ANFITEATRO NOTIZIE 81. SLAGERIJ MAES VLEESHOUWERSSTRAAT SINAAI Tel: DERDE KWARTAAL 2013

Transcriptie

1 België-Belgique P.B Sint Niklaas 3/ NOTIZIE 81 DERDE KWARTAAL 2013 ANFITEATRO AMICI DELLA CULTURA ITALIANA SLAGERIJ MAES VLEESHOUWERSSTRAAT SINAAI Tel: SLAGERIJ MET ITALIAANSE SPECIALITEITEN VERSLAG ACTIVITEITEN ACTIVITEITENKALENDER CULTUURKALENDER ALGEMENE INFORMATIE VERANTWOORDELIJKE UITGEVER & AFZENDER: KARIN TAVERNIER PRINS KARELSTRAAT 14 B 9100 SINT-NIKLAAS TEL secretariaat@anfiteatro.be SEPTEMBER 2013 DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT AFGIFTEKANTOOR SINT NIKLAAS 1 ERKENNING: P303621

2 ANFITEATRO Voorzitter Romain Van Hautekerke Secretariaat Karin Tavernier Penningmeester Karel Van Landeghem Bestuursleden Lode Corveleyn André en Betsy De Haeck-Neckers Willy De Lange Toon De Meyer Gijs den Dubbelden 09/ Geert en Marc Lehembre-Jottier Brigitte Van Kogelenberg Chris en Marc Van Meerssche-Jonkers Kris Werts Danielle en Achille Ziccardi-Van Gael Kroonmolenstraat Sint-Niklaas Tel. 03/ website: DE CASTRO Hendrik Heymanplein, Sint-Niklaas Tel.03/ Ruime keuze Italiaanse vleeswaren boekhandel NOTIZIE Gratis toegestuurd aan de leden Lid worden kost slechts 10 EUR voor één jaar. Een volgend lid uit hetzelfde gezin betaalt 4 EUR Nieuwe leden kunnen hun lidgeld storten op rekening van Anfiteatro : conto IBAN : BE BIC : KREDBEBB REDACTIE Toon De Meyer Gijs den Dubbelden Anne-Marie Neckebroeck Karin Tavernier Romain Van Hautekerke Brigitte Van Kogelenberg Achille Ziccardi Stationsstraat 68, 9100 Sint-Niklaas Tel oneindigeverhaal@skynet WINE T R A D I N G FACTORY de meest verrassende en intense ontmoeting met een fijne selectie betaalbare wijnen magazijn Sint-Amands open vrijdag van 9 tot 21 uur zaterdag van 10 tot 17 uur Hekkestraat 44a 2890 Sint-Amands tel.0472/ fax.052/ Opmaak: B. Van Kogelenberg

3 BRICIOLE Fotowedstrijd 2013! Ook dit jaar organiseert Anfiteatro opnieuw een fotowedstrijd. De ideale gelegenheid om Italië in al zijn facetten in beeld te brengen. Hiervoor rekenen we op jullie! Trek je in 2013 naar Italië, leg dan aan de hand van foto s je indrukken vast, doe mee aan onze fotowedstrijd en stuur je foto's naar webmaster@anfiteatro.be Er zijn 3 categorieën: natuur cultuur mensen Bezorg ons je foto s voor 30 oktober Alle ingezonden foto s die voldoen aan de spelregels komen op de website ( de naamvermelding blijft verborgen tot de jury de winnaars bekend maakt. Per categorie wordt telkens één winnaar gekozen. De winnaars ontvangen een leuke attentie. Deze prijzen worden in januari 2014 uitgereikt tijdens de nieuwjaarsactiviteit. Spelregels: Iedereen mag per categorie maximum 3 foto s inzenden. De minimale grootte van de foto s die ingezonden worden is 2 MB, maar de resolutie mag zeker hoger zijn! De foto s moeten een verhouding 2:3 of 3:2 hebben. Teksten (en dus ook geen namen) in foto s, en passepartouts of kaders zijn niet toegestaan. Bij het doorsturen van de foto moet elke inzender volgende gegevens vermelden: 1. Naam en voornaam van de fotograaf 2. Datum en plaats waar de foto genomen is 3. De categorie waartoe de foto behoort De foto s moeten genomen zijn in De winnaars krijgen persoonlijk bericht. Anfiteatro krijgt toestemming de foto s te gebruiken in publicaties, mits vermelding van de naam van de fotograaf. IN PRIMO PIANO Cari Soci, Beste vrienden,... Bij het begin van het 24ste werkjaar... Toen Karin me vroeg een kort voorwoord te schrijven, besefte ik ook dan pas het gewicht van deze zin: waarlijk in het voorjaar 1990 ging Anfiteatro van start. Meer dan 23 jaar bestaan we reeds en zijn niet meer weg te denken uit het culturele leven van Sint-Niklaas, het Waasland en zelfs verder. Als we ons programma voor de komende maanden overlopen, kunnen we terecht de vergelijking doorstaan van een kwaliteitskrant: alle items komen in een katern aan bod (met uitzondering van politiek, maar daar moeten we echt geen spijt van hebben). Cultuur spant de kroon -hoe kan het ook anders- met museumbezoeken, openluchttentoonstelling, film en literatuur, maar er is ook sport, opera, toerisme en een gevarieerd culinair aanbod. Dat is steeds het uitgangspunt van het bestuur geweest: een eenheid in verscheidenheid en een evenwicht tussen Italiaanse en Vlaamssprekende activiteiten. Met dit solide evenwicht moeten we onze 25 jaar zeker halen. Buona lettura e buon divertimento, Romano INHOUD Che cosa faremo 2-5 Progetto Colibretto 6 Che cos abbiamo fatto? Andiamo 7-8 Da fare 9-10 Una storia molto particolare 11 Storia: 500 jaar Muren Lucca Da scoprire: Gli Etruschi parlano 15 Leven en werken in Italië Viaggiare: Rome Dag V Op ontdekkingstocht in de hak van Italië Festività di Ognissanti Da leggere 29 Lingua: Occhio Pensiero 33 Vino: Geselecteerde wijnen uit Orvieto Storia: Leonardo da Vinci Il mondo è piccolo 39 Commento 40 Briciole Fotowedstrijd Werkten verder mee Ivette Brusselmans, Linda Crivits, Herman Cole, Dany Corneillie, Karina Imschoot, Monique Jacqmain, Emilia Pergola, Anne- Marie Neckebroeck, Betsy Neckers, Marina Smets, Magda Van den Bosch, Raoul Verschueren, Kris Werts 44 1

4 CHE COSA FAREMO? BUTTACHICCHI: Parochiezaal Belsele venerdi 27/09/2013 met optreden van La Piazzetta Dit jaar stellen we jullie een nieuwe formule voor: twee rasechte Napolitanen zullen voor jullie koken! Gennaro Bilotta moeten wij jullie niet meer voorstellen. De andere is een beroepskok, vriend van Gennaro -Mario Agliaruolo- en hij is ons door Gennaro warm aanbevolen. Het kan niet anders dan goed zijn!! Aperitivo, aangeboden door Anfiteatro met Pasta frolla con Würstel (Frankfurter) o Salsiccia, Pezzetto di focaccia, Mortadella a tocchetti Buffet met prosciutto crudo, salame, grana padano a pezzetti, peperoni gratinati, funghi trifolati con pomodoro e peperoncino, pomodorini di Pachino, rucola, calamaro ripieno, arista di maiale affettata. Primo piatto/piatto principale: Pasta allo scoglio in salsa verde (con misto di mare) Risotto basilico, rucola, carote e gorgonzola Dolci tipici italiani En dit voor het luttele bedrag van 22 euro voor leden, 26 euro voor niet-leden. Dranken verkrijgbaar aan democratische prijzen. Inschrijven kan door storting van het juiste bedrag op zichtrekening nr. IBAN: BE met vermelding: Buttachicchi + aantal personen, leden/ geen leden. Tussendoor zal ons zanggroepje La Piazzetta ons met Italiaanse volksmuziek verwennen. Aperitief om uur - Aan tafel om uur. - Wij verwachten jullie talrijk! Inschrijvingen t/m zondag 22 september. Tot ziens met de beentjes onder de tafel!! BRICIOLE zand. Zij waren de eerste bewoners, en als ooit die stad als een oneindig vertraagde Titanic weer in de weke grond verzinkt waarop zij nu nog lijkt te drijven, zullen ze misschien de laatste zijn, alsof de wereld tussen die twee ogenblikken iets gedroomd had dat onmogelijk was, een droom van paleizen en kerken, van macht en geld, van heerschappij en verval, een paradijs van schoonheid dat uit zichzelf verjaagd was omdat de aarde zoveel wonder niet uit kon houden. Uit: Venetiaanse vignetten, 1999, Atlas. Te proeven op de Buttachicchi: HUGO. Wie de gin-tonic of cava al beu is, kan eens een nieuwe zomercocktail uitproberen. De Hugo is een drankje afkomstig uit Zuid-Tirol en bestaat uit een verfrissende mix van vlierbloesemsiroop(*), bubbels, bruiswater, een schijfje citroen en muntblaadjes. Zelf Hugo maken doe je zo: Giet 2 of 3 cl vlierbloesemsiroop op 2 ijsblokjes in een koud wijnglas. Voeg er 15cl prosecco aan toe en vul aan met 10cl bruiswater. Afwerken met een schijfje limoen of citroen en wat muntblaadjes. Tip van de barman: zorg dat alle ingrediënten goed koel zijn voor extra verfrissing. (*) Te koop in de foodafdeling van een grote meubelketen. Per i turisti a Venezia: Ecco dove NON dovete andare a prendere il caffe'! WARP: zondag 6 oktober: uur geleid bezoek aan tentoonstelling Coup de Ville in hommage aan oud-lid Jan Buytaert. * Voor wie de oorsprong van deze rubriek niet kent Briciole staat voor kruimels, kleine (hopelijk interessante) weetjes, die we nergens anders kwijt kunnen. 2 43

5 BRICIOLE* CHE COSA FAREMO? Italiani in vacanza col prestito, 3 anni e mezzo per ripagarlo Quasi un italiano su due ha dichiarato che non farà le ferie, ma molti altri partiranno grazie ad un finanziamento. Il comparatore Facile.it con la collaborazione di Prestiti.it, ha analizzato oltre richieste di prestito presentate in Italia negli scorsi sei mesi. Sembra che chiedere un finanziamento per le ferie non sia più un tabù. Pazienza se, per ripagare la vacanza, si impiegheranno più di tre anni e mezzo e per quella data l abbronzatura sarà già sparita da tempo: vista la congiuntura economica, si sceglie di rateizzare la spesa con importi mensili abbastanza bassi, 139 euro circa (erano 120 euro un anno fa). Dal 17 settembre 2013 il volo Charleroi-Comiso Dal prossimo 17 settembre sarà attivo il collegamento aereo tra Charleroi e Comiso, comune in provincia di Ragusa, assicurato dalla compagnia aerea Ryanair. 31 juli 2013 werd Cees Nooteboom tachtig. We maken van de gelegenheid gebruik om onze bewondering niet onder stoelen of banken te steken. Op Nooteboom en zijn oeuvre zijn tal van superlatiefachtige epitheta van toepassing. Niet voor niets rust op zijn hoofd een stilaan scheefzakkende toren lauwerkransen. Was het niet zo'n versleten, grijsgedraaid, platgelopen, misbruikt woord, we zouden graag 'eigenzinnig' nog eens uit de kast halen om de jarige en zijn werk te typeren: Nooteboom vocht zich als jongeling los uit het voor hem beklemmende Nederland, begon aan een nooit eindigende reeks reizen over de hele planeet, schreef ondertussen spraakmakende romans, gedichten en essays en gaf in zijn eentje gestalte aan een literair genre waar we in de Nederlanden nog nauwelijks, toch niet op dat niveau, van gehoord hadden: reisverhalen. Nooteboom is bovenal een weergaloos stilist - of wat dacht u hiervan: Palude del Monte, Bacino di Chioggia, Canale di Malamocco, Valle Palezza, hoe heerlijk zou het zijn Venetië nog eens voor het eerst te naderen, maar dan sluipend, op het labyrint toe varend door dat andere labyrint van de moerassen, tussen de waterdieren, in een eerste ochtendnevel op een januaridag als vandaag, met niets anders dan het geluid van de vogels en het geplas van de riemen, het brakke water stil en glanzend, het visioen in de verte nog versluierd, de stad in haar eigen geheim gewikkeld. Palude della Rosa, Coa della Latte, Canale Carbonera, op de grote kaart van de Lagune lijken de waterwegen getekend als zwaaiend wier, als planten met gebogen, bewegende vangarmen, maar het zijn waterwegen in het water, wegen die je moet kennen zoals een vis zijn weg kent, geulen in water dat bij eb weer land wordt, nat land van zuigende modder, jachtterrein van de zwarte ruiter, de tureluur en de strandloper op hun eeuwige zoektocht naar wormen en kleine schelpen in hun behuizing van water en Coup de Ville is een kosmopolitische parcourstentoonstelling in het hart van Sint-Niklaas. Curator Stef van Bellingen wil bij deze tweede editie een platform bieden aan opkomende kunstenaars, waarbij een dialoog wordt aangegaan met de omgeving en haar inwoners. Er zullen kunstwerken te zien zijn in ongewone publieke en zelden toegankelijke privéruimten. Via statige herenhuizen, tuinen, appartementen, verborgen plekken en art deco gebouwen wordt een compact, vlot bewandelbaar parcours samengesteld. De bijtitel attracted by another level, een allusie naar een hoger niveau, vertaalt zich in het streven naar kwaliteit. Zo worden er werken als de tapijtenreeks Art of the Loom en de annunciatie van Eija-Liisa Ahtila in het parcours gepresenteerd. De focus op een hoger niveau wordt ook ingevuld door de kijkrichting van de bezoekers. Ze worden tijdens de tentoonstelling meermaals verleid hun blik naar boven te richten. Afspraak: Een tiental minuten voor aanvang aan Warp / Huis Jan Buytaert, Apostelstraat 20 in Sint-Niklaas. 16 euro- 12 euro(leden) kansenpas 3 euro - Maximum 18 deelnemers Aanmelden via secretariaat@anfiteatro.be De OPERA VAN VLAANDE- REN presenteert de Tosca van "onze" Puccini Opera Antwerpen donderdag 7 november om 20.00u. Tosca Film Siniclub dinsdag 29 oktober 20 u La Grande Bellezza Ga met ons mee en ga goedkoper kijken! Een film door Paolo Sorrentino - psychologisch drama (2u22min) Frankrijk/Italië (2013) Een prachtige zomer in Rome. Jep Gambardella - een knappe man met een onweerstaanbare charme - geniet van het mondaine leven in de stad. In zijn jeugd schreef hij een roman die hem een literaire prijs maar ook de reputatie van gefrustreerd schrijver opleverde. Hij verbergt zijn bitterheid achter een cynische en gedesillusioneerde houding en kijk op de wereld. met o.a.: Toni Servillo, Carlo Verdone, Sabrina Ferilli... Ook te zien op do 24 okt u30 en zon 27 okt u00 Graag seintje vooraf naar secretariaat@anfiteatro.be 42 3

6 CHE COSA FAREMO? WEEK VAN DE SMAAK: 14 tot 24 november maandagavond 18/11 en dinsdagvoormiddag 19/11 Koken in houtoven: door Clara Orsolini in Villa Belvedere: Zoete en hartige gerechten bereid in een houtoven Leden 18 euro, niet-leden 22 euro Vrijdagochtend 15/11 in Sinaai u Voordracht Attenzione: Herman Cole sputa fuoco Wat mag in hemelsnaam het verband zijn tussen Vestaalse maagden, de Heilige Barbara, de vulkaan Stromboli, nummerplaten die beginnen met VF en pizza? Onze spreker van vandaag zal dat in het Italiaans en met veel beeldmateriaal overduidelijk maken. Attenzione: Herman Cole sputa fuoco wordt gegarandeerd een vurige causerie. De hele voordracht draait rond (Italiaans) vuur. Gemeentehuis in Sinaai, Dries leden: 3 euro, niet-leden: 5 euro - Voertaal Italiaans Woensdag 20/11 om 20 u Voordracht Achille Ziccardi: Pasta e risotto Huis van het Kind leden: 3 euro, niet-leden: 5 euro - Voertaal Italiaans FILMFORUM Zwijndrecht: november-december A good year van Ridley Scott, vertoning op woensdag 20 november 20u. Io e te van Bernardo Bertolucci, vertoning wo. 27 november 20u. Leesclub XY van Sandro Veronesi -(auteur van Kalme Chaos). Davidsfonds in samenwerking met Anfiteatro: 25 november 2013: cafetaria Stedelijke Openbare Bibliotheek Hendrik Heymanplein 4 BRICIOLE* Waarom bepaalde activiteiten op een bepaalde locatie terechtkomen? Soms gewoon een kwestie van een beschikbare locatie, soms wordt er veel langer over nagedacht Hierbij de verantwoording van de zaalkeuze voor de voordracht van Herman Cole tijdens de Week van de Smaak: Wat denk je van het Gemeentehuis van Sinaai. De patroonheilige van Sinaai heeft o.a. met vuur te maken. En haar naamdag is 25 november. Catharina kwam volgens de oudste overlevering uit een roemrijk patriciërsgeslacht en was de dochter van Costus, de gouverneur van Alexandrië. Ze kende alle werken van Plato uit haar hoofd toen ze nog maar vijftien was. Ze was Jezus met hart en ziel toegedaan, en beloofde hem haar maagdelijkheid. Nauwelijks had ze dat gedaan, of keizer Maxentius werd verliefd op haar. Op haar weigering om na zijn echtgenote de tweede dame aan het hof te worden, wilde hij haar dwingen haar geloof af te zweren onder bedreiging van gruwelijke folteringen. Ook stuurde hij veertig heidense filosofen op haar af om haar te bekeren, maar in plaats van Catharina werden de geleerden bekeerd tot het christendom. Daarop wilde hij haar laten verpletteren met een rad waarop scherpe ijzeren punten waren gemonteerd. In plaats van Catharina brak echter het rad, getroffen door de bliksem. Hij wilde haar laten verbranden, maar het vuur waaide uiteen en verbrandde de beulen. Uiteindelijk lukte het dan toch om haar te onthoofden. Uit haar halswond stroomde melk die de stad van de pest bevrijdde. Haar lichaam werd door engelen naar de Sinaïberg gebracht, waar het rond het jaar 800 door pelgrims teruggevonden werd. Het was nog steeds in goede staat. Naast de berg werd later het Katharinaklooster gebouwd, dat naar haar vernoemd is. En ja, ook nog dit: mijn grootoom Tuur De Wilde was een befaamde bakker in Sinaai. (Oven!!! Vuur!!!) Wat oudere mensen kenden hem als Tuur Dook. Mijn vader voerde voor hem brood uit met de triporteur. Ben ik dan zijn achterneef???? Bij de 50 niet te missen autotochten zit de Amalfikust in Italië. Dit jaar is het honderd jaar geleden dat Godfried Bomans geboren werd. Bomans, groots verhalenverteller en devoot katholiek, woonde tussen oktober 1953 en augustus 1954 in Rome. Over die periode schreef hij een boek 'Wandelingen door Rome'. Een mengeling van bewondering voor de schoonheid van de Eeuwige Stad en verwondering over de nonchalance waarmee haar inwoners omgaan met die schoonheid. Er werden radio-uitzendingen over gemaakt op het documentair kanaal Holland Doc. Je kan deze uitzendingen bij het secretariaat ontlenen. 41

7 COMMENTO Zelden krijgen we commentaar op Notizie En toch doet dit deugd! Eén van onze trouwste commentatoren is Prof. Monique Jacqmain. Dit liet ze ons eind juni weten: Aan het artikel Amusante valkuilen van ons aller Achille Ziccardi wilde ik graag iets toevoegen: in wat destijds nog eerste kandidatuur heette, luidde één van de vragen van het schriftelijk examen Geef een paar voorbeelden van termen die in het Italiaans vruchten aanduiden en vrouwelijk zijn, terwijl de boom waaraan ze hangen mannelijk is, zoals in la pera il pero, la castagna il castagno. De studenten hadden deze vraag duidelijk niet verwacht en ik kreeg dan ook de gekste antwoorden, naast een paar correcte natuurlijk. Wat dachten jullie van la patata / il patato, of van la fragola / il fragolo? Tussen haakjes, ik hoorde ooit een Italiaanse jongen sarcastisch reageren op het nieuws dat zijn vakantieliefje wanhopig was nadat hij het had uitgemaakt: Si, si sarà buttata giù da un albero di fragole! Nog mooier lijkt mij la tomata / il tomato. Bij de verbetering begon ik met te zeggen dat tomaten geen vruchten maar groenten zijn, en dat ze niet aan bomen groeien maar aan struiken ik heb er ooit op mijn terras gekweekt. Nijdig antwoord: Ja, professor, maar die struiken kunnen wel heel hoog worden, hoor.... Bovendien is zelfs in het Russisch en het Oekraïens een tomaat een pomidor, en eigenlijk is dat op zich correcter dan het huidige Italiaanse meervoud pomodori, want oorspronkelijk waren het pomi d oro = gouden vruchten, nadat ze uit Amerika werden ingevoerd. Gelukkig heeft er toen niemand gevraagd hoe je vijg en vijgenboom in het Italiaans moet zeggen... Sindsdien luidde een van de standaardgrappen als wij met collega s op reis waren: Wat zou dat ginder voor een boom zijn? Ik durf te wedden dat het een patato is! Welnee, zie je dan niet dat het een fragolo is? Toch niet, volgens mij is het overduidelijk een tomato... CHE COSA FAREMO? Dinsdag 26 november: 20 u: BARI en SAN NICOLA Elk jaar hangt begin mei een feestelijke stemming over Bari, de hoofdstad van Puglia. Dat heeft te maken met de viering van de overbrenging -de traslazione- van de stoffelijke resten van de Heilige Nicolaas naar Bari in In de voorbije tien jaar en onlangs nog in mei heeft Herman Cole die bijzondere sfeer van dichtbij mogen proeven. Helemaal alléén of aan het hoofd van een groep pelgrims-toeristen. Hij komt er in het Huis van de Sint, Stationsstraat te Sint-Niklaas beeldrijk over vertellen. In het Nederlands. Reken maar dat er ook zal gezongen worden. Da terra spagnola, su un bianco vapor.. leden: 3 euro, niet-leden: 5 euro - Voertaal Nederlands Zondag 15 december: MUSEUMBEZOEK: Museum Mayer van den Bergh En verder : Januari: NIEUWJAARSEVENT Domenica 16 Februari: PICCIONE VIAGGIATORE in de SOB Donderdagnamiddag 20 februari 2014: VOORDRACHT ism VTB: Luc Verhuyck/ Anekdotisch Italië met accent op Firenze. Maart 2014: Wijnproefavond met Michele Giorgio Toscaanse wijn en andere specialiteiten: degustatie Archipel: MARCELLO FOA: weekend van april 2014 QUATTR0 CHIACCHIERE Zelf Italiaans praten op onze eigen informele babbelmiddagen Quattro chiacchiere in italiano, onder leiding van native speaker Achille Ziccardi. Data najaar Sept 11, 18, 25 - Okt 23 - Nov 6, 13, 20, 27 - Dec 4, 11, 18 van 14 tot 16u Vrouwencentrum, Nieuwstraat Sint-Niklaas Geïnteresseerden melden zich via mail bvankogelenberg@gmail.com Lang niets meer vernomen van Anfiteatro? Dan hebben we misschien je correcte mailadres niet? Doorsturen naar secretariaat@anfiteatro.be 40 5

8 PROGETTO COLIBRETTO Ik lees een boek wie leest er mee? Il negativo dell amore, vertaald als Het diapositief van de liefde is de debuutroman van de Italiaanse schrijfster Maria Paola Colombo ( 1979) Voor dit boek kreeg ze onder andere de prestigieuze prijs: Premio Flaiano. De twee centrale figuren in het boek zijn enerzijds een jongen met het syndroom van Down en een meisje dat wordt getekend door een tragedie. Haar moeder pleegde zelfmoord door in een rivier te springen met haar dochter in de armen. Welke toekomst kunnen Cica en Walker, de hoofdpersonages in het boek, verwachten? Op een bijna zomerse oktoberavond kruisen hun paden elkaar en door hun korte, maar hevige ontmoeting leren beiden te accepteren dat ze anders zijn dan de mensen om hen heen. Het boek is een hard, maar zeer liefdevol verhaal dat een pleidooi is voor de macht van de verbeeldingskracht, de drang naar geluk en de mogelijkheid van een plek waar je anders mag zijn. (La Stampa) Che cosa hanno in comune Cica, che vive a Novara con un padre assente e un cane grande amico, e Walker, terzo figlio di un amorevole famiglia del Sud con un infatuazione per Chuck Norris? Un destino spietato e inspiegabile, che segna le loro esistenze con un marchio indelebile. Lei è sopravvissuta al suicidio della madre, che si è gettata nelle acque del...stringendo tra le braccia la propria bambina. Lui è nato affetto da trisomia 21, la sindrome di Down. In questo loro mondo ogni sensazione, ogni sentimento, ogni gesto ha un valore diverso e speciale. Ma la presenza di un dolore tanto grande diventa la prova di come l essere umano sappia trovare angoli di felicità in ogni condizione, aggrappandosi alle piccole gioie della vita con tenacia commuovente. L esistenza di un male terribile diventa un inno alla speranza. Sia Cica sia Walker riescono, con il tempo, a trovare un proprio equilibrio. spietato: meedogenloos, onbarmhartig, wreed indelebile: onuitwisbaar Wie graag meeleest schaft zich een exemplaar van het boek aan en onderschrijft deze mail. Vanaf 1 september mag je dan op geregelde tijdstippen een bewerkte woordenlijst verwachten. Dany Corneillie Colibretto Najaar 2013 VIAGGIARE IL MONDO E PICCOLO! Onvoorziene ontmoetingen Beste vrienden, dit jaar is onze vakantie wat anders geweest dan anders. Wij hebben een grote toer in het noordwesten van de USA en in het zuidwesten van Canada gedaan. Een prachtige ongelooflijke ervaring, hierover heb ik een verhaal in het Italiaans geschreven, wie het wil lezen, moet het maar vragen. Men zegt soms dat Italianen zoals peterselie zijn: men komt er overal tegen. Wel, tijdens deze reis begon ik eraan te twijfelen. Na 22 dagen was ik stomverbaasd nog altijd geen Italianen te zijn tegengekomen. En dan, op de 23e dag waren we in Tofino, een godvergeten dorp aan de westkust van Vancouver Island, verder dan dat is er alleen maar Alaska en de oneindige oceaan. Nooit waren we zo ver van huis. Tofino: 2 streets en 4 avenues, meer niet. Enkele winkels, hotels voor de toeristen die naar walvissen en zeeleeuwen en andere wilde dieren in hun eigen milieu willen gaan spotten. Na één van onze boottrips kwamen we in een winkel van souvenirs en keramiek. Mooie voorwerpen. Bij één ervan zie ik een kaartje met een titel en de naam van de kunstenares: Daniela Petosa. Tiens, dacht ik, maar dat is een typische familienaam van mijn vaders geboortedorp, Vinchiaturo, regio Molise! Bij navraag kreeg ik te horen dat ze een kunstgalerie openhield op de ander hoek van de straat. Jullie hebben het al geraden: luttele seconden later stond ik oog in oog met een niet onaantrekkelijke jongedame. Na haar te hebben uitgelegd dat haar naam mij niet onbekend in de oren klonk omdat die naam in vaders dorp in Molise veel voorkomt vroeg ik haar vanwaar ze afkomstig was. Mijn vermoeden werd bevestigd toen ze met een brede glimlach zei k ben in Canada geboren, maar mijn vader, die in Toronto woont, is inderdaad van Molise afkomstig. - Dorp? - Vinchiaturo. - YESSSS!!!!!! Ik wist het!!! Ook mijn vaders dorp! Fantastisch! OK, Italianen tegenkomen tot daar toe, maar zo iemand, afkomstig uit hetzelfde dorp als mijn vader, ginder aan het einde van de wereld, het moest echt lukken! We hebben natuurlijk de nodige informatie uitgewisseld. Onze families kennen elkaar niet maar da s niks! Een foto getuigt van het moment, die heb ik naar het forum Italians van de Corriere della Sera gestuurd en is s anderdaags gepubliceerd! Ziehier de link: corriere.it/2013/07/22/tofino-canada-incontro-tramolisani/?search=1 Om de dag te bekronen, op de boot van de namiddagtrip kwamen we een sympathiek koppeltje tegen uit Genua op huwelijksreis! Wie zei ooit dat Genuezen gierig zijn? Ter inlichting: Genuezen hebben in Italië dezelfde reputatie als Ollanders in deze buurten en Schotten wereldwijd! Achille Ziccardi 6 39

9 STORIA vindt men gerechten met als ingrediënten enkel fruit en groenten, producten van de aarde; de jacht en de visvangst werden uitgesloten. "Verrà il tempo in cui l'uomo non dovrà più uccidere per mangiare, ed anche l'uccisione di un solo animale sarà considerato un grave delitto." De tijd zal komen dat de mens niet meer zal moeten doden om te eten, en ook dat het doden van een enkel dier zal aanzien worden als een zwaar misdrijf. (Leonardo da Vinci) De huidige aan de gang zijnde evolutie in het denken over dierenrechten bewijst dat Leonardo hierover een visie had die nog verder reikte dan de visie hierover in onze huidige tijd. Zijn uitspraak zal in de toekomst werkelijkheid worden. CHE COS ABBIAMO FATTO? ANDIAMO t Was weer een paar jaar geleden dat Herman Cole voor geïnteresseerden Italiaans voor beginners, een reeks vakantie-italiaans in 10 avonden begeleidde Maar de sfeer zat goed, de deelnemers waren heel tevreden, Allicht voor herhaling vatbaar in 2014 of 2015 Als er voldoende kandidaten zijn We geven u hier graag enkele van de mailtjes mee die il professore naar zijn studenten stuurde! Met tips waar iedereen wat aan heeft! 21/05: La lezione numero 2 è finita. La settimana prossima abbiamo la lezione 3. Il locale della lezione è il locale della Croce Rossa fiamminga. Questo è il sito della Croce Rossa italiana Questo è il sito di un importante giornale italiano Questo è l articolo completo GREAT GATSBY incassi-grande-gastby_bbc385f4-c14c-11e fb shtml Questa è la versione semplice: Gatsby riporta gli italiani al cinema. Gli incassi del weekend sono stati quasi il doppio rispetto a quelli del fine settimana precedente: 7 milioni 979 mila euro in totale. «Il grande Gatsby», il kolossal di Baz Luhrmann con Leonardo Di Caprio, tratto dal capolavoro di Francis Scott Fitzgerald, è il più visto: 2,9 milioni di euro di incassi in quattro giorni di programmazione. «Gatsby» conquista il pubblico anche nel resto del mondo, dove è il più visto e raccoglie - Usa esclusi dove è uscito già da una settimana ed è al terzo posto - 42,1 milioni di dollari. Cordiali saluti e... alla setttimana prossima. 12/06: Buon giorno, cari studenti della Croce Rossa, Ieri sera abbiamo degustato una porzione di tiramisù. Katrijn ha lavorato tutto il pomeriggio di martedì per preparare un piatto squisito. Lo ha fatto in occasione della nascita del suo primo nipotino Jerom. Alcuni giorni fa, Katrijn ha anche raccontato che è nata la sua nipotina Fleur. Ecco la ricetta del tiramisù che ho trovato su www. galbani.it/ricette/tiramisu.html. Utile per imparare a contare. Ci sono anche altre ricette con mozzarella o mascarpone. In una terrina frullate i tuorli con lo zucchero sino a ottenere una crema gonfia e spumosa. Aggiungete il Mascarpone Santa Lucia, il liquore e mescolate bene. Incorporare delicatamente gli albumi montati a neve 38 7

10 CHE COS ABBIAMO FATTO ferma. In una terrinetta mescolate il caffè leggermente zuccherato e il liquore. In una piccola pirofila stendete uno strato di crema e sopra questa formate uno strato di Savoiardi inzuppati nel caffè. Ricoprite con un altro strato di crema quindi proseguite con i Savoiardi fino a terminare con la crema. Mettete in frigorifero per almeno due ore. Poco prima di servire cospargete la superficie del Tiramisù con cacao amaro in polvere. 17/06: Buon giorno, cari studenti della Croce Rossa, Ho trovato anche queste Buone Notizie... «Io parlo italiano». Certo, la pronuncia non è perfetta e basta poco per indovinare quale sia la nazione che ha dato i natali a quello studente. E britannico? E statunitense? O forse arriva dall altra «parte del mondo»? Un altra frase in italiano e il mistero è rivelato. Ma non è questa la buona notizia. Quel ragazzo straniero è uno dei migliaia di giovani che in tutto il mondo studiano la nostra lingua e, grazie a Icon, un consorzio di 19 università che ha organizzato un corso di laurea online, può laurearsi in Italianistica. 19/06: alberto-ii-tortora_4a5c7c20-d814-11e2-98e6-97ca- 5b2e4e27.shtml 1. Frase esclusivamente linguistica: Ieri alle (a + le) ore 20, nel (in + il) giardino del (di + il) castello abbiamo sentito cantare il coro degli (di + gli) Alpini. (Wikipedia: Gli Alpini sono la fanteria da montagna dell'esercito Italiano (di+ll ).... Queste truppe, specializzate nella guerra sui terreni montani, sono attualmente organizzate sostanzialmente su due brigate.). 2. Frase pratica e un po linguistica: Martedì 25 giugno 2013 dalle (da + le) ore alle (a + le) ore 21, c è il nostro settimo e ultimo incontro linguistico. Ci sarà anche una sorpresa. 3. A presto. 8 STORIA jongere broer van Lorenzo de Medici. Deze laatste kan de samenzwering verijdelen. De moordenaar van Giuliano, Bernardo Baroncelli, wordt een jaar later opgehangen aan het Palazzo Vecchio. Leonardo maakt een tekening van de dader, bungelend aan zijn touw. Twee jaar later, in 1482, vertrekt de schilder naar Milaan. Daar schildert hij De heilige Hiëronymus. De ellende en smart van Hiëronymus geven de verbittering weer van Leonardo, die in ballingschap gaat, miskend door zijn medeburgers. Leonardo hoopt waardering te vinden aan het hof van Ludovico Sforza. In 1491 adopteert hij een tienjarige jongen, wiens schoonheid hem bijzonder heeft getroffen. In 1495 begint hij met het schilderen van Het Laatste Avondmaal, dat hij slechts vier jaar later voltooit. In het jaar 1500 is Leonardo opnieuw in Firenze. Drie jaar later maakt Leonardo studies en tekeningen van de vlucht van de vogels. Hij verdiept zich in het mechanisme van hun vleugels. Op grond daarvan maakt hij een tekening van een vliegtoestel, De grote Vogel. Het is niet bekend of Leonardo dit vliegtoestel ooit heeft beproefd. Van 1505 tot 1507 schildert Leonardo de Mona Lisa, later ook Bacchus, Leda en Johannes de Doper. In 1513 woont hij in het Belvedere in Rome. Hij wordt beschermd door Giuliano de Medici, de broer van paus Leo X. Hij legt zich toe op de optiek en wijdt zich aan anatomische studies in het ziekenhuis Santa Maria Nuova in Firenze. Zijn Verhandeling over de anatomie heeft hij niet kunnen voltooien. Hij beschreef op opmerkelijke wijze het kloppen van het hart en de beweging van de spieren. In 1516 overlijdt Giuliano de Medici. Leonardo verlaat voorgoed Italië. Hij verblijft in Amboise, op uitnodiging van Frans I. Hij organiseert de bruiloft van Lorenzo de Medici. In 1519 overlijdt Leonardo. Francesco Melzi, zijn erfgenaam, zag de ontreddering van Leonardo op het einde van diens leven. Volgens de legende zou Leonardo gestorven zijn in de armen van Frans I. Men neemt aan dat da Vinci vegetariër was. In een handboek van recepten opgesteld door Leonardo, 37

11 STORIA Leonardo da Vinci ( ) schepper, schilder, schrijver, zoeker, wijsgeer, genie DA FARE SINISCOOP GOES OPERA Ga met Siniscoop naar de grootste operahuizen van Europa en geniet in de beste omstandigheden van topvoorstellingen. Grote namen zoals Roberto Alagna en Plácido Domingo nemen je mee in de wondere wereld van de opera. Siniscoop brengt een gevarieerd programma met een schitterende beeld- en geluidskwaliteit. De opera s worden voorafgegaan door een opgenomen inleiding van Fred Brouwers. De programmatie voor 2013 bevat een mix van recente opnames en live voorstellingen. 04/11/13 Les Vespres Siciliennes van G.Verdi LIVE Royal Opera House London 14/11/13 Aida van G. Verdi LIVE Opéra Bastille Paris 05/12/13 Nabucco van G.Verdi Royal Opera House London door Anne-Marie Neckebroeck Bij de geboorte van Leonardo, op 14 april in het lieflijke stadje Vinci - was Italië het welvarendste land van Europa. Firenze was reeds halverwege de veertiende eeuw één van de rijkste steden ter wereld. Een eeuw later waren de heuvels rond de stad bebouwd met villa s. De leerlingen van Giotto versierden deze villa s - en ook de kerken - met fresco s in heldere kleuren. In de stad waren dertig hospitalen die voor de zieken zorgden. De Medici werden in de veertiende eeuw de verdedigers van het volk en Firenze werd dankzij hen de hoofdstad van de Italiaanse renaissance. In 1466 gaat Leonardo in Firenze in de leer bij Andrea Verrocchio. Van jongs af heeft hij een grote belangstelling voor de natuur, en leeft mee met de geheimzinnige krachten ervan. In 1472 schildert da Vinci De, één van zijn eerste schilderijen. In 1478 probeert de bankiersfamilie Pazzi zich meester te maken van de macht in Firenze. In de dom van Firenze vermoorden de samenzweerders op 24 april Giuliano, de Nog t.e.m. ZO. 09/02/14 Modemuseum Hasselt MODA.MADE IN ITALY Modemuseum Hasselt brengt met MODA. Made in Italy het bijzondere verhaal van de Italiaanse mode tot leven aan de hand van een visueel verhaal bestaande uit kleding, film en fotografie, 36 9

12 DA FARE en toont aan de hand van een selectie uiteenlopende thema s verschillende tijdssegmenten en hoogtepunten van de geschiedenis van de Italian look. Modemuseum Hasselt, Gasthuisstraat 11, 3500 Hasselt. Open: di. t.e.m. zo. van 10 tot 17 uur. Gesloten: op ma., 01/01, 09/01-03/02, 28/05-22/06, 24,25 en 31/12. Toegang: volwassenen: EUR 5, DA SCOPRIRE jongeren jaar: EUR 2, kinderen -12 jaar: gratis. Info: tel modemuseum@hasselt.be - Clubleden betalen op vertoon van hun lidkaart 2,50 euro i.p.v. 5 euro/pers. Actie geldig tot 30/12/12 voor max. 2 pers./knack Clubkaart. KUNSTRAAM Na 5 jaar zijn we niet meer aan ons proefstuk om Kunst-Raam te organiseren Ooit begon het als een grapje tijdens de Week van de Smaak - Italia, met Karin Tavernier bedisselde ik een kunstwandeling in de Stationsstraat om zowel de zaken als de kunstenaars (toen nog meestal niet professionelen) een hart onder de riem te steken Karin steunde me met een leuke flyer en zelfs een te winnen prijs voor de bezoekers van de straat, toen zo'n 20 zaken en nu uitgegroeid tot dik 40 deelnemende zaken. Ook andere straten zijn erbij betrokken maar oordeelt u vooral zelf! Van 4 oktober tot en met 15 november 2013 kan u met een fraaie brochure in de hand de route volgen, deze zal te bekomen zijn op de Toeristische Dienst op de Grote Markt, in de Bibliotheek, en in de deelnemende zaken met een affiche te herkennen... VINO Smaak: volle smaak De wijn blijft twaalf maanden rusten in kleine vaten. Goed bewaarvermogen. Ideaal in combinatie met gegrild rood vlees, harde kaassoorten. CASTAGNOLO ORVIETO CLASSICO SUPERIORE DOC SECCO Met deze wijn behaalde dit wijngoed bekendheid. Druivensoorten: Orvieto Classico, Chardonnay Type: droge Chardonnay Kleur: lichtgeel Drinktemperatuur: Aroma: accenten van diverse vruchten Smaak: fijne neus, fris en standvastig Ideaal in combinatie met voorgerechten, vis, vlees. Kan ook dienen als aperitief. GRECHETTO UMBRIA IGT Bianco Een kloon van de Grechettodruif die op lange termijn de kwaliteit van de afzonderlijke druivensoorten zal verbeteren. Druif: Grechetto Kleur: lichtgeel Drinktemperatuur: Aroma: intense aroma's van rijpe vruchten Smaak: rijke aanzet, een lange afdronk Ideaal in combinatie met diverse voorgerechten, vis en vlees. CALCAIA ORVIETO CLASSICO SUPERIORE DOC DOLCE 'MUFFA NOBILE' Tijdens de mistige herfstochtenden bevatten de druiven een soort schimmel die 'botrytis cinerea' noemt. De oogst gebeurt zeer laat, met name de eerste dag van december en de maanden erna. Druivensoorten: de klassieke Orvieto Classico, Sauvignon Kleur: goudgeel Drinktemperatuur: 8-12 Aroma: elegant, rijk, klam Smaak: nobel, zacht en lange afdronk Ideaal in combinatie met deegwaren, schaaldieren, ganzeleverpastei, harde en blauwe schimmelkazen, patisserie. FORESCO LAGO DI CORBARA DOC ROSSO Goed bewaarvermogen. Druivensoorten: Sangiovese, Cabernet Sauvignon, Merlot Kleur: briljant robijnrood Drinktemperatuur: Aroma: intense aroma's van rijpe vruchten en moerbei Smaak: een lichte bittertoets in de afdronk Ideaal in combinatie met diverse grillades, gevogelte en wildgerechten. Info: Linda Crivits 10 35

13 VINO De vulkanische bodem, het gunstig klimaat maar ook de kennis van de wijnbouwer zijn verantwoordelijk voor de excellente wijnen uit ORVIETO. Op enkele kilometer van Orvieto ligt de Azienda Agricola Vallesanta Barberani. Dit wijngoed is gelegen op de heuvels rond het Lago di Corbara. Op een oppervlakte van 80 hectare worden er een vijftigtal wijnen geproduceerd. Er wordt uitsluitend gewerkt met de eigen druivenoogst. De productie en het bottelen van de wijn, via verschillende technieken, gebeuren in een goed geïsoleerde kelder uitgerust met moderne apparatuur. Strikt oenologische behandelingsmethodes, zonder chemische toevoegingen, worden toegepast. De Azienda Agricola Vallesanta Barberani is vooral bekend voor zijn gamma Orvieto Classico DOC. Na een rondleiding, proefde en raad ik graag aan : MOSCATO PASSITO VILLA MONTICELLI Umbria IGT Dolce De druiven worden gedeeltelijk gedroogd op de wijnstok en op naturelle wijze. Type: witte muskaatwijn Kleur: goudgeel Drinktemperatuur: Aroma: uitgesproken aroma dat toelaat alle kwaliteiten van de muskaatdruif te ontdekken. Smaak: zeer fijn en zacht met een grote intensiteit. Ideaal in combinatie met diverse desserten, notenen amandelgebak. GRECHETTO VILLA MONTICELLI Umbria IGT Bianco Een kloon van de Grechettodruif die in ideale omstandigheden wordt gekweekt. Reeds de Etrusken en de Romeinen kenden deze druif. Type: zachte witte wijn Kleur: lichtgeel Drinktemperatuur: 15 Aroma: zeer sterk gearomatiseerd Smaak: rijke aanzet, een lange afdronk Ideaal in combinatie met pasta, geroosterde en gepocheerde vis, gevogelte. ROSSO VILLA MONTICELLI Lago di Corbara Doc Rosso Gemaakt van klassieke druiven. Druivensoorten: Sangiovese, Cabernet Sauvignon, Merlot Type: zacht, harmonieus Kleur: robijnrood Drinktemperatuur: Aroma: intense aroma's STORIA UNA GIORNATA MOOOOLTO PARTICOLARE Italiani con orgoglio! Toverkracht van Anfiteatro: een week geleden kreeg ik een telefoontje van een medelid van het bestuurscomité. Er werd een gids gezocht voor een zeer speciale groep Italiaanse toeristen: de cadetten van de Marine Academie te Livorno, die in Antwerpen aan wal gingen komen, aan boord van het mooiste zeilschip van de wereld: de Amerigo Vespucci, of course. Jullie kennen mij: geen haar op mijn hoofd zou eraan denken om zoiets te weigeren. Ik beschouwde mij bevoorrecht. La meglio gioventù van Italië is deze, zeker niet die van de film. Het programma: Brussel in 6 uren. Tja, meer tijd ter beschikking hadden ze niet, hun werk is zwaar en hun beurtrollen stonden geen minuut langer toe. Met 48 waren wij. Zelfs tot in Waterloo zijn we geraakt, waarvoor zij veel belangstelling hadden, aangezien die veldslag in alle militaire academiën van de wereld wordt bestudeerd. Eerst de Europese wijk, het Parlement, het Koninklijk Paleis, de kathedraal, en te voet naar de Grote Markt via de Koningsgalerie, Koninginnegalerie en de Rue des Bouchers. Dan het onvermijdelijke Manneken Pis, een snel hapje en terug naar de autocar en naar Waterloo. Via de Ring naar het Atomium, dan via de A12 terug naar Antwerpen. Dit in een notendop natuurlijk. Maar nota bene: zij waren in uniform, in hun elegante gedistingeerde afgeborstelde uniformen van cadetten van de Academie, geïnspecteerd door een officier voor het vertrek! Je las de bewondering en de nieuwsgierigheid van de voorbijgangers en andere toeristen! Jonge giechelende meisjes kon je zo zien kwijlen, hé hé hé en een paar minder jonge ook en ik fluisterde, links en rechts, vol trots: Leerling officieren van de Italiaanse Marine! Elèves officiers de la Marine italienne! Italian Navy future officers! en de mensen: Aaahh! Oohhh! Knap! Qu ils sont beaux! Fine young people! En ik liep over van fierheid! Zij spraken weinig en zij luisterden veel. Misschien hielden ze zich een beetje in omwille van de aanwezigheid van een paar officieren? Of waren ze moe en beschouwden die dag als een rustig tussendoortje? Ik zal het nooit weten. Hun officieren stelden me vragen, de jongelui (20% meisjes) niet! De agent-leverancier van het schip, een man uit La Spezia en schoonbroer van ons in Lucca wonend lid Marina Franceschi, heeft mijn gegevens. Moest een dergelijk geval zich nogmaals voordoen, zal ik hopelijk nog eens het voorrecht mogen hebben. Voor zoiets sta ik altijd paraat! Achille Ziccardi,

14 STORIA Le Mura di Lucca compiono 500 anni. (Nota grammaticale: Le mura e non I muri!) E celebrano questo evento speciale, facendosi belle e preparando una festa lunga un anno. Da ottobre, infatti, data che nel 1513 segnò l inizio del cantiere delle mura, partiranno nel 2013 dei lavori di restauro in vari luoghi della cerchia muraria e, soprattutto, un anno di manifestazioni per ricordare l evento che ha cambiato per sempre l aspetto della città. Per i lavori, che partiranno a più riprese nel corso di quest anno e proseguiranno fino al 2015, sono stati stanziati 9,5 milioni di euro, di cui 7 messi dalla Fondazione Cassa di Risparmio di Lucca e 2,5 dalla Regione Toscana. Gli eventi saranno circa 50, si apriranno il 4 ottobre ed andranno avanti per un anno intero. PENSIERO SAPERE ASCOLTARE PER MEGLIO COMPENDERCI Quando ascoltiamo parlare gli altri, scatta subito in noi un meccanismo che ci rimanda automaticamente al nostro bagaglio di esperienze. Ascoltiamo sulla base di una nostra scala di valori. Per esempio se qualcuno esprime un opinione, generalmente la prima cosa che sentiamo nascere in noi è o un approvazione o un obiezione; di conseguenza ci sentiamo quasi obbligati a dare sia un nostro accordo, sia ad esprimere una critica. Se solo riuscissimo a reprimere (o almeno a ridurre) questa voglia repentina di esprimerci, avremmo compiuto già un enorme passo in avanti. Non si tratta di cambiare il nostro modo di essere o di fare, ma semplicemente d installare in noi quel silenzio interiore che ci darà la possibilità di un migliore ascolto degli altri. Si tratta di un allenamento che richiede certamente un lavoro su se stesso. Questo lavoro è concentrato soprattutto sull esercizio di sapersi astenere dal dare ogni tipo di giudizio. Vedremo che, a poco a poco, un nuovo e diverso modo di ascoltare s installerà in noi. Un modo che ci porterà ad ascoltare gli altri facendo astrazione della propria persona, del nostro modo di vedere e di sentire. Così avremmo realizzato un doppio scopo: quello di saper ascoltare gli altri e quello di una migliore comprensione di noi stessi. Ascoltare senza spirito critico, anche se si esprime un opinione contraria, ci porterà a verificare se continuiamo a mantenere la nostra opinione personale, se la modifichiamo oppure se adotteremo il punto di vista dell altro. Vito Laraspata in IL BOTTEGHINO, Anno XI 24 giugno N. 185 CINQUECENTENARIO DELLE MURA DI LUCCA ( ) Nel 1513, all indomani della caduta di Pisa, riconquistata dai fiorentini, il Consiglio Generale, massima Magistratura della Repubblica dell epoca, decise di ammodernare tutto il sistema difensivo della città. Lucca, infatti, era cinta da mura sin dall epoca romana, ma fu nel 1513 che si iniziarono i lavori per dare alla cerchia protettiva l aspetto che ha ancora oggi. In quell anno, infatti, si diede inizio al taglio di tutti gli alberi e all abbattimento di tutti gli edifici, anche quelli religiosi, che si trovavano sui terreni destinati al percorso delle nuove mura. Si diede cioè inizio a quella che è conosciuta come tagliata, ovvero il taglio dei borghi di San Pietro e di San Donato, per un raggio di mezzo miglio lucchese, pari a circa 1771 metri. I lavori veri e propri partirono solo nel 1544 ed il cantiere durò complessivamente più di 12 33

15 OCCHIO ALLE TRAPPOLE! URRÀ Esprime gioia, esultanza: ES. U., ce l'abbiamo fatta!; ATT. in espressioni di plauso collettivo è preceduto da due o da tre hip - anche se hip si scrive con la H urrà no! ES.per la festeggiata, hip hip u.! USARE Impiegare, adoperare qualcosa Sostantivo = l uso ATT. un oggetto usa e getta è un oggetto che si può usare solo una volta ES. Avevo dimenticato l apparecchio fotografico perciò mi sono dovuta comprare un apparecchio usa e getta L UTILITARIA è un particolare tipo di autovettura caratterizzata da dimensioni e caratteristiche essenziali, per assolvere le più correnti funzioni pratiche del trasporto di persone e cose. Una delle prime utilitarie fu la FIAT 500 Giardiniera. Dagli anni ottanta in poi, ci fu una netta distinzione tra utilitarie e superutilitarie. (vedi qui accanto la nuova FIAT PANDA) UTILIZZARE Impiegare qualcosa per renderlo utile, metterlo a profitto Sostantivo = l utilizzo / l utilizzazione 32 STORIA un secolo, ma quell ottobre del 1513 è considerato, a tutti gli effetti, l inizio della storia. PERCHE LE MURA? Le mura, grandiose e potenti, furono di fatto solo un deterrente e non servirono mai al loro scopo primario, ovvero quello difensivo. Ma se da un lato hanno protetto la città dai pericoli esterni, reali o ipotetici che fossero, dall altro sono servite, proprio nel consentire il protrarsi nel tempo della libertà di Lucca, affinché quella libertà non fosse solo una parola senza significato, ma divenisse un reale valore economico e culturale, consolidato poi nel corso dei secoli. La sicurezza che regnava a Lucca, rese per esempio fiorenti i suoi commerci, facendole avere rapporti con mondi altri, di cui è sempre stata rispettosissima. Le mura dunque, simbolo di difesa dei valori, lo sono state anche di apertura mentale al mondo esterno. E in questo stesso spirito sono nati gli eventi proposti, dedicati in parte alla città, per recuperare le proprie radici, in parte a un pubblico più ampio, per rilanciare la vocazione internazionale della città. MA QUANTI LAVORI Il Comune di Lucca ha indicato alcuni luoghi come prioritari e, in questi i lavori, inizieranno inderogabilmente nel corso del 2013: la Casa del Boia (1,5 milioni di euro stanziati), l ex canile (450 mila euro), le piste ciclabili (250 mila euro), la Casermetta Porta San Pietro (150 mila euro), la Sortita San Paolino (200 mila euro), la riduzione dell asfalto (180 mila euro), la sostituzione dei corpi illuminanti (200 mila euro), il restauro paramento (200 mila euro) e il restauro di Porta Elisa (60 mila euro). Tra questi interventi, uno dei più significativi sarà quello che interesserà la Casa del Boia, una casa in pietra, con porta sulla strada, ma anche un accesso direttamente al Torrione delle mura, che intorno al 1825 venne assegnata al boia Tommaso Jona. Un boia che il suo lavoro, a Lucca, non lo fece mai, chiamato in città dopo che il Codice Napoleonico aveva aumentato il carico di sentenze da eseguire, facendo lievitare il costo del noleggio di boia e ghigliottina, di cui fino a quel momento la città si era avvalsa, usufruendone, solo all occorrenza, dalla vicina Pisa. La casa, il cui tetto è in parte crollato e le cui mura si stanno sbriciolando, sarà completamente ristrutturata e fornita di ascensore. Cosa che renderà l accesso alle mura finalmente facilitato anche per i disabili. Diventerà luogo d incontro e di aggregazione culturale centrato sulla Via Francigena e il territorio di Lucca. Poi ci saranno i lavori all ex canile delle Mura, nell antica Casermetta del Baluardo San Salvatore, all estremità orientale dell attuale cerchia. Nata come alloggio del corpo di guardia, è un edificio semplice e spartano, con struttura in muratura di pietrame e copertura a padiglione ligneo. La funzione militare venne meno già agli inizi del XIX secolo e da allora fu utilizzata come magazzino, ricovero e infine 13

16 STORIA come canile municipale. Lo stato attuale è fatiscente. Il progetto è quello di destinarlo agli amanti dello sport all aria aperta che frequentano le Mura Urbane e anche quale supporto ai visitatori della struttura realizzata nell ex Casa del Boia. Infine ci saranno i lavori alla Casermetta San Pietro, il cui solaio è oggi molto compromesso, fuori dalla quale, quindi lungo la passeggiata delle mura urbane, sarà realizzato un bagno accessibile ai diversamente abili. PATRIMONIO UNESCO? FINORA NO... Nel corso dell annuale riunione, tenutasi in Cambogia, il Comitato dell'unesco ha decretato l'inserimento nella Lista del Patrimonio Mondiale di dodici Ville e due Giardini Medicei, che portano l'italia a quarantanove Siti riconosciuti. Entrano così a far parte del Patrimonio riconosciuto dall'unesco: Giardino di Boboli (FI) e Giardino di Pratolino (Vaglia), Villa di Cafaggiolo (Barberino di Mugello, FI), Villa Il Trebbio (San Piero a Sieve, FI), Villa di Careggi (FI), Villa Medici di Fiesole (Fiesole, FI), Villa di Castello (FI), Villa di Poggio a Caiano (Prato), Villa La Petraia (FI), Villa di Cerreto Guidi (FI), Palazzo di Seravezza (Lucca), Villa La Magia (Quarrata, Pistoia), Villa di Artimino (Carmignano, Prato), Villa di Poggio Imperiale (FI). Si tratta di un sistema di residenze - inedito per l'epoca - che la Famiglia fiorentina ha costruito fuori le mura fiorentine, al centro di vaste proprietà terrene di sua appartenenza. Utilizzate come luoghi di piacere, hanno visto entro le loro "mura" le battute di caccia dei nobili che hanno governato la città dal XV secolo al XXIII ma anche grandi "esplosioni" d'arte: ad esempio, la Primavera di Botticelli fu dipinta nella Villa in Castello. OCCHIO ALLE TRAPPOLE! 2. Anche i locali dove lavorano o la singola stanza dove lavora un funzionario, un dirigente o un impiegato ES. andare, essere in ufficio; ritirarsi nel proprio ufficio 3. Un incarico ES. Ha rifiutato l ufficio di preside. ATT. Un difensore d ufficio = un avvocato che viene assegnato in difesa di un imputato che non ha i mezzi per pagare la sua difesa UFFICIALE agg. 1. Che è detto o fatto secondo le formule e il protocollo prescritti, e ha quindi valore formale ES. Il principe è andato in visita u. a Congo Es. Il bollettino u. della Camera e del Senato. 2. Che è fatto in pubblico, reso noto a tutti: ES. Il fidanzamento ora è u. ATT. esiste anche L UFFICIALE come sostantivo denominazione generica dei militari che ricoprono un grado nell esercito, nei corpi speciali e nella marina. (ndl = officier) ES. Mio zio è u. a riposo della marina. L UFO 1. qualunque oggetto osservabile in cielo e non identificabile 2. ATT. È anche ogni essere vivente extraterrestre ATT. Se hai mangiato a UFO, significa che hai mangiato ai costi di un altra persona. L UMORE 1. Condizione psichica, indole, temperamento ES. Ha un umore sereno 2. Anche l animo dovuto alle condizioni del momento ES. Oggi il capo non è proprio di buon umore ATT. humor in NDL sarebbe in italiano umorismo ES. Le poesie di Stefano Benni sono ricche d umorismo UNA TANTUM in via straordinaria, una sola volta: ES. Ha pagato una tantum per poter accedere al club. (Uit php?categoria=patrimonio%20italiano en www. sitiunesco.it/news ) UNICO Agg. Significa come in ndl. che è il solo esistente ES. Quest è l u. esemplare che possediamo ES. Questo ragazzo è figlio u., non ha nè fratelli, nè sorelle ATT. in italiano unico ha anche il significato di straordinario, senza uguali ES. Sua moglie è una donna unica L UNIFORME (meno usato per LA DIVISA) l abito proprio di chi appartiene a un corpo militare o appartenenti a una comunità: la divisa dei carabinieri, dei bersaglieri; indossare la divisa; essere in divisa 14 31

17 OCCHIO ALLE TRAPPOLE! a cura di Ivette Brusselmans In questa rubrica vorrei attirare la vostra attenzione su certe trappole e certi 'faux amis' che si presentano quando ci si impara l'italiano. Le parole o espressioni menzionate sono sempre quelle esatte. Redigendo questa rubrica ho consultato 5 libri e due dizionari il Dizionario in CD-Rom : DISC Compact + il Dizionario on line Garzanti I più comuni errori di italiano di Mauro Magni (Editions De Vecchi) De taalvos Italiaans samengesteld door Vicenzo Lo Cascio en Annelies Kooijman (Thomas Rap bv) De taalvos Italiaans II samengesteld door Annelies Kooijman en Claudia di Palermo (Thomas Rap bv) E' perfetto il tuo neerlandese? Is je Italiaans perfect? van Monique Jacqmain (Flandria Nostra) Thematische woordenschat Italiaans, 2002 Intertaal Amsterdam/Antwerpen U UBBIDIRE (meno usato obbedire) Sottomettersi a un comando, a una persona; dare ascolto, retta a qlcu.: ES. Un soldato deve u. agli ordini; Quel bambino non ha u. ai genitori ATT. Questo verbo sembra derivare da DIRE, invece no, si coniuga come preferire : ES. Io ubbidisco sempre al nonno L UCCELLO Denominazione corrente di animali il cui corpo è ricoperto di penne ed è dotato di ali per il volo ES. In estate gli u. cinguettano dalla mattina alla sera. ATT. L uccello è anche la denominazione volgare per il pene ES. L attore porno si presentò con l u. a nudo. L UFFICIO 1. L'insieme del personale e dei servizi di una struttura burocratica o di una azienda: ES. Sono andata all u. delle imposte; Ho preso l articolo dall u. stampa. DA SCOPRIRE "TECHE PARLANTI" AL MUSEO NAZIONALE DI CER- VETERI Il Museo Nazionale Archeologico di Cerveteri -Etruschi! Etruschi!- ha introdotto da qualche tempo una tecnologia particolare dal nome Touch on glass. Permette di introdurre delle teche parlanti uniche al mondo: con un semplice tocco sul reperto, le vetrine si trasformano in autentici touch screen e diventano multimediali e interattive grazie a realtà aumentata, video e divulgazioni d autore. Grazie a Museo Vivo i millenari reperti archeologici riprendono vita per raccontare storia, curiosità e segreti sull affascinante mondo degli Etruschi. Il sistema Touch on glass funziona come uno smartphone: sfiorando il vetro in corrispondenza dell oggetto, le speciali teche museali si animano e generano realtà aumentata su buccheri etruschi, anfore per l olio e bicchieri per il vino, con l ausilio di spettacoli di luce, effetti sonori, ricostruzioni 3D e proiezioni audiovisive. Al tocco le luci della teca si spengono per dare risalto al reperto prescelto; si attiva poi un breve video che ne descrive usi e costumi e lo riporta virtualmente nel luogo in cui è stato ritrovato. Il tutto è accompagnato dalle divulgazioni di Piero Angela. Oltre alle installazioni nelle teche, il museo mette a disposizione anche il filmato introduttivo con questo giornalista a grandezza naturale che accoglie e accompagna il visitatore durante tutta l esposizione. Cerveteri diventa l area archeologica, Patrimonio dell Umanità, più hi-tech al mondo e Museo Vivo si aggiunge agli allestimenti multimediali realizzati in otto tombe della Necropoli della Banditaccia, sito Unesco. Tutti gli interventi sono stati realizzati nell ambito delle azioni del DTC, il sistema integrato per valorizzare il patrimonio culturale del territorio attraverso le tecnologie digitali. Grazie ad avanzate tecniche di spettacolarizzazione, proiezioni audiovisive in sei lingue, ricostruzioni virtuali ed effetti sonori, le installazioni mostrano dal vivo nelle tombe stesse come queste erano più di duemila anni fa, riproducendo le atmosfere del tempo e i loro tesori con assoluto rigore scientifico e rispetto per la sacralità dei luoghi. Ad arricchire la visita, anche un applicazione mobile che funge da guida interattiva: la App gratuita Cerveteri, una mappa della Necropoli che indica i vari punti di interesse corredati da immagini, file audio e schede descrittive. Sul sito si scoprono i filmati del progetto Museo Vivo del Museo Nazionale Archeologico di Cerveteri e dellanecropoli della Banditaccia 30 15

18 VIVERE LEVEN EN WERKEN IN ITALIA Het is amper zo n tweeëneenhalve maand geleden, maar lijkt al jaren terug, dat de vrachtwagen z n deuren sloot om met mijn laatste spullen richting Piemonte te trekken. De regio die er sinds 2008 torenhoog boven uitstak qua mijn persoonlijke voorkeur, werd de eindbestemming. Meerdere jaren - in periodes van een paar weken tot 6 maanden - werd de Langhe regio uitgetest. Eind april, werd de knoop definitief doorgehakt. Tre Stelle, deelgemeente van Barbaresco, zou mijn nieuwe thuis worden en haalde het aan de eindmeet. DA LEGGERE Italië op het spoor Is de titel van de nieuwste Tim Parks. Dit land zien per trein betekent een cruciale vraag stellen: maakt Italië wel of geen deel uit van de moderne wereld?' Aldus Tim Parks in Italië op het spoor. In zijn eerste Italië-boek in meer dan tien jaar schetst hij een loepzuiver beeld van het land. Of het nu om zijn forensenrit Verona-Milaan gaat of om incidentele reizen naar Napels, Sicilië of Rome, Parks zet zijn dertig jaar hilarische en gekmakende reisavonturen in om ons het 'charmant-irritante dystopische paradijs' dat Italië is te tonen. Een huis kopen in Italië: het is toch een meer dan avontuurlijke beleving. Het zoeken naar de juiste ligging, de perfecte woonst met liefst zo weinig mogelijk renovaties (én dus ook zo weinig mogelijk risico s om uiteindelijk uit te komen op een hoger budget dan voorzien), dé correcte prijs krijgen, het was allemaal toch niet zo evident. Mijn geduld was eigenlijk bijna op toen ik via een omweg uitkwam op een prachtig pand in Tre Stelle; met panoramisch uitzicht over de wijngaarden en de toren van Barbaresco. Iets verderop, na het oversteken van de verbindingsweg Alba-Barbaresco, op amper één minuut wandelen vertoef ik in de wijngaarden van Angelo Gaja, dé meeste bekendste inwoner van Barbaresco. De verhuis, het inrichten van het nieuwe pand en de inburgering in de nieuwe samenleving: het verliep allemaal op wieltjes. Ik ben trots op wat ik hier neergezet heb, maar besef maar al te goed dat zonder kennis van de Italiaanse taal er zich problemen zouden hebben voorgedaan. Alleen al in de meubelzaken waar we zowat het volledige interieur besteld hebben, sprak geen van de verkopers Engels of Frans. Wie hier in deze toch wel zeer bekende streek van het Italiaanse patrimonium neerstrijkt, kan zich dus maar beter bedienen van vlot Italiaans. En dan is er natuurlijk nog het feit dat het technische aspect een andere terminologie vereist dan wat we in avondscholen leren Terwijl ik dit artikel neerpen, kijk ik vanop ons lounge terras uit over één van de prachtigste zones van Piemonte, regio vooral bekend omwille van Slow Food, Barolo & Barbaresco wijnen. Elke dag vergapen onze klanten zich aan een landschap van wijngaarden en hazelnotenbomen. Maar de toerist heeft meestal geen last van het feit dat het internet gemiddeld 10 tot 20 keer trager is vergeleken met wat de providers in België bieden. Ondanks alle technische oplossingen die we bedachten, blijft er natuurlijk het feit dat in de heetste maanden het werkritme rond de middag enorm daalt door de hitte. Mijn grootste aanpassing was wellicht een siesta inlassen. Go with the flow, want als the flow pauzeert ben je automatisch ook geblokkeerd om hen te bereiken La Cucina d Abruzzo Giancarlo Acciavatti en Gemma Mirabilio Giancarlo Acciavatti en Gemma Mirabilio zijn de eigenaars van het Amsterdamse traiteur- en cateringbedrijf Mondo Mediterraneo. De twee groeiden op in de Abruzzen, hij in de stad, zij op de buiten. In het mooie, zonnige Italiaanse kookboek La Cucina d Abruzzo verzamelden ze recepten en herinneringen uit hun jeugd. De regio wordt door de bewoners omschreven als forte e gentile. En zo is ook het eten: in de bergen puur en zwaar, met veel schapenvlees en bonen; in de vissersdorpjes aan de Adriatische zee fijner, met veel vis. In de heuvels groeien veel wilde kruiden, zoals bonenkruid, en in de velden kweekt men saffraan, dat gebruikt wordt in veel bereidingen. De gepubliceerde gerechten zijn eenvoudig en smakelijk, wat van het boek een aanrader maakt. Uitgeverij Terra/Lannoo, 19,99 EUR

19 OGNISSANTI In Puglia: la sera precedente il due novembre, si usa ancora imbandire la tavola per la cena, con tutti gli accessori, pane, acqua e vino, apposta per i morti, che si crede tornino a visitare i parenti, approfittando del banchetto e fermandosi almeno sino a natale o alla befana. Ad Orsara in particolare, si decorano le zucche e si accendono falò di rami di ginestre agli incroci e nelle piazze e si cucina sulle loro braci; anche qui comunque gli avanzi vengono riservati ai morti, lasciandoli disposti agli angoli delle strade. Diffusa è anche l'usanza della questua fatta da schiere di ragazzi o di contadini e artigiani che vanno di casa in casa cantando un'appropriata canzone. In Sardegna: dopo la visita al cimitero e la messa, si tornava a casa a cenare, con la famiglia riunita. A fine pasto però non si sparecchiava, lasciando tutto intatto per gli eventuali defunti e spiriti che avrebbero potuto visitare la casa durante la notte. Prima della cena, i bambini andavano in giro per il paese a bussare alle porte e ricevendo in cambio dolcetti, frutta secca e in rari casi, denaro. In Sicilia: c'e' l'usanza di preparare doni e dolci per i bambini, ai quali viene detto che sono regali portati dai parenti trapassati. I genitori infatti raccontano ai figli che se durante l'anno sono stati buoni e hanno recitato le preghiere per le anime dei defunti, i "morti" porteranno loro dei doni. Bron: Informazioni culturali: Il Botteghino N. 174 (ottobre 2012) Biscotti tipici Fave dei morti gr. 100 Mandorle gr.100 zucchero gr.50 albume Macinare le mandorle e lo zucchero fino ad ottenere una polvere. Aggiungere gli albumi e mescolare fino ad ottenere un impasto omogeneo. Fare delle palline e schiacciarle leggermente,fare una incisione di traverso ( ma se non la vedi non so come spiegartela) Cuocere per 15 minuti a 180 Penso che le palline vadano preparate direttamente su un foglio di carta da forno appoggiato sulla leccarda del forno. Recept van Emilia Pergola uit onze Italiaanse zusterstad Lucca VIVERE. Het loslaten van het hectische werkritme en het vinden van een goede balans, genieten van wat de omgeving en het dagelijkse leven te bieden hebben, leek toch een moeilijkere evenwichtsoefening dan verwacht. Dit was immers geen verhuis naar Italië om te rentenieren zoals velen voorop stellen, maar de kost verdienen met onze com, en binnenkort, vanaf 1 september 2013, komt er een nieuwe telg bij die zich richt op Made In Italy. De auto importeren was ook niet zo n beste ervaring. Probeer maar even een autoverzekering te krijgen in Italië op basis van een document dat de Belgische verzekeraar pas aflevert als je je autoplaten inlevert! Betekent dus automatisch ofwel een huurwagen nemen in de periode tussen beide acties ofwel even onverzekerd rijden met Italiaanse nummerplaten. Naar de post gaan, is ook even 20 jaar terug stappen in de tijd. Manueel wordt een bewijs geschreven van de geleverde prestaties wat dus een hele klus wordt en de lange wachtrijen verklaart. Je hond even naar de toilettage brengen, is een ontnuchtering van formaat. Onze zeer rustige en uiterst sociale Australische herder, Joe, zou normalerwijze geketend worden, van muilkorf voorzien en in plaats van maximaal anderhalf uur zou de klus 4 uur duren. Leek me net iets te veel en ondertussen heb ik me dus verplicht herschoold tot perfecte VIP service voor onze viervoeter die de Piemontese Slow Motion Wellness toch niet meteen zag zitten. En ook al is het uitzicht hier zoveel beter als wat we hadden in ons vorige pand in Cherasco, met amper 18 km tussen Cherasco en Barbaresco, is het toch een wereld van verschil in mentaliteit. Barbaresco inwoners zijn iets minder open. Cherasco biedt als mini-stadje behoorlijk wat culturele activiteiten en is ook s avonds een vrij levendig decor. Barbaresco heeft een rijkere wijncultuur maar ziet er s avonds wat verlaten uit. De nieuwe eigenaars van Prima e Poi hebben alvast begrepen dat het dorpje wat leven in de brouwerij kan gebruiken. Elke vrijdagavond is het gezellig tafelen met thema buffetten. De gerant Koki verzet bergen om het iedereen naar z n zin te maken. Het ik doe iets voor jou en doe jij dan iets voor mij? principe zit hier ook sterk ingeburgerd, de grondslag wellicht voor de Piemontese economie die natuurlijk ook buiten het toeristenseizoen nog omzet dient te draaien. Eén ding staat als een rots boven water: als ik hier wandel doorheen de wijngaarden van Tre Stelle naar Barbaresco bij een lekker avondzonnetje, met enkel het geluid van een paar blaffende honden en een tractor op de achtergrond, besef ik des te meer dat een terugkeer naar België zo zeer uitgesloten is als de aarde vlak zou zijn. Karina Imschoot 28 17

20 VIAGGIARE ROMA Dag V OGNISSANTI In Calabria: nelle comunità italo-albanesi, ci si avviava praticamente in corteo verso i cimiteri: dopo benedizioni e preghiere per entrare in contatto con i defunti, si approntavano banchetti direttamente sulle tombe, invitando anche i visitatori a partecipare. In Emilia Romagna: nei tempi passati, i poveri andavano di casa in casa a chiedere "la carita' di murt", ricevendo cibo dalle persone da cui bussavano. A Comacchio c'è il punghen cmàciàis, il Topino Comacchiese, dolce a forma di topo preparato in casa Even alle hens aan dek, pas terug uit vakantie, neen, nu eens niet Italia, maar met de familie naar de Provence. En toch, de link met Italië geraak je ook daar niet kwijt. Onderweg zijn we gaan overnachten in Contrexeville, in een simpel verouderd hotel, maar met een crème van een eigenaar, je kan het al raden Signore Giuseppe is een oudere Italiaan en dat merkt men. Taormina is zijn geboortestad, een charmeur dat t niet mooi is, maar oh zo behulpzaam, echt een fijn mens! In de Luberon kan men niet zonder de aloude Via Domitia, een Romeinse weg die over de Mont Genèvre Frankrijk binnenkomt, tot aan de Spaanse grens loopt en de hele vallei volgt van Apt tot Avignon, Cavalion en zo langs Saint-Remy de Provence met als één der hotspots Glanum, een mooie oud Romeinse stad, gelegen nabij het hospitaal waar Van Gogh verbleef na zijn Absint toestanden. We mogen ook ons medeleden Angela Galbusera en Walther niet vergeten die we meestal ontmoeten op het marktje in Bonnieux, en dan dat zangerige Provençaalse accent dat wat aan het Italiaans doet denken. Zonder mijn klein moment de gloire te vergeten, ach ja, met dank aan Achille onze dirigent, in de okermijnen van Bruoux in de gangen als kathedralen zo hoog, vroeg de dame die ons In Friuli: - a quanto informa l'osterimann -"i contadini lasciano un lume acceso, un secchio d'acqua e un po' di pane sul desco". È il motivo che ispira la già ricordata poesia del Pascoli "La tovaglia", dove la sensazione della presenza dei morti nella casa, nel silenzio della notte, è resa in maniera oltremodo commovente e suggestiva: "Entrano, ansimano muti: ognuno è tanto mai stanco! e si fermano seduti la notte, intorno a quel bianco. Stanno lì sino a domani col capo tra le mani, senza che nulla si senta sotto la lampada spenta." Sempre in Friuli, come del resto nelle vallate delle Alpi lombarde, si crede che i morti vadano in pellegrinaggio a certi santuari, a certe chiese lontane dall'abitato, e chi vi entrasse in quella notte le vedrebbe affollate da una moltitudine di gente che non vive più e che scomparirà al canto del gallo o al levar della "bella stella". In Lombardia: abbiamo invece gli oss de mord, o oss de mort, fatti con pasta e mandorle toste, cotti al forno, di forma bislunga, con vago sapore di cannella in particolare: A Bormio, la notte del 2 novembre si era soliti mettere sul davanzale una zucca riempita di vino e, in alcune case, si imbandisce la cena. Ma anche nel Vigevanasco e in Lomellina si suole mettere in cucina un secchio: l'acqua fresca, una zucca di vino, piena, e sotto il camino il fuoco acceso e le sedie attorno al focolare. In Piemonte: si soleva per cena lasciare un posto in più a tavola, riservato ai defunti che sarebbero tornati in visita. In Val d'ossola sembra esserci una particolarità in tal senso: dopo la cena, tutte le famiglie si recavano insieme al cimitero, lasciando le case vuote in modo che i morti potessero andare lì a ristorarsi in pace. Il ritorno alle case era poi annunciato dal suono delle campane, perchè i defunti potessero ritirarsi senza fastidio