Inhoudsopgave. En verder

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Foto: Roos Heijdens en Wim Roose Aanplanten van bomen en struiken door SLZ Jaarlijks planten wij duizenden bomen en struiken. Leuk, mooi, goed voor de natuur en duurzaam natuurlijk. Maar er zijn nog meer redenen zoals ecologie, cultuurhistorie en landschap. 2 Knotten, hoe doe je dat? Het verhaal van een vrijwilliger uit Zeeuws-Vlaanderen. Takken afzagen is niet zo moeilijk. Maar: hoe ver je moet zagen, hoe je zorgt dat hij niet scheurt of op je hoofd valt, zijn ook wel handige zaken om te weten. En belangrijk: waarom is knotten eigenlijk nodig? 6 Paradijsvogels op de mooiste heerlijkheid van Walcheren De eigenaren van t Hof Krommenhoeke vertellen over hun paradijsje; het werk, de schoonheid, het genieten, de rust en de ruimte. Kortom: waarom zij verliefd werden op hun Hof. 20 En verder Dijkendag Assenede (België) 10 Nieuwe oude fruitrassen op de nieuwe bestellijst! 12 Mobipers; uw eigen sap en olie van eigen oogst 14 Bomen over bomen: De Canadees van Robert-Jan 17 Tips voor herstel en onderhoud 18 Wilgentunnel in Goes 20 Overzicht Vrijwilligersorganisaties in Zeeland 25 Het losbandige leven van de leilinde 26 Schone strûke of vuulte 30 Mengsels voor akkerranden 32 Actie tegen de bezuinigingen 34 Kort nieuws 36 Agenda 38 De Boom In HERFST 2011 Stichting Landschapsbeheer Zeeland 1

2 Aanplanten van bomen en struiken door SLZ Soortkeuze nader bekeken Door: Luciën Calle, medewerker SLZ Alle foto s: Luciën Calle Via en door SLZ worden jaarlijks duizenden bomen en struiken in het landschap aangeplant. Dat we dit doen is natuurlijk handig voor de mensen maar er zit ook een visie achter. De uitgangspunten daarbij zijn ecologie, cultuurhistorie en landschap. SLZ heeft een nieuwe handleiding geschreven voor de assortimentskeuze bij de aanplant. De visie wordt hier kort toegelicht. Voor de duidelijkheid volgen eerst een aantal termen. Voorbeelden van ecologische relaties zijn bloemen die voor insecten als voedselbron dienen, hout als leefplek voor zwammen en mossen. De bessen van deze kardinaalsmuts zijn niet alleen mooi, ze zijn ook belangrijk als voedselbron voor vogels. Definities en eigenschappen assortiment Termen als inheems, autochtoon en streekeigen worden voortdurend door elkaar gebruikt en het is voor de duidelijkheid belangrijk om de begrippen helder af te bakenen: Inheems De soort is van nature in NEDERLAND aanwezig. Autochtoon De soort heeft nog oorspronkelijke populaties in de STREEK. 2

3 Streekeigen Gebruiksvorm van een al aanwezige soort (bv. knot/leivorm), of uitheemse soort die al langere tijd in de streek aanwezig is. Uitheems/exoot Soort die van oorsprong en nature niet in NEDERLAND aanwezig is. Invasieve exoot Exoot die een sterk verbreidingsvermogen en een negatief ecologisch effect heeft. Ecologie Bij ecologie kan je denken aan de waarde van het assortiment voor het behoud van de biodiversiteit en het behoud van de autochtone populaties bomen en struiken zelf. Bij de waarde voor de biodiversiteit geldt dat alle inheemse soorten relaties hebben met overige organismen. Bij de autochtone restpopulaties van bomen en struiken geldt dat een groot deel daarvan inmiddels sterk bedreigd is. Dat komt o.a. door biotoopvernietiging (verdwijnen van de leefomgeving), maar ook door aanplant van niet streekeigen materiaal. Dat kan bestaan uit exoten, die soms een sterk vermogen tot vermeerdering hebben en inheemse soorten verdringen, maar ook door aanplant van wél inheemse soorten maar van een uitheemse herkomst. De Eenstijlige meidoorn is een inheemse soort die veel wordt aangeplant. Vaak wordt de soort echter uit Zuid- of Oost Europa gehaald. Deze zijn genetisch van andere samenstelling. Doordat ze wel kruisen met autochtone populaties bestaat het gevaar dat de autochtonen worden weg gekruist. SLZ kiest bij inheemse soorten altijd voor autochtone aanplant. Cultuurhistorie Bomen en struiken die al in de streek aanwezig waren, werden in het verleden op een typerende manier gebruikt (leibomen, knotbomen) en er werden daarvoor ook uitheemse soorten ingevoerd. Er werden door kruisingen en klonen ook nieuwe groeivormen ontwikkeld (bv. Italiaanse populier) die door eeuwenlang gebruik streekeigen werden. Enkele van die rassen en klonen dragen namen van de kwekers (Populier Vereecken ) of van de regio waar ze ontstaan zijn (Walnoot Axel ). Ook het gebruik van een soort op een plaats kan typerend zijn (bv. Grauwe els of Italiaanse populier als windscherm rond boomgaarden). Zowel inheemse als uitheemse soorten kunnen al langere tijd in gebruik zijn. Hoe lang een soort al in gebruik is, is vaak niet precies bekend. Elementen met een eigen cultuurhistorie zijn bv. hagen, hakhout, elzenmeten, solitaire bomen als grenslinden, oprijlanen, boerderijtuinen, erven en begraafplaatsen. De Boom In HERFST 2011 Stichting Landschapsbeheer Zeeland 3

4 De Zomereik is een soort die al lang in gebruik is als hakhout. Aan de omvang van de onderstam (stobbe of stoof) is de leeftijd in te schatten. Deze stoof is waarschijnlijk wel al 300 jaar oud. Landschap Bij landschappelijke waarden gaat het in dit verband vooral om de verschillende type beplanting, het visuele aspect, om de groene uitstraling van een gebied, de groene dooradering en het evenwicht tussen groen en rood. Er zijn veel verschillende vormen van landschappelijke beplantingen. Een groengordel om een bedrijventerrein is totaal verschillend van de beplanting in een natuurgebied. Hieraan zijn dan ook verschillende eisen te stellen. In toenemende mate kunnen strenge criteria gelden, voor: 1. Solitairen, boomgroepjes, lanen, e.d. op erven. 2. Groengordels om bedrijventerreinen. 3. Groengordels om loodsen e.d. in landschappelijk gebied. 4. Dijken. 5. Kleine bosjes. 6. Beplanting van natuurgebieden. 7. Hakhout en elzenmeten. 8. Typisch Zeeuwse beplantingseenheden als Zeeuwse hagen. De Esdoorn wordt beschouwd als een recent (uit centraal Europa) gearriveerde soort. De boom kan bij verschillende typen landschappelijke beplantingen worden gebruikt. De soort heeft echter een sterk verbreidingsvermogen en is concurrentiekrachtig, waardoor ze snel dominant wordt. In natuurgebieden wordt daarom een wat terughoudend gebruik geadviseerd. 4

5 Wanneer een storend object (bv. nieuwe loods) in het landschap moet worden ingepast, is het niet handig om daar een niet streekeigen sortiment voor te gebruiken. Door dat afwijkende beplantingsassortiment trekt het element juist de aandacht, i.p.v. dat het minder opvallend wordt. Wij bieden d.m.v. de actie Boeren Planten Bomen een gemakkelijke manier om aan streekeigen bomen en struiken te komen. Iedereen kan bestellen. Ook mensen die niet bij SLZ zijn aangesloten. Op onze website kun je het bestelformulier downloaden. Je kunt hem ook opvragen via onze administratie op telefoonnummer of per Elk jaar hebben we 2 bestelrondes: De 1e bestelronde wordt geleverd uiterlijk 18 december. Daarvoor dient je bestelling voor 30 oktober binnen te zijn. De 2e bestelronde wordt geleverd uiterlijk 12 maart. Daarvoor dient je bestelling voor 30 januari binnen te zijn. De haagliguster is in tuinen een veel gebruikte soort. Deze soort kan zich door de bessen makkelijk uitzaaien o.a. in natuurgebieden. Dat is ongewenst en te voorkomen door haagligusters alleen aan te planten daar waar ze inderdaad als geschoren haag wordt beheerd. Zo wordt voorkomen dat de soort bessen maakt. De haagliguster is ten opzichte van de Wilde liguster herkenbaar aan de brede bladeren en lange kroonbuis van de bloemen. Assortimentstabel In de nieuwe handleiding zit een assortimentstabel, waarin voor alle soorten bomen en struiken het gebruik wordt geadviseerd. Daarbij zijn er kolommen met informatie per soort over ecologie, cultuurhistorie en landschap. Daarnaast wordt ook aangegeven in welke regio de soorten thuishoren. Het Boeren Planten Bomen bestelformulier is aan de nieuwe visie aangepast. Mensen die belangstelling hebben om de handleiding in te zien kunnen contact opnemen met SLZ. Wil je plantmateriaal bestellen dat gegarandeerd afkomstig is van een betrouwbare bron? De Inlandse vogelkers is een soort die in veel beplantingstypen past. Ze groeit van oorsprong zowel op de kleigrond als op het zand. Deze soort heeft fraaie bloemen en veel bessen, die zoals de naam aangeeft, graag door vogels worden gegeten. De Boom In HERFST 2011 Stichting Landschapsbeheer Zeeland 5

6 Knotten, hoe doe je dat? Door Roger Blaakman, vrijwilliger bij Natuurbeschermingsvereniging t Duumpje Het is een willekeurige zaterdag in de winter. De vrijwilligers van de knotwerkgroep t Duumpje zijn samengekomen op een historische dijk. Het programma is niet mis: het knotten van 12 enorme wilgen, 6 essen en ook nog musters maken voor de nostalgische vloerbakkerij te Groede. Als haast vanzelfsprekend vliegen de eerste takken naar beneden. Toch is het goed om eens naar de techniek te kijken. Wat is knotten? Dit fenomeen vindt zijn oorsprong in de toepassingen van het afkomende hout. Door de boom regelmatig op een bepaalde hoogte (vaak werkhoogte) af te zetten kon men het gemakkelijker oogsten. De kap (oogst) cyclus varieert en is ook afhankelijk van het doel en de soort boom. Na het afzetten loopt de stobbe weer uit op de slapende knoppen. Echter, jong hout bevat veel meer slapende knoppen dan oud hout. Dit is een voorname reden waarom we altijd een stukje tak laten staan. Enkele oorspronkelijke toepassingen van het afkomende hout zijn; Foto: Rogier Blaakman klompen, brandhout, geriefhout en rijshout. Tegenwoordig eindigen onze takken vaak in een houtril/takkenhoop, openhaard of worden ze op een andere ecologische manier verwerkt. Dit zijn slechts enkele toepassingen en ook de oorsprong van knotten is natuurlijk veel uitgebreider. Dit kun je lezen in het onlangs uitgebrachte boek Het Knotbomenboek van uitgeverij de KNNV. Waarom knotten? Toen ik in 1976 begon met knotten, was het echt noodzaak. De takken waren als stammen en de knotbomen die diep en treurig gebogen langs onze Zeeuws-Vlaamse sloten en dijken stonden, smeekten om geknot te worden. Niemand kon toen de takken nog gebruiken. Net als in andere delen van Zeeland was de 6

7 economische noodzaak om te knotten verdwenen. Met kettingzagen de boom in, een andere mogelijkheid was er toen niet om de knotbomen te redden. Want wanneer een boom eenmaal geknot is moet er onderhoud op volgen (het knotten). Doet men dit niet dan zullen de takken die op de knot zitten op den duur te zwaar worden. Dit kan tot gevolg hebben dat deze afscheurt en de levensverwachting van de knotboom aanzienlijk daalt. Gelukkig is het nu zo dat knotbomen gezien worden als kleine landschapselementen, waardoor er in bepaalde gevallen ook subsidie beschikbaar is om ze te onderhouden. In ecologisch opzicht zijn knotbomen zeer wenselijk. Een knotboom is een biotoop op zich. Voornamelijk in de oude knotwilgen komen spleten en gaten te zitten, die erg in trek zijn bij holenbroeders. Mossen, korstmossen en paddenstoelen zijn er ook op te vinden. Het knotseizoen start begin november en stopt eind maart. Maar wanneer er steenuilen in de knotbomen zitten, dan half februari. De frequentie varieert van gemiddeld eens in de 3 tot eens in de 5 jaar. Naast de bekende wilgen komen er ook andere boomsoorten op ons pad, zeker in Zeeuws-Vlaanderen. Denk aan soorten als populier en es die we ook regelmatig knotten. Knotten, hoe doe je dat? Om te beginnen is het veiligheidshalve verstandig om een knotboom tussen twee knottende mensen in te hebben staan. Vervolgens plaatsen we een goedgekeurde ladder stabiel tegen de knotboom. Vaak kun je de ladder in de grond drukken met je voet zodat hij extra stevig staat. Knip met een takkenschaar de dunste takken weg. Vuistregel hierbij is: alles wat dunner is dan het handvat van de takkenschaar, kan geknipt worden. Dit doen we om zo meer ruimte te maken voor het daadwerkelijke zagen. Door de echt dikke takken eerst op een stomp te zagen voorkom je dat de boom inscheurt. In feite haal je het gewicht van de tak af en is de kans op inscheuren vrijwel verdwenen. De lengte van een dergelijke stomp varieert van 50 cm tot een meter vanaf de knot. Zaag eerst een stukje in aan de onderkant van de hangende kant van de tak (zie ook illustratie op pagina 8). Vaak is 1/4 deel van de tak al voldoende, ga je verder dan merk je het snel genoeg. Je zaag komt dan namelijk vast te zitten Vervolgens ga je de tak op een stomp zetten door aan de bovenkant van de hangende tak te zagen. Begin een paar centimeter verder van de knot af dan dat je zojuist heb gedaan. Uiteraard Een strakke houtril. Foto: Roger Blaakman 7

8 Werkvolgorde knotten bij dikke takken. Bron: Handboek Agrarisch natuurbeheer, LBN heb je, voordat je de zaag in de tak zette gekeken of er niemand in de buurt liep of zat. Herhaal dit kijken alvorens je de laatste zaagslagen toedient en als alles in orde is geef je nog een brul om te laten horen aan je mede knotters dat er weer een tak van jou naar beneden komt. De laatste handeling is het afzagen van de stomp. Vuistregel hierbij is: de dikte van de tak is de afstand tot de knot. Waarom deze werkwijze De praktijk heeft uitgewezen dat deze werkwijze de meest gemakkelijke manier is en je minder spierkracht nodig zult hebben. Tevens is het veiliger. Ga maar na, een klemmende zaag die met veel kracht (soms met geweld) uit een half afgezaagde tak moet worden getrokken levert niet alleen gevaar op, het is slecht voor de zaag en geeft geen mooi resultaat. Een knotter die een tak laat inscheuren gaat in de groep flink hoorbaar onderuit. Je verwondt in feite de boom. Het laten staan van een stukje tak is noodzakelijk om de boom meer kans te geven om opnieuw uit te lopen. Het oudere hout, de knot zelf, bevat vele malen minder slapende knoppen dan het stukje tak dat je zojuist hebt laten zitten. Zeker bij oudere knotbomen is dit noodzakelijk. Het resultaat na een dag knotten, een rij geknotte wilgen of populieren te zien staan, met hun dan nog verse lichte zaagsneden, vind ik prachtig. Maar ook een mooi gemaakte houtril geeft mij voldoening. Net als de fazant en patrijs die er beschutting zullen zoeken. Prachtig zijn de geknotte wilgen ook in de winter. In de sneeuw. En in het voorjaar wijs ik mijn vrouw tijdens fietstochtjes altijd op de door ons geknotte populieren die zo prachtig uitlopen. Ze knikt dan bevestigend. Ja, knotbomen zijn parels in de streek! Te kort afgezaagde knot Foto: SLZ De beschreven methode is een onderdeel van de cursus Zaag- en Veltechniek van SLZ. Groepen die interesse hebben in deze cursus kunnen zich melden bij SLZ. 8

9 Drukkerij Zoeteweij Molendijkseweg 2, 4401 NM Yerseke P.O. Box 6, 4400 AA Yerseke The Netherlands T +31(0) F +31(0) E info@dzy.nl I Noordhoeksewegeling 3 Kapelle-Biezelinge FIXET s-gravenpolder Spoorstraat 51 De Boom In HERFST 2011 Stichting Landschapsbeheer Zeeland 9

10 Dijkendag Assenede (België) Door: Iman Labruyere, medewerker SLZ Resultaten dijkbeheer nader bekeken Foto: Karin Klip Op vrijdag 24 juni is een studiedag georganiseerd over dijkenbeheer in Vlaanderen en Nederland op de Vliethoeve in Assenede (België). Deze bijeenkomst is georganiseerd door de Provinciale Landbouwkamer van de Provincie Oost-Vlaanderen en Stichting Landschapsbeheer Zeeland. Het nut van een dijk Dijken zijn kenmerkende elementen voor het polderlandschap in Oost- en West-Vlaanderen en Zeeland. Naast een waterkerende functie hebben de dijken nog andere belangrijke functies. Door verschillen in grondsamenstelling, ligging ten opzichte van de zon en beheer is iedere dijk uniek. Planten die normaal gesproken een meer zuidelijke verspreiding hebben, komen op zuidhellingen van dijken in onze regio s regelmatig voor. Ook voor dieren zijn dijken onmisbaar. Zo fungeren dijken als verbindingszones tussen verschillende leefgebieden. Om deze natuurwaarden te behouden is een goed beheer noodzakelijk. Vaak gaat het om maatwerk per dijk. Welk beheer past het best op een bepaald type dijk en hoe kunnen we dit zo efficiënt mogelijk doen? Verruiging Tijdens het morgenprogramma van de studiedag werd een drietal lezingen gehouden. Peter Maas van Staatsbosbeheer verzorgde de eerste lezing met als thema: Belang van dijkenbeheer- flora. De kern in zijn verhaal is dat het met de natuurwaarde op de meeste dijken niet zo goed gesteld is. Grote soorten (ruigtesoorten) nemen toe, terwijl de lage 10

11 soorten (klein en kwetsbaar) juist afnemen. Hierdoor vindt steeds meer verruiging plaats. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de natuurwaarden sterk onder druk staan. De budgeten zijn niet vanzelfsprekend meer. De beheerskosten zullen dus omlaag moeten. Variatie Ilf Jacobs van Natuurpunt benadrukt dat er vlinders en wilde bijen zijn, die baat hebben bij een goed dijkenbeheer. Hij wijst erop dat het landschap door verschillende factoren versnipperd is. Dijken kunnen evenwel fungeren als ontsnipperaars. Vlinders gebruiken eigenlijk de hele dijk. De nectarplanten staan vaak op het zonnige talud en de waardplanten meer op de ruigere delen van de dijk. Ilf Jacobs geeft aan dat variatie het belangrijkste is voor de fauna. Hoe je die variatie kunt bereiken is door onder andere niet alles in één keer te maaien. Samenwerking Alex Wieland van SLZ gaat in zijn verhaal meer in op het dijkenbeheer in Vlaanderen en Nederland in het algemeen. De nadruk ligt op de knelpunten en ook de kansen/ aanbevelingen. Een greep uit de knelpunten: Er is geen mogelijkheid om (langlopende) contracten af te sluiten, er zijn meer specifieke machines nodig voor het beheer en de afzet van het maaisel is een probleem. Wanneer je kijkt naar de kansen moet je inzetten op de koppeling met wandel- en fietsnetwerken, het begeleiden van eigenaren en meer/betere samenwerking tussen beheerders. Na de lunch bezoeken we verschillende locaties in Vlaanderen en Nederland. Daar bekijken we voorbeelden van dijkbeheer. Tijdens de excursie zien we bijzondere soorten zoals het blauw walstro, kattenkruid, de greppelsprinkhaan, de steenhommel en de grasmus. Kortom: we hebben weer wat bijgeleerd! Op onze website kun je een uitgebreider verslag vinden van deze dag. Zie onder projecten / ruimte voor plant en dier / bloemdijken. Ook verschillende maaimethodes werden bekeken Foto: Karin Klip

12 Nieuwe oude fruitrassen op de nieuwe bestellijst! Door: Kees Tonkens, medewerker SLZ Sinds de start van het project oude fruitrassen bestaat de wens om enkele (Zeeuwse) oude fruitrassen weer terug op het erf en in het landschap te krijgen. Mede dankzij de vrijwilligers die de oude rassen op weten te sporen en op naam kunnen brengen weten we meer van deze streekeigen soorten. Door deze kennis kunnen we een betere afweging maken en de oude rassen herintroduceren. Een hypoallergene appel De bestellijst voor het komende seizoen bevat een aantal zeer interessante aanvullingen. Voor het eerst prijkt er tussen de vaak eeuwenoude rassen zomaar een jonkie dat nog maar net komt kijken. Hoewel zomaar? Nee, deze appel, genaamd Santana, werd in 1997 geïntroduceerd door het Biologisch-Dynamisch fruitteeltbedrijf Warmonderhof. Het is een kruising tussen de Elstar en de Priscilla. Deze knapperige frisse appel heeft de unieke eigenschap dat hij hypoallergeen is. Dat wil zeggen dat mensen met een lichte appelallergie hem goed kunnen eten. Daarnaast is hij veel minder ziektegevoelig dan de meeste nieuwe soorten. Met dit nieuwe ras is de gezonde en duurzame hoogstamfruitboom terug en helemaal van deze tijd. Het is zeker niet de bedoeling dat de Santana de aanplant van oude rassen af gaat remmen. Wel verdient hij een plaats in de rijke cultuurhistorische hoogstamtraditie die nog volop in ontwikkeling is. De andere nieuwe appel op de lijst is wél een echt oudje: te weten de Keiing. Van oudsher in Vlaanderen bekend als Rode Keiing, Fijnsteel keiing of Brusselse Bellefleur. De boom is redelijk tot Keiing appel zeer groeikrachtig en Foto: Sandra Dobbelaar matig ziektegevoelig. Vruchteigenschappen: vast vruchtvlees, zoetzure smaak. Een mooie appel die goed te bewaren is. Peren De perenlijst is aangevuld met een aantal nieuwe oudjes, zoals de IJsbout. Gegevens over de exacte ouderdom en herkomst ontbreken, vermoedelijk is het een inheems ras. De boom 12

13 is groeikrachtig en kan op latere leeftijd een grote hoogstamboom vormen. Vanouds als zodanig bekend en geliefd als een van de beste stoofperen, vergelijkbaar met St. Remy en IJsbout Foto: Kees Tonkens Brederode. Als enig minpuntje heeft de IJsbout dat deze gevoelig is voor neusrot. Bruine kriekpeer Foto: Sandra Dobbelaar Sommige oude rassen werden vroeger wel als haagbeplanting rond een boomgaard geplant. De Bruine kriekepeer is zo n ras. De boom van Belgische afkomst is in dergelijke gevallen op halfstam veredeld. Maar voldoet echter ook goed als hoogstam die in de kuststreken veel is aangeplant. De vruchten zijn vrij klein, maar sappig en zoetzuur van smaak. De houdbaarheid is matig. Typisch een soort om direct uit de boomgaard te eten! De peer Comtesse de Paris: Ontstaan in 1882 in Frankrijk. Goed groeiende boom, die een breed piramidale kroon vormt. Geschikt voor kleigrond, niet voor zandgrond. De vruchtbaarheid is groot, de vruchten zijn bleekgroen van kleur en hebben een gladde schil met stippen die nauwelijks van kleur verandert bij rijpheid. Een sappige zoete peer, met weinig aroma. De kers Napoleon Bigarreaux De bomen groeien vrij sterk, opgaand bolvormig. Ze zijn Comtesse de Paris Foto: gescand uit het boek De Nederlandsche Boomgaard zelfsteriel. Een bestuiver is dus nodig. De vruchten zijn dik, geel met rode blos of helemaal lichtrood. Ietwat gemarmerd. Het roomkleurige vruchtvlees is vast, zeer sappig en heeft een goed aroma. In de Limburg (België) worden het vaak ook wel Witte Buiken genoemd. Bovenstaande rassen zijn beschikbaar via de nieuwe bestellijst Boeren Planten Bomen. De nieuwe lijst kunt u downloaden via onze website of aanvragen bij ons kantoor. Foto: Eddie Dobbelaar De Boom In HERFST 2011 Stichting Landschapsbeheer Zeeland 13

14 Mobipers; uw eigen sap en olie van eigen oogst Door: Melissa den Beer Poortugael, eigenaar Mobipers Appels, heel veel appels. Foto: Sandra Dobbelaar SLZ adviseert vele eigenaren om hoogstamfruitbomen aan te planten. Na een aantal jaren komen die eigenaren met een probleem te zitten, namelijk: veel fruit. Appeltaart, appelmoes, appelcompote, een kistje voor oma en trots met een tasje vol eigen oogst op visite. En dan nog: een berg appels waar je niets meer mee doet en die uiteindelijk ligt te rotten in de schuur. Eén van de oplossingen is om hier houdbaar sap van te maken. Dit bracht Melissa en Rudolf Jan den Beer Poortugael op het idee om een sappers aan te schaffen. Een mobiele pers waarmee ze het hele land doorreizen om appels en peren om te zetten in heerlijk puur sap. Een prachtig concept deze mobiele appelsapfabriek: aan de ene kant stop je er appels in en aan de andere kant rollen de pakken sap eruit! Familie, buren en vrienden verzamelen zich op speciaal georganiseerde evenementen met hun appels en peren om de oogst om te zetten in eigen sap. Zo werkt de Mobipers bijvoorbeeld al vier jaar samen met Stichting Landschapsbeheer Zeeland. Tijdens de hoogstamfruitdagen komt de Mobipers de opbrengst van deze door particulieren onderhouden bomen omzetten in sap. Landschapsbeheer Zeeland zorgt voor de promotie en ieder jaar is het een prachtig evenement. Daarnaast wordt er intensief gewerkt op de eigen locatie in Zoelen. Voorheen stond de Mobipers buiten; in weer en wind. Nu is de oude vervallen schuur op het terrein prachtig gerestaureerd tot een mooie open werkruimte waar een grote pers haar werk doet. De vaste pers heeft een grotere capaciteit dan de mobiele pers en de infrastructuur maakt ook het persen in grote hoeveelheden eenvoudiger. Een kistenkantelaar laat grote kuubkisten fruit in de pers belanden, zodat fruittelers met hun grote hoeveelheden sneller bediend kunnen worden. 14

15 De Mobipers foto: Caroline Geluk Het vullen van de zakken met sap. foto: Caroline Geluk Pers proces Mensen rijden af en aan als bijen om een bijenkorf. Auto s en aanhangers afgeladen met kisten, manden en kratten appels en peren rijden het terrein op. Eigenaren uit het hele land spreken vol trots over de rassen die ze geteeld hebben en filosoferen over de smaak van het sap dat daaruit zal resulteren. Wordt het zuur of zoet, moeten er wat peren bij of niet. Het hele proces wordt nauwlettend in de gaten gehouden als de eigen appels de pers in gaan en de laatste rotte appels worden nog snel even verwijderd. Eerst worden de appels gewassen, daarna geraspt om vervolgens geperst te worden door de bandpers. Hierna wordt het gefilterd en gepasteuriseerd. Dan breekt het moment aan dat het eerste sap stomend uit de machine stroomt. Omdat het sap verhit wordt tot 80 C is het nog te warm om te proeven, helaas, maar de liefhebber wordt niet teleurgesteld en krijgt een glaasje sap van eigen teelt. Het sap wordt ingenieus verpakt in een 5 liter bag-in-box. Een kartonnen doos met daarin een zak met een handig tapkraantje. De beste verhouding appels / peren Vanaf 75 kilo appels en peren kunt u bij Mobipers terecht. Als u peren wilt persen, kunt u dit het beste samen met appels doen. In een verhouding van maximaal 30% peer. Perensap heeft namelijk het zuur van appels nodig, om een goede bewaring te kunnen garanderen. De sapopbrengst is ongeveer 70%, dus van 100 kilo appels persen we ongeveer 70 liter sap. Voor het persen van één liter sap betaalt de fruiteigenaar 1,00. De gesloten verpakkingen zijn 2 jaar houdbaar, een geopende verpakking blijft (ook ongekoeld) 8 weken goed. Het persen van appels en peren gaat altijd volgens afspraak. Bij het maken van een afspraak geeft u door met hoeveel kilo u denkt te komen. Noten kraken De oplossing voor de appels sloeg aan, maar steeds vaker kregen we de vraag of er geen oplossing was voor het overschot aan walnoten. Uiteindelijk kwamen we terecht in Frankrijk bij de olieperser Claude die ieder jaar een vrachtwagenlading vol gekraakte noten uit Nederland verwerkt tot notenolie. Na drie jaar oefenen om het ambachtelijke oliepersproces De Boom In HERFST 2011 Stichting Landschapsbeheer Zeeland 15

16 onder de knie te krijgen vond Claude het tijd; we waren volleerd en konden op eigen benen staan. De werkruimte in Zoelen bood de mogelijkheid om zelf een pers aan te schaffen en er verscheen een oude olijvenpers. Deze pers hebben wij omgebouwd tot notenpers en kan noten, voornamelijk walnoten en hazelnoten, persen tot een mooie olie. Klanten leveren hun gepelde noten, zonder bast en tussenschotje aan. Hout verbrand immers tijdens het roosteren en dat maakt de olie zeker niet lekkerder. De gepelde noten verdwijnen in de hamermolen. Deze machine hakt de noten fijn, zonder dat er olie verloren gaat. De fijngehakte stukjes noot worden ambachtelijk geroosterd, dit is een secuur werkje. Een goed geroosterde noot geeft een hoger rendement (de olie laat makkelijker los) en het roosteren geeft de juiste smaak en de gouden kleur aan het eindproduct. In persdoeken gaat de geroosterde massa onder een druk van 300 bar in de pers. De olie die vrijkomt is troebel en moet nog twee weken bezinken. Dan kan de olie afgegoten en gebotteld worden en is de heerlijk geurige goudkleurige olie klaar voor consumptie. Notenolie U heeft minimaal 4 kilo gepelde noten nodig. Uit 4 kilo gepelde noten wordt ongeveer 2 liter olie geperst. Vanaf 10 kilo gepelde noten krijgt u gegarandeerd olie van uw eigen noten. Kleinere hoeveelheden worden samengevoegd. Het persen van één kilo noten kost 3,00. Bij Mobipers kunt u ook olie kopen, zonder zelf noten aan te leveren. Meestal op voorraad zijn walnotenolie en hazelnotenolie. Het persen gaat altijd volgens afspraak, van januari tot mei. Meer informatie vindt u op Data Ook voor mensen die geen fruit komen brengen is het aardig om op de Hoogstamfruitdag te komen kijken. Naast diverse stands, rondleidingen en workshops kunt u ook uw oude fruitrassen meenemen om te laten determineren. Meestal heeft SLZ ook wat 5 literpakken sap voor de verkoop. Meer info kunt u vinden op de SLZ-website: Dit jaar staan we in Zeeland op de volgende plaatsen: Vrijdag 7 oktober Bij Van Buiten Uit in Zuid-Beveland Zaterdag 8 oktober Bij Pitteperk op Walcheren Tijdens de Hoogstamfruitdagen kun je ook je onbekende fruit meenemen (min. 3 vruchten). Deskundigen kunnen het onbekende fruit een naam geven. Foto: Robert Wielemaker Vrijdag 14 en zaterdag 15 oktober Bij de familie Haverbeke Steyaert in Zeeuws Vlaanderen. (Kijk op onze website voor de exacte adressen.) 16

17 Bomen over bomen: De Canadees van Robert-Jan Door: Robert-Jan Goossens, medewerker SLZ Veel Zeeuwen kennen wel het Groot Eiland, een ontoegankelijk privé gebied met wat bosschages tussen Axel en Hulst. Hier vlak naast ligt een iets onbekender klein bosje dat wel toegankelijk is, met de toepasselijke naam Klein Eiland. Het begrip eiland moet hier niet al te letterlijk genomen worden, het waren gebieden die in de Middeleeuwen vermoedelijk deden denken aan eilanden doordat het water er langs alle kanten langs stroomde. Dit als gevolg van het in de 13 e eeuw onder water zetten van deze gronden op initiatief van de kloosterlingen. Heden ten dage herinneren de vele prachtige kreken in dit gebied hier nog aan. Enkele jaren geleden kwam ik voor het eerst op het Klein Eiland, en wat mij hier het meeste opviel was een reusachtig dikke Canadese populier. Met een omtrek van bijna vijf meter is deze boom zeker de dikste populier die ik ken. Over de leeftijd zijn de experts het niet helemaal eens, maar deze zal ongeveer tussen de 80 en de 100 jaar liggen. De exacte ouderdom is lastig te schatten, omdat het een vrijstaande boom betreft aan de zuidrand van het bos. De grond is hier ook vrij vochtig, zodat een populier hier snel kan groeien. De enige manier om de leeftijd precies te bepalen is omzagen, maar dat heeft gelukkig niet de voorkeur van de eigenaar. Grote bomen hebben nu eenmaal altijd iets fascinerends, en de onbekende ouderdom draagt daar zeker nog aan bij! De Boom In HERFST 2011 Stichting Landschapsbeheer Zeeland 17

18 Tips voor herstel en onderhoud Door: Robert Wielemaker, medewerker SLZ Nu we bezig zijn met de oogst komen we weer in aanraking met de hoogstamfruitbomen. Op het moment van plukken zien we vaak problemen bij de bomen, maar we zijn immers aan het plukken en niet bezig met het onderhoud. Toch is het verstandig om hier alvast wat tijd voor in te plannen. Dikwijls komt verzorging er niet van of hebben we net niet de juiste gereedschappen in de kruiwagen gedaan. Toch is het essentieel voor het behoud van de bomen; immers bescherming moet helpen, en niet in de weg zitten of de boom verwonden. Beginnersfout Het tweede jaar na aanplant verschijnen vaak de vruchten aan de jonge boompjes. In de lente zijn dit nog onschuldige kleine knikkertjes, echter deze vruchtjes ontwikkelen zich wel degelijk tot volwassen vruchten. Het gevolg laat zich raden, de takjes kunnen het gewicht niet meer dragen en buigen of breken af. Het is verstandig om in de jonge fase van de boom het fruit dusdanig te dunnen dat het geen zware last voor de boom oplevert. Boomband Globaal heb je twee types boomband: de autogordel en een rubberen variant met canvas erin. Beide hebben gemeen dat ze duurzaam zijn en hun kracht behouden. Op zich een goede eigenschap, echter kan dit nadelige gevolgen hebben voor de boom wanneer deze na een jaar of 8 nog steeds niet is losgemaakt. De innige omstrengeling remt de groei op de plek van de boomband en verzwakt en verwond de boom. Deze jonge peer is te laat ontdaan van zijn zware last (de peren) met als gevolg dat de harttak is uitgebroken. foto: Rudie Geus Deze kersenboom had graag eerder bevrijd willen worden. Foto: Kees Tonkens 18

19 De boompaal kan ook schade veroorzaken. Foto: Archief SLZ Vaak loopt de onderstam uit. Snoei dit tijdig weg. Foto: Kees Tonkens Boompaal Boompalen heb je in vele soorten en maten. Op en rond het erf gebruiken we vaak lange boompalen omdat er dan nog een boomkorf aan kan worden bevestigd. De boompaal zelf heeft eigenlijk maar één functie en dat is om de boom de eerste jaren enige houvast te bieden. Na een jaar of 8 kan de boom meestal op eigen benen staan. Wanneer er nog begrazers in de boomgaard lopen is het verstandig om de boompalen te laten staan, maar dan alleen om de boomkorf vast te houden. Boomkorf Boomkorven gebruiken we het meest bij begrazing door schapen, soms koeien of kleine pony s. Een veelgemaakte fout is dat de korf te stevig vastgemaakt wordt zodat het een vervelend karwei is geworden om het even los te halen om het stamschot en het gras weg te kunnen halen. Mocht je ook met beplantings- of onderhoudsvragen zitten, laat het ons weten. Meer tips: kijk in de webwinkel van daar kun je diverse boekjes downloaden of bestellen. De Boom In HERFST 2011 Stichting Landschapsbeheer Zeeland 19

20 Wilgentunnel in Goes Bouwen met levend materiaal Johan Calle, medewerker SLZ Kinderen hielpen zelf mee aan het bouwen van hun wilgentunnel Foto: Johan Calle Afgelopen februari heeft SLZ in samenwerking met Landschapsarchitect Robin Lock op een schoolterrein in Goes een grote wilgentunnel gebouwd van levend wilgenhout. Dat de tunnel ook echt leeft is nu pas goed te zien. Aan alle kanten ontspringt er leven uit het geraamte en vormt het een aantrekkelijk speelhuisje voor de kinderen. In april 2010 heeft Stichting Kinderopvang de Bevelanden een prijsvraag uitgeschreven naar alle scholen in Noord- en Midden Zeeland met als titel Groen & Uitdagend. Het doel was speelpleinen natuurlijker en aantrekkelijker te maken voor de kinderen. Het ontwerp van Robin Lock, gemaakt voor de Kohnstanschool waarbij hij als ouder betrok- ken is, kwam als beste uit de bus en won de hoofdprijs. Robin kon zijn plan realiseren. Bij het verder uitwerken van de plannen werd vooral rekening gehouden met de vraag van de leerlingen naar meer groen en meer speeltoestellen. Een van de opvallendste elementen uit het plan was een grote wilgentunnel. Een wilgentunnel is een bouwwerk van wilgenstaken die zo geplant en aan elkaar verweven zijn dat ze een tunnel vormen. Bij de ingangen is de hoogte van de tunnel zo gekozen dat de grotere kinderen iets moeten bukken om binnen te gaan, de hoogte loopt dan geleidelijk verder op en gaat over in de wat hogere en bredere wigwam, het huisje. Bij SLZ kwam 20