat is echt en wat is getrukeerd? 2

3 Daarmee kom ik op het onderwerp van vandaag. Binnen precies een maand, op zondag 25 april, vindt de tiende editie van Erfgoeddag plaats in Vlaanderen en Brussel. Toen drie jaar geleden de stuurgroep voor FAKE? koos, gold dat als een enigszins gewaagde keuze. Gewaagd, vanwege het confronterende karakter van het thema. Zaken die doorgaans net iets minder op de agenda staan, of die minder fraaie kanten belichten geldgewin, twijfels, fraude maar ook steil geklommen en diep gevallen reputaties, en noem maar op. Zo dadelijk vertelt Roel Daenen, coördinator van Erfgoeddag ons daar iets meer over. Maar het verhaal van Van Meegeren bewijst al hoeveel interessante aspecten er aan Fake? zitten. Erfgoeddag 2010 is dus een uitgelezen gelegenheid voor talloze erfgoedwerkers om hun kennis en kunde te demonstreren en te delen met het publiek. Dit evenement is sowieso een goed voorbeeld van hoe het erfgoedbeleid op alle niveaus, de voortdurende, koesterende zorg van de sector zelf én de publieke belangstelling voor cultureel erfgoed op een overtuigende en succesvolle manier weet samen te brengen. Sinds het ontstaan van Erfgoeddag - als een weekend in is er veel veranderd. Een belangrijk keerpunt was de vliegende start van het vernieuwd cultureel Erfgoeddecreet in Sectoren, actoren en diverse organisatievormen die voordien mentaal én fysiek ver uiteen lagen, hebben elkaar op een andere en frisse manier leren 3

4 kennen. Het is die geest van verandering, verbetering en versterking, die uitnodiging om de handen in elkaar te slaan, over alle instellings- of organisatiegrenzen van musea, archieven, erfgoedbibliotheken, expertisecentra en vrijwilligersorganisaties heen, die in het Erfgoeddecreet zit en er ook heel expliciet in verankerd is. Een goed uitgebouwd erfgoedbeleid is natuurlijk méér dan het decreet alleen. Het is ook méér dan de Erfgoeddag of een ander groot evenement, maar ze zijn wel belangrijk om een breed en ruim publiek te bereiken & te betrekken. En om te tonen dat erfgoed niet ouderwets is, maar dicht bij ons staat en fascineert. Het gaat hierbij niet over deze ene dag in Vlaanderen en Brussel, maar over een beweging die zich in de hele wereld manifesteert. Of het nu gaat om de aandacht voor immaterieel cultureel erfgoed of voor behoud en beheer van objecten, het belang van alledaagse historische cultuur en expertise, de grote belangstelling bij de aankoop van toperfgoed door de Vlaamse Gemeenschap of kleine, fijne projecten in een woonbuurt, Wereldwijd neemt de belangstelling voor cultureel erfgoed toe. De kracht van het evenement vandaag en de andere die doorheen het jaar georganiseerd worden, nopen ons in combinatie met de budgettaire limieten tot goed gecoördineerd beleid. Ik zou dan ook in de toekomst op een geplande manier een evenementenbeleid 4

5 willen ontwikkelen op Vlaams niveau in samenwerking met de steden en diverse andere mogelijke partners. Dit beleid moet meer afstemming bieden naar de grote tentoonstellingen en stadsfestivals die nu her en der worden georganiseerd. De economische impact van zulke evenementen kan het ook mogelijk maken om gedane investeringen deels terug te winnen. De Vlaamse Gemeenschap zal sowieso verder blijven investeren in erfgoed. Crisis of geen crisis. Zo zijn vorige vrijdag twee aanvragen voor het sluiten van een Erfgoedconvenant goedgekeurd: het samenwerkingsverband k.erf en de samenwerking Viersprong Land Van Rode. (Een half miljoen euro wordt hiervoor vrij gemaakt). Daardoor stijgt het aantal gemeenten dat is toegetreden tot een erfgoedconvenant van 81 naar 92. Dames en heren, Naast het feit dat Erfgoeddag tien kaarsjes uitblaast, is deze editie ook bijzonder om een andere reden. Ik kan hier vandaag met jullie, in première, de thema s van de komende drie edities van Erfgoeddag delen. Waarom doen we dat?, die thema s zoveel tijd op voorhand kiezen? Omdat we zoveel mogelijk organisaties de kans willen bieden om deel te nemen. En daar moet een grondige voorbereiding aan voorafgaan. 5

6 In 2011 vindt Erfgoeddag plaats op zondag 1 mei. Het thema is dan Armoe troef. De zinsnede Arm Vlaanderen klinkt in ons land als een klok. Het boek uit 1904 van Auguste De Winne schetste een ontluisterend beeld van ons verleden, maar hoe dramatisch was de situatie precies? En op welke historische periode was het van toepassing, of geldt dit nog steeds? Is erfgoed niet meer dan herinneringen aan paleizen en kastelen maar kunnen ook andere stemmen en bevolkingsgroepen in beeld komen? Is armoede (net niet) te merken in de (samenstelling van de) collecties, bezoekers of gebruikers? Deze editie van Erfgoeddag bekijkt hoe armoede doorheen de tijd, dwars door alle rangen en standen zich manifesteerde, werd beleefd, aangeklaagd, geregistreerd en verlicht (of net veroorzaakt). Het jaar nadien, draait het op zondag 22 april 2012 om Helden! Wat is een held? Hebben we het dan over Rik Van Looy, Paul Janssen of Jeanne Devos? Helden kunnen van hun voetstuk vallen, geëerd, bezongen of in vraag gesteld worden Bekroond worden op het publieke forum, of stil en anoniem in de alledaagsheid hun ding doen. Wat zijn hun beweegredenen? Wie of wat maakt hen tot held(in)? En, tenslotte, op Erfgoeddag 2013, zondag 21 april, proberen we een onmogelijke opdracht tot een goed einde te brengen. De roepnaam 6

7 van deze editie luidt immers: Stop de tijd! Tempus fugit ( De tijd vlucht ), wisten de Romeinen al. Erfgoedwerkers proberen de knagende tand des tijds zo goed en zo kwaad mogelijk af te stoppen. Een doordacht behoud- en beheerswerk is essentieel bij de zorg en de ontsluiting van élke vorm van cultureel erfgoed, of het nu gaat over materieel of immaterieel erfgoed. Deze editie focust op het grotendeels onzichtbare werk áchter de schermen. Dames en heren, FAKE? toont duidelijk aan dat het verleden nooit zomaar verleden tijd is. Han Van Meegeren heeft zich zelf een plaats in de geschiedenis geschilderd. Met andere woorden: wij en iedereen van ons maken dat verleden elke dag opnieuw. De cultureel-erfgoedgemeenschappen waarvan u een heel mooie, representatieve staalkaart vindt in de programmabrochure spelen een belangrijke rol in het actualiseren van onze erfenis uit het verleden. En de Erfgoeddag is hun feest. Velen die dag in, dag uit achter de schermen werken, tonen zich die dag op een onverwachte en verrassende manier aan het publiek. Het kleinste initiatief kan van een enorme passie getuigen voor het erfgoed. En dankzij de vele gepassioneerde erfgoedwerkers en vrijwilligers heeft ons verleden een echte toekomst. 7

8 Erfgoeddag streeft ernaar dat iedereen op een eigentijdse, kwalitatieve en zinvolle manier omgaat met het cultureel erfgoed in zijn dagelijkse omgeving. En daarom dank ik alle deelnemers aan Erfgoeddag, en zij die zich inzetten voor de zorg die ons erfgoed verdient. Joke Schauvliege Vlaams minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur 8