Bestuurs(proces)recht

Transcriptie

1 Ronald Hendrik van den Hoogen, E-Justice, beginselen van behoorlijke elektronische rechtspraak (diss. Utrecht 2007), Den Haag 2007, isbn , beschikbaar via nl. Han van der Horst, Onze premiers. Hun weg naar de top, Amsterdam Samantha Knights, Freedom of Religion, Minorities, and the Law, Oxford Gar Yein Ng, Quality of Judicial Organisation and Checks and Balances (diss. Utrecht 2007), Antwerpen 2007, ISBN Raad van State, Jaarverslag 2006, Den Haag Caroline Raat, Mensen met Macht, rechtsstatelijkheid als organisatiedeugd voor maatschappelijke organisaties (diss. Tilburg 2007), Den Haag 2007, isbn Mr. K.J. de Graaf WETGEVING Naast enkele amendementen op de vierde tranche van de Awb (Kamerstukken II 2006/07, , nr. 9 en 11) en steun van de Tweede Kamer voor het wetsvoorstel samenhangende besluiten (Kamerstukken II 2006/07, , nr. 5), was zonder twijfel de meest interessante ontwikkeling op wetgevingsgebied dat de twee jaar geleden door beide verantwoordelijke ministers ingestelde studiegroep voor zowel schade(-vergoeding bij onrechtmatige overheidsdaad) als nadeel(-compensatie bij rechtmatige overheidsdaad), een voorontwerp presenteerde (zie Het betreft een voorstel tot wijziging van de Awb voor het verkrijgen van schadevergoeding en nadeelcompensatie. Schadevergoeding en nadeelcompensatie; de probleemanalyse Is er eigenlijk een probleem? Jazeker, al jaren wordt het verkrijgen van schadevergoeding en nadeelcompensatie bij bestuursrechter en/of burgerlijk rechter enerzijds als onduidelijk en anderzijds als verwarrend gekenschetst. Een van de problemen betreft de rechtsmachtverdeling. Hoe zat het daar ook al weer mee? Vier categorieën van schadeoorzaken zijn daarbij van belang. (1) Voor schadeveroorzakende, bij de bestuursrechter appellabele handelingen van een bestuursorgaan kan de gelaedeerde kiezen voor een procedure bij de civiele rechter na de vernietiging van die handeling door de bestuursrechter (zie HR 17 december 1999, NJ 2000, 87) of voor een procedure bij de bestuursrechter hetzij door een verzoek te doen in de zin van artikel 8:73 Awb gedurende de procedure tegen de schadeveroorzakende handeling hetzij door, na de procedure waarin die handeling is vernietigd, bezwaar en beroep in te stellen tegen een bij het bestuursorgaan aangevraagd zelfstandig schadebesluit (zie ABRvS 6 mei 1997, AB 1997, 229 m.nt. Van Buuren). (2) Voor de vergoeding van schade die is veroorzaakt door handelingen waartegen geen beroep op de bestuursrechter openstaat, moet men naar de civiele rechter. (3) Wordt nadeel veroorzaakt door een appellabele handeling of is het besluit om nadeelcompensatie toe te kennen gebaseerd op een beleidsregel of een verordening, dan is de bestuursrechter bij uitsluiting bevoegd over nadeelcompensatie te oordelen. Daarvoor kan in de procedure tegen de appellabele handeling worden aangevoerd dat het besluit onrechtmatig is omdat niet gelijktijdig nadeelcompensatie is aangeboden (de constructie van het zogenaamde onzelfstandig compensatiebesluit). Daarnaast kan een zelfstandig compensatiebesluit worden aangevraagd. De burgerlijke rechter staat buiten spel. (4) Compensatie voor nadeel dat wordt geleden door een niet bij de bestuursrechter appellabele handeling van het bestuur(sorgaan) moet men trachten te verkrijgen bij de burgerlijke rechter, ingekleed als een vordering uit onrechtmatige daad. Gezien deze ingewikkelde rechtsmachtverdeling en de mogelijkheid dat verschillende sporen gelijktijdig, soms zelfs afwisselend kunnen worden gevolgd, is vereenvoudiging gewenst. Ook als het gaat om de materiële normen voor het toekennen van nadeelcompensatie, is de situatie nodeloos ingewikkeld. Weliswaar kent ons rechtsstelsel het beginsel van gelijkheid voor de publieke lasten, dat de grondslag biedt voor het recht op nadeelcompensatie, maar dat beginsel is niet gecodificeerd in de Awb en wordt bij gebrek aan uniforme normen in bijzondere wetten, maar ook in verordeningen en beleidsregels nader uitgewerkt. Op dit punt is uniformering gewenst. Een ander probleem betreft het volgende. Als men de regels met betrekking tot rechtsmachtverdeling confronteert met de praktijk, blijkt dat voor velen alleen maar tot meer verwarring te leiden. Het kan voorkomen dat de schade of het nadeel wordt veroorzaakt door handelingen die tot meer dan één van de hiervoor genoemde categorieën behoren, met als gevolg dat verschillende procedures bij verschillende rechters moeten worden doorlopen wanneer men de schade of het nadeel geheel vergoed wil zien. Dat is onwenselijk. De onhandigheid zit hem blijkens het voorontwerp echter ook in het soort bestuursrechtelijke procedure dat moet worden gevolgd als men schade wegens 5862 KATERN 104

2 een onrechtmatige overheidsdaad vergoed wil zien. Altijd moet eerst het schadeveroorzakende handelen vernietigd worden, omdat anders dat handelen formele rechtskracht krijgt, waardoor het wordt geacht rechtmatig te zijn. De procedure op grond van artikel 8:73 Awb komt daarnaast voor veel claims te vroeg. Op het moment dat het schadeveroorzakende besluit door de bestuursrechter wordt vernietigd ( beroep gegrond ), is het schadebedrag vaak nog onvoldoende uitgekristalliseerd en is ook het causale verband tussen het onrechtmatige besluit en de schade doorgaans nog onduidelijk. Ook aan de procedure tegen een zelfstandig schadebesluit kleven volgens de studiegroep bezwaren. Die houden onder meer verband met de vraag of zelfstandige schadebesluiten voldoende herkenbaar zijn ten opzichte van de reactie op een civielrechtelijke aansprakelijkstellingen, maar ook met de korte beroepstermijn van zes weken en vooral met de ongeschiktheid van het besluitenprocesrecht van de Awb voor het beoordelen van schadeclaims van burgers. In het bestuursprocesrecht bestaat immers het risico dat de burger, anders dan bij de civiele rechter, bij de uitspraak nog niet weet of hij recht heeft op schadevergoeding en, zo ja, op hoeveel. Dit laatste geldt volgens de studiegroep overigens slechts de schadevergoeding wegens onrechtmatige daad. Oplossingsrichting van het voorontwerp Het probleem van de ingewikkelde rechtsmachtverdeling wordt onder andere getackeld door de bevoegdheid van de bestuursrechter om te oordelen over geschillen over nadeelcompensatie en schadevergoeding uit te breiden. Of het er minder ingewikkeld van zal worden, is zeer de vraag. Uitgangspunt van het voorontwerp is, althans volgens de begeleidende memorie van toelichting, dat een rechter bij uitsluiting van de andere rechter bevoegd zou moeten zijn. Dat uitgangspunt geldt in sterke mate voor de vraag welke rechter zou moeten oordelen over claims om nadeelcompensatie. Het voorstel geeft een uniforme materiële norm voor nadeelcompensatie (égalité des individus devant les charges publiques). Dat lijkt mij winst, hoewel het lot (en het bestaansrecht) van de bestaande wettelijke regelingen (zoals art. 49 WRO) nog in grote mate onduidelijk is. De exclusieve bevoegdheid van de bestuursrechter om te oordelen over zelfstandige compensatiebesluiten wordt uitgebreid. Indien een bestuursorgaan nadeel veroorzaakt in de rechtmatige uitoefening van een publiekrechtelijke bevoegdheid of taak (met uitzondering van formele wetgeving en strafvorderlijk optreden), is de bestuursrechter bevoegd om kennis te nemen van het geschil over het besluit (zie art Voorontwerp) waarin het bestuursorgaan reageert op de nadeelcompensatieclaim. Ten aanzien van de schadevergoeding voor onrechtmatige (overheidsdaad) geldt ook het zo-even genoemde uitgangspunt van exclusiviteit, maar op dat punt is het de studiegroep niet gelukt om daaraan vast te houden. Het voorstel is om de rechtsmacht van de bestuursrechter uit te breiden door te bepalen dat hij ook kan oordelen over schade als gevolg van een onrechtmatige handeling ter voorbereiding van een onrechtmatig besluit of het niet tijdig beslissen. Dat lijkt winst, maar die uitbreiding lost niet alle problemen op. Zo is het nog altijd mogelijk dat sprake is van een zodanig samenspel van schadeoorzaken dat verschillende rechters moeten worden benaderd. De studiegroep lijkt dit probleem (zie HR 2 februari 1990, NJ 1993, 635 m.nt. MS; vgl. HR 9 september 2005, AB 2006, 286 m.nt. Van Ommeren) ook te erkennen. Bovendien wordt begrijpelijkerwijze niet getornd aan het uitgangspunt dat sprake moet zijn van een onrechtmatig besluit (waaronder ook moet worden geschaard de erkenning van de onrechtmatigheid door het bestuursorgaan). Het gepretendeerde uitgangspunt van de exclusieve rechtsmachttoedeling blijkt voor de onrechtmatige overheidsdaad bovendien een wassen neus, althans ten dele. Weliswaar geldt voor de schadevergoeding voor (onrechtmatige) besluiten ter zake waarvan de CRvB of de HR in belastingzaken de hoogste rechter is, exclusieve bevoegdheid van de bestuursrechter, maar voor besluiten ter zake waarvan de ABRvS of het CBb de hoogste rechter is, geldt dat voor schadeclaims tot 5000,- (nog altijd) gekozen mag worden tussen bestuursrechter en burgerlijke rechter en voor schadeclaims daarboven dat de burgerlijke rechter exclusief bevoegd is. Niet echt eenvoudig en maar gedeeltelijk exclusief. Ten aanzien van het verkrijgen van nadeelcompensatie geldt dat veel is opgelost door de uitbreiding van de bevoegdheid van de bestuursrechter en zijn (praktisch) exclusieve rechtsmacht. Eveneens wordt voor het verkrijgen van nadeelcompensatie gesteld dat het zelfstandig-compensatiebesluit-model goed functioneert. Dat het bestuursorgaan eerst zelf een oordeel moet geven over de aansprakelijkheid, wordt vooral als voordeel gezien op het moment dat door een samenspel van rechtmatige handelingen veel burgers een recht op nadeelcompensatie hebben. Het bestuur kan de claims dan in onderlinge samenhang bezien. Opgemerkt wordt ook dat bestuursrechters in de procedure tegen het zelfstandig compensatiebesluit gebruik kunnen maken van de bevoegdheid om zelf in de zaak te voorzien en zodoende het compensatiebedrag definitief kunnen vaststellen. Daartoe bestaat echter geen verplichting. Ten aanzien van de schadevergoeding gaat de studiegroep veel rigoureuzer te werk. Niet alleen wordt S TA AT S - E N B E S T U U R S R E C H T KATERN

3 het onmogelijk om beroep in te stellen tegen een zelfstandig schadebesluit, maar ook artikel 8:73 Awb wordt geschrapt. In plaats daarvan wordt, zonder overtuigende inhoudelijke onderbouwing, geconcludeerd dat er een breed gedeelde behoefte blijkt te bestaan aan een schadeverzoekschriftprocedure in het bestuurs(proces)recht. Anders dan bij de rechtmatige daad, wenst de studiegroep voor de onrechtmatige daad een geheel nieuwe procedure in het leven te roepen, waarbij overigens zoveel mogelijk wordt aangesloten bij het bestaande procesrecht. Wezenlijk verschil met de huidige situatie is dat de burger niet genoodzaakt is om een zelfstandig schadebesluit aan te vragen bij het bestuursorgaan en niet langer eerst in bezwaar hoeft te gaan tegen een dergelijk besluit. Hij kan, vanaf acht weken nadat hij het bestuursorgaan aansprakelijk heeft gesteld, rechtstreeks bij de bestuursrechter een verzoek tot veroordeling van het bestuursorgaan indienen. De bestuursrechter wordt aldus ook verplicht om in zijn uitspraak neer te leggen of de burger recht heeft op schadevergoeding, en zo ja hoeveel. Met andere woorden: definitieve geschilbeslechting voor schadeclaims op grond van onrechtmatige daad. Het verschil met het verkrijgen van nadeelcompensatie, namelijk procederen tegen een besluit bij de bestuursrechter, kan enkel verklaard worden door de wens om het bij veel burgers veroorzaakte nadeel in eerste instantie in onderling verband te laten beoordelen door het bestuursorgaan. Die behoefte bestaat blijkbaar niet bij de schadevergoeding wegens onrechtmatige besluiten. Of dat een voldoende verklaring is voor het grote onderscheid in procedure, waag ik te betwijfelen. In het bovenstaande is het voorontwerp slechts in hoofdlijnen besproken, maar de conclusie daarover is niet onverdeeld positief. Immers, de wezenlijke problemen betreffende de verschillende procedures die (soms) gevolgd moeten worden om schade vergoed te krijgen blijven (gedeeltelijk) bestaan. Die conclusie geldt in mindere mate het verkrijgen van nadeelcompensatie. Ook de problemen die verband houden met de formele rechtskracht van besluiten (die niet wordt aangetast) en het vaststellen van het causale verband tussen onrechtmatig besluit en schade (waarin geen wijziging wordt aangebracht), blijven bestaan. Daarnaast lijkt de voorgestelde rechtsmachtverdeling tussen burgerlijke rechter en bestuursrechter eerder een compromis, waarin alle rechters op een bepaald deel exclusieve rechtsmacht hebben, dan het resultaat van een systematische overdenking. Ten aanzien van het onderscheid in procedure (verzoekschriftprocedure voor onrechtmatige daad en besluitmodel voor rechtmatige daad) kan eveneens kritiek worden geuit. Een verzoekschriftprocedure zonder voorafgaand besluit van het bestuursorgaan is naar mijn mening minder aantrekkelijk dan een procedure waarin de bestuursrechter een besluit over de schadevergoeding beoordeelt en vervolgens wordt verplicht om zelf in de zaak te voorzien. De burger doorloopt dan ten minste nog de informele procedures (van aanvraag en bezwaar) bij het bestuursorgaan en een betrekkelijk grote ingreep in het bestuursprocesrecht kan vermeden worden. Als de behoefte aan een verzoekschriftprocedure zonder voorafgaand besluit van het bestuursorgaan blijkbaar zo breed gedeeld wordt, waarom is dan eigenlijk niet gekozen om de procedure op grond van artikel 8:73 Awb enerzijds los te koppelen (van de procedure tegen het schadeveroorzakende besluit) en uit te breiden (met de mogelijkheid van schadevergoeding wegens onrechtmatige voorbereidingshandelingen voor een onrechtmatig besluit en het niet tijdig beslissen) en anderzijds exclusief te maken? Waarschijnlijk omdat de burgerlijke rechter dan voor een te groot deel buiten spel zou staan en dat dus geen wenselijke optie zou zijn. JURISPRUDENTIE Over de Koningin, het Kabinet van de Koningin en het Koninklijk Huis archief Op 1 november 2006 (AB 2007, 176 m.nt. Peters) en op 6 juni 2007 (LJN: BA6497) deed de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (ABRvS), van welke Raad de Koningin de voorzitter is, uitspraak in een tweetal zaken die betrekking hadden op het bestuursorgaanbegrip in artikel 1:1 Awb. Eenieder die zich met bestuursrecht(onderwijs) bezig houdt, heeft zich weleens de vraag gesteld of de Koningin een bestuursorgaan is. Zouden burgers simpelweg de post voor een bestuursorgaan aan de Koningin kunnen sturen in de wetenschap dat zij die post, zoals het een goed bestuursorgaan betaamt, doorstuurt naar het juiste, bevoegde bestuursorgaan? In de uitspraak van 6 juni 2007 betrof het een verzoek om openbaarmaking van bestuurlijke documenten op grond van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). De beantwoording van de rechtsvraag in die casus noopte de Afdeling niet alleen om zich uit te spreken over de vraag of het Kabinet van de Koningin (dat de Koningin ondersteunt bij het uitvoeren van haar constitutionele taken), maar ook over de vraag of de Koningin een bestuursorgaan is. Kortom, is de Koningin een bestuursorgaan in de zin van artikel 1:1, eerste lid onder a, Awb omdat zij een orgaan van de Staat der Nederlanden is? De Koningin wordt genoemd in de Grondwet en men zou op grond daarvan kunnen concluderen dat sprake is van 5864 KATERN 104

4 een bestuursorgaan. Daarnaast wordt dat orgaan niet uitgesloten in artikel 1:1, tweede lid, Awb. Beide punten worden door de Afdeling erkend. Toch komt zij tot een andersluidend oordeel. Een bestuursorgaan in de zin van de Awb kan slechts als zodanig optreden indien daarvoor ook op de in de wet voorziene wijze verantwoording wordt afgelegd, ook in rechte. De Wob heeft expliciet de democratische bestuursvoering tot doel en de wetgever heeft dat begrip in de memorie van antwoord verbonden met het afleggen van politieke verantwoording. De constitutionele onschendbaarheid van de Koningin (art. 42 Gw) staat er aan in de weg dat zij verantwoording aflegt en dat de Koningin wordt aangemerkt als bestuursorgaan. Met betrekking tot het Kabinet van de Koningin is duidelijk, hoewel de rechtbank nog tot een andersluidend oordeel was gekomen, dat geen sprake is van een bestuursorgaan in de zin van artikel 1:1, eerste lid onder a, Awb omdat het niet als orgaan wordt aangeduid en uitsluitend ondersteunde taken verricht. De vervolgvraag houdt in of het Kabinet wellicht is bekleed met enig openbaar gezag in de zin van het eerste lid onder b. Op dat punt overweegt de Afdeling kort dat aan het Kabinet slechts ondersteunende taken zijn toebedeeld en dat die taken niet kunnen worden aangemerkt als openbaar gezag. Koningin noch Kabinet is derhalve op enig moment bestuursorgaan in de zin van artikel 1:1 Awb en artikel 1a Wob. De vraag of het Koninklijk Huis Archief, haar directeur en/of de Stichting Archief van het Huis Oranje-Nassau, bestuursorganen zijn in bovenbedoelde zin, was voorwerp van de uitspraak van 1 november Het betrof een verzoek om openbaarmaking van stukken, bewaard in het Koninklijk Huis Archief, die van belang zijn voor een historisch onderzoek naar de zogenaamde Greet Hofmans-affaire (bv. het rapport van de commissie Beel uit 1956). Ook hier geeft de Afdeling een ontkennend antwoord. De Afdeling constateert dat het Koninklijk Huisarchief noch de Stichting krachtens publiekrecht is ingesteld en dat de directeur daarom (ook) geen bestuursorgaan is in de zin van artikel 1:1, eerste lid onder a, Awb. De Stichting noch haar directeur, als de beheerder van het Koninklijk Huisarchief, kan worden aangemerkt als bestuursorgaan in de zin van artikel 1:1, eerste lid onder b, Awb. Immers, aan geen van beide is een of meer overheidstaken opgedragen of publiekrechtelijke bevoegdheden toegekend. Ergo, er is geen sprake van een bestuursorgaan in de zin van de Awb. In deze casus resteert dan nog een belangrijke vraag op grond van artikel 3 Wob: is er wellicht sprake van een onder verantwoordelijkheid van een bestuursorgaan werkzame instelling, dienst of bedrijf? Voor het antwoord op die vraag is van belang dat (enig) bestuurder van de Stichting volgens haar statuten de afstammeling van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina, Prinses van Oranje-Nassau is. In het licht van de uitspraak van 6 juni 2007 verbaast het niet dat de laatst gestelde vraag negatief wordt beantwoord. De Koningin is immers geen bestuursorgaan. De Afdeling voegt daar aan toe dat die bestuurder als zodanig geen overheidstaak vervult en als privépersoon optreedt. Besluitbegrip en (bijzonder) onderwijsrecht In het hoger onderwijs worden veel beslissingen genomen. Een instelling kan een student inschrijven, weigeren of uitschrijven. Een ingeschreven student kan slagen of zakken voor een tentamen en al dan niet met succes een scriptie schrijven of voldoen aan een stageverplichting. Tot slot gaat het de student er natuurlijk om dat hij aan alle vereisten voldoet om het getuigschrift te verkrijgen. Aan het hebben van het getuigschrift verbindt de wet gevolgen. In de afgelopen jaren is in de rechtspraak veelvuldig aan de orde geweest hoe deze beslissingen van (organen van) instelling voor hoger onderwijs moeten worden gekwalificeerd. Zijn het besluit van een bestuursorgaan in de zin van artikel 1:3 Awb of niet? Voorafgaande aan beantwoording van deze vraag, is het goed om op te merken dat het onderscheid tussen openbare en bijzondere instellingen voor hoger onderwijs in de jurisprudentie en bij de uitleg van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) van groot belang is. Eerstgenoemde gaan ingevolge artikel 1.1 onder h en j WHW uit van de overheid, waardoor de organen van die instellingen in elk geval bestuursorgaan zijn in de zin van artikel 1:1, eerste lid onder a, Awb. Bijzonder instellingen gaan uit van een privaatrechtelijke rechtspersoon. De relatie tussen de student en een dergelijke instelling wordt primair beheerst door het privaatrecht. Alleen personen of colleges die met enig openbaar gezag zijn bekleed, kunnen bestuursorgaan zijn als bedoeld in artikel 1:1, eerste lid onder b, Awb. Zij zijn enkel bestuursorgaan voorzover het de uitoefening van dat gezag betreft. Ten aanzien van de beantwoording van de vraag of er sprake is van het uitoefenen van openbaar gezag indien een (persoon of college van een) bijzondere instelling tentamens (waaronder ook scripties en/of stages vallen) beoordeelt, leek de ABRvS enige tijd ietwat zwalkende (zie 12 januari 2005, AB 2005, 227 m.nt. Peters en 18 mei 2005, AB 2006, 34 m.nt. Vermeulen). De uitspraak van 21 december 2005 (AB 2006, 58 m.nt. Vermeulen) bevestigde echter definitief dat de beoordeling van tentamens door bijzondere instellingen, anders dan bij openbare instellingen, niet wordt beheerst door S TA AT S - E N B E S T U U R S R E C H T KATERN

5 de Awb. Daartegen staat dan ook niet (uiteindelijk) beroep open op een bestuursrechter. Er resteerde echter nog één vraag. Kwalificeert het verkrijgen van het getuigschrift, uitgereikt door de examencommissie, dan niet als het uitoefenen van openbaar gezag? Op dat punt is door de Afdeling duidelijkheid verschaft in een uitspraak van 19 juli 2006 (AB 2007, 41 m.nt. Vermeulen), waarin die vraag centraal stond. De Afdeling besliste min of meer tegen de heersende leer in dat het feitelijk uitreiken van het getuigschrift door de examencommissie niet als het uitoefenen van openbaar gezag kan worden aangemerkt. Het uitreiken is immers niets anders dan de feitelijke uitvoering van de goedkeurende verklaring van het instellingsbestuur op grond van artikel 7.58, eerste en derde lid, WHW dat aan alle eisen voor het getuigschrift is voldaan. Die conclusie kan worden bestreden, maar lijkt in elk geval af te wijken van de praktijk. Dat bleek ook in Rb. Amsterdam 12 april 2007 (AB 2007, 203 m.nt. Peters), waarin enerzijds werd beslist dat onder getuigschrift niet alleen het getuigschrift voor het doctoraal examen moet worden verstaan, maar ook het getuigschrift voor het propedeutisch examen, maar anderzijds administratief beroep en beroep werd ingesteld tegen de weigering van de examencommissie het getuigschrift af te geven, hetgeen geen appellabele handeling is maar een een gebonden feitelijke handeling. Het zijn de gevolgen van de uitspraak van 19 juli Beslissingen van bijzondere instellingen over tentamens worden niet beheerst door de Awb; alleen de goedkeurende verklaring van een instellingsbestuur is een besluit van een bestuursorgaan in de zin van artikel 1:3 Awb. Die laatste conclusie geldt evenzeer de openbare instellingen. Tot slot nog aandacht voor de uitspraak van het College van beroep voor het hoger onderwijs van 17 april 2007 (AB 2007, 151 m.nt. Vermeulen). Dat College oordeelde, op grond van artikel 7.66, eerste en vierde lid, WHW, over het uitschrijven van een student orthopedagogiek door een bijzondere instelling voor hoger onderwijs (de Radboud Universiteit) omdat de student zich openlijk had geafficheerd als pedofiel, onder andere in een interview over de oprichting van de Partij voor de Naastenliefde, Vrijheid en Diversiteit, waarvan de student de secretaris is. Op grond van artikel 7.37, zesde lid, WHW kan de inschrijving van een student aan een bijzondere instelling beëindigd worden indien gegronde vrees bestaat dat de betrokkene van die inschrijving misbruik zal maken door in ernstige mate afbreuk te doen aan de eigen in casu katholieke aard van de instelling. De Radboud Universiteit mocht zich naar het terughoudende oordeel van het College op deze bepaling baseren om de inschrijving van de student in te trekken. Van belang is om met annotator Vermeulen op te merken dat die rechtshandeling van de Radboud Universiteit moet worden aangemerkt als privaatrechtelijk. Dat neemt niet weg dat het College van beroep voor het hoger onderwijs daarover op grond van de WHW kan oordelen. LITERATUUR In katernen over het bestuurs(proces)recht mag eigenlijk nooit worden voorbijgegaan aan de jaarlijkse VAR-preadviezen of de vijfjaarlijkse Awb-evaluaties. In de eerste helft van 2007 was voor beide projecten ruimschoots aandacht in de literatuur. In dit katern wordt er mee volstaan op beide projecten te wijzen. Zo zijn de lezenswaardige Awbevaluaties, inclusief het eindrapport van de Commissie Ilsink, niet alleen in boekvorm, maar ook digitaal beschikbaar (zie en hebben de onderzoekers inmiddels op dat eindrapport gereageerd (zie NTB 2007, nr. 5, p. 141 e.v.). De VAR besprak in mei van 2007 de preadviezen die L.J.J. Rogier, M.A.D.W. de Jonge, C.M. Bitter & F.W. Bleichrodt schreven over de Bestuursrechtelijke aanpak van criminaliteit en terrorisme (VAR-geschriften nr. 138), Den Haag: BJu 2007 (waarover ook G.T.J.M. Jurgens in NTB 2007, nr. 4, p. 109 e.v.). Overig literatuur N. Jak & J. Vermont, De Nederlandse rechter en de margin of appreciation, NJCM 2007, nr. 2, 125 e.v. A.M. Klingenberg, Naar een commissariaat voor overheidsinformatie?, NTB 2007, nr. 4, p. 118 e.v. L.M. Koenraad, Communiceren over besluiten, Gst. (7275) 2007, p B.J. Schueler, Een doolhof met vertakkingen. Naar een verbeterde rechtsbescherming tegen schadeveroorzakende besluiten?, O&A 2007, p. 55 e.v. J.C.A. de Poorter & E.M.H. Hirsch Ballin, Enkele beschouwingen over de toekomst van de rechtspleging, met name in het bestuursrecht, in: E.R. Muller & C.P.M. Cleiren, Rechterlijke macht. Studies over rechtspraak en rechtshandhaving in Nederland, Deventer: Kluwer 2007, p. 647 e.v KATERN 104