Hoe gezond bent u? Monitor volwassenen Gemeente Arnhem

Transcriptie

1 Hoe gezond bent u? Monitor volwassenen 2008 Gemeente Arnhem

2

3 Monitor volwassenen 2008 Gemeente Arnhem Hulpverlening Gelderland Midden Sector Volksgezondheid / GGD Stafbureau VGZ Arnhem, mei 2010

4

5 Inhoudsopgave Samenvatting 1 Inleiding 1 2 Methode en respons 3 3 Achtergrondkenmerken Leeftijd en geslacht Burgerlijke staat en samenstelling huishouden Etniciteit Opleiding Werk Schulden en inkomen Religie 8 4 Lichamelijke en psychische gezondheid Ervaren gezondheid Overgewicht Chronische ziekten en aandoeningen Gebruik slaap- en kalmeringsmiddelen Psychische gezondheid Angst en depressie 13 5 Leefstijl Alcohol Roken Drugs Voeding Beweging Gezond gedrag 18 6 Sociale omgeving Sociale contacten Eenzaamheid Lidmaatschap verenigingen Huiselijk geweld 21

6 7 Mantelzorg en vrijwilligerswerk Mantelzorg Vrijwilligerswerk 23 8 Woning en woonomgeving Woning Veiligheidsbeleving Geluidshinder Ventilatie binnenshuis 26 9 Hulp en ondersteuning WMO- / zorgloket Hulp en ondersteuning Overzichtstabel Algemene aanbevelingen Aanbevelingen gemeente Arnhem 37 Geraadpleegde bronnen 38

7 HOE GEZOND BENT U? GEMEENTE ARNHEM Samenvatting In het najaar van 2008 heeft de GGD van Hulpverlening Gelderland Midden de monitor volwassenen Hoe gezond bent u? onder de bevolking van 19 tot 65 jaar uitgevoerd. Per gemeente werd met behulp van de gemeentelijke basisadministratie een a-selecte steekproef getrokken. Uit elke gemeente werden 1000 inwoners in de steekproef opgenomen. De vragenlijst bestond uit vragen over de volgende onderwerpen: lichamelijke en psychische gezondheid, leefstijl, sociale omgeving, mantelzorg, vrijwilligerswerk, woning en woonomgeving, schulden en ondersteuning. Van de 1000 verstuurde vragenlijsten waren er 392 bruikbaar voor analyse. De totale respons in uw gemeente komt daarmee op 39%. Achtergrondkenmerken Van de volwassenen in de gemeente Arnhem is 51% man en 49% vrouw. Van hen valt 39% in de groep jarigen, 35% in de groep jarigen en 35% in de groep jarigen. In de gemeente Arnhem heeft 22% van de volwassenen een laag opleidingsniveau, 33% een middelbaar en 45% een hoog opleidingsniveau. Van alle volwassenen in de gemeente Arnhem geeft 21% aan moeite te hebben om met het inkomen te kunnen rondkomen. 10% van de volwassenen in de gemeente Arnhem heeft risicovolle of problematische schulden. Lichamelijke en psychische gezondheid De meeste volwassenen (87%) vinden hun gezondheid goed. Bij 3% is diabetes mellitus door een arts vastgesteld, bij 11% een hoge bloeddruk, bij 6% een verhoogd cholesterolgehalte, bij 5% astma of CARA/COPD. Van de volwassenen in uw gemeente heeft 32% overgewicht en 8% heeft ernstig overgewicht (obesitas). Psychische ongezondheid komt bij 15% van de volwassenen voor. 47% heeft een verhoogd risico op een angststoornis of depressie volwassenen hebben overgewicht volwassenen hebben een verhoogd risico om een angststoornis of depressie te krijgen. Leefstijl Van alle volwassenen in de gemeente Arnhem heeft 86% in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek alcohol gebruikt. 9% drinkt overmatig. Van de volwassenen rookt 30%. Bijna volwassenen drinken overmatig alcohol. Bijna volwassenen roken. Ook is gevraagd naar voedingsgewoonten en beweging. 73% van de volwassenen in de gemeente Arnhem ontbijt dagelijks, 33% eet minimaal twee keer per week vis, 40% eet iedere dag groente en 29% eet iedere dag fruit. Volgens de landelijke beweegnorm is het gezond om minimaal 5 dagen per week tenminste 30 minuten te bewegen. 71% van de volwassenen in de gemeente Arnhem voldoet hieraan.

8 Sociale omgeving 83% van de volwassenen in de gemeente Arnhem is tevreden met de contacten die ze hebben. Eenzaamheid is nagevraagd met behulp van de eenzaamheidsschaal van De Jong-Gierveld. Volgens deze schaal is 43% van de volwassenen in de gemeente Arnhem in meer of mindere mate eenzaam. In de gemeente Arnhem geeft 13% van de volwassenen aan ooit slachtoffer geweest te zijn van huiselijk geweld. Ruim volwassenen zijn slachtoffer van huiselijk geweld Mantelzorg en vrijwilligerswerk In de gemeente Arnhem geeft 11% op het moment van onderzoek mantelzorg. 4% heeft zelf in het afgelopen jaar mantelzorg ontvangen. Van de volwassenen in de gemeente Arnhem verricht 27% vrijwilligerswerk. De meest genoemde reden om geen vrijwilligerswerk te doen is ik kan er geen tijd voor vrij maken. Er zijn ruim mantelzorgers en bijna vrijwilligers Woning en woonomgeving In de gemeente Arnhem woont 41% in een huurwoning, de rest in een koopwoning. Mensen met een huurwoning zijn vaker ontevreden met hun woning en woonomgeving dan eigen woningbezitters. Gevoelens van onveiligheid komen s nachts en s avonds vaker voor dan overdag. Een deel van de volwassenen (28%) ervaart ernstige geluidshinder. Bijna inwoners ervaren ernstige geluidshinder Veel mensen ventileren niet voldoende; 52% ventileert te weinig in de woonkamer, 34% in de slaapkamer, 54% in de keuken en 55% ventileert te weinig in de badkamer. Hulp en ondersteuning Een groot deel van de volwassenen in uw gemeente weet niet waar ze hulp en ondersteuning voor de genoemde onderwerpen kunnen vinden. Dit geldt vooral voor huishouden, aanvragen PGB, mantelzorg en schulden. Vervolg Deze rapportage biedt de gemeente aanknopingspunten voor het formuleren van beleid en het stellen van prioriteiten. De GGD van Hulpverlening Gelderland Midden kan ondersteuning bieden bij het nader analyseren van gegevens en bij het formuleren van lokaal gezondheidsbeleid. In deze rapportage zijn algemene aanbevelingen opgenomen. De rapporten worden echter met iedere gemeente besproken om de resultaten en de aanbevelingen zoveel mogelijk te koppelen aan de lokale situatie.

9 HOE GEZOND BENT U? GEMEENTE ARNHEM 1 Inleiding Van onderzoek Gemeenten hebben een belangrijke taak als het gaat om het bevorderen en beschermen van de gezondheid van hun inwoners. Om deze taak te kunnen uitvoeren is wettelijk vastgelegd dat gemeenten inzicht moeten hebben in de gezondheidstoestand van hun inwoners, door uitvoering van epidemiologisch onderzoek, en op basis hiervan hun beleid moeten vaststellen. De uitvoering van het epidemiologisch onderzoek is door gemeenten weggezet bij hun GGD, de Gemeentelijke of Gemeenschappelijke GezondheidsDienst. De GGD en in Gelderland en Overijssel geven gezamenlijk vorm aan deze taak in de vorm van de monitorcyclus (tabel 1). In dit kader werd in het najaar van 2008 de volwassenenmonitor Hoe gezond bent u? onder de bevolking van 19 t/m 64 jaar uitgevoerd. Tabel 1: Monitorcyclus Jaar Monitor Doelgroep 2003 E-movo, jeugdmonitor klas 2 en 4 van het VO 2005 Ouderenmonitor 65 jaar en ouder 2007 E-movo, jeugdmonitor klas 2 en 4 van het VO 2008 Volwassenenmonitor 19 t/m 64 jaar 2009 Kindermonitor 0 t/m 11 jaar Via interpretatie Voorliggende rapportage geeft inzicht in de gezondheidstoestand van de inwoners van gemeente Arnhem. De gegevens vertellen bijvoorbeeld hoe mensen hun eigen gezondheid ervaren, welke leefstijl mensen hebben en of er in hun huizen goed geventileerd wordt. Alle gegevens samen vormen een beeld van de gezondheidsproblemen in deze gemeente. Naar beleid In de vorige eeuwen werd grote gezondheidswinst geboekt door vaccinatieprogramma s, goede arbeidsomstandigheden en de aanleg van riolering. Deze interventies konden worden uitgevoerd omdat gemeenten in kaart hadden gebracht wáár de gezondheidsproblemen waren en welke determinanten hieraan ten grondslag lagen. Maar volksgezondheidsproblemen worden tegenwoordig steeds complexer. Deze complexiteit wordt gekenmerkt door het feit dat de kennis over het precieze gezondheidsrisico en de meest effectieve interventies nog beperkt is en doordat een grote groep van verschillende actoren betrokken moet worden bij de aanpak ervan. Het beleid dient dan ook goed afgestemd te worden op de complexiteit van deze problemen zodat ook hardnekkige problemen als overgewicht en psychische ongezondheid effectief kunnen worden aangepakt. Lokaal en integraal Sinds 2003 zijn gemeenten verplicht iedere vier jaar een nota lokaal gezondheidsbeleid te formuleren met daarin de ambities, keuzes en prioriteiten op het gebied van Volksgezondheid en Preventie. Juist omdat de hedendaagse volksgezondheidsproblemen een integrale aanpak behoeven is er in de Wet op de Publieke Gezondheid ook opgenomen dat gezondheidsaspecten in alle bestuurlijke beslissingen moeten worden meegewogen. Deze weging is tweeledig; enerzijds moet worden voorkomen dat deze beslissingen schade aan de volksgezondheid toebrengt, anderzijds moeten activiteiten in andere sectoren die de gezondheid versterken worden gestimuleerd. 1

10 Met deze rapportage wil de GGD van Hulpverlening Gelderland Midden een constructieve bijdrage leveren aan het lokale én integrale gezondheidsbeleid van de zestien gemeenten waar zij voor werkt. Daarom zijn niet alleen de resultaten opgenomen in de rapportage maar vindt u ook een uitgebreide lijst met aanbevelingen voor een integrale, lokale aanpak. 2

11 HOE GEZOND BENT U? GEMEENTE ARNHEM 2 Methode en respons Onderzoekspopulatie Alle inwoners van 19 t/m 64 jaar kwamen in aanmerking voor deelname aan het onderzoek. Mensen die niet in staat zijn zelfstandig te wonen, d.w.z. mensen wonend in een verpleegtehuis, psychiatrisch ziekenhuis of een instelling voor verstandelijk gehandicapten werden uitgesloten van het onderzoek. Steekproef Per gemeente werd met behulp van de gemeentelijke basisadministratie een a-selecte steekproef getrokken. Uit elke gemeente werden 1000 inwoners in de steekproef opgenomen. Vragenlijst De vragenlijst bestond uit een basis- en keuzedeel. In de basis van de vragenlijst werden de speerpunten, die gemeenten in hun nota s volksgezondheid hebben geformuleerd, opgenomen. Daarnaast werden ook de speerpunten uit de preventienota van VWS en de indicatoren van de inspectie Openbare Gezondheidszorg opgenomen. Het keuzedeel werd bepaald door de wensen van de 82 gemeenten in de gehele regio Oost-Nederland. Dit resulteerde in een vragenlijst voor de gehele regio Oost-Nederland. De vragenlijst bestond uit vragen over de volgende onderwerpen: lichamelijke en psychische gezondheid, leefstijl, sociale omgeving, mantelzorg, vrijwilligerswerk, woning en woonomgeving, schulden en ondersteuning. Deelnemers aan het onderzoek konden de vragenlijst digitaal via internet of schriftelijk invullen. Na het invullen van de digitale vragenlijst kregen de respondenten een advies op maat gericht op het verbeteren van de leefstijl. Respons Van de 1000 verstuurde vragenlijsten waren er 392 bruikbaar voor analyse. De totale respons in uw gemeente komt daarmee op 39%. Tabel 2 geeft de responsverdeling naar geslacht en leeftijd (tabel 2). Uit de tabel blijkt dat de respons over de variabelen geslacht en leeftijd niet gelijk is. De respons neemt toe met de leeftijd en de respons is hoger onder vrouwen. Tabel 2: Respons naar geslacht en leeftijd in de gemeente Arnhem 19 t/m 34 jarigen 35 t/m 49 jarigen 50 t/m 64 jarigen Mannen 22% 35% 41% Vrouwen 39% 50% 55% Weging en analyse Om de uitkomsten representatief te maken voor de gehele onderzoekspopulatie worden de gegevens hiervoor gecorrigeerd. De gegevens worden daarvoor gewogen naar geslachts- en leeftijdsverdeling van de bevolking van 19 t/m 64 jaar in de gemeente Arnhem. De gegevens zijn dan ook uitgevoerd op een gewogen bestand. Na correctie zijn de gegevens representatief voor de inwoners van 19 t/m 64 jaar in uw gemeente. Alle (digitale) vragenlijsten zijn door een extern bureau verwerkt. Analyses zijn gedaan met het statistische pakket SPSS 17 voor Windows. Verschillen tussen groepen respondenten zijn getoetst met de chikwadraattoets en regressietechnieken. 3

12 3 Achtergrondkenmerken 3.1 Leeftijd en geslacht Van alle deelnemers is 51% man en de rest is vrouw (gewogen). 39% van de deelnemers zit in de leeftijdscategorie tussen de 19 en 34 jaar, 35% is tussen de 35 en 49 jaar en 26% is ouder dan 50 jaar (gewogen). De volwassenen in de gemeente Arnhem zijn jonger dan de volwassenen in de gehele HGM-regio. In tabel 3.1 wordt de totale bevolkingsopbouw van uw gemeente weergegeven. Tabel 3.1: Bevolkingsaantallen (n en %) naar leeftijdscategorie Leeftijdscategorie Aantal % 0-19 jarigen jarigen jaar en ouder Totaal Burgerlijke staat en samenstelling huishouden Om een beeld te krijgen van de leefsituatie van de respondenten is gekeken naar de burgerlijke staat en het aantal personen waaruit een huishouden bestaat. Over het algemeen leven gehuwde mensen langer dan nooit-gehuwden en mensen die gescheiden of verweduwd zijn. Voor mannen geldt dit sterker dan voor vrouwen. Van de totale groep volwassenen in de gemeente Arnhem is 69% gehuwd of woont samen, is 1% weduwnaar of weduwe, is 25% alleenstaand (nooit gehuwd geweest) en is 6% gescheiden (figuur 3.2.1). Figuur 3.2.1: Burgerlijke staat uitgesplitst naar opleiding, leeftijd en geslacht (%). Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar gehuwd, samenwonend ongehuwd, nooit gehuwd geweest gescheiden weduwe, weduwnaar jaar vrouw man 0% 20% 40% 60% 80% 100% 4

13 HOE GEZOND BENT U? GEMEENTE ARNHEM Van de respondenten woont 22% in een eenpersoons huishouden, 78% woont met twee of meer mensen in een huis (figuur 3.2.2). Bij 45% van de huishoudens wonen er kinderen thuis. Het percentage eenoudergezinnen is 3% : Eenpersoons huishoudens naar opleiding, leeftijd en geslacht (%). Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar jaar vrouw man % 3.3 Etniciteit De gezondheidstoestand van allochtonen is over het algemeen minder goed dan die van autochtone Nederlanders. Zo komt bijvoorbeeld diabetes meer voor bij allochtonen. Ook ervaren allochtonen (en dan vooral Marokkanen en Turken) hun gezondheid over het algemeen slechter dan autochtonen. Volgens de definitie van het CBS wordt iemand tot de allochtone bevolkingsgroep gerekend, wanneer minstens één ouder in het buitenland is geboren. In de gemeente Arnhem is 18% van de deelnemers van allochtone afkomst (zie figuur 3.3). Het percentage allochtonen is in de gemeente Arnhem hoger dan in de gehele HGM-regio. Figuur 3.3: Etniciteit van allochtone volwassenen in de gemeente Arnhem (%). Anders Marokkaans Turks Antilliaans/Arubaans Surinaams Nederlands % 5

14 3.4 Opleiding Er bestaan in Nederland aanzienlijke verschillen in gezondheid naar sociaaleconomische status (SES), gemeten naar opleiding, inkomen of beroepsniveau. Zo leven lager opgeleiden mannen en vrouwen gemiddeld respectievelijk 4,9 jaar en 2,6 jaar korter dan hoog opgeleiden. Het gemiddelde verschil in het aantal jaren dat in minder goede gezondheid wordt doorgebracht is zelfs 15 jaar. Aan de respondenten is gevraagd wat hun hoogste genoten opleidingsniveau is. Het percentage volwassenen dat geen of alleen lager onderwijs heeft gevolgd is 5%, 45% heeft een HBO of universitaire opleiding afgerond. Zie figuur 3.4. Mannen zijn hoger opgeleid dan vrouwen en jong volwassenen zijn hoger opgeleid dan oudere volwassenen. De respondenten uit Arnhem zijn hoger opgeleid dan respondenten uit de totale HGM-regio. Figuur 3.4: Opleidingsniveau uitgesplitst naar leeftijd en geslacht (%). Totaal jaar jaar jaar Geen opleiding of LO MAVO, LBO HAVO, VWO, MBO HBO, WO vrouw man 0% 20% 40% 60% 80% 100% % Verder in dit rapport worden gegevens uitgesplitst naar opleidingsniveau in drie categorieën. 1 Lage opleiding: geen opleiding, lager onderwijs, MAVO, LBO; 2 Middelbare opleiding: HAVO,VWO, MBO; 3 Hoge opleiding: HBO, VWO. 6

15 HOE GEZOND BENT U? GEMEENTE ARNHEM 3.5 Werk Aan alle respondenten is gevraagd hoe hun werksituatie is. Van de respondenten heeft 77% een betaalde werkkring. Van de volwassenen is 5% arbeidsongeschikt en 2% werkloos (figuur 3.5). Mannen hebben vaker betaald werk dan vrouwen en jarigen hebben vaker betaald werk dan jarigen en jarigen. Verder neemt het percentage volwassenen met betaald werk toe naarmate het opleidingsniveau toeneemt. Het percentage arbeidsongeschikten is het hoogst onder jarigen en onder laag opgeleiden. Figuur 3.5: Werksituatie uitgesplitst naar opleiding, leeftijd en geslacht (%). Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar heeft betaald werk is arbeidsongeschikt is werkloos jaar vrouw man % 3.6 Schulden en inkomen Een derde van de Nederlanders heeft naast een eventuele hypotheekschuld ook nog andere schulden. Zolang men de betalingen kan volhouden hoeft dit niet tot problemen te leiden. Echter, een deel van de mensen lukt het niet om de betalingen vol te houden vanwege bijvoorbeeld een daling in inkomen, het verlies van een baan of doordat de schulden steeds groter worden. Dan ontstaan mogelijk risicovolle of problematische schulden, welke een deel van de mensen niet zelfstandig kan oplossen. Het is van belang dat deze mensen weten waar ze met dergelijke vragen terecht kunnen. Wanneer mensen schulden hebben kan dit invloed hebben op de lichamelijke en psychische gezondheid. Stress door het hebben van schulden kan lichamelijke ongezondheid veroorzaken. 7

16 Schulden zijn risicovol bij één van de volgende situaties (bron: Nibud): - er zijn meer dan drie schuldeisers - een betalingsachterstand heeft twaalf maanden of langer geduurd - een betalingsachterstand is groter dan duizend euro - men kan tenminste één van de betalingsachterstanden niet zelfstandig binnen twaalf maanden oplossen De schulden zijn problematisch als twee of meer van bovenstaande situaties gelden. Van de totale groep volwassenen in de gemeente Arnhem heeft 10% risicovolle/problematische schulden. Van alle respondenten geeft 21% aan moeite te hebben met het kunnen rondkomen van het inkomen. De groep jarigen hebben het minste moeite om van het inkomen rond te komen. Hoe hoger het opleidingsniveau hoe lager het percentage volwassenen dat geen moeite heeft met rondkomen. Figuur 3.6: Moeite met rondkomen van het inkomen naar opleiding, leeftijd en geslacht (%) Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar jaar vrouw man % 3.7 Religie Ruim vier op de tien respondenten (44%) geeft aan een geloof te hebben; 22% is rooms-katholiek, 12% is protestants-christelijk, 6% is islamitisch en 5% heeft een ander geloof. 8

17 HOE GEZOND BENT U? GEMEENTE ARNHEM 4 Lichamelijke en psychische gezondheid 4.1 Ervaren gezondheid Hoe iemand zijn of haar eigen gezondheid ervaart is een belangrijke gezondheidsmaat. Hiermee vat een persoon zijn/haar lichamelijke en geestelijke gezondheid als het ware samen. Ook de leefstijl wordt vaak in dit oordeel meegenomen. Een slechte ervaren gezondheid hangt samen met een verhoogd risico op sterfte. Op de vraag Hoe zou u over het algemeen uw gezondheid noemen? heeft 25% van de volwassenen uitstekend of zeer goed geantwoord, zie figuur 4.1. Een kleinere groep vindt de eigen gezondheid matig/slecht, namelijk 14%. Vrouwen hebben een slechtere gezondheid dan mannen en volwassenen in de leeftijdscategorie hebben een slechtere gezondheid dan de jarigen en de jarigen. Ook is er een relatie met opleidingsniveau. Met het toenemen van het opleidingsniveau neemt het percentage dat zijn/haar gezondheid als uitstekend of goed ervaart toe. Het percentage dat zijn/haar gezondheid als uitstekend/zeer goed beoordeelt is lager dan in de totale HGM-regio. Figuur 4.1: Uitstekend of zeer goed ervaren gezondheid naar opleiding, leeftijd en geslacht (%) Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar jaar vrouw man % 9

18 4.2 Overgewicht Overgewicht is een van de belangrijkste gezondheidsproblemen van dit moment. Overgewicht ontstaat wanneer de balans tussen eten en bewegen is verstoord. Het percentage volwassenen van 20 jaar en ouder met ernstig overgewicht is gestegen van 5% in 1981 tot 11% in 2007 (mannen en vrouwen samengenomen). Overgewicht en vooral ernstig overgewicht (obesitas) hangen samen met tal van chronische aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten en diabetes mellitus. Ook hebben mensen met ernstig overgewicht vaker last van verschillende vormen van kanker en van aandoeningen aan het bewegingsapparaat (bijvoorbeeld artrose) en de ademhalingsorganen. Overgewicht hangt bovendien samen met lichamelijke beperkingen en een slechtere kwaliteit van leven. Om de mate van overgewicht te bepalen wordt de Body Mass Index (BMI) gebruikt. De BMI wordt berekend door het lichaamsgewicht (in kilogram) te delen door de lichaamslengte (in meter) in het kwadraat. Voor volwassenen is een BMI tussen de 18,5 en 25 normaal. Bij een BMI van 25 is er sprake van overgewicht. Bij een BMI van 30 spreekt men van ernstig overgewicht of obesitas. In dit onderzoek is overgewicht bepaald op basis van zelfgerapporteerde lengte en gewicht. Het bepalen van overgewicht met behulp van zelfgerapporteerde gegevens is vaak minder betrouwbaar dan het werkelijk meten van lengte en gewicht. De meeste mensen schatten hun lengte te hoog en hun gewicht te laag in. Dit levert een onderschatting van het percentage mensen met overgewicht op. In uw gemeente heeft 32% van de volwassenen overgewicht en 8% ernstig overgewicht. Meer mannen dan vrouwen hebben overgewicht. Het percentage volwassenen met overgewicht neemt toe naarmate de leeftijd hoger wordt en het opleidingsniveau lager wordt (figuur 4.2). Figuur 4.2: (Ernstig) overgewicht naar opleiding, leeftijd en geslacht (%) Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar overgewicht ernstig overgewicht jaar jaar vrouw man % 10

19 HOE GEZOND BENT U? GEMEENTE ARNHEM 4.3 Chronische ziekten en aandoeningen De tien ziekten die in Nederland verantwoordelijk zijn voor het grootste gedeelte van de ziektelast (sterfte en ziekte samen) zijn: coronaire hartziekten, angststoornissen, beroerte, depressie, COPD, diabetes mellitus, longkanker, alcoholafhankelijkheid, artrose en dementie. Psychische stoornissen en artrose zorgen vooral voor een groot verlies aan ziektejaren. COPD, diabetes mellitus en dementie zijn belangrijke doodsoorzaken en ook oorzaken van veel ziektejaren (leven met ziekte). In dit onderzoek hebben we de belangrijkste ziekten en risicofactoren opgenomen in de vragenlijst. Diabetes mellitus Diabetes mellitus komt steeds vaker en steeds jonger voor als gevolg van meer overgewicht, te weinig bewegen en door vergrijzing. Een verminderde glucosetolerantie (IGT) is een voorstadium van diabetes. Uit onderzoek blijkt dat circa een derde van de mensen met IGT binnen zes jaar diabetes krijgt. Uit ons onderzoek blijkt dat 3% van de volwassenen in de gemeente Arnhem (door een arts vastgestelde) diabetes mellitus heeft. Daarnaast geeft 1% aan een door een arts vastgestelde verminderde glucosetolerantie te hebben. Hoge bloeddruk en verhoogd cholesterolgehalte Risicofactoren voor hart- en vaatziekten zijn o.a. een hoge bloeddruk en/of een verhoogd cholesterolgehalte. In de gemeente Arnhem heeft 11% van de inwoners een hoge bloeddruk en 6% heeft een verhoogd cholesterolgehalte (beide door een arts vastgesteld). Overige ziekten en aandoeningen Uit de literatuur blijkt dat (onder andere) astma, rugaandoeningen, gewrichtsslijtage en nek- en schouderaandoeningen veel vaker voorkomen bij lager opgeleiden dan bij hoger opgeleiden. Dit geldt zowel voor mannen als voor vrouwen met uitzondering van astma (daar alleen voor mannen). Omdat deze ziekten flink beperkend zijn, kan een hoge prevalentie zorgen voor veel arbeidsongeschiktheid. Van de volwassenen in de gemeente Arnhem heeft 5% astma of CARA/COPD, 3% een ernstige rugaandoening, 4% gewrichtsslijtage van heup of knie en 4% een ernstige aandoening van nek of schouder (allen door een arts vastgesteld). Tabel 4.3: Percentage volwassenen dat afgelopen jaar onderstaande ziekten had (of gehad heeft) Chronische ziekte door arts vastgesteld (%) Diabetes mellitus 3 Verminderde glucosetolerantie 1 Hoge bloeddruk 11 Verhoogd cholesterolgehalte 6 Astma of CARA/COPD 5 Ernstige rugaandoening 3 Gewrichtsslijtage van heup of knie 4 Ernstige aandoening van nek of schouder 4 Bijna alle chronische ziekten komen het meeste voor bij de oudere volwassenen en de laag opgeleiden. 11

20 4.4 Gebruik slaap- en kalmeringsmiddelen In de top tien van meest verstrekte geneesmiddelen staat op drie een kalmeringsmiddel en op vijf een slaapmiddel. Slaap- en kalmeringsmiddelen verhogen de kans op verkeersongevallen. Bij langdurig gebruik kan een medicijnverslaving ontstaan. Het College van Zorgverzekeringen heeft besloten deze medicijnen uit het vergoedingenoverzicht te schrappen om het gebruik terug te dringen. Deze maatregel is op 1 januari 2009 ingegaan. In de gemeente Arnhem heeft 12% van de inwoners de afgelopen twee weken slaap- of kalmeringsmiddelen op doktersvoorschrift gebruikt. 4% van de inwoners in uw gemeente gebruikt deze middelen al minstens twee jaar. 4.5 Psychische gezondheid Volgens de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) hebben psychisch gezonde personen een goede beleving van welzijn, autonomie en competentie. Ze voelen zich in staat de eigen intellectuele en emotionele mogelijkheden te verwezenlijken. Er zijn verschillende vragenlijsten voor het meten van psychische gezondheid. In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de MHI-5 (Mental Health Inventory). De lijst bestaat uit vijf vragen naar gevoelens in de afgelopen vier weken. Items die aan bod komen zijn zenuwachtigheid, somberheid, gelukkig zijn, in de put zitten en zich rustig voelen. Ongeveer 16% van de Nederlanders rapporteert op basis van deze vragenlijst psychische ongezondheid, meer vrouwen (19%) dan mannen (13%). Psychische klachten omvatten gevoelens van psychische verstoring, zoals gevoelens van angst, depressie, slaapverstoring en stress. Dit kan leiden tot zichtbaar leed, een (gedeeltelijk) onvermogen tot functioneren en een verhoogd risico op sterfte, pijn en beperkingen. Psychische stoornissen zijn o.a. dementie, schizofrenie, depressie en angststoornissen. In de gemeente Arnhem is 15% van de inwoners psychisch ongezond. Psychische ongezondheid komt vooral tot uitdrukking in het niet gelukkig zijn en zich niet kalm en rustig voelen. Hoger opgeleiden voelen zich in psychisch opzicht het gezondst, zie figuur 4.5. Figuur 4.5: Psychische gezondheid naar opleiding, leeftijd en geslacht (%) Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar jaar vrouw man % 12

21 HOE GEZOND BENT U? GEMEENTE ARNHEM 4.6 Angst en depressie Wanneer heftige angstklachten optreden zonder een reële bedreiging, is er mogelijk sprake van een angststoornis. Het ontbreken van een reële dreiging onderscheidt angststoornissen van normale gevoelens van vrees of angst. De symptomen zijn in beide gevallen hetzelfde: hartkloppingen, een droge mond, een beklemd gevoel, nerveuze spanning, prikkelbaarheid, rusteloosheid, verhoogde spierspanning of slaap- en concentratieproblemen. De belangrijkste symptomen van depressie zijn een aanhoudende neerslachtige stemming en een ernstig verlies aan interesse in bijna alle dagelijkse activiteiten. Depressie moet niet worden verward met de 'gewone' neerslachtigheid die iedereen wel eens heeft. De neerslachtigheid bij depressie is heviger en klaart na een paar dagen niet vanzelf op. Naar schatting waren er in 2003 in Nederland 6,3% of wel mensen van 13 jaar en ouder die in het jaar daarvoor gedurende enige tijd leden aan depressie. Depressie komt tweemaal zo veel voor bij vrouwen als bij mannen. Depressie doet zich veel voor op de leeftijd van 25 tot 45 jaar en komt minder voor bij ouderen en kinderen. In dit onderzoek is gebruik gemaakt van een lijst van tien vragen (Kessler psychological distress scale, K10) die het risico op een angststoornis of een depressie in beeld brengt. De K10 bestaat uit vragen naar gevoelens in de afgelopen maand, zoals zenuwachtigheid, rusteloosheid, hopeloosheid, somberheid en depressiviteit. In uw gemeente Arnhem heeft 8% van de inwoners een hoog risico op een angststoornis of een depressie, 39% een matig risico en 53% weinig of geen risico op een angststoornis of een depressie (figuur 4.6). Mannen hebben minder risico op een angststoornis of depressie dan vrouwen. Ook is er een relatie met opleiding en leeftijd. Meer volwassenen in de gemeente Arnhem hebben een verhoogd risico op angststoornis of depressie dan de volwassenen in de gehele HGM-regio. Figuur 4.6: Matig en hoog risico op angststoornis en depressie naar opleiding, leeftijd en geslacht (%) Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar matig risico hoog risico jaar vrouw man % 13

22 5 Leefstijl 5.1 Alcohol Het merendeel (81%) van de Nederlandse bevolking van 12 jaar en ouder drinkt alcohol. In 2006 werd in Nederland per persoon 78 liter bier, 22 liter wijn en 4 liter gedistilleerde dranken gedronken. In vergelijking met het alcoholgebruik in de andere Europese lidstaten lijkt Nederland een middenpositie in te nemen. Alcoholgebruik is een belangrijke determinant bij sterfte: in 2005 overleden circa personen door aandoeningen die direct of indirect een gevolg zijn van alcoholgebruik. Hiervan overlijden circa 800 personen aan een aandoening, waarbij alcohol expliciet vermeld werd als factor die had bijgedragen aan het overlijden. Ongeveer 10% van de Nederlanders heeft een alcoholgebruik dat voldoet aan de criteria voor probleemdrinker. Schadelijk alcoholgebruik komt meer voor bij mannen met een lagere opleiding. In de gemeente Arnhem geeft 86% van de respondenten aan in de 12 maanden voor het onderzoek alcohol te hebben gebruikt. 5% geeft aan in het verleden wel te hebben gedronken maar nu niet meer. Een op de tien respondenten heeft nooit gedronken. Bovenmatig gebruik van alcohol kan leiden tot verschillende ziektes, vooral leverziektes, hart- en vaatziekten en kanker. Bij mannen ligt de grens voor overmatig alcoholgebruik op meer dan 21 glazen per week en bij vrouwen is dit meer dan 14 glazen per week. Volgens deze criteria gebruikt 9% in de gemeente Arnhem overmatig alcohol (figuur 5.1). Vooral mannen, jong volwassenen en ouderen gebruiken overmatig alcohol. Onder hoger opgeleiden komt het overmatig alcoholgebruik het minste voor (figuur 5.1). Figuur 5.1: Overmatig alcoholgebruik naar opleiding, leeftijd en geslacht (%) Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar jaar vrouw man % 14

23 HOE GEZOND BENT U? GEMEENTE ARNHEM 5.2 Roken Roken was in 2005 verantwoordelijk voor bijna sterfgevallen in Nederland. Bij mensen boven de twintig jaar is een groot deel van de sterfgevallen door longkanker, COPD en kanker in het hoofdhalsgebied te wijten aan roken. Roken is ook een risicofactor voor een aantal aandoeningen aan hart en bloedvaten en diverse andere aandoeningen. In 2007 rookte 28% van alle volwassenen (15 jaar en ouder) in Nederland. Gemiddeld roken ze 15 sigaretten per dag. Van de rokers heeft 63% wel eens geprobeerd om te stoppen met roken, maar is hierin niet geslaagd. 30% is het gelukt om te stoppen. Driekwart van de rokers is van plan om in de toekomst te stoppen met roken. Van de respondenten in de gemeente Arnhem geeft 30% aan nu te roken, 28% heeft in het verleden wel gerookt maar is nu gestopt en de rest heeft nooit gerookt. Vooral mannen en jong volwassenen roken. Het percentage rokers neemt toe naarmate het opleidingsniveau afneemt. Het percentage rokers in de gemeente Arnhem is hoger dan in de HGM-regio. Figuur 5.2: Rokers naar opleiding, leeftijd en geslacht (%) Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar jaar vrouw man % 5.3 Drugs Softdrugs Softdrugs zoals, hasj, wiet en marihuana, hebben geen sterk verslavende werking. Cannabis vermindert het reactie- en concentratievermogen en heeft een negatieve invloed op het korte termijn geheugen. Bij frequent gebruik kan cannabis tot psychosen leiden bij mensen die hier aanleg voor hebben. 15

24 Van de Nederlanders van 12 jaar en ouder gaf in 2001 ongeveer één op de zes (17%) aan ooit cannabis te hebben gebruikt en circa 3% was een actuele gebruiker (maand voorafgaand aan het onderzoek softdrugs gebruikt). Bijna een derde (30%) van de respondenten heeft ooit softdrugs gebruikt en 5% heeft dit recent (in de laatste vier weken) nog gedaan. Mannen hebben vaker ooit/recent softdrugs gebruikt dan vrouwen. Het percentage gebruikers neemt toe naarmate de leeftijd afneemt. Vooral middelbaar en hoger opgeleiden hebben ooit softdrugs gebruikt. Figuur 5.3: Recent softdrugsgebruik naar opleiding, leeftijd en geslacht (%). Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar jaar vrouw man % Harddrugs Onder de harddrugs vallen amfetamine, XTC, LSD, hallucinerende paddenstoelen (paddo's), cocaïne en heroïne. Een belangrijk effect van de meeste harddrugs is verslaving ofwel afhankelijkheid van drugs. Harddrugs zijn een stuk minder populair dan softdrugs, 9% in de gemeente Arnhem heeft ooit harddrugs gebruikt. 2% heeft in de vier weken voor het onderzoek nog harddrugs gebruikt. Mannen hebben vaker ooit in hun leven harddrugs gebruikt dan vrouwen. Het percentage volwassenen dat ooit harddrugs heeft gebruikt neemt toe naarmate de leeftijd afneemt. 5.4 Voeding Ontbijt Een ontbijt levert de energie voor genoeg concentratievermogen op het werk of op school. Bovendien is ontbijten ook belangrijk om een gezond gewicht te behouden. Wie niet ontbijt, compenseert dat vaak later op de dag met snoep en snacks. Die leveren meestal veel calorieën en relatief weinig vitamines en mineralen. In de gemeente Arnhem ontbijt een deel van de bevolking niet iedere dag, namelijk 27%. 16

25 HOE GEZOND BENT U? GEMEENTE ARNHEM Vis Vis is gezond vanwege de omega 3-vetzuren. Dit vet zit vrijwel alleen in vis en ander zeevoedsel zoals schaal- en schelpdieren. Het vermindert de kans op hart- en vaatziekten. Verder bevat vis belangrijke mineralen zoals jodium en selenium en is het een goede bron van eiwitten. Om te profiteren van het speciale vet in vis, is het belangrijk één tot twee keer in de week vis te eten. Makreel, zalm, paling, haring, sardines en forel zijn van nature rijk aan het vet. In de gemeente Arnhem eet een klein deel van de bevolking twee keer per week vis, namelijk 33%. Dit percentage is hoger dan het percentage voor de gehele HGM-regio. Groenten en fruit Er zijn aanwijzingen dat het eten van voldoende groente en fruit het risico op chronische ziekten zoals hart- en vaatziekten verlaagt. Het risico op hart- en vaatziekten wordt verkleind als dagelijks twee ons groente en twee stuks fruit wordt gegeten. Het is goed volop te variëren met verschillende groente- en fruitsoorten om volop te profiteren van alle gezonde (voedings)stoffen. In de gemeente Arnhem eet 40% iedere dag groente en eet 29% iedere dag fruit. Figuur 5.4: Enkele aspecten van voedingsgewoonten (%) dagelijks ontbijten minimaal 2x per week vis eten dagelijks groente eten dagelijks fruit eten % 5.5 Beweging Om een goede gezondheid te behouden wordt in de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) aanbevolen om tenminste vijf dagen per week 30 minuten matig intensieve lichaamsbeweging te hebben. Met matig intensief wordt bedoeld: stevig doorwandelen, flink op de pedalen trappen of lekker actief tuinieren. Onvoldoende bewegen is in Nederland jaarlijks verantwoordelijk voor naar schatting ruim sterfgevallen (ofwel circa 6% van totaal aantal sterfgevallen) en voor een aanzienlijk deel van de patiënten met coronaire hartziekten. Wanneer iedereen voldoende zou bewegen zou de gemiddelde levensverwachting voor alle 40-jarige Nederlanders met 0,7 jaar toenemen. Bovendien bevordert regelmatige lichamelijke activiteit de kwaliteit van leven. In de gemeente Arnhem beweegt 71% voldoende, dus zij bewegen tenminste vijf dagen per week 30 minuten per dag. Het percentage volwassenen dat voldoende beweegt neemt toe met het toenemen van de leeftijd. 17

26 Figuur 5.5: Voldoende beweging naar opleiding, leeftijd en geslacht (%) Totaal opl: hoog opl: midden opl: laag jaar jaar jaar vrouw man % 5.6 Gezond gedrag Aan de respondenten is gevraagd wat zij in het algemeen van hun manier van leven vinden. De meesten (59%) vinden hun manier van leven (zeer) gezond. Een minderheid, namelijk 6%, vindt hun manier van leven (zeer) ongezond. De volwassenen in de gemeente Arnhem vinden hun leefstijl ongezonder dan de volwassenen in de gehele HGM-regio. Ook is gevraagd wat ze het beste zouden kunnen veranderen aan hun leefstijl om hun eigen gezondheid te verbeteren. Tabel 5.6 geeft weer wat respondenten willen veranderen aan hun leefstijl. Slechts 7% van de respondenten geeft aan niets te willen veranderen. Tabel 5.6: Veranderingen in leefstijl (%) Veranderen in leefstijl % Gewicht verminderen / afvallen 37 Beter met stress / spanning omgaan 31 Werkomstandigheden verbeteren 10 Gezonder eten 32 Niet meer roken 20 Minder alcohol drinken 14 Meer bewegen / sporten 47 Iets anders 5 Niets 7 18

27 HOE GEZOND BENT U? GEMEENTE ARNHEM 6 Sociale omgeving De sociale omgeving is een verzamelnaam voor de deelname, betrokkenheid en binding van mensen met het sociale leven. Het hebben van voldoende en goede sociale relaties gaat gepaard met een gunstige lichamelijke en psychische gezondheid. Sociale relaties hebben enerzijds invloed op de gezondheid, vooral de psychische gezondheid en het verloop van ziekten, zoals hart- en vaatziekten en kanker. Anderzijds speelt de ervaren gezondheid een rol bij het aangaan en onderhouden van sociale relaties. In het onderzoek is aandacht besteed aan enkele aspecten van de sociale omgeving, namelijk de tevredenheid over de sociale contacten die men heeft, eenzaamheid, lidmaatschap van verenigingen en huiselijk geweld. 6.1 Sociale contacten Sociale relaties kunnen op verschillende manieren van invloed zijn op de gezondheid. Sociale relaties kunnen de sociaaleconomische positie beïnvloeden, het kan leiden tot een betere baan, meer inkomen, betere behuizing en betere verzorging. Mensen met een goed sociaal netwerk ontvangen en geven meer sociale steun. Ziekten en handicaps zijn van invloed op de omvang van het sociale netwerk. Een gemis aan sociale relaties hangt samen met meer psychische ongezondheid en een ongunstiger verloop van ziekten. Afnemende sociale relaties leidt vaak tot eenzaamheid. Op de vraag hoe tevreden bent u met de contacten die u met anderen hebt antwoorden 83% (zeer) tevreden. 4% is (zeer) ontevreden en de rest is ongeveer even tevreden als ontevreden. In figuur 6.1 is de verdeling weergegeven van mensen die (zeer) ontevreden zijn over hun contacten. Figuur 6.1: (Zeer) ontevreden over contacten met anderen naar opleiding, leeftijd en geslacht (%) Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar jaar Ontevreden Zeer ontevreden vrouw man % 19

28 6.2 Eenzaamheid Eenzaamheid wordt omschreven als het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. Het kan zijn dat het aantal contacten dat men heeft met andere mensen geringer is dan men wenst. Het kan ook zijn dat de kwaliteit van de gerealiseerde relaties achterblijft bij de wensen. Eenzaamheid is een gevoel. Het zit in een persoon en is daardoor van buitenaf niet zichtbaar. Het probleem kan daardoor gemakkelijk onderschat worden. In dit onderzoek is eenzaamheid gemeten met behulp van de eenzaamheidsschaal van De Jong Gierveld. Dit meetinstrument bevat 11 items. Volgens deze vragenlijst heeft 10% een hoge eenzaamheidsscore Lager opgeleiden zijn vaker eenzaam dan hoger opgeleiden. Figuur 6.2 geeft de hoge eenzaamheidsscore weer. Figuur 6.2: Hoge eenzaamheidsscore naar opleiding, leeftijd en geslacht (%) Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar jaar vrouw man % 6.3 Lidmaatschap verenigingen Van de respondenten geeft 49% aan lid te zijn van een vereniging, zoals een sportvereniging, muziekvereniging of een vereniging van de kerk. In de meeste gevallen gaat het om een sportvereniging (36%). 20

29 HOE GEZOND BENT U? GEMEENTE ARNHEM 6.4 Huiselijk geweld Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer wordt gepleegd. Daders zijn vaak gezinsleden, familieleden, (ex)partners en huisvrienden. Slachtoffers en daders van geweld kunnen zowel vrouwen, kinderen als mannen zijn. Het kan gaan om: Psychisch of emotioneel geweld; treiteren, kleineren, schelden, etc. Lichamelijk geweld; mishandeling, geschopt en geslagen worden. Ongewenste seksuele toenadering; ongewenst aanraken, seksueel getinte opmerkingen, etc. Seksueel misbruik; aanranding of verkrachting. Fysiek geweld wordt over het algemeen eerder gesignaleerd en gemeld dan seksueel en emotioneel geweld, waarin ook zijn begrepen verwaarlozing, onthouden van noodzakelijke zorg en verzorging, vernedering, verbale agressie, isoleren. Onderzocht is dat ieder jaar in Nederland: vrouwen het slachtoffer zijn van een lichte vorm van lichamelijk en seksueel geweld vrouwen het slachtoffer zijn van ernstig lichamelijk en seksueel geweld vrouwen zijn het slachtoffer zijn van zeer ernstig geweld Huiselijk geweld heeft een flinke impact op slachtoffers, ze kunnen zowel op fysiek, seksueel als op emotioneel gebied klachten ontwikkelen. De levenskwaliteit daalt over het algemeen naarmate er meer geweldvormen worden ondervonden. De toename van de ernst en van de duur van geweld leidt tot een verdere afname van de levenskwaliteit. In de gemeente Arnhem geeft 13% aan ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Het gaat in de meeste gevallen om psychisch of emotioneel geweld en lichamelijk geweld. De meeste gevallen (10%) van huiselijk geweld vonden plaats in het verleden (langer dan vijf jaar geleden), een kleiner deel, 1% van de gevallen vond plaats in het afgelopen jaar. Meer vrouwen dan mannen waren slachtoffer van huiselijk geweld. Onder hoog opgeleiden in Arnhem is het percentage het laagst. Figuur 6.4: Huiselijk geweld naar opleiding, leeftijd en geslacht (%) Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar jaar vrouw man % 21

30 7 Mantelzorg en vrijwilligerswerk 7.1 Mantelzorg Mantelzorg is langdurig en onbetaalde zorg voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner, kind, ouder of ander familielid, vriend of kennis. Mantelzorgers geven deze zorg omdat zij een persoonlijke band hebben met degene voor wie zij zorgen. In tegenstelling tot vrijwilligerswerk is mantelzorg vaak geen bewuste keus. Het overkomt mensen. Zij kunnen de zorg vaak niet zomaar beëindigen. In Nederland zorgen 2,4 miljoen mensen meer dan 8 uur per week óf langer dan drie maanden voor een ander. Ongeveer mantelzorgers zorgen meer dan 8 uur per week én langer dan drie maanden voor een ander. Ongeveer mantelzorgers voelen zich door de zorg zwaar belast of zelfs overbelast. Dit wordt bijvoorbeeld veroorzaakt door de combinatie met een betaalde baan, het niet kunnen overdragen van de zorg en extra kosten die mantelzorg met zich meebrengt. 11% van de volwassenen in de gemeente Arnhem heeft in het afgelopen jaar mantelzorg gegeven. Van diegenen die mantelzorg geven geeft 41% incidenteel mantelzorg. 14% geeft meer dan 20 uur per week mantelzorg. Vrouwen geven vaker mantelzorg dan mannen en het percentage mantelzorgers neemt toe met het toenemen van de leeftijd (zie figuur 7.1). Figuur 7.1: Mantelzorgers (nu) naar opleiding, leeftijd en geslacht (%) Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar jaar vrouw man % De helft van de mantelzorgers vindt het geven van mantelzorg belastend. In het afgelopen jaar heeft 4% van de respondenten zelf mantelzorg gekregen. 22

31 HOE GEZOND BENT U? GEMEENTE ARNHEM 7.2 Vrijwilligerswerk Vrijwilligerswerk is werk dat, in georganiseerd verband, wordt uitgevoerd zonder dat daar een vergoeding tegenover staat. Meestal is dit werk met een maatschappelijk doel en voor anderen. Dit kunnen allerlei taken en activiteiten zijn. Ongeveer procent van de Nederlanders van 18 jaar en ouder doet in meer of minder mate vrijwilligerswerk. Gemiddeld besteedt men ongeveer 6 uur per week aan vrijwilligerswerk. In de gemeente Arnhem doet een kwart van de respondenten aan vrijwilligerswerk (27%), zie figuur 7.2. Dit is minder dan in de HGM-regio. De belangrijkste reden om niet aan vrijwilligerswerk te doen is ik kan er geen tijd voor vrijmaken. Ook worden ik besteed liever tijd aan andere zaken en ik wil me niet vastleggen worden vaak genoemd. Figuur 7.2: Vrijwilligerswerk naar opleiding, leeftijd en geslacht (%) Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar jaar vrouw man % 23

32 8 Woning en woonomgeving De woning en woonomgeving kunnen op allerlei manieren van invloed zijn op onze gezondheid. Er is sprake van een directe invloed op de gezondheid, bijvoorbeeld door de kwaliteit van de lucht (zowel binnen als buiten), het geluid, de bodem, het water en het risico op (verkeers)ongevallen. De gezondheid wordt ook indirect beïnvloed door de leefomgeving, door stress of negatieve gevoelens die ontstaan door bijvoorbeeld (geluid)hinder, slaapverstoring of weinig groen in de omgeving. Daarnaast kan de omgeving juist zorgen voor een vermindering van stress en voor positieve gevoelens, door bijvoorbeeld de aanwezigheid van rust en groen. De invloed van milieu op de gezondheid is in vergelijking met andere factoren zoals roken of lichaamsbeweging, beperkt. Toch zijn gezondheidsrisico s door een slecht milieu niet te verwaarlozen. Nieuwe en persistente problemen zoals klimaatverandering en verkeersdruk vragen om blijvende aandacht voor het voorkomen van gezondheidseffecten. Tussen wijken en buurten kunnen verschillen bestaan in de kwaliteit van de woonomgeving. Lagere inkomensgroepen hebben vaker te maken met een slechtere milieukwaliteit (bijvoorbeeld hogere geluidbelasting en luchtverontreiniging). Ook wonen ze vaker in dichtbebouwde gebieden. In wijken met een lager welstandsniveau stapelen problemen zich op. 8.1 Woning In uw gemeente woont 41% van de volwassenen in een huurwoning. 11% aan ontevreden te zijn over de woning (rapportcijfer 5 of lager). Eigen woningbezitters zijn meer tevreden over hun woning dan mensen in en huurwoning. Vergeleken met de HGM-regio zijn er in de gemeente Arnhem minder eigen huizenbezitters. Ook over de woonomgeving zijn bewoners van koopwoningen meer tevreden dan de bewoners van huurwoningen. Van alle inwoners geeft 12% een onvoldoende aan de woonomgeving (rapportcijfers 5 of lager). 8.2 Veiligheidsbeleving De veiligheid kan een aspect zijn waardoor men minder tevreden is over de woonomgeving. Ook kan een gevoel van onveiligheid een belemmering zijn bij sociale bezigheden. 20% van de inwoners in de gemeente Arnhem voelt zich s avonds/ s nachts wel eens onveilig. Overdag is dat minder met 7%. Op de vraag Zijn er in uw wijk of buurt plekken of straten waar u s avonds liever niet alleen zou komen, antwoordt 34% bevestigend. Vergeleken met de HGM-regio geven meer volwassenen aan zich onveilig te voelen in de avond of s nachts ook ervaren zij vaker onveilige plekken in wijk of buurt. 24

33 HOE GEZOND BENT U? GEMEENTE ARNHEM 8.3 Geluidshinder Blootstelling aan geluid vormt een belangrijk probleem voor de volksgezondheid in Nederland. De huidige geluidniveaus in onze woonomgeving veroorzaken vooral hinder en slaapverstoring en kunnen leiden tot een verminderd prestatievermogen bij kinderen. Ook kan blootstelling aan geluid via lichamelijke stressreacties leiden tot een verhoogde bloeddruk en hart- en vaatziekten. Geluidshinder geeft aan hoeveel last mensen ervaren van een bepaalde geluidsbron. Naast de blootstelling aan geluid spelen ook individuele eigenschappen een rol, zoals geluidgevoeligheid, angst voor en houding ten opzichte van de geluidbron en de verwachtingen die mensen hebben over de toekomstige geluidsituatie. De ervaren hinder kan daarom verschillen van de te verwachten hinder op basis van gemeten of berekende geluidbelasting in decibellen. In figuur worden de bronnen van geluidshinder weergegeven. Bromfietsers/scooters en buren zijn de belangrijkste geluidsbronnen. Bewoners van huurwoningen ervaren meer hinder van geluid van hun buren en van brommers/scooters dan eigen woningbezitters. Figuur 8.3.1: Ernstige geluidshinder naar bron (%) overig bromfietsen/scooters buren bedrijven/industrie vliegtuigen treinen verkeer < 50 km/u verkeer > 50 km/u % Van de volwassenen in de gemeente Arnhem ervaart 28% enige vorm van ernstige geluidshinder. Hoe jonger de volwassene des te meer ernstige geluidshinder wordt ondervonden. Inwoners met een lage opleiding ondervinden het vaakst enige vorm van ernstige geluidshinder. Bewoners van huurwoningen ervaren meer ernstige geluidshinder van een of meer bronnen dan eigen woningbezitters. 25

34 Figuur 8.3.2: Enige vorm van ernstige geluidshinder naar opleiding, leeftijd en geslacht (%) Totaal opl:hoog opl:midden opl:laag jaar jaar jaar vrouw man % 8.4 Ventilatie binnenshuis Gemiddeld brengen we ongeveer 85% van onze tijd binnenshuis door, waarvan 70% in de eigen woning. Doordat uit het oogpunt van energiebesparing woningen steeds meer luchtdicht zijn, en ramen vaak worden dichtgehouden vanwege tocht, geluidshinder en inbraakrisico, raakt de binnenlucht verontreinigd. In de meeste gebouwen is de binnenlucht slechter dan de buitenlucht. Ook zijn er vaak problemen met mechanische ventilatiesystemen. De capaciteit van deze systemen is in de praktijk vaak minder dan wettelijk vereist, bijvoorbeeld door fouten bij de installatie of inregeling of door slecht onderhoud. Ventilatie is belangrijk voor de luchtkwaliteit binnenshuis. Allerlei stoffen die in het binnenmilieu vrijkomen, zoals vocht, tabaksrook en radon, kunnen zich bij onvoldoende ventilatie ophopen. Dit kan leiden tot a-specifieke klachten zoals hoofdpijn, hinder en ademhalingsproblemen. Voor een goede ventilatie van de woning moeten er altijd ventilatievoorzieningen (zoals roosters of raampjes) open staan. Voor goede ventilatie adviseert de GGD het volgende: In ruimtes waar mensen langdurig verblijven moeten altijd ventilatieroosters of ramen geopend zijn. Als er een mechanisch ventilatiesysteem aanwezig is moet deze altijd aanstaan. De minimale stand moet alleen tijdens langdurige afwezigheid gebruikt worden. Tijdens douchen, koken, klussen en roken moet er extra geventileerd worden: o Tijdens het douchen moet er een raam open en/of het afzuigsysteem op de badkamer aan, tot 2 uur na het douchen. o Tijdens het koken moet er een raam open en/of de afzuigkap aan, tot een uur na het koken. o Tijdens het klussen en roken komen moet er ook extra geventileerd worden. Ramen en roosters moeten dus verder open en het ventilatiesysteem moet op de maximale stand. 26