Vormen in het landschap. 1.Structuur van de aarde. 2. Plaattectoniek 19/01/2012

Transcriptie

1 Vormen in het landschap Structuur van de aarde Plaattectoniek Gevolgen voor het aardoppervlak Gesteentecyclus Bodems en de bodemkaart Het reliëf in de Antwerpse Kempen 1.Structuur van de aarde Structuur van de aardbol aardoppervlak---- Korst (Lithosfeer) mohodiscordantie---- Mantel (top mantel = asthenosfeer) Kern Platen van de lithosfeer drijven op een plastisch vloeibare massa (taai viskeus) Dikte is ongelijk Oceanen : 5 à 10 km Continenten: km Sumatra-Andamanaardbeving 2. Plaattectoniek 26 december h58 lokale tijd M 9.0 epicentrum op 255 km ten SSW van Banda Aceh hypocentrum op 30 km diepte tijdsduur 3 à 4 minuten vrijgekomen energie 475 megaton TNT breuklengte 1200 à 1300 km verplaatst deel van breuk 100 km maximale verplaatsing ~20 m maximale opheffing van zeebodem ~10m TELLUS, Leuven, 15 April

2 Sumatra-Andamanaardbeving Sundatrog Tsunami in de Indische Oceaan na 10 minuten Nicobar-en-Andamaneilanden > 5 m na 20 minuten Sumatra 10 à 15 m na 1 uur Thailand & Burma 3 à 5 m na 2 uur Sri Lanka & India 5 à 10 m na 4 uur Maladiven & Seychellen na 7 uur Oost-Afrikaanse kusten 2 à 3 m > slachtoffers! TELLUS, Leuven, 15 April 2005 TELLUS, Leuven, 15 April 2005 Aardbeving trillingen veroorzaakt door het vrijkomen van spanningsenergie wanneer gesteentemassa s in de ondergrond breken of langsheen bestaande breukvlakken verschuiven naschokken TELLUS, Leuven, 15 April

3 Het proces 3

4 Plaattektonische context subductiezone van Indo-Australische plaat onder Euraziatische plaat TELLUS, Leuven, 15 April 2005 Gevolgen voor het aardoppervlak Afrika Oceaan Europa 4

5 Groep 1 : stollingsgesteenten De gesteentecyclus Kenmerken: rijk aan mineralen hoekige korrels niet-gelaagd stolling in de diepte : dieptegesteente type graniet (grote mineralen) stolling aan het aardoppervlak: uitvloeiingsgesteente type basalt, puimsteen (kleine mineralen) verwering Groep 2 : sedimenten klastische sedimenten (anorganisch) ontstaan door verwering van gesteenten naamgeving op basis van korrelgrootte > 2 mm = grint 2 mm 0,063 mm = zand door vergruizing 0,063 mm 0,002 mm = silt (fysische verwering) < 0,002 mm klei door omvorming (chemische verwering) mengvormen : zandgrond, leemgrond, kleigrond organische sedimenten plantaardig of dierlijk materiaal turf : plantenresten kalk (mergel) : schelpen en skeletten chemische sedimenten kalk (druipsteen) zout (gips) 5

6 Groep 3 : sedimentgesteenten of afzettingsgesteenten Kenmerken : gelaagd afgeronde korrels relatief mineraalarm verwering sedimenten grint zand silt + klei conglomeraat zandsteen schiefer turf bruinkool metamorfisme kalk kalksteen Groep 4 : metamorfe gesteenten Kenmerken: conglomeraat zandsteen schiefer bruinkool gelaagd herkristallisatie geeft nieuwe mineralen (mica ) conglomeraat kwartsiet fyllade schist gneiss (gelaagde graniet) steenkool verwering Enkele bijzondere mineralen Kwarts vuursteen Calciet Metalen Edelstenen. kalksteen marmer smelten Synthese van de gesteentecyclus graniet stollingsgesteenten sedimentgesteenten conglomeraat metamorfe gesteenten basalt zandsteen kwartsiet mineralen puimsteen schiefer leisteen schist gneiss kalksteen marmer kwarts / calciet silex / koper 6

7 Elk gesteente heeft een verhaal. 1. Ooit was ik een vast gesteente. Vele jaren invloed van water, wind en temperatuur hebben me verbrijzeld tot fijne korrels die je nog goed kan voelen. 2. Ik werd gevormd diep in de aardkorst. Ik kwam er terecht als vloeibaar magma en stolde er tot een vast gesteente. Mijn kleurrijke korrels maken mij bij architecten, in keukens en op kerkhoven erg geliefd. 3. Ik was opgelost in het zeewater tot kiezelwieren mij gebruikten als grondstof voor hun skelet. Bij het sterven van de kiezelwieren zakte ik naar de zeebodem terecht. In het bodemslib groeide ik langzaam verder tot een steen. De mensen in de prehistorie gebruikten mij als werktuig. 4. Miljoenen jaren geleden was ik een deel van een indrukwekkend mangrovewoud. Mijn resten werden bedekt door modder en zand en beetje bij beetje kwam ik dieper in de aardkorst terecht.daar werd ik samengeperst tot een zwart gesteente. Nu gebruiken de mensen mij als brandstof. Bodems en bodemkaarten 5. Mijn korreltjes zijn zeer fijn. Rivieren brachten ze naar zee. Daar vormden ze een modderbrij op de bodem. Diep in de ondergrond werden ze samengeperst tot wie ik nu ben. Ik word vaak gebruikt als dakbedekking. 6.. Je kan mij vermalen tot een fijn wit poeder. Ik werd gevormd op de zeebodem door het afsterven van kleine en grote zeediertjes en plankton. Kras of klop op mij en je ruikt er wellicht nog wat van. Ik ben mooi in huis, maar hou helemaal niet van zure schoonmaakproducten. A B C DE BODEMKAART A B Ondergrond (kleine letter) Grondsoort (hoofdletter) Vochtigheidsgraad (kleine letter) Bodemprofiel (kleine letter) u- Z : zand a h : van zeer g: humusijzerpodzol e- a- l- P : licht zandleem L : zandleem S : lemig zand droog tot zeer nat m: plaggenbodem A : leem E : lichte klei U : zware klei p: zonder bodemprofiel c: verbrokkelde textuurhorizont C Lettercombinaties geven landschapsinformatie Zag : hooggelegen, droge zandgrond met podzolbodem (= oude duinrug) Sep: laaggelegen vochtig landschapselement op lemig zand zonder bodemprofiel (= valleigrond) Zcm : matig droge zandgrond met plaggenbodem (= oud akkerland (redelijk hooggelegen)) 7

8 Scheldevallei en Antwerpse Kempen Legende bodemkaart internet 8

9 Diest en omgeving Mechelen, op de grens van zandstreek en zandleemstreek Oefeningen op de bodemkaart Welke bovengrond in N, C, Z? Verschil tussen bovengrond en ondergrond? In N, C, Z Het reliëf in de Antwerpse Kempen Stroomrichting rivieren in N, C, Z Specifieke reliëfvormen Het tertiair de zee trekt zich terug Ondergrond Vlaanderen 9

10 Quartair 2 miljoen jaar erosie jaar geleden, voorlaatste ijstijd Insnijding Vlaamse vallei tijdens ijstijden, opvulling tijdens interglacialen jaar geleden, Laatste ijstijd Zeepeil = m Stroomrichting tot en met halfweg de laatste ijstijd Elster ijstijd = Mindel Na Drenthe-ijstijd = Riss (voorlaatste) Windwerking tijdens de ijstijden Kempens plateau Puinkegel Maas- Moezel duwt Rijn naar oosten Insnijding Maas in haar eigen puinkegel, Moezel naar Rijn bij Toul 10

11 Bodemkaart Vlaanderen Paraboolduinen uit het laatglaciaal, verstoven in de middeleeuwen Loenhout Noorderkempen Vlak weidelandschap op klei Ingesneden riviervalleien in Noorderkempen Herentals Zuiderkempen Brede valleien en heuvels op zand Holle wegen in heuvelruggen in Zuiderkempen ijswig cryoturbatie Het Groot Schietveld is typerend voor het laatglaciale landschap in de Kempen 11

12 Oude duinen (laatglaciaal) Vennen in duinpannes Sporen van vennen in landbouwgebied Stuifduinen 12