Aanwijzingen bij het gebruik van dit bestand.

Transcriptie

1 Latjes en plankjes

2 Inhoudsopgave Blz. 1 Het materiaal Blz. 5 Berkenhout Triplex en multiplex Vezelrichting Standaardbreedte Blz. 2 Boren Het verticale boorblok Afstelling Gebruik Blz. 3 Blz. 4.. vervolg Dubbelblok Willekeurig gat Eindgat Hoekgat Afronden Bijzondere verrichtingen Ronde schijf Reeks gaten Langgat Blz. 6 Afwerking Schuren Schuurplankje Schuurrichting Lijnolie Vlas Linolzuur Blz. 7 Vragen... over de bewerking Blz over het materiaal Rondfreesblok Splinters Schuurmachine Waarschuwing Aanwijzingen bij het gebruik van dit bestand. In dit bestand wordt veel met knoppen gewerkt die aangeklikt kunnen worden. Gele knoppen openen een extern web-adres. Blauwe onderstreepte tekst opent een andere bladzij in dit bestand of op het web. Afbeeldingen bevatten een hyperlink naar het bronbestand, tenzij het eigen materiaal is. Het NIUtec-logo verwijst naar de startpagina van de website. Voor dit bestand en alle daarbij behorende afbeeldingen geldt een Creative Commons licentie. Voor gebruik op scholen en educatieve instellingen wordt vriendelijk verzocht contact op te nemen voor een vergoeding. Voor op- of aanmerkingen betreffende de inhoud en/of gebruik kan contact opgenomen worden met NIUtec-support. Heeft u waardering voor deze uitgave en wilt u bijdragen aan het instandhouden van de website? Dan kunt u een donatie doen!

3 Het materiaal Berkenhout Als uitgangsmateriaal voor de plankjes en latjes waarmee de werkstukken in het NIUtec-systeem gebouwd worden, wordt berkentriplex gebruikt. Berkenhout komt van de berkenboom, een in het gematigde klimaat algemeen voorkomende boomsoort die ook in Nederland veel voorkomt. Het hout is vrij zacht en taai, het splintert weinig en het buigt eerder dan dat het breekt. Triplex en multiplex van berkenhout wordt veel in de modelbouw gebruikt, vanaf diktes van 1 millimeter (vliegtuigtriplex). Triplex en multiplex Triplex is plaatmateriaal gemaakt van drie dunne laagjes hout die kruislings op elkaar gelijmd zijn. Triplex dat meer dan drie laagjes heeft noemen we multiplex. Die lagen ontstaan doordat de boom met een groot mes al ronddraaiend afgeschild wordt, net alsof het een grote keukenrol is. Zo n geschilde laag wordt fineer genoemd. geschild fineer Vezelrichting Omdat hout uit stijve vezels (=houtnerf) bestaat, is fineer in de lengterichting van de houtnerf het minst buigzaam. Maar onderling zitten die vezels best losjes aan elkaar, waardoor de fineer dwars op de vezelrichting erg makkelijk buigt. Door de lagen fineer nu om-en-om kruislings op elkaar te lijmen, ontstaat een plaat die in alle richtingen bijna even stijf is. kruislings verlijmd lengterichting: onbuigzaam g htin lric e vez vez elri Bijna, want triplex en multiplex bestaat altijd uit een oneven aantal laagjes, zodat de buitenkanten allebei dezelfde vezelrichting hebben. Als dat niet zo was, zou de plaat erg krom trekken. Er is dus altijd één laag meer in de lengterichting als in de dwarsrichting, en bovendien zitten die ook nog aan de buitenkant waar ze het meeste effect hebben. Je begrijpt het vast al wel, triplex is in de lengterichting minder buigzaam dan in de dwarsrichting. Wil je dus onbuigzame latjes hebben, dan zal je de buitennerf in de lengte moeten kiezen. Maar als je juist een goed buigzame strook wilt hebben om een ronde vorm te maken, dan kan je beter de buitennerf vul zelf maar in! cht ing dwarsrichting: erg buigzaam Standaardbreedte In het NIUtec-systeem hebben de latjes een standaardbreedte van 12 millimeter. De dikte kan 3, 4 of 6 mm. zijn, de lengte is 50 cm. Ook de plankjes zijn van hetzelfde materiaal, 3, 4 of 6 millimeter dik. Die standaardbreedte voor latjes van 12 millimeter is belangrijk, omdat de hulpmiddelen die we gebruiken daar op gebouwd zijn. Met name het boren en frezen in het dubbelblok vereist een breedte van 12 mm., evenals het rondschuren op de schuurmachine. (blz. 3 en 4) 1

4 Boren Het verticale boorblok Het verticale boorblok is een verstelbaar inklemblok onder de boormachine. Het materiaal (platstaf en rondstaf) kan hierin ingeschoven en vastgeklemd worden. Daardoor kan je héél precies op de juiste plaats een gat boren, zonder dat je dat eerst hoeft af te tekenen. Het blok moet van tevoren natuurlijk wél goed afgesteld zijn! Afstelling Dit zijn de punten waar je op moet letten als je gaat boren: De boor moet de juiste dikte hebben (4,1 mm. voor een M4 schroef, 3,2 mm. voor schroefdraad) De boor moet nét diep genoeg boren (afstellen met stelring bij de hefboom). De bovenaanslag moet het materiaal goed aandrukken tijdens het boren. De onderaanslag moet tegen het materiaal aan zitten. De lengteaanslag moet op de juiste afstand zijn ingesteld. Bovenaanslag Verticale booropstelling Lengteaanslag Onderaanslag Gebruik Schuif het materiaal in de V-groef tussen de onder- en bovenaanslag. Hiervoor moet je de bovenaanslag even optillen met de zwarte knop links. Het materiaal moet goed tegen de lengteaanslag zitten (geen stof ertussen!) Boormachine aanzetten. Boorhefboom rustig naar beneden trekken. Geef de boor de tijd om zijn werk te doen! Hefboom terug laten gaan en boormachine uitzetten. Materiaal wegnemen en blok schoonmaken. 2 Verticale boorblok

5 Boren (vervolg) Dubbelblok Eindgat Bovennok Lengteaanslag Voor het boren van een eindgat moet het blok zó zijn afgesteld, dat het latje klem zit tussen de boorgeleiding en aandrukstaaf, en bovennok en onderaanslag. Bovendien moet de lengteaanslag zó afgesteld zijn, dat het boorgat minstens 6 mm vanaf het einde van het latje geboord wordt. Aandrukknop Onderaanslag Het dubbelblok is net als het verticale boorblok een verstelbaar inklemblok. Het wordt gebruikt samen met een horizontaal opgestelde boormachine. Het materiaal (alleen platstaf) wordt hier van opzij ingeschoven. Bo org Aa nd ele ruk idi sta ng af Hoekgat Een hoekgat zit 6 mm van beide kanten af. In vergelijking met de afstelling voor het eindgat moet hiervoor alleen de bovennok weggehaald worden. Willekeurig gat Gebruik het dubbelblok als steun achter het plankje om een gat middenin te boren. Zo boor je recht en krijg je geen splinters. Altijd eerst het boorgat aanprikken met een elsje (= ronde priem). LET OP: als het plankje niet goed in het blok geschoven wordt, komt het gat te dicht bij de rand te zitten. Dit gebeurt makkelijker dan je denkt! 3

6 Afronden Rondfreesblok Schotelschuurmachine Het dubbelblok kan ook als een freesblok gebruikt worden. In tegenstelling tot boren wordt bij frezen materiaal zijdelings weggehaald. Afronden kan ook met de schotelschuurmachine. Daar is een speciale mal voor met een nokje op 6 mm van de schuurschijf. Als het latje met het eindgat hierop geschoven wordt, ligt het precies langs de schuurschijf. Doe dit nooit met een draaiende schijf! Schuif het latje met een eindgat op de bovennok. Het latje moet naar je toe wijzen. Beweeg het latje rustig omhoog terwijl de frees draait. Laat de frees zijn werk doen, forceer niets! Stop als het latje recht omhoog wijst en haal het van het nokje af. Draai het latje, om de tweede hoek af te ronden. Dus in twee keer afronden! Zet daarna de machine aan en draai het houtje rustig langs de schijf. Als je klaar bent zet je de machine stil en haal je je latje van de mal. En alweer: Doe dit nooit met een draaiende schijf! vingerfrees Sto pn ok je Waarschuwing Elke elektrische machine kan gevaar opleveren bij verkeerd gebruik. Regels voor goed gebruik: 1 - Werk alleen aan de linkerkant van de schuurschijf (draait naar beneden). 2 - Draag een veiligheidsbril. 3 - Controleer of de afzuiging aan staat. 4 - Stop lang haar weg, stroop losse mouwen op. 5 - Laat anderen niet te dichtbij staan. 6 - Houd het werk stevig op de steunplaat, anders kan het tussen plaat en schijf vastslaan (met je vingers erbij!). 7 - Zet de machine altijd uit na gebruik. Splinters Splinters ontstaan als: 1 - je de handboormachine verkeerd om draait (linksom). 2 - je in één keer door de hele ronding probeert te frezen. Je gaat dan tegen de houtdraad in. 3 - je het hout te snel langs de frees drukt (forceren). 4 - de frees niet scherp meer is. 4

7 Bijzondere verrichtingen met het dubbelblok Reeks gaten Als je de lengteaanslag gebruikt om iedere keer het laatst geboorde gat op te plaatsen, kan je in een latje een reeks gaten boren die steeds dezelfde afstand hebben. Ronde schijf Een ronde schijf kan je frezen door alleen het bovennokje te gebruiken. Zet het zo hoog als de straal van de gewenste schijf en plaats hierop het tot een 8-kant gezaagde stuk triplex. Nu kan, op dezelfde manier als bij het afronden van een latje, een rond schijfje gefreesd worden. Doe het in 4 kwarten, zodat elke keer met de vezel méé gefreesd wordt en er geen splinters ontstaan. LET OP! De bovenkant moet je van je af draaien (grijze pijl). Langgat Je kunt ook een langgat frezen op de manier zoals hiernaast staat afgebeeld. Het is handig om in een bestaand gat te beginnen, er is dan minder kans op splinters. SPONNING Als de frees niet helemaal door het latje steekt, maar bijv. alleen tot de helft van de dikte, dan ontstaat een sleuf of sponning. LET OP! Voor een goed resultaat moet het latje naar je toe getrokken worden. 5

8 Afwerking Schuren Als je de onderdelen van je werkstuk klaar hebt, is dat het juiste moment om ze netjes te schuren en in de lijnolie te zetten. Bedenk dat niet pas als alles gemonteerd is, dan kan je je werkstuk weer helemaal uit elkaar halen! Schuurplankje Gebruik een schuurplankje of werk met een schuurblokje, maar schuur vlakke stukken nooit uit de losse hand. Alleen bolle vormen zijn geschikt om uit de hand te schuren, gebogen of vlakke vormen beslist niet! Schuurrichting Bij het schuren van hout is het belangrijk rekening te houden met de vezelrichting of houtnerf. Dwars op de nerf geeft schuurpapier namelijk lelijke krassen, die bovendien nog duidelijker worden als je hierna het hout impregneert met lijnolie. Dus schuur in de nerfrichting! Lijnolie Na het schuren kan je je hout met lijnolie impregneren. Impregneren betekent dat je het inwrijft met zóveel olie, dat het zich nét volzuigt, maar dat het niet op het hout blijft liggen. Lijnolie, en vooral gekookte lijnolie, wordt hard na ongeveer twee dagen, door de inwerking van de buitenlucht (zuurstof). Daarmee sluit je de poriën van het hout, waardoor het geen viezigheid meer kan opnemen. Vlas Lijnolie wordt geperst uit lijnzaad, de zaadjes van de vlasplant. Vlas is een bijzonder nuttige plant, want het levert niet alleen die lijnolie, maar uit de stengel wordt ook vlas gewonnen. Dat is een vezel waar linnen van wordt gesponnen. Van linnen wordt bijvoorbeeld kleding gemaakt. Linolzuur Lijnolie wordt trouwens niet alleen maar gebruikt voor het afwerken van hout. Het is bijvoorbeeld ook een basisbestanddeel van linoleum en stopverf. Ook wordt er milieuvriendelijke verf mee gemaakt. En als klap op de vuurpijl wordt lijnolie ook nog eens in de voedingsmiddelen-industrie gebruikt. Let maar eens op dat kuipje margarine. Daar staat vaak zoiets op als: bevat linolzuur, goed voor hart en bloedvaten! 6 Vlas (Linum usitatissimum)

9 Vragen 1) Hoe kan je er op een makkelijke manier voor zorgen dat in twee (of meer) latjes de gaten op exact dezelfde afstand geboord worden? 2) Hoe ver van het uiteinde van een (12 mm breed) latje moet je tenminste boren om het uiteinde halfrond te kunnen schuren? 6) 3) Hoe heet dit type schuurmachine? 4) Je hebt je houtje op de steunplaat gelegd en je wilt beginnen met schuren. Welke twee punten moet je controleren voordat je de machine aanzet? 5) Op het plaatje zie je dat er aan de linkerkant van de schijf geschuurd wordt. Waarom mag je niet hard duwen als je met de machine schuurt? Waarom mag dat niet aan de rechterkant? Er zijn 2 redenen! 7) Waarom kan je beter niet in het midden van de schuurschijf schuren? 8) Als je hebt geschuurd, zit er nog een braam aan de ronding. a) Mag je die met de machine afschuren? b) Als dat niet mag, hoe moet je het dan doen?? 9) Mag degene met wie je samenwerkt je helpen bij het met de machine schuren? (antwoord uitleggen) 10) Hoe meet je op een latje een afstand van 6 mm af? Er zijn 2 manieren! 11) Wat is het verschil tussen frezen en boren? 12) Hoe kan je met het dubbelblok een reeks van gaten boren? 13) Hoe noem je een uitsparing zoals hiernaast is afgebeeld? 7

10 Vragen 14) Hoe heet dit gereedschap? 15) Waarom kan je vlakke stukken beter niet met een los schuurpapiertje schuren? 16) Bij het rondschuren van het uiteinde van een latje op de schuurmachine ontstaat een braam. Kan je die ook met de machine afschuren, of kan je dat beter op een schuurplankje doen? 17) Waat gebeurt er als je dwars op de nerfrichting van je houtje schuurt? 18) In welke richting is hout het meest buigzaam. In de nerfrichting of dwars daarop? 19) Waarom bestaat multiplex uit een oneven aantal laagjes fineer? 20) Aan welke kant zal multiplex het makkelijkste splinteren. Aan de kant van de lengterichting van de nerf, of juist dwars op de nerfrichting? 21) Aan welke kant loop je het grootste risico op (lange) splinters als je de randen van een multiplex plankje schuurt. In de nerfrichting of dwars erop? 22) Wat is impregneren? 23) Van welke plant wordt linnen gemaakt? 24) Waar wordt lijnolie van gemaakt? 25) Noem twee produkten waarin lijnolie wordt verwerkt. 8