Uw onderzoek op de osteoporosepolikliniek

Transcriptie

1 Chirurgie/Orthopedie/Endocrinologie Patiënteninformatie Uw onderzoek op de osteoporosepolikliniek U ontvangt deze informatie, omdat u een onderzoek naar botontkalking krijgt op onze osteoporosekliniek. Osteoporose verhoogt het risico op botbreuken. In deze informatie leest u wat osteoporose is, wat de gevolgen hiervan zijn, wat het onderzoek inhoudt en welke behandelingsmogelijkheden er zijn. De osteoporosepolikliniek Patiënten van vijftig jaar en ouder die wij in ons ziekenhuis behandelen voor een botbreuk, kunnen zich laten onderzoeken op osteoporose (botontkalking). Opsporing en behandeling van osteoporose kan de kans op een nieuwe botbreuk verminderen. Het team van de osteoporosepolikliniek bestaat uit: chirurgen, orthopedisch chirurgen, internisten, nucleaire geneeskundigen, gipsverbandmeesters, een verpleegkundig specialist osteoporose en een doktersassistent/medisch secretaresse. Wat is osteoporose? Osteoporose is de medische term voor botontkalking. Het gevolg van botontkalking is dat de botten brozer worden en gemakkelijker breken. Het is deels een natuurlijk proces dat hoort bij het ouder worden. Rond het 25ste levensjaar is de dichtheid van de botten het grootst; vanaf deze leeftijd neemt de botdichtheid langzaam af. Het lichaam moet dan zorgen voor voldoende mineralen in de botten om poreusheid en broosheid tegen te gaan. Op hogere leeftijd krijgt iedereen, man én vrouw, uiteindelijk met verminderende botdichtheid te maken. Botontkalking kan ook op jongere leeftijd ontstaan, maar dit komt minder vaak voor. Het proces is vooral bekend bij vrouwen na de (vroege) overgang. Tijdens de overgang maakt het lichaam veel minder oestrogeen aan en dit hormoon speelt een belangrijke rol bij de opbouw van nieuw botweefsel. Bij vrouwen die de overgang gepasseerd zijn, gaat het proces van botontkalking dus extra snel. Bovenmatige botafbraak We spreken pas van de aandoening osteoporose als er bovenmatige botafbraak plaatsvindt. Het bot is dan zo verzwakt dat het gemakkelijk kan breken. Osteoporose is overigens geen vrouwenziekte. Hoewel het vaker bij vrouwen voorkomt dan bij mannen, kunnen ook mannen deze aandoening krijgen. Soms is osteoporose het gevolg van een ziekte. Bijvoorbeeld de botziekte osteogenesis imperfecta; mensen met deze ziekte krijgen al op heel jonge leeftijd osteoporose. Osteoporose kan ook ontstaan bij diabetes mellitus (suikerziekte), hyperthyreoïdie (verhoogde schildklierwerking), anorexia nervosa (te sterke vermagering), levercirrose (schrompeling van de lever) en door Pagina 1/5

2 langdurig gebruik van corticosteroïden (zoals prednison). Ook een gebrek aan vitamine D kan de aandoening veroorzaken. Bij deze vormen van osteoporose ligt de oorzaak buiten de botten zelf. Dit noemen we secundaire osteoporose. De verschijnselen van osteoporose Bij osteoporose neemt de botdichtheid langzaam maar zeker af. Dit geeft in het algemeen geen klachten, maar naarmate de botten poreuzer worden, kunnen er wel fracturen ontstaan. Het directe gevolg van botontkalking is dat de botten sneller kunnen breken. Bij een kleine belasting of door een val kan er al een botbreuk ontstaan. Vaak duurt het lang voordat het bot weer is genezen en de functie hiervan ook weer geheel is hersteld, zeker bij ouderen met osteoporose. Veel voorkomende fracturen bij osteoporose zijn: de pols, de bovenarm en de heup. Deze zijn gemakkelijk herkenbaar. Wervelfracturen zijn minder duidelijk te herkennen. Wanneer een wervel inzakt of breekt als gevolg van bijvoorbeeld een misstap uit de bus of van een stoep, uit dit zich in acute pijn die lang kan voortduren. Bij ernstige osteoporose kunnen meerdere wervels inzakken, waardoor u kleiner en krommer wordt. Risicofactoren voor osteoporose Risicofactoren voor osteoporose bij vrouwen en mannen zijn: weinig lichaamsbeweging; te weinig calcium (kalk) in het voedingspakket; roken en overmatig alcoholgebruik; een vitamine D-tekort; bepaalde medicijnen (onder meer corticosteroïden, zoals prednison); het vóórkomen van osteoporose bij eerstegraads familie (vader, moeder, broer, zus); een heupfractuur bij vader en/of moeder; een laag lichaamsgewicht; een vroege overgang, Hoe wij de diagnose osteoporose stellen De diagnose osteoporose stellen wij aan de hand van een botmeting. Hierbij onderzoeken wij de botmassa. In medische termen heet dit een botdichtheidsmeting of botdensitometrie, ofwel een DEXA-scan (Dual Energy X-ray Absorptiometry). Botdensitometrie is een veilig en pijnloos onderzoek, dat wij verrichten op onze afdeling nucleaire geneeskunde. U ligt hiervoor op een onderzoeksbank. Het speciale röntgenapparaat (botdensitometer) zendt een zeer geringe hoeveelheid straling uit. Met behulp van deze straling meten wij de botdichtheid of mineraalhoudendheid van het bot. Het onderzoek duurt ongeveer twintig minuten. Meer hierover leest u in onze patiënteninformatie Botdensitometrie. Pagina 2/5

3 Afhankelijk van deze meting kan het nodig zijn om aanvullend laboratoriumonderzoek te laten verrichten in de vorm van bloedonderzoek en eventueel aanvullend urineonderzoek. De uitslag en aanvullende informatie krijgt u van de verpleegkundig specialist op de osteoporosepolikliniek. De uitkomsten van het onderzoek De uitkomsten van het onderzoek drukken we uit in afwijkingen ten opzichte van een vastgestelde waarde die staat voor gezond en stevig bot (de gemiddelde botmassa van gezonde jonge vrouwen rond de 25 jaar, ook wel piekbotmassa genoemd). De afwijking wordt weergegeven in standaarddeviaties (SD). Vorm van botontkalking Geen botontkalking Lichte osteoporose Osteoporose Botdichtheid minder dan 1 SD onder de piekbotmassa 1 tot 2,5 SD onder de piekbotmassa 2,5 SD en meer onder de piekbotmassa De behandeling van osteoporose Behalve aanpassingen in leef- en eetgewoonten (zie verderop) kunnen er medicijnen nodig zijn die osteoporose tegengaan. In de meeste gevallen zal de huisarts de behandeling overnemen en voorzetten. U krijgt voldoende medicatie voorgeschreven voor de eerste drie maanden. De huisarts informeren wij schriftelijk over de bevindingen en de ingestelde medicatie. Voor het eerste herhalingsrecept maakt u een afspraak op het spreekuur van uw huisarts. Bij onvoldoende duidelijkheid over de oorzaak van de osteoporose kan het zijn dat wij u verwijzen naar het spreekuur van een internist of een internist-endocrinoloog. Bisfosfonaten Bisfosfonaten zijn wereldwijd de meest voorgeschreven medicijnen tegen osteoporose. Ze zijn goed en uitgebreid onderzocht. Deze medicijnen hechten zich aan het botoppervlak en maken cellen die het bot afbreken minder actief. Cellen die het bot opbouwen krijgen daardoor meer kans. Bisfosfonaten gaan daarom botverlies tegen. Uit de verrichte onderzoeken is gebleken dat de kans op fracturen op alle plaatsen aanzienlijk afneemt. Voor een optimale werking moeten bisfosfonaten gedurende vijf jaar gebruikt worden. U neemt het bisfosfonaat éénmaal per week op de nuchtere maag in met een glas leidingwater. Mogelijke bijwerkingen kunnen maag-darmbezwaren en spierpijn zijn op de dag van inname. Soms komt ook irritatie van de slokdarm voor, maar dat gebeurt niet bij juiste inname. Het is belangrijk dat u de bisfosfonaten inneemt op de tijdstippen die wij met u afsproken en dat u de aanwijzingen goed opvolgt. Er zijn ook nog andere medicijnen bekend tegen osteoporose die op indicatie worden toegepast. U krijgt hierover op de polikliniek nadere informatie. Pagina 3/5

4 Als het noodzakelijk is dat wij u medicatie voorschrijven, neemt de doktersassistent van de polikliniek kort hierna telefonisch contact met u op. De assistent zal u vragen naar uw ervaringen met het medicijn. U kunt dan meteen eventuele vragen stellen. Valrisico Op de osteoporosepolikliniek bespreken wij een globale inschatting van uw valrisico. Het kan nuttig zijn om het valrisico nauwkeuriger in kaart te brengen op onze valpolikliniek. Zo nodig verwijzen wij u naar de spreekuren hiervoor. Leefregels bij osteoporose Sporten en bewegen Osteoporose kunt u tegengaan door uw leefstijl te bezien en zo nodig aan te passen. Bewegen is daarin van groot belang. Om osteoporose tegen te gaan, helpt belaste beweging het beste. Ten minste een halfuur per dag stevig wandelen levert al veel op. Fietsen is goed voor uw conditie, maar levert voor uw botten minder op dan lopen. Ook sporten, zoals tennissen en een hobby als tuinieren zijn goede voorbeelden van belaste lichaamsbeweging. Voor stevigheid in de wervelkolom kan zwemmen aanvullend een goede beweging zijn. Door uw rugspieren te gebruiken, worden de wervels eveneens geprikkeld om botweefsel vast te houden. Voldoende calcium Het is belangrijk dat u voldoende calcium (kalk) binnenkrijgt. Botten hebben calcium nodig om sterk te blijven. Calcium zit vooral in zuivelproducten, maar ook in groene bladgroenten, broccoli, noten en enkele mineraalwaters. Per dag is het advies 1100 tot 1200 milligram calcium te gebruiken. Als deze inname met uw menu te laag is, kunnen wij u een calciumtablet (meestal gecombineerd met vitamine D, zie hierna) voorschrijven. Meer informatie kunt u vinden via Vitamine D Vitamine D is van groot belang voor de opname van calcium. Regelmatig naar buiten, de zon in, levert in de zomer veel vitamine D op, want het lichaam maakt die dan zelf aan. Dat gebeurt onder invloed van de zonnestralen op de (niet ingesmeerde) huid. s Winters is de aanvulling van vitamine D eigenlijk voor de meeste oudere volwassenen nodig, want van oktober tot april heeft de zon in Nederland onvoldoende kracht om vitamine D in de huid om te zetten. Extra risico op een te lage vitamine D-spiegel lopen mensen die weinig buiten komen (bijvoorbeeld door een ziekte) of die een donkere huidskleur hebben (bij hen maakt het lichaam minder vitamine D aan dan bij mensen met een lichte huid). Wij raden daarom aan in de winter 800 IE (internationale eenheden) = 20 microgram vitamine D per dag te gebruiken. Vitamine D-tabletjes (meestal 200 of 400 IE per stuk) zijn niet duur en bij onder meer drogist en apotheek te koop. U kunt ze in deze dosering veilig gebruiken. In onze voeding zit maar beperkt vitamine D. Vitamine D is onder andere toegevoegd Pagina 4/5

5 aan margarine en zit beperkt in boter, (volle) melk en eieren. Vette vissoorten, zoals haring, makreel en zalm, leveren een ruime hoeveelheid vitamine D, maar voorzien niet in uw volledige behoefte. Voor meer informatie kunt u kijken op Alcohol, koffie, roken Tot slot: wees matig met alcohol en koffie en stop met roken. Meer informatie Zoekt u meer informatie? Zowel de Osteoporose Stichting als de Osteoporose Vereniging beschikt over onafhankelijke brochures over de oorzaak, preventie en behandeling van osteoporose. De Osteoporose Stichting vindt u op en kunt u bereiken via info@osteoporosestichting.nl. De Osteoporose Vereniging is de landelijke patiëntenorganisatie voor osteoporosepatiënten. De vereniging behartigt de belangen van patiënten, verstrekt informatie en organiseert bijeenkomsten. De vereniging is telefonisch bereikbaar op dinsdag en donderdag van tot uur via het telefoonnummer (0900) Zie ook de website Heeft u vragen? Deze informatie over osteoporose is bedoeld als aanvulling op uw gesprek op de polikliniek. Het is algemene informatie en kan dus niet altijd recht doen aan iedere individuele situatie. Heeft u na het lezen nog vragen of onduidelijkheden, dan kunt u contact opnemen met de osteoporoseverpleegkundige of met uw huisarts. Polikliniek Osteoporose Spreekuren op maandag en dinsdag in Reinier de Graaf Delft. Afspraken kunt u maken via de secretaresse van de afdeling Gipskamer & Osteoporosepolikliniek telefoon (015) of via de doktersassistent/medisch secretaresse van de Osteoporosepolikliniek: (015) Versie: augustus 2015 Pagina 5/5