Rapport van het inspectiebezoek aan Zorgboerderij t Verlaat te Woerdense Verlaat op 21 oktober Utrecht, december 2015

Transcriptie

1 Rapport van het inspectiebezoek aan Zorgboerderij t Verlaat te Woerdense Verlaat op 21 oktober 2015 Utrecht, december 2015

2 Inleiding Op 21 oktober 2015 heeft de Inspectie voor de Gezondheidszorg (hierna: de inspectie) een bezoek gebracht aan Zorgboerderij t Verlaat te Woerdense Verlaat. Dit bezoek maakt deel uit van het toezicht van de inspectie op zorgaanbieders die vallen onder de Kwaliteitswet zorginstellingen en voor de inspectie onbekend zijn. Het doel van het inspectiebezoek is geweest om nader kennis te maken met Zorgboerderij t Verlaat en na te gaan of voldaan wordt aan randvoorwaarden voor veilige en verantwoorde zorg. Deze randvoorwaarden zijn afgeleid uit wet- en regelgeving alsmede veldnormen (zie: bijlage 2). Korte beschrijving van de organisatie Zorgboerderij t Verlaat is een eenmanszaak, ingeschreven bij de KvK onder nummer Zorgboerderij t Verlaat is gestart met daadwerkelijke zorgverlening in mei De zorgaanbieder levert persoonlijke verzorging, begeleiding en verblijf aan 5 cliënten met verstandelijke problematiek. Alle cliënten vallen onder de Wet Langdurige Zorg. De cliënten hebben een zorgprofiel: VG6; wonen met intensieve begeleiding, verzorging en gedragsregulering en VG7; (besloten) wonen met zeer intensieve begeleiding, verzorging en gedragsregulering. Alle cliënten financieren hun zorg door middel van het persoonsgevonden budget (PGB). De formatie direct zorggebonden medewerkers in loondienst bestaat uit 3 medewerkers, daarnaast werkt ook de eigenaar mee in de zorg. Twee medewerkers, waaronder de eigenaar, hebben de functie sociaal pedagogisch werker, niveau 4 op mbo-niveau. Eén medewerker heeft de functie medewerker maatschappelijke zorg, niveau 3 op mbo-niveau. Eén medewerker heeft geen diploma in de zorg. De PGB gefinancierde zorg wordt geboden vanuit een boerderij. De cliënten hebben een gezamenlijke huiskamer, keuken en gang. Boven bevinden zich slaapkamers. Er zijn twee gescheiden badkamers, voor de mannen en vrouwen. Op het terrein verblijven diverse dieren. Zo zijn er honden, paarden, konijnen en kippen. De inspectie heeft tijdens haar bezoek een rondleiding gehad door de boerderij en over het terrein. De schuur waar de dieren in verbleven behoeft het nodige onderhoud, zo ook de boerderij zelf. De eigenaresse gaf aan dat ze een huiselijke sfeer nastreeft. De inspectie constateerde echter een ruimte als woonkamer, met als enige objecten twee bankstellen en een televisie. Deze woonkamer draagt niet bij aan een huiselijke sfeer. De cliëntenkamers zijn beperkt qua ruimte. In de zorgboerderij verblijven alleen cliënten, de eigenaresse woont elders. De organisatie heeft een lokaal werkgebied en werkt niet als hoofdaannemer of onderaannemer. De organisatie heeft geen WTZi-toelating. Zorgboerderij t Verlaat heeft geen contract met een zorgkantoor inzake Zorg in Natura. Zorgboerderij t Verlaat is geen lid van een brancheorganisatie. De organisatie is niet in het bezit van een gebruiksvergunning. De eigenaar heeft vanuit het ondernemerschap niet eerder met de inspectie contact gehad. Bevindingen De inspectie heeft gesproken met het management en er zijn documenten en zorgdossiers ingezien. Tevens heeft een rondgang plaatsgevonden. De inspectie beoordeelde Zorgboerderij t Verlaat op 16 onderwerpen. In onderstaand schema staat per onderwerp aangegeven of gedurende het bezoek documenten konden worden geraadpleegd en of de inhoud daarvan actueel en relevant was. Onder de rubriek overige opmerkingen staan zaken vermeld die meer toelichting behoeven of die gedurende het inspectiebezoek eveneens als een risico voor de kwaliteit van zorg binnen de organisatie zijn aangemerkt. Pagina 2 van 11

3 Document 1 Aanwezig Toelichting Ja/deels/nee/nvt 1 Zorgplan 2 deels Zorgdoelen zijn minimaal en niet concreet. Dagrapportage gerelateerd aan zorgdoelen ontbreekt in het zorgdossier, waardoor het zorgproces niet volgbaar is. Daarnaast kan hierdoor de zorginhoudelijke verantwoording ten aanzien van de geïndiceerde zorg niet worden aangetoond. 2 Klachtenregeling/klachtencommissie Er is een klachtenregeling en een klachtencommissie, maar inhoudelijk voldoen beide niet. De klachtencommissie bestaat niet uit 3 leden. In de klachtenregeling dient nog vermeld te worden dat de cliënt de mogelijkheid heeft zich rechtstreeks tot de onafhankelijke klachtencommissie te wenden. Bovendien mist een adres waar klachten aan kunnen worden gericht. 3 Medezeggenschap Medezeggenschap wordt niet vormgegeven. Er vindt huiskameroverleg plaats, maar een formeel karakter (agenda, notulen) ontbreekt. 4 Afspraken tussen hoofdaannemer en onderaannemer n.v.t. 1 Zie bijlage 1 2 Voor het zorgplan geldt een afwijkend handhavingbeleid voor cliënten die zorg ontvangen vanuit een PGB. Het recht op een zorgplanbespreking en een zorgplan zoals omschreven in de Wlz geldt niet voor deze groep cliënten. Het toezicht op de zorg aan deze cliënten blijft, voor wat betreft de normen en beoordelingsaspecten die specifiek over het zorgplan gaan, beperkt tot toetsen en zo nodig het geven van het advies om bepaalde zaken te verbeteren. Verdergaande handhavingmaatregelen zullen achterwege blijven. Dit neemt niet weg dat ook de zorg aan deze groep cliënten aantoonbaar van goed niveau, doeltreffend, doelmatig en cliëntgericht moet zijn, afgestemd op de reële behoefte van de cliënt. Pagina 3 van 11

4 5 Samenwerkingsafspraken met ketenpartners 6 Personeelsopbouw: beschikbaarheid deskundigheid in relatie tot de doelgroep Men geeft aan dat een psychiater en psycholoog van Kristal Centrum Psychiatrie en Verstandelijke Beperking betrokken zijn. Daarnaast zijn reclassering, Altrecht GGZ, huisartsen en apotheker betrokken. Op schrift gestelde samenwerkingsafspraken gericht op structureerde afstemming over het zorgplan en medicatie van de cliënten is niet aantoonbaar tussen Zorgboerderij t Verlaat en deze betrokkenen. Zie overige opmerkingen. 7 Gedragscode Deels Een gedragscode is aanwezig, maar zeer abstract; zo wordt er bijvoorbeeld gesproken over gedrag wat in onze samenleving grensoverschrijdend is, zonder concrete toelichting. 8 Opleidingsplan Er heeft tot op heden geen scholing plaats gevonden. Zorgboerderij t Verlaat geeft geen bij- en nascholing die ertoe leidt dat medewerkers in voldoende mate deskundig zijn om het medicatiebeleid uit te voeren. 9 Kwaliteitssysteem Er is geen kwaliteitsysteem aanwezig. Werkprocessen en afspraken zijn niet vastgelegd, waardoor processen niet structureel kunnen worden gevolgd, geëvalueerd en bijgesteld (zogenoemde plan-docheck-act cyclus). Pagina 4 van 11

5 10 Uitsluitingscriteria cliënten Deels De uitsluitingcriteria zijn schriftelijk vastgelegd, maar niet volledig. Binnen Zorgboerderij t Verlaat wordt geen vrijheidsbeperking toegepast, maar dit is niet als uitsluitingcriterium vastgelegd. 11 Meldingen incidenten cliënten/patiënten (MIC/MIP) 12 Uitvoeringsprotocollen van voorbehouden en risicovolle handelingen 13 Toets bekwaamheid van medewerkers en/of zelfstandigen van voorbehouden en risicovolle handelingen Er is geen meldingensysteem aanwezig: Er is geen formulier voor het melden van incidenten. Er zijn geen schriftelijke afspraken wanneer en welk type meldingen gemeld dienen te worden. Hierdoor zijn er geen faciliteiten om een lerende organisatie te creëren. Het is onbekend binnen de organisatie welke wettelijke verplichtingen er zijn wanneer en hoe incidenten gemeld dienen te worden. Er zijn tot op heden geen incidenten gemeld. Zorgboerderij t Verlaat dient medicatie toe bij alle cliënten. Een protocol medicatieverstrekking ontbreekt. Om medicatie te kunnen geven dient de zorgmedewerker bekwaam en bevoegd te zijn 3. Zorgboerderij t Verlaat kan niet aantonen dat haar medewerkers bevoegd en bekwaam zijn; scholing ontbreekt. 14 Beleid vrijheidsbeperkende maatregelen Binnen Zorgboerderij t Verlaat wordt geen vrijheidsbeperking toegepast, maar dit is niet als beleid vastgelegd. 3 Leidraad Bekwaamheid bij medicatie geven in de langdurige zorg, V&VN, Pagina 5 van 11

6 15 Medicatiebeleid Een medicatiebeleid is niet aanwezig. Het wel of niet kunnen beheren van medicatie door de cliënt wordt niet beoordeeld door een BEM-formulier. Daarnaast zijn er diverse tekortkomingen geconstateerd op het gebied van medicatieveiligheid, zie overige opmerkingen. 16 Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling Overige opmerkingen De meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling is niet bekend en geïmplementeerd. Medicatieveiligheid De inspectie heeft geconstateerd dat medewerkers van Zorgboerderij t Verlaat eigenhandig medicatie uitzetten door de pillen zonder omhulsel te stoppen in weekdozen. Op naamgestelde doosjes, omhulsels en bijsluiters waren bij de meerderheid van de medicatie niet aanwezig. Zorgboerderij t Verlaat heeft de apotheek nooit gevraagd om een GDS systeem. Er zijn meerdere losse pillen en een zalf aangetroffen in de medicatiebakken van cliënten, waarbij bij de pillen niet kon worden vastgesteld wat het was (omhulsel ontbrak). Het vermoeden bestond dat deze pillen en zalf moesten worden geretourneerd. De inspectie heeft geconstateerd dat de retourmedicatie binnen Zorgboerderij t Verlaat wordt opgeslagen in een open bakje dat toegankelijk is voor onbevoegden. De inspectie heeft geconstateerd dat de medewerkers van Zorgboerderij t Verlaat bij tussentijdse wijziging van medicatie zelf de medicijnen uit de weekdoos halen en/of vervangen. De inspectie heeft geconstateerd dat binnen Zorgboerderij t Verlaat geen medicatieoverzichten en toedienlijsten van de apotheker aanwezig zijn. De inspectie heeft geconstateerd dat diverse cliënten van Zorgboerderij t Verlaat structureel de drugs cannabis gebruiken, terwijl er ook antipsychotica is voorgeschreven door de psychiater. Daarnaast heeft de inspectie geconstateerd dat medewerkers met (ten minste) één cliënt drugs kopen, bewaren en uitgeven. Het gebruik van de drugs was niet voorgeschreven of geaccordeerd door een arts en op de toedienlijst opgenomen. Het uitgeven van deze middelen door de zorgmedewerkers is niet op basis van een afspraak met de arts/psychiater. De inspectie heeft geconstateerd dat de medicatiekast van Zorgboerderij t Verlaat ook voor andere doeleinden wordt gebruikt. Zo worden er portemonnees, (niet door de arts voorgeschreven) cannabis en bijvoorbeeld een tosti-ijzer opgeslagen. Personeelsopbouw: beschikbaarheid deskundigheid in relatie tot de doelgroep Cliëntpopulatie ten opzichte van kwantiteit en kwaliteit van personeel dienen nader te worden onderzocht door de inspectie. Gezien de indicaties hebben de cliënten extreme gedragsproblematiek, regelmatig gecombineerd met psychiatrische problematiek. De cliënten hebben permanent veiligheid, structuur, bescherming, hulp, toezicht en/of sturing nodig. Gezien de indicaties en het aantal cliënten is de aanwezigheid van meerdere medewerkers nodig. Tijdens het inspectiebezoek was er slechts één medewerker in de zorg aanwezig. Pagina 6 van 11

7 Conclusies Op basis van bovenstaande bevindingen trekt de inspectie de volgende conclusie: de organisatie heeft niet de genoemde randvoorwaarden voor veilige en verantwoorde zorg beschreven en geïmplementeerd. Direct te nemen maatregelen De inspectie heeft tijdens de rondgang risico s aangetroffen in de praktijk op het gebied van medicatieveiligheid. De inspectie heeft de zorgaanbieder na afloop van het bezoek schriftelijk verzocht om directe maatregelen te treffen met als doel; - Medewerkers die hulp bieden bij de medicatie beschikken over een actueel medicatieoverzicht en actuele toedienlijst van de apotheker; - Cliënten die hulp nodig hebben bij medicatie krijgen bij voorkeur hun medicatie aangeleverd in een geïndividualiseerd geneesmiddeldistributiesysteem (GDS); - Er is adequaat en geborgd beleid rondom het beheer van geneesmiddelen; - De zorgaanbieder draagt zorg voor het veilig en verantwoord bewaren en afvoeren van retourmedicatie. - Alle zelfgekochte middelen, alcohol en drugs die niet zelfstandig gebruikt kunnen worden, worden alleen door een zorgmedewerker uitgegeven als deze zijn voorgeschreven of geaccordeerd door een arts en op de toedienlijst zijn opgenomen. Zorgboerderij t Verlaat dient de inspectie te informeren over de genomen maatregelen door middel van een resultaatsverslag. Voor het aanleveren van dit resultaatsverslag staat de termijn op 18 november Te nemen verbetermaatregelen Wat betreft de overige getoetste onderwerpen verwacht de inspectie van u verbetermaatregelen. De inspectie verwacht van u uiterlijk 29 december 2015 te ontvangen: - een klachtenregeling conform de Wet klachtrecht cliënten zorgsector artikel 2, lid 2 en een klachtenreglement opgesteld door klachtencommissie conform de Wet klachtrecht cliënten zorgsector artikel 2, lid 3*; en, indien van toepassing, een bewijs van inschrijving bij een externe onafhankelijke klachtencommissie; - een regeling waarin beschreven staat op welke wijze de gemeenschappelijke belangen van uw cliënten worden behartigd conform de Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen; - samenwerkingsafspraken met ketenpartners; - een overzicht waaruit blijkt dat het personeelsbestand kwalitatief en kwantitatief is afgestemd op de doelgroep en indicaties; - aangepaste gedragscode; - opleidingsplan; - plan van aanpak implementatie kwaliteitssysteem conform artikel 4 van de Kwaliteitswet Zorginstellingen; - aangepaste uitsluitingscriteria cliënten; - beleid omtrent meldingen incidenten cliënten/patiënten (MIC/MIP); - uitvoeringsprotocollen van voorbehouden en risicovolle handelingen; protocol medicatieverstrekking; - overzicht van bevoegd- en bekwaamheden van medewerkers m.b.t. risicovolle handeling medicatieverstrekking; - beleid vrijheidsbeperkende maatregelen*; - medicatiebeleid*, toegeschreven op de eigen organisatie; - meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling conform artikel 3a van de Kwaliteitswet Zorginstellingen. * toelichting in bijlage 1 Pagina 7 van 11

8 Bijlage 1 Toelichting Het zorgplan Het zorgplan (ook wel behandelplan, leefplan, ondersteuningsplan of begeleidingsplan genoemd) is een onderdeel van het zorgdossier. Aan de inhoud worden eisen gesteld: De zorgaanbieder is verplicht in samenspraak met de cliënt een zorgplan te maken. Binnen zes weken na aanvang van de zorgverlening moet de zorgaanbieder een zorgplan opgesteld hebben waarin in ieder geval de volgende onderwerpen aan bod komen: - welke doelen worden met betrekking tot de zorgverlening voor een bepaalde periode gesteld, gebaseerd op de wensen, mogelijkheden en beperkingen van de cliënt; - op welke concrete wijze zullen de zorgaanbieder en de cliënt de gestelde doelen trachten te bereiken; - wie is voor de verschillende onderdelen van de zorgverlening verantwoordelijk, op welke wijze vindt afstemming tussen meerdere zorgverleners plaats en wie kan de cliënt op die afstemming aanspreken; - met welke frequentie en onder welke omstandigheden gaat de zorgaanbieder de zorgverlening in samenspraak met de cliënt evalueren en actualiseren. Het zorgdossier bevat voorts alle informatie die voor de zorg aan en de begeleiding en eventuele behandeling van de cliënt relevant is: - persoonsgegevens cliënt; - zorgovereenkomst; - diagnose(s); - toestemming voor uitvoering zorgplan; - naam en toestemming cliëntvertegenwoordiger voor uitvoering zorgplan (indien van toepassing); - verslag evaluatiegesprekken; (het zorgplan wordt minimaal een keer per jaar met alle relevante betrokkenen geëvalueerd en zo nodig bijgesteld) - rapportage; (verslaglegging ten behoeve van de continuïteit van de dagelijkse zorg en uitvoering van het zorgplan) - naam behandelend (huis)arts en eventueel andere behandelaars - eventuele vrijheidsbeperkingen; - actueel medicatieoverzicht, indien zorgaanbieder (een deel van) het medicatieproces overneemt; (een, door de apotheker geleverd, actueel medicatieoverzicht met soort medicatie, dosering en tijdstippen van medicatieverstrekking, naam voorschrijvend arts en leverend apotheker) ; - uitvoeringsverzoeken, indien er sprake is van voorbehouden handelingen. Voor Bopz-aangemerkte instellingen moet het zorgplan tevens voldoen aan de eisen van de Wet Bijzondere Opnemingen Psychiatrische Ziekenhuizen. Klachtenregeling/ klachtencommissie Elke cliënt heeft de mogelijkheid om over de geboden zorg een klacht in te dienen bij de klachtencommissie van de instelling. Een klacht kan door de cliënt zelf of zijn vertegenwoordiger worden ingediend en heeft betrekking op een gedraging van de zorgaanbieder of van voor hem werkzame personen jegens de cliënt. De volgende criteria worden gehanteerd: - er is een klachtenregeling conform bovengenoemde wetgeving en deze is onder de aandacht van cliënten gebracht; - de zorgaanbieder heeft een klachtencommissie conform bovengenoemde wetgeving. Deze bestaat uit ten minste drie leden waaronder een voorzitter die niet werkzaam is voor of bij de zorgaanbieder; - adres en/of telefoonnummer van de klachtencommissie staat vermeld in de klachtregeling; Pagina 8 van 11

9 - zowel de cliënt als iemand die hem vertegenwoordigt, kan rechtstreeks bij de klachtencommissie een klacht indienen tegen de zorgaanbieder of diens personeel. Deskundigheid personeel in relatie tot de doelgroep Deskundig personeel is in staat om de noodzakelijke en gevraagde zorgverlening en ondersteuning aan cliënten te bieden. Het personeel voldoet aan de eisen die aan de functie(s) worden gesteld en is waar nodig bekwaam en bevoegd om specifieke functie(s) uit te oefenen. Gelet wordt op de volgende zaken: - kwalitatief voldoende zorgverleners (er is aandacht voor aanstellingseisen en (bij)scholing van medewerkers gericht op de ondersteuningsvragen van de cliëntgroepen); - kwantitatief voldoende zorgverleners; - de aanwezigheid van gedragscode; - uitsluitingscriteria cliënten; zijn de grenzen aan zorg duidelijk beschreven; - bekwaamheid en bevoegdheid van medewerkers om voorbehouden en risicovolle handelingen uit te voeren. Vrijheidsbeperkende maatregelen Onder de term vrijheidsbeperking of vrijheidsbeperkende maatregelen verstaat de inspectie o.a.: fixatie met (onrust)band, afzondering in daarvoor bestemde ruimte, afzondering in brede zin (uit woonkamer gezet, in slaapkamer), afsluiten woning, psychofarmaca, gedwongen vocht/voeding, diepe stoel, gebruik tafelblad voor rolstoel, fysieke fixatie (holding), bedhekken, slaapkamer (deur)sensor, chip in schoen/polsband, belmat/sensor, cameratoezicht, uitluistersysteem, sommige beschermende kleding/materialen, hansop, verpleegdeken, beperking omgang met anderen, beperken gebruik van telefoon/internet, (onnodig) beperken privacy of beperken bezoek. Indien er géén vrijheidsbeperkingen worden toegepast: Is het niet toepassen van vrijheidsbeperkende maatregelen in een beleidsdocument vastgelegd? Is het niet toepassen van vrijheidsbeperkende maatregelen ook in de uitsluitingscriteria voor cliënten opgenomen? Indien er wél vrijheidsbeperkingen worden toegepast: Welke maatregelen worden door de zorgaanbieder toegepast? Bij hoeveel cliënten worden maatregelen toegepast? Wie is er verantwoordelijk voor het toepassen van de maatregelen? Wie houdt toezicht op de uitvoering van de maatregelen? Maken de maatregelen onderdeel uit van het zorgplan? Wordt er aan afbouw van de maatregelen gewerkt en/of worden er alternatieven voor de maatregelen gezocht? Vindt er gerichte scholing plaats op het gebied van vrijheidsbeperking? Wordt er een registratie van de maatregelen bijgehouden? Als de cliënt een Bopz-status heeft, moet de zorgaanbieder waar de cliënt verblijft voldoen aan de Wet Bijzondere Opnemingen Psychiatrische Ziekenhuizen (Wet Bopz). Pagina 9 van 11

10 Medicatiebeleid Het medicatiebeleid van de organisatie bevat tenminste een beschrijving van de taken, verantwoordelijkheden en afspraken omtrent het gehele medicatieproces, ook indien er sprake is van medicatie in eigen beheer bij de cliënt. Het beleid moet in lijn zijn met de richtlijn: veilige principes in de medicatieketen en minimaal bestaan uit: Medicatieoverdracht - Bij het starten van de zorg rond medicatie moet er binnen 24 uur een actueel en volledig medicatieoverzicht inclusief doseertijden van de apotheek aanwezig zijn. - Bij het starten van een voorbehouden handeling met betrekking tot medicatie moet er een uitvoeringsverzoek aanwezig zijn van de voorschrijvend arts. Medicatieoverzicht - Bij elke nieuwe cliënt wordt bij intake bepaald of het verantwoord is indien hij het medicatiebeheer of een deel zelf regelt en zo ja, op welke wijze dit bepaald wordt. - Het medicatieoverzicht is op digitale lijsten van de apotheek in het zorgdossier opgenomen. Uitzetten en toedienen - Het uitzetten en toedienen wordt door twee verschillende personen uitgevoerd. - Bij het uitzetten en toedienen voor elke geneesmiddel wordt geparafeerd. Bewaring - Medicatie wordt veilig bewaard. Scholing - Er vindt gerichte scholing plaats. Fouten - Fouten worden gemeld en geregistreerd. Pagina 10 van 11

11 Bijlage 2 Wetten en normen: zie ook Wetten Wet Langdurige Zorg Ziektekostenverzekeringswet Besluit vaststelling van de minimumeisenvoor de (verplichte) meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling Kwaliteitswet zorginstellingen (KWZ) Wet Klachtrecht cliënten zorgsector Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (BIG) Wet Geneeskundige behandelovereenkomst (WGBO) Opiumwet Geneesmiddelenwet Fundamentele veldnormen Veilige principes in de medicatieketen Kwaliteitsdocument 2013 Verpleging, Verzorging en Zorg thuis Handreiking ondersteuningsplannen (2013) Handreiking medicatiebeleid gehandicaptenzorg (2011) Extra inspanningen noodzakelijk voor terugdringen vrijheidsbeperking en langdurige zorg Dagelijkse bezetting en kwaliteit van zorg in instellingen voor langdurige zorg (2012) Overige veldnormen Visiedocument Kwaliteitskader Gehandicaptenzorg 2.0 Beleidsdocument Veilig Melden Handreiking werkvoorraad geneesmiddelen Richtlijn Overdracht van medicatiegegevens in de keten (2008) Van incident naar fundament Convenant preventie seksueel misbruik Handreiking seksualiteit en seksueel misbruik Sturen op aanpak van seksueel misbruik Intentieverklaring Zorg voor Vrijheid, samen naar minder vrijheidsbeperking Nadenken over vrijheidsbeperking van de cliënt Veldnorm voor afzonderings- en separeervoorzieningen in de Gehandicaptenzorg Hygiënerichtlijnen voor de zorg van mensen met een lichamelijke en verstandelijke handicap Klachtenrichtlijn gezondheidszorg Cultuuromslag terugdringen vrijheidsbeperking bij kwetsbare groepen in langdurige zorg volop gaande Rinchtinggevend kader vrijheidsbeperking Medicatieveiligheid flink verbeterd in herbeoordeelde instellingen langdurige zorg en zorg thuis 'Het mag niet, het mag nooit' seksuele intimidatie door hulpverleners in de gezondheidszorg Leidraad bekwaamheid medicatie langdurige zorg Harmonisatie kwaliteitsbeoordeling in de zorgsector (HKZ), gehandicaptenzorg (2008) Voorlopige richtlijn wettelijk kader orthopedagogische behandelcentra Competentiebox/ Competentieprofielen Pagina 11 van 11