REEKS RENOVATIE & RESTAURATIE NATUURSTEEN IN VLAANDEREN, VERSTEEND VERLEDEN. Deel 1: Definitie 1.1. Voorkomen 1.2. Benaming

Transcriptie

1 REEKS RENOVATIE & RESTAURATIE NATUURSTEEN IN VLAANDEREN, VERSTEEND VERLEDEN Deel 1: Definitie 1.1. Voorkomen 1.2. Benaming Deel 2: Historische aspecten 2.1. Gebruik van natuursteen in gebouwen 2.2. Historische determinanten voor gebruik van natuursteen Exploitatie en bewerking in de groeve Transport van de groeve naar de bouwplaats Verwerking en toepassing op de bouwplaats Economische, politieke, socioculturele en andere omstandigheden 2.3. Benaderende chronologie van het gebruik van natuursteen in Vlaanderen ste tot 10de eeuw de tot 15de eeuw de tot 17de eeuw de tot 18de eeuw de eeuw tot ± Vanaf Verwerking en afwerking zichtbaar steenoppervlak bij historische gebouwen Vormgeven van de ruwe blokken Historische prefabricatie en aanbrengen van merktekens Bewerken van het zichtbare oppervlak Plaatsen en verankeren van blokken en platen Schilderen, kaleien en polychrome afwerking Deel 3: Technische aspecten 3.1. Determinanten voor het technische gedrag van natuursteen Inwendige textuur en microstructuur Mineralen 3.2. Gesteenteclassificatiesysteem Stollings- of magmatische gesteenten Dieptegesteenten Uitvloeiingsgesteenten Ganggesteenten Sediment- of afzettingsgesteenten Klastische sedimentaire gesteenten Biochemische (organische) en chemische gesteenten

2 Metamorfe gesteenten Metamorfe gesteenten ontstaan uit sedimentgesteenten Metamorfe gesteenten ontstaan uit stollingsgesteenten Contactmetamorfisme 3.3. Technische eigenschappen en bijbehorende proeven Relatie technische eigenschappen en ontstaansgeschiedenis van de steen Natuurlijke kenmerken met impact op kwaliteit Zichtbare gebreken 3.4. Specifieke technische eigenschappen inzake prestaties, kwaliteit en duurzaamheid Werkelijke en schijnbare dichtheid (werkelijke en schijnbare volumieke massa ) Porositeit (grootheid met betrekking op het volume van de poriën) Waterabsorptie (grootheid met betrekking op de massa of gewicht van opgenomen water) Vorstbestendigheid Verzadigingscoëfficiënt (of coëfficiënt van Hirschwald ) Vorstbestendigheid volgens Relatieve wateropslorpingsgraad door capillariteit = GC-criterium Vorst- en dooicyclusweerstand of Vorstbestendigheid bepaald door vorst-dooicycli conform de nationale Belgische norm Vorst- en dooicyclusweerstand of Vorstbestendigheid bepaald door vorst-dooicycli conform aan de Europese norm Verdere karakteristieken inzake prestaties en duurzaamheid van natuursteen Druksterkte (in N/mm²) en buigsterkte (in N/mm²) Elasticiteitsmodulus (N/mm²) Geluidsvoortplantingssnelheid (in m/s) en andere geluidsmetingen Krasbreedte (= oppervlaktehardheid) (in mm) Thermische karakteristieken Slijtsterkte (volgens Capon: in mm) Schoksterkte of stootweerstand Bezwijkenergie Breuksterkte aan anker/verankeringsweerstand Vlekgevoeligheid Kleur- en/of glansmeting Slipweerstand Hardheidsprofiel of boorweerstand van steensectie (DMRS-methode)

3 Weerstand tegen veroudering door inwerking van zwaveldioxide en vocht Verdere proeftechnieken met het oog op voorbereiding, uitvoering en controle van conservatie en restauratie van natuursteen Overzicht beschikbare NBN EN-normen inzake proefmethoden voor het vaststellen van materiaalkarakteristieken bij natuursteen Deel 4: Verwering van natuursteen - oorzaken en patronen 4.1. Definitie en algemene basisdegradators 4.2. Oorzaken van steenverwering Fysische verweringsoorzaken Inwerking van uitwendige factoren (leidend tot breuk, vervorming of degradatie) Inwerking van inwendige spanningen (leidend tot inwendige of uitwendige (micro-)breuk of korrelige desaggregatie) Chemische verweringsprocessen (voornamelijk bij carbonaathoudende gesteenten) Botanische en biologische aantasting (biodeterioratie; gerangschikt volgens toenemende organische complexiteit) 4.3. Verweringspatronen Algemene termen Barst- en/of scheurvorming en vervorming Loskomen en desintegratie Patronen als gevolg van materiaalverlies Verkleuring, afzetting en uitbloeiing Biologische kolonisatie 4.4. Schadeklassen en schade-index 4.5. Patina is geen korstvorming noch verkleuringsschade - Patina is een waardevol verouderingsfenomeen Deel 5: Materiaaltechnisch en diagnostisch vooronderzoek bij interventie op natuursteenwerk 5.1. Macroscopisch onderzoek = visuele controle in situ 5.2. Microscopisch en mineralogisch onderzoek 5.3. Onderzoek naar mechanische en fysische karakteristieken 5.4. Geochemisch onderzoek (onderzoek naar de chemische resistentie en/of reacties) 5.5. Identificatie en evaluatie van het verweringsproces 5.6. Vergelijkend onderzoek over voorkomen, gebruik en mogelijke historiek van de steen

4 Deel 6: Werfpraktijk, mogelijke interventies en ambachtelijke uitvoeringstechnieken bij natuursteenwerken 6.1. Materiaaltechnisch en diagnostisch vooronderzoek 6.2. Kritische vergelijking van mogelijke alternatieven bij interventie Interventies op het natuursteenoppervlak zonder (of slechts zeer kleine) volumewijziging (d.i. zonder toevoeging van nieuwe steen) Zuivere oppervlaktebehandelingen zonder volumewijziging Ingrepen met kleine volumewijziging tot gevolg (met de bedoeling terug te keren naar het oorspronkelijke steenvolume of vormprofiel) Interventies met volumewijziging van natuursteen (vervanging van verweerde steen of toevoegen van ontbrekende steen) met de bijbehorende verankering 6.3. Gemotiveerde beslissing met aandacht voor behoud en onderhoud Deel 7: Technische fiches van de historische natuursteensoorten 7.1. Inleiding 7.2. Technische fiches Andenne-zandsteen Arkose van Waimes (Weismes) Avendersteen Baelen-marmer Basaltlava Belgisch grijs marmer Belgisch rood marmer Belgisch zwart marmer Belgische blauwe hardsteen (Petit Granit) Bolderiaanzandsteen Bontzandsteen Brusseliaan-ijzerzandsteen Brusseliaanse steen Carboonzandsteen Diestiaan-ijzerzandsteen Doornikse steen Duitse zandstenen: Bentheimer, Obernkirchener, Udelfanger Bentheimer zandsteen Obernkirchener zandsteen Udelfanger zandsteen Emsiaankwartsiet Onder-Devoon kwartsitische zandstenen, gebruikt als bouwsteen en als straatsteen Euvillesteen Famenniaan-zandsteen Alternatieve zandsteen als straatsteen: Indische zandsteen Gileppezandsteen Gobertangesteen

5 Grandglise zandsteen Holset-zandsteen Ieperiaan-kalksteen IJzeroer Kalktuf Kwartsiet van Blanmont Dongelberg Ledesteen Leisteen Lincent-tufsteen Luxemburgse zandsteen Maaskalksteen Maaskeien Maastrichtersteen Massangissteen Oosterbantzandsteen Porfier Potamides-kwartsiet Romeinse zandsteen Savonnièressteen Schilfersteen Tauw Tienen-kwartsiet Tubize-zandsteen Veldsteen Visésteen Vulkanische tufsteen Vuursteen (silex) & verkiezeld krijt Zandsteen van Attre Zoetwaterkwartsiet Register - Synoniemen en varianten Register - Kleuren Register - Geologische classificatie Register - Stratigafie Register - Algemeen