Wat mogen we van elkaar verwachten

Transcriptie

1 dossier mantelzorg Wat mogen we van elkaar verwachten Overbelasting van mantelzorgers is een symptoom van dieperliggende problemen in de samenleving. Niet alleen in concrete maatregelen maar ook in het bediscussiëren van die dieperliggende vraagstukken ligt een opdracht voor politici. door Gerard Adelaar drs. G.A.A. Adelaar is politicoloog en is werkzaam als adviseur in de gezondheidszorg. Vorig jaar won hij de Jan Peter Balkenende-award. Mantelzorg speelt zich af daar waar het leven wringt. Het kan mooi zijn voor iemand te zorgen, maar tegelijk bestaat dat zorgen juist dankzij de gebreken, kwalen en pijn van de ander. Bovendien wordt het zorgen dikwijls ervaren als een juk dat men niet dragen kan, maar dat door het leven onverbiddelijk op de schouders wordt gelegd. 14,3 procent van de Nederlandse mantelzorgers voelt zich zwaar belast 1. Het zwaartepunt van overbelasting ligt in de mantelzorgleeftijd van 30 tot 50 jaar, en nog meer bij de mantelzorgers van 75 jaar en ouder. De overheid wenst meer ondersteuning en zorg uit het formele naar het informele circuit over te hevelen. Van mantelzorgers zal daarom de komende jaren nóg meer verwacht worden. Gemeenten zetten waardevolle instrumenten in om mantelzorgers te steunen. De overbelasting van mantelzorgers is echter een symptoom van iets wat misgaat in onze samenleving. Daarom loont het de moeite enkele dieperliggende oorzaken voor de overbelasting van mantelzorgers onder de loep te nemen, iets wat in onze maatschappij nauwelijks wordt gedaan. Minder kinderen Een belangrijke vraag is waarom mantelzorgers zoveel moeten doen dat ze er zwaar belast van raken. Met andere woorden: waarom kan het zorgen niet over meer mensen worden verdeeld? Een van de redenen is het lage geboortecijfer, dat al een halve eeuw op zo n 1,75 kinderen per vrouw ligt. Hierdoor zijn minder familieleden beschikbaar om de zorg over te verdelen. Verder is van belang dat verzorgingsstaatarrangementen het gemakkelijk maakten ver van je familie te gaan wonen. Je bent bijvoorbeeld niet meer nodig om je ouders in geval van nood financieel te onderhouden, of zij niet voor jou. Hierdoor zit echter degene die achterblijft om indien nodig mantelzorg te verlenen, met de gebakken peren. Dit effect wordt sterker nu geleidelijk de rem wordt gezet op de uitdijing van de verzorgingsstaat. Waardering Evenzeer is een kritische blik nodig op maatstaven die de hedendaagse maatschappij hanteert. In onze samenleving tellen vooral arbeid, productie en consumptie. Arbeidenden ervaren dat ze hierop worden afgerekend, en zullen mantelzorg daardoor als overbodige last ervaren. Het is helemaal niet stoer om te vertellen dat je mantelzorger bent. Voor oude mantelzorgers geldt daarbij dat zij niet nuttig zijn aan het arbeidsproces en veelal niet aan de god van de economie. Daardoor kunnen zij de mantelzorg helemaal als nutteloze beslommering ervaren. Lichamelijke en geestelijke beperkingen en lijden passen bovendien niet in ons beeld van de maakbare werkelijkheid. De zwaarte die het leven met zich kan meebrengen hebben wij mede met behulp van de medische mogelijkheden en formele zorg grotendeels uit onze werkelijkheid weggepoetst. Hebben wij, door dit element van het leven aan het zicht te onttrekken, een reëel beeld van het leven? Het krijgen van een kind beknot de ouders in veel vrijheden, maar de resulterende verantwoordelijkheid ervaren zij dikwijls ook als een vorm van natuurlijke gebondenheid. Iets soortgelijks zou kunnen gelden voor het verzorgen van een behoeftige: dat is een element dat, hoe zwaar dikwijls ook, eveneens inherent is aan het leven. Wat moeten politici doen? Om te beginnen kunnen zij mantelzorg niet alleen steunen, maar ook concreet waarderen, iets wat mantelzorgers zeer verlangen. Degenen die onafgebroken zorgen voor dementerenden verdienen bijzondere aandacht. Bij het steunen van mantelzorg past niet dat het gros van de gemeenten geen beleid maakt op de wens van kinderen om hun ouders in huis te nemen 2. Waarom kan het zorgen niet over meer mensen worden verdeeld? Het beschikken over een informele zorgmantel en het beroep op formele zorg zijn communicerende vaten. Wie meer kinderen heeft, doet minder beroep op formele zorg en draagt ook, omdat die kinderen belasting gaan betalen, bij aan de solidariteit tussen generaties in de formele zorg. Het ligt daarom voor de hand in de zorgpremie een link te leggen met het kindertal, zoals in Duitsland gebeurt: bij meer kinderen betaalt men minder premie voor bepaalde zorgvormen 3. Dit moet aangevuld worden met breder beleid om een hoger kindertal te bewerkstelligen. Bovendien mogen politici een debat aanzwengelen over de eisen die we als samenleving stellen, over de dominantie van het economisch denken en over wat we van elkaar mogen verwachten. Mogelijk zullen dergelijke maatschappijkritische ideeën met hoongelach of van woede vertrokken gelaat onthaald worden. Wie zich daardoor echter laat weerhouden, zal nooit iets wezenlijks bereiken. Reageren? gerard.adelaar@gmail.com 1 CBS, GGD en, RIVM, Gezondheidsmonitor Netwerk Notarissen, Raymond Gradus en Evert Jan van Asselt, De langdurige zorg vergeleken in Nederland en Duitsland, in Economisch Statistische Berichten 96 (2011), pp

2 DOSSIER MANTELZORG Linkse partijen bang voor regeldrukvermindering mantelzorgers Mantelzorgers zijn van onschatbare waarde voor stad en samenleving. Dit wordt door alle politieke partijen beaamd in de raadsdebatten over mantelzorg. Vaak volgen er uitspraken over hoe goed mantelzorg is en dat we het vooral moeten stimuleren en ondersteunen. Maar op de vraag, hoe?, komen vaak uitgebreide maar alles behalve concrete antwoorden. door Anne Kuik Mevr. A. Kuik is fractievoorzitter voor het CDA in Groningen en genomineerd als raadslid van het jaar Begrijp me niet verkeerd, mantelzorg is iets waarover je niet genoeg waardering kunt uitspreken. Mantelzorg laat in essentie de liefde en solidariteit van mensen voor elkaar in de samenleving zien. Wie wil dat nou niet, wanneer je hulp nodig hebt vanwege beperkingen of vanwege ziekte, dat iemand die je kent en vertrouwt er voor je is en zegt: we gaan er samen tegenaan. Mantelzorg is niet iets wat je er zo even bij doet Laat partijen die zo hard roepen dat we mantelzorg moeten ondersteunen en stimuleren dan ook concreet worden in plaats van te komen met alleen een good feeling -verhaal. Administratieve rompslomp Met de aankomende transities en toekomstige uitdagingen in de zorg zal steeds meer een beroep worden gedaan op mantelzorgers. Een zin die in de politiek heel vaak gebruikt wordt is: Onder veel ouderen leeft de wens om zo lang mogelijk in de vertrouwde omgeving te blijven wonen. Dat kan ik me ook voorstellen, maar soms lukt het zelfstandig wonen niet meer en zul je hulp nodig hebben. Als politiek moet je daarop inspelen. In Groningen wordt er ingespeeld op de vraag naar aangepaste woningen, zo wordt er geïnvesteerd in seniorenwoningen en kangoeroewoningen. Daarnaast is het mogelijk om een mantelzorgchalet naast het huis van de verzorger te plaatsen. Op dit moment hebben mantelzorgers nog wel te maken met een hoop administratieve rompslomp om een mantelzorgchalet/woning geplaatst te krijgen vanwege het aanvragen van de omgevingsvergunning. Voorstel De cda-fractie #050 heeft daarom een voorstel ingediend om de administratieve drempels voor mantelwoningen te verminderen. Uit een briefwisseling tussen de vng en minister Schultz bleek dat het kabinet en de vng positief zijn over plannen om het vergunningsvrij bouwen van mantelzorgwoningen met een oppervlakte van onder de 100 vierkante meter mogelijk te maken. Maar waarom wachten op het kabinet als de gemeente hier zelf ook de mogelijkheid toe heeft? Het voorstel van de cda-fractie is om een raadsbrief voor te bereiden voor het vergunningsvrij bouwen van mantelzorgchalets of -woningen. In eerste instantie kregen we van het college nul op het rekest. Het college stelde dat er geen probleem is, omdat het aanbod voor senioren voldoende is en er een aantal kangoeroewoningen wordt ontwikkeld in de stad. Ook botsten we met de linkse partijen, die zich zorgen maakten over hoe straten U kunt het initiatiefvoorstel van het CDA Groningen nalezen via de databank van de BSV. Zie: en klik daarna op databank. eruit kwamen te zien als iedereen vergunningsvrij mantelzorgwoningen in z n tuin mag zetten. In mijn ogen onvoorstelbaar dat de linkse partijen zo reageerden. Alsof er een wildgroei aan mantelzorgwoningen in tuinen zou komen en alsof iedereen daar ook maar misbruik van zou maken. Het getuigt van kortzichtigheid de mogelijkheden van het verminderen van regeldruk niet eens te willen onderzoeken. Als cda wilden we het niet alleen bij woorden laten maar ook op zoek gaan naar concrete acties. Het college en de linkse partijen gaan totaal voorbij aan de eigen keuze voor de manier waarop inwoners zorg willen verlenen. Kangoeroewoningen, seniorenwoningen en woonchalets zijn verschillende woonvormen. Een woonchalet zorgt ervoor dat mantelzorger en verzorger ieder ook hun privacy behouden maar wel dicht bij elkaar zijn voor de dagelijkse zorg. Bovendien willen of kunnen niet iedere mantelzorger en verzorgde zomaar hun huizen verlaten en samen naar een andere wijk verhuizen om in een kangoeroewoning te wonen. Uiteindelijk bij het indienen van het raadsvoorstel had de lokale partij zich laten overtuigen en is het voorstel van het cda met steun van de cu, vvd, D66, de Stadspartij en de pvdd aangenomen. Mantelzorg is en blijft zwaar maar laten we daar waar we de mogelijkheid hebben mantelzorgers ontzorgen. Reageren? anne-kuik@hotmail.com 11

3 dossier mantelzorg Respijtzorg. Wat kan de gemeente daaraan doen? In de tijd dat ik werkzaam was als verpleegkundige sprak ik vaak met mantelzorgers. Ze vertelden mij over de diverse problemen waarmee zij geconfronteerd worden. Het machteloze gevoel omdat hun dierbare steeds zieker en minder zelfstandig wordt, het verlies van hun sociale netwerk omdat zij vaak bij hun dierbare zieke zijn, de vermoeidheid die ontstaat omdat ze continu aan het werk of aan het verzorgen zijn en continu meedenken met hun dierbare zieke. door Iris Zeijlemaker Mevr. I. Zeijlemaker-In t Veld MBA is o.m. oprichter van Stichting Respijtzorg Alkmaar en Respijtzorg Nederland. Om mantelzorgers te helpen heb ik in 2007, samen met mijn moeder, Stichting Respijtzorg Alkmaar opgericht. De stichting heeft als doel om mantelzorgers van chronisch lichamelijk zieken te ontlasten, zodat (dreigende) overbelasting voorkomen kan worden. In 2010 konden wij het Respijthuis in Alkmaar openen. Momenteel werken er 65 vrijwilligers en twee coördinatoren. Omdat er vaker vragen kwamen van mensen die ook een Respijthuis in hun gemeente wilden oprichten, heb ik Respijtzorg Nederland opgezet zodat ik hen kan adviseren en eventueel begeleiden. Het Respijthuis in Alkmaar is kleinschalig, wijk-/regiogericht, werkt met geschoolde vrijwilligers en levert zorg en begeleiding op maat. In het Respijthuis worden de chronisch lichamelijk zieken opgenomen, zodat hun mantelzorgers even op adem kunnen komen. De vrijwilligers nemen de zorgtaken van de mantelzorger volledig over gedurende 24 uur per dag en 7 dagen in de week. De verpleegtechnische handelingen worden door de eigen thuiszorgorganisatie van de gasten (=zieke) gegeven. De gemiddelde opnameduur van de gasten is twee weken. Wat het Respijthuis uniek maakt, is dat de mantelzorger geïndiceerd wordt en niet de zieke. Tijdens de opname van de zieke is er veel aandacht voor de mantelzorgers. Alles is erop gericht om de mantelzorger te versterken, zodat deze de zorgtaken weer op zich kan nemen. Mantelzorgers worden in het huidige zorgstelsel te vaak vergeten. Het is mijns inziens cruciaal om het leven van mantelzorgers in balans te houden In het Respijthuis worden mantelzorgers drie maanden lang begeleid, zij krijgen advies op maat zodat bij hen overbelasting in de toekomst voorkomen kan worden. Goede samenwerking met zorgpartners is daarbij van belang, omdat het Respijthuis vaak mantelzorgers na opname doorverwijst. Uit tevredenheidsonderzoek onder mantelzorgers en gasten blijkt dat het Respijthuis aansluit op de behoefte, want we kregen een 9,6. Mantelzorg is topsport! In 2007 was er nog niet zoveel bekend over mantelzorgers. Er 12

4 DOSSIER MANTELZORG respijthuis in tilburg? In Alkmaar is in 2010 het eerste Respijthuis opgezet. Ook in de steden Rotterdam en Den Haag zijn door het cda initiatieven opgezet om een of meerdere Respijthuizen te realiseren. Het cda Tilburg heeft in het verkiezingsprogramma de opzet van een Respijthuis in Tilburg als een van de speerpunten opgenomen. Om dit te realiseren heeft het cda Tilburg voor een proactieve opstelling gekozen. Het huidig raadslid Rein Valk en de campagneleider voor de Gemeenteraadsverkiezingen Ernst van Wely zijn de afgelopen acht maanden druk in de weer geweest om de opzet van een Respijthuis mogelijk te maken. Om de behoefte te peilen zijn er gesprekken gevoerd met zorginstellingen, beleidsmedewerkers van de gemeente Tilburg, woningbouwverenigingen en met organisaties die mensen met een beperking ondersteunen. Alle gesprekspartners waren erg enthousiast over het voornemen van de opzet van een Respijthuis waardoor er voldoende draagvlak in de Tilburgse gemeenschap is verkregen. Nu deze eerste stappen zijn gezet, is het noodzakelijk dat er een vervolgtraject wordt ingezet. Het cda Tilburg zal een rondetafelbijeenkomst organiseren waarvoor alle betrokken partijen worden uit genodigd. Het doel van deze bijeenkomst is om te komen tot een concreet plan van aanpak. Nagenoeg alle politieke partijen zijn voor ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers. Vaak blijft het bij deze intentieverklaringen en worden geen initiatieven ontplooid om tot concrete invulling te komen. Het cda Tilburg kiest voor een andere weg, namelijk: stel je proactief op en kom met initiatieven. Ernst van Wely was weinig oog voor de impact die het op iemands leven heeft als iemand mantelzorger wordt. Nu is dat anders, maar de situatie is nog verre van ideaal. Dit komt deels door de mantelzorger zelf. Mantelzorgers geven vaak onvoldoende aan waar zij tegenaan lopen. Ze trekken pas aan de bel als overbelasting dreigt of als ze al ingestort zijn en er dus acuut gehandeld moet worden. Dit heeft met interne drempels te maken: schuldgevoel en een gevoel van falen. Maar ook externe factoren kunnen een rol spelen; het kan zijn dat er onvoldoende respijtzorgplaatsen zijn die aansluiten op de behoefte van mantelzorgers in de betreffende gemeente. Ook kunnen financiën een rol spelen. Wat kan de gemeenteraad doen? Het is belangrijk om je als gemeenteraadslid te realiseren dat wij in onze samenleving steeds meer van mensen vragen en dat overbelasting op de loer ligt. Dat kan komen door een disbalans in iemands leven. Bij iemand die overbelast is, is de kans op agressie en/of mishandeling groter. Het is mijns inziens cruciaal om het leven van mantelzorgers in balans te houden, ook omdat de mensen die zij verzorgen daardoor langer thuis kunnen blijven wonen en zo lang mogelijk zo veel mogelijk deel kunnen blijven nemen aan de samenleving. Het is de draagkracht van de mantelzorger die bepaalt of een zieke (langer) thuis kan blijven wonen. Gemeenteraadsleden en gemeentebestuurders kunnen mantelzorgers helpen, door te faciliteren. Het is mij gelukt om in Alkmaar een Respijthuis op te richten, doordat de Wmowethouder jaarlijks een subsidie beschikbaar stelde. Raadsleden en gemeentebestuurders kunnen dit voorbeeld volgen. Het is naar mijn mening niet verstandig alleen eenmalig subsidie te verstrekken voor een haalbaarheidsonderzoek. Toon gewoon daadkracht door een jaarlijks budget voor respijtzorg vrij te maken. Stel een budget beschikbaar voor het openen van een respijtzorgvoorziening, dicht bij de mensen zelf. Op steeds meer plekken in Nederland nemen fracties en raden het initiatief om respijthuizen te ondersteunen (zie kader voor een actueel voorbeeld in Tilburg). Over het algemeen worden de initiatiefvoorstellen die hiertoe oproepen breed ondersteund. Mantelzorg, respijtzorg en vrijwilligers zijn onderwerpen waar het cda zich hard voor wil maken. Laten we dat dan ook daadwerkelijk doen! Het is belangrijk om je als gemeenteraadslid te realiseren dat wij in onze samenleving steeds meer van mensen vragen en dat overbelasting op de loer ligt Ten slotte In onze samenleving is het gebruikelijk om de zorg voor je dierbare op je te nemen, waardoor je plotseling een mantelzorger bent. Mantelzorgers cijferen zich soms helemaal weg. Ze verlenen vaak zorg naast hun werk, eigen gezin of ze zijn zelf al op leef tijd. De kans dat deze combinatie te zwaar wordt is dan heel reëel. Mocht je meer willen weten over hoe je mantelzorgers kunt helpen of wil je reageren? Mail mij dan gerust op 13

5 dossier mantelzorg CDA s-hertogenbosch organiseerde thema-avond mantelzorg Hoe kan de gemeente ondersteuning bieden Onlangs organiseerde het CDA s-hertogenbosch een thema-avond over mantelzorg. In een volle zaal in de Verkadefabriek gingen mantelzorgers, mensen uit de professionele zorg, vertegenwoordigers van wijkraden, politici, de zorgkantoren en veel belangstellenden met elkaar in debat. door Marianne van der Sloot Raadslid in s-hertogenbosch Een op de tien kinderen verleent mantelzorg, gaf inleider dr. Beneken genaamd Kolmer (lector Mantelzorg aan De Haagse Hogeschool en coördinator van de Academische Werkplaats Ouderenbeleid en Sociale Zorg aan Tilburg University (Tranzo) aan. Dit wordt door velen als iets positiefs gezien, maar heeft veel impact op de kinderen. Liesbeth Hoogendijk van Mezzo, ging in op de grote wijzigingen die op de zorg afkomen. De rol van de mantelzorger verandert daardoor helemaal, aldus Hoogendijk. Dat heeft ook veel effect voor de manier waarop de gemeente mantelzorgers moet gaan ondersteunen. In het debat werd vervolgens uitgebreid ingegaan op de betaalbaarheid van de zorg. Moet de belasting omhoog of moet de zorg slimmer worden geregeld? Dat laatste sprak de aanwezigen aan. Zorgleners moeten weer zorg verlenen, geen formulieren invullen. Ook was er een oproep om niet meerdere kapiteins op één schip te laten zijn, in één gezin. Wethouder Huib van Olden kon daar direct bij aansluiten: Wij zetten in op één gezin en één plan. En als het nodig is om mantelzorgers te steunen, zoeken we de grenzen van de wet op. Een vraag die telkens terugkwam is: wat kan de gemeente doen om te ondersteunen? Daar werden verschillende verrassend concrete antwoorden op gegeven, zoals: - kijk naar het hele gezin van de mantelzorger; - wees simpelweg vriendelijk aan de telefoon bij aanvragen; - richt één loket in bij de gemeente waar mantelzorgers terecht kunnen; - verstevig de rol van de huisarts in de wijken; - regel goede respijtzorg; - zorg ervoor dat mantelzorgers ook betaald werk kunnen doen. 14

6 DOSSIER MANTELZORG Het cda s-hertogenbosch gaat deze concrete uitkomsten uit het mantelzorgdebat in de gemeenteraad bespreken. Dat gaan wij doen in debatten, via moties en we hebben dat gedaan tijdens de verkiezingsdebatten. Daarnaast willen wij mantelzorg echt op de kaart te zetten en mantelzorgers zo veel mogelijk ondersteunen. Dit kunnen we niet alleen. We hebben daarom een appel gedaan op alle aanwezigen bij het debat en op onze leden om mee te blijven denken. Slagen te maken Ik ben van mening dat de gemeente Den Bosch inderdaad meer moet doen om mantelzorgers te ondersteunen, zeker nu zij een groter deel van de zorg voor hun naasten op zich gaan nemen. Als je veel taken op je neemt als mantelzorger, dan moet je ook weten dat je kunt rekenen op respijtzorg, logeerhuizen of dagbesteding als er echt iets aan de hand is. Dat zijn zaken die we meer dan ooit moeten gaan regelen. Het CDA s-hertogenbosch gaat de concrete uitkomsten uit het mantelzorgdebat in de gemeenteraad bespreken Ik vond, toen ik dit aan de orde stelde tijdens een commissievergadering, hiervoor steun bij de verantwoordelijk wethouder voor de nieuwe wet maatschappelijke ondersteuning (wmo) Geert Snijders. Hij stelde: Laten we elkaar recht in de ogen kijken, het aanbod aan logeervoorzieningen en respijtzorg om mantelzorgers in de stad te ontlasten is niet groot. Daar moeten we nog echt slagen in maken. Vanaf 2015 wordt een groot deel van de taken rond begeleiding en zorg voor mensen met een beperking en de gehele jeugdzorg de verantwoordelijkheid van de gemeentes. Deze overheveling van taken vanuit het Rijk gaat gepaard met een forse kostenbesparing, die deels opgevangen moet worden door mantelzorgers en vrijwilligers meer te laten doen. Maar dan moeten ze daar wel toe in staat zijn en voldoende gesteund worden. Reageren? Een goede start voor nieuwe CDA ers Aanmelden Zomerschool 2014: 29 en 30 augustus Het Steenkampinstituut, het opleidingsinstituut van het CDA, organiseert elke zomer voor nieuwe leden de Zomerschool. Dit is een tweedaagse cursus waarin kennismaking met de partij en haar christendemocratische gedachtegoed centraal staat voor nieuwe leden. Op een informele manier leren ze andere leden kennen en krijgen ze een duidelijk beeld van de vereniging en de politieke werkelijkheid. Kent u nieuwe leden voor wie de Zomerschool interessant kan zijn? Aarzelt u dan vooral niet hen hierop attent te maken! Tijdens de Zomerschool wordt uitgelegd wat het cda de deelnemers te bieden heeft, hoe de vereniging werkt en hoe zij actief kunnen worden. Het is de perfecte gelegenheid om in snel tempo kennis te maken met de mogelijkheden die de partij biedt. Discussie, ontmoeting met prominente cda ers, trainingen en workshops vullen het programma. Daarnaast is er uiteraard veel plaats voor gezelligheid! Waar? De zomerschool begint op vrijdag 29 augustus en eindigt op zaterdagmiddag 30 augustus. Er wordt een eigen bijdrage van 120,- van de deelnemers gevraagd. Hierin zijn de kosten voor maaltijden en hotelovernachting (2 pers./per kamer) in Den Haag inbegrepen. Deelname staat open voor alle leden die sinds anderhalf jaar lid zijn geworden van het cda. Er is maar een beperkt aantal plekken beschikbaar voor de Zomerschool! Voor meer informatie kunt u terecht op of bellen met Eerste evaluatie naar aanleiding van pilot Snippergroen In het februarinummer van Bestuursforum (BF 2014, nr. 2, p. 24) stond in de rubriek Uitgelicht aangekondigd dat in april een evaluatie zou plaatsvinden van het pilotproject Snippergroen. Dit is inmiddels gebeurd. Het project een idee van het cda Maastricht blijkt een succes en zal worden voortgezet. Met alle gevallen van illegale ingebruikname is individueel contact opgenomen. Beoordeeld is of het openbaar (snipper)groen door bewoners kon worden aangekocht, danwel moest worden teruggegeven. In totaal zijn er 222 dossiers afgehandeld. In 215 gevallen is overgegaan tot verkoop dan wel ingebruikgave. In 7 gevallen van illegale ingebruikname is gebleken dat de verkoop van het ingebruikgenomen snippergroen niet mogelijk was. 15