donderdag o n v e r w a c h t e v e r w a n t e n

Transcriptie

1 2015 donderdag 1 januari o n v e r w a c h t e v e r w a n t e n De donderdag op deze kalender heeft het thema onverwachte verwanten. Elke week worden er twee (of meer) woorden behandeld die op een onverwachte manier etymologisch met elkaar verwant zijn. Vandaag de eerste kwestie: wat heeft vermicelli te maken met een oorwurm?

2 o n v e r w a c h t e v e r w a n t e n Vermicelli wordt in het Woordenboek der Nederlandsche Taal treffend omschreven als een uit tarwemeel bereide draadvormige gele of witte spijs die vooral toepassing vindt als bestanddeel van soepen. Dit Italiaanse leenwoord is de meervoudsvorm van vermicello, dat wormpje betekent, en dat teruggaat op het Latijnse vermis voor worm. Dit Latijnse woord en het Nederlandse woord worm gaan terug op hetzelfde Indo-Europese woord(deel). Worm was vroeger een algemene aanduiding voor kleine beestjes met een lang dun lichaam. De glimworm, de houtworm en de meelworm zijn geen wormen, maar insecten. Naast worm bestaat de klankvariant wurm. De oorwurm dankt zijn naam aan het oude volksgeloof dat dit insect s nachts in het oor kruipt om bloed te zuigen. In sommige streken wordt het diertje daarom oorzuiper genoemd. Hans Beelen en Nicoline van der Sijs

3 2015 vrijdag 2 januari t a a l c i t a t e n Elke vrijdag staat er op de voorkant van het kalenderblaadje een citaat over taal van een bekende of minder bekende persoon, met op de achterkant uitleg over het hoe en waarom. Het eerste citaat: Nederlands is geen taal, het is een verkoudheid. (Jacques Brel, )

4 t a a l c i t a t e n een familie die Franstalig geworden was; en zoals veel andere Franstaligen in België zag hij neer op het Nederlands. In het algemeen was hij iemand die graag mocht spotten. Vanwaar de vergelijking met de verkoudheid? Het zal iets met de g-klanken te maken hebben, en met de groepjes medeklinkers dicht op elkaar, die klinken alsof iemand gromt en kucht. Dit alles heeft hem niet belemmerd sommige van zijn beste nummers in het Nederlands te laten vertalen en ook in die taal uit te voeren, zij het met een sterk Frans accent. Marc van Oostendorp

5 2015 zaterdag / zondag 3/4 januari t a a l p u z z e l bolderen bestel aster zenden pitje vervelen belg hachje sneven wekker Uitleg: zie achterkant.

6 t a a l p u z z e l Elk weekend vindt u in deze kalender een taalpuzzel. Er zijn verschillende soorten. De uitleg staat elke keer achter op het blaadje. Op de voorkant van dit blaadje vindt u de eerste puzzelvariant: een vervangpuzzel. Het is de bedoeling dat u bij elk woord in het rijtje op de voorkant de beginletter door een andere letter vervangt, zodanig dat er weer een goed Nederlands woord ontstaat. Die nieuwe beginletters moeten vervolgens, achter elkaar gelezen, ook een goed woord vormen. De oplossing staat achter in de kalender, na 31 december. Rutger Kiezebrink

7 2015 maandag 5 januari o u d e n n i e u w Elke maandag wordt een heel nieuw óf juist een heel oud (en inmiddels vergeten) woord besproken. We beginnen met een nieuw woord: wat is een IKEA-roman?

8 o u d e n n i e u w De jury van de Libris Literatuur Prijs beklaagde zich in 2013 over een deel van de ingestuurde boeken. Die zaten namelijk onsamenhangend in elkaar: een handvol personages, een groot geheim in het verleden, tegengestelde belangen en loyaliteiten, een verliefdheid hier of juist wroeging en verdriet over een verbroken relatie daar. De jury moest niets van deze IKEA-romans hebben, maar verlangde naar een robuust, ouderwets ambachtelijk meubelstuk. Een IKEA-roman is een roman die in elkaar zit als een IKEA-pakket: een verzameling losse onderdelen, waarvan de samenhang niet altijd duidelijk is. Dit pas enkele jaren bestaande woord, dat inmiddels is opgenomen in het Algemeen Nederlands Woordenboek (ANW), wordt meestal spottend Laura van Eerten en Vivien Waszink

9 2015 dinsdag 6 januari t a a l a d v i e s De meerderheid van de bestellingen komt/komen uit Nederland. Is komt of komen juist, of kan het allebei?

10 t a a l a d v i e s Alleen het enkelvoud is juist: De meerderheid van de bestellingen komt uit Nederland. Het onderwerp van deze zin is de meerderheid van de bestellingen, en daarin is de meerderheid de kern; van de bestellingen is daar een bepaling bij. Het enkelvoudige woord meerderheid bepaalt dat de persoonsvorm ook in het enkelvoud staat: komt. Dat enkelvoud botst misschien een beetje met de gedachte dat het waarschijnlijk om veel bestellingen gaat. Dat nadeel heeft een formulering als De meeste bestellingen komen uit Nederland niet. Dat is daarom misschien een net iets beter alternatief. Taaladviesdienst

11 2015 woensdag 7 januari t a a l k r o n k e l s Over het vervallen traject rijden pendelbussen. Omroepbericht vervoersbedrijf

12 t a a l k r o n k e l s Station Heemskerk spoorloos Het vinden van de juiste trein naar Heemskerk is op station Amsterdam Centraal een hele klus. Het station staat (...) nergens op de borden aangegeven. Noordhollands Dagblad Met telefoon en geld vluchtten ze richting het station. Elk spoor ontbreekt nog. De Gelderlander Reclame Woonsquare (foto: Jan Kalisvaart) Tussen Utrecht en Amersfoort is tijdelijk geen storing. Tot nader bericht zetten wij treinen in i.p.v. bussen. Redactie Onze Taal Tweet NS online