Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Academiejaar

Transcriptie

1 Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Academiejaar De vorm van een implantaatgedragen constructie gekoppeld aan articulatie, oromyofunctioneel gedrag en levenskwaliteit. Ester Fonteyne Promotor: Prof. Dr. H. De Bruyn Copromotor: Prof. K. Van Lierde Masterproef voorgedragen tot het behalen van de graad van master in de logopedische en audiologische wetenschappen

2 Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Academiejaar De vorm van een implantaatgedragen constructie gekoppeld aan articulatie, oromyofunctioneel gedrag en levenskwaliteit. Ester Fonteyne Promotor: Prof. Dr. H. De Bruyn Copromotor: Prof. K. Van Lierde Masterproef voorgedragen tot het behalen van de graad van master in de logopedische en audiologische wetenschappen

3

4 Inhoud Dankwoord....2 Abstract.. 3 Abstract Literatuurstudie Inleiding Maatschappelijke relevantie Implantaten Impact van tandprothesen en implantaten op de spraak Impact van tandprothesen en implantaten op het oromyofunctioneel gedrag Impact van tandprothesen en implantaten op de levenskwaliteit Doelstellingen Methodologie Proefpersonen Deel 1: Adaptatiemeting Deel 2: Metingen bij veranderende dikte van de mediale zijde van de brugrand Tandheelkundig onderzoek en behandeling Logopedisch onderzoek Resultaten Controlegroep Deel 1: Adaptatiemeting Deel 2: Metingen bij veranderende dikte van de mediale zijde van de brugrand Discussie Conclusie Referenties.50 Appendices 1

5 Dankwoord Allereerst is het op z n plaats om Prof. H. De Bruyn en Prof. K. Van Lierde te bedanken voor hun professioneel advies en ondersteuning tijdens het voeren van dit onderzoek. Ik wens ook zeker Dr. S. Vandeweghe te bedanken voor het uitvoeren van de tandheelkundige handelingen, noodzakelijk voor dit onderzoek en de hulp bij het rekruteren van de proefpersonen. Dank aan mvr. C. Matthys om mij wegwijs te maken in de wereld van de prothetiek en Prof. P. Corthals voor zijn snelcursus Praat en advies bij de verwerking van de objectieve gegevens. Dank aan mvr. L. Becue voor haar hulp bij de consensusevaluatie. Hartelijk dank aan Henk, Gilles, Rudi en mijn vader voor het nauwgezet nalezen van mijn masterproef. Uiteraard mogen de testpersonen die meededen aan het onderzoek niet ontbreken bij de bedanking. Als laatste was zonder de steun van mijn familie en vriend het realiseren van deze masterproef onmogelijk geweest. 2

6 Abstract Doelstellingen: De eerste doelstelling was de invloed van verschillende dikte van de mediale rand van de maxillaire brug, apicaal op de spraak, oromyofunctioneel gedrag en levenskwaliteit in kaart brengen. Het tweede doel was de invloed van adaptatie op de articulatie, oromyofunctioneel gedrag en levenskwaliteit in kaart brengen. Methode: Vier mannelijke proefpersonen met een gemiddelde leeftijd van 69 jaar (65-78j) werden onderzocht. Van hen ondergingen drie proefpersonen een behandeling voor het verkrijgen van een vaste brug op implantaten in de maxilla. Eén proefpersoon had een conventionele brug in de maxilla. De proefpersonen in het luik adaptatiemeting werden telkens op een ander moment in de behandeling getest. Eén persoon werd gedurende vier maand wekelijks getest om de adaptatie aan de implantaatbehandeling nauwkeurig te analyseren. Twee personen werden getest bij veranderende dikte van de mediale zijde van de brugrand, apicaal. Naast de proefgroep werd er ook een controlegroep samengesteld, bestaande uit 5 personen uit dezelfde leeftijdscategorie als de proefgroep (gemiddelde leeftijd: 62 jaar (47-49j)). Tijdens elk testmoment werden het articulatieprofiel, het oromyofunctioneel gedrag en de levenskwaliteit nagegaan. De articulatieprofiel werd in kaart gebracht door middel van een gestandaardiseerd articulatieonderzoek, beoordeeld door twee studentes logopedie. Daarnaast werd er een objectieve analyse van de /s/-klank uitgevoerd met het programma Praat. De levenskwaliteit werd nagegaan aan de hand van een gestandaardiseerde vragenlijst (OHIP-14), een Visual Analog Scale en een discrete schaal voor algemene tevredenheid en tevredenheid over de spraak. Daarnaast werd ook steeds een oromyofunctioneel onderzoek afgenomen. Resultaten: Bij alle proefpersonen werden er spraakproblemen gevonden. De problemen waren vooral te wijten aan een inter-/addentale tonghouding tijdens de articulatie. Hierbij werden hoofdzakelijk de spraakklanken /s/, /ʃ/ en /t/ verstoord. We vonden een adaptatie van de articulatie na 2 maand. Extra dikte van de prothese had een invloed op de articulatie, tevredenheid en oromyofunctioneel gedrag vanaf 1,1mm. Conclusie: Dikteverschil en adaptatie hebben een invloed op de articulatie, oromyofunctioneel gedrag en de levenskwaliteit. Verder onderzoek moet uitwijzen of deze bevindingen gegeneraliseerd kunnen worden naar een grotere populatie. 3

7 Abstract Objectives: The first objective was to characterize the influence of differences in size of the medial ridge of the maxillar bridge on articulation, oromyofunctional behavior and quality of life. The second objective was to characterize the influence of adaptation after surgery on articulation, oromyofunctional behavior and quality of life. Method: Four male subjects (mean age: 69 years (65-78y)) were examined. Three of them had an implant rehabilitation with fixed prosthesis in the maxilla. One person received a conventional prosthesis in the maxilla. The subjects in the part of adaptation measuring were each tested at a different moment during the treatment procedure. One person was tested weekly, for four months, in order to analyze the adaptation to the implant treatment. Two persons were tested when changes were made to the apical ridge of their maxillary prosthesis. Besides the test-group, there was a control-group composed of 5 persons, with approximately the same mean age (62 years (47-79y)) as the test group. In each examination (of test moment), the articulation, oromyofunctional behavior and quality of life were evaluated. The articulation profile was mapped by means of a standardized articulation test, evaluated by two students speech language pathology. There was also an objective analysis performed on the /s/-sound with the program Praat. The quality of life was evaluated with a standardized questionnaire, a Visual Analog Scale and a discrete scale for evaluating general satisfaction, and satisfaction about speech quality at that time. At the end there was also an evaluation of the oromyofunctional behavior. Results: Speech problems have been found in all subjects.. These problems were mostly due to an inter- or addental position of the tongue during articulation. The /s/, /ʃ/ and /t/ were the most distorted sounds. After surgery we noticed in one subject that the time to adapt was two months. Extra thickness of the medial ridge of the prosthesis had an influence on articulation, satisfaction and myofunction starting from a size of 1,1 mm. Conclusion: Size and adaptation have an influence on articulation, oromyofunctional behavior and quality of life. Further research is required to be able to generalize the findings in this study. 4

8 1. Literatuurstudie 1.1. Inleiding Maatschappelijke relevantie Aangezien orale gezondheid erg leeftijdgerelateerd is, vinden we de grootste groep tandeloze mensen boven de leeftijd van 65 jaar (Zembic & Wismeijer, 2013). Gezien de stijgende levensverwachting kunnen we stellen dat, ondanks de verbeterde mondhygiëne en de dalende tandeloosheid, de vraag naar tandprothesen ook in de toekomst hoog zal zijn (Kalk et al. 1989). Dit wordt ook gestaafd door Müller et al. (2007) deze stellen dat de generaties steeds hogere verwachtingen hebben over hun gebit en zo sneller naar vervanging van slechte tanden over zullen gaan. Hiernaast staat het vast dat een conventionele prothese met stijgende leeftijd steeds minder kan worden aangepast aan de resorberende kaak. Met de resorptie van de kaak bedoelt men het geleidelijk afnemen van het volume van het kaakbot. Dit gebeurt nadat de tanden verloren zijn gegaan. Het verlies van de tanden leidt tot functieverlies van het steunbot en atrofie van de kaakwallen. Hier kan (vroege) implantatie eventueel een oplossing bieden (Müller et al. 2007; Kalk et al. 1989). Een tandprothese is een vervanging van de verloren gegane weefsels en heeft als doel de fysiologische functies te herstellen, de esthetiek van het gebit en de gelaatsvorm te verbeteren. Het te verwachten resultaat is voor het grootste deel afhankelijk van het oppervlak van de processus alveolaris en de gezondheid van het mucoperiosteum waarop de prothese rust. De hoofddoelstellingen bij de behandeling van de edentate (tandeloze) patiënten is het herstel van psychosociale functies, spraakfunctie en de kauw-, bijt-, en slikfunctie (Kalk et al. 1989) Implantaten Een implantaat is een kunstwortel, meestal vervaardigd uit titanium, die in de kaak wordt aangebracht met als doel gebitsvervanging mogelijk te maken. Na het inbrengen van het implantaat (meestal met schroefdesign) zal deze na verloop van tijd vastgroeien in het bot. Dit is het proces van osseointegratie. Er zijn veel verschillende soorten implantaten en verschillende belastingsprotocollen en 5

9 prothetische mogelijkheden. Bij implantaatbehandelingen zijn 3 soorten restauraties beschreven. De volledige vaste brug op implantaten die een volledige kaak herstelt, (in deze masterproef gebruikt om fonetische veranderingen te bestuderen), is een prothese die vastgeschroefd staat op de implantaten. Deze prothese kan dus niet zelfstandig door de patiënt uit de mond verwijderd worden. Daarnaast zijn er de zogenaamde kronen of single-unit protheses. Hierbij wordt er per implantaat een kroon geplaatst ter vervanging van een tand. Dit wordt gebruikt wanneer er slechts één tand vervangen moet worden. Als laatste wordt de overkappingsprothese beschreven. Deze lijkt sterk op een conventionele uitneembare prothese met dit verschil dat deze prothese kan vastklikken op resterende tandwortels of implantaten. In tegenstelling tot een vaste prothese op implantaten, is het mogelijk om de overkappingsprothese uit te nemen. Een vaste of een overkappingsprothese op implantaten zijn behandelingen die meestal volgen op retentieproblemen en instabiliteit bij de conventionele prothese. Retentie is de weerstand tegen verplaatsing van de prothese in verticale richting (Kalk et al. 1989). Dit is het loskomen van de prothese (vooral bij kauwen) van de mucosa. Stabiliteit is de weerstand tegen horizontale verschuiving van de prothese. (Kalk et al. 1989) Meestal komen deze klachten voor bij mandibulaire prothesen en minder bij prothesen in de maxilla. De mate van retentie en stabiliteit is onder andere afhankelijk van de grootte van het contactoppervlak. De implantaatbehandeling in de mandibula geeft doorgaans betere resultaten dan in de maxilla. Omdat de implantaten vooral de retentieproblemen en de instabiliteit oplossen, die meer voorkomen bij de mandibulaire prothese. De tandeloze mandibula zal significant sneller resorberen dan de tandeloze maxilla (Drago, 2007). Het implanteren van de maxilla geeft vaak een minder goed resultaat omdat hier vaker bot van mindere kwaliteit aanwezig is (Jemt et al., 1996). Het succes van het plaatsen van implantaten heeft veel te maken met de kwaliteit en het volume van het aanwezige bot (Kalk et al., 1998). Ook het aantal, type en positie van implantaten heeft een invloed op het succes van de behandeling. Het is vastgesteld dat bij maxillaire overkappingsprotheses op implantaten na een termijn van 5 jaar, 5-15% verlies van implantaten wordt gerapporteerd (Slot & Meijer, 2011). Voor men overgaat op implantatie worden enkele indicaties bekeken. Allereerst moet er een klacht zijn die niet door een conventionele gebitsprothese op te lossen is. 6

10 Daarnaast moet er nagegaan worden of de patiënt (psychisch en medisch) in staat is de medische ingreep te ondergaan. Bij voorkeur worden de implantaten in het frontale gebied geplaatst. Een voorwaarde hiervoor is voldoende botvolume in de frontale en laterale delen van de processus alveolaris (Slot & Meijer, 2011; Kronström et al. 2006). Door (langdurige) tandeloosheid gaan de kaken van vorm veranderen. Door dit resorptieproces gaat de alveolaire rand versmallen waardoor de prothesestabiliteit vermindert en er mogelijke retentieproblemen kunnen optreden. Ook doordat de resorptie van de maxilla naar mediaal verloopt en bij de mandibula naar lateraal, wordt het passen van de prothese steeds moeilijker. Het is aangeraden pas te implanteren wanneer het implantaat omringd kan worden met minstens 2 mm kaakbeen (Drago, 2007). Indien het bot dus niet voldoet aan de vereisten, kan er voor de implantatie een kaakbotgreffe uitgevoerd worden (Slot & Meijer, 2011). Ook treedt er na een periode van tandeloosheid, bij de orale musculatuur inactiviteit op waardoor de kauwkracht gaat afnemen. Bij het dragen van een goed passende tandprothese wordt het beenvlies van de processus alveolaris weer functioneel gestimuleerd en vertraagt de resorptie van het kaakbot. Deze gebitsprothese veroorzaakt wel een verandering in het belastingpatroon waardoor de architectuur van het botstuk aan de nieuwe situatie wordt aangepast. Echter door langdurige druk van de prothese op de kaak kan er opnieuw botverlies ontstaan doordat de kaak minder bestand is tegen directe drukkrachten. Bij een overkappingsprothese op implantaten bestaat het voordeel dat deze s nachts niet gedragen wordt en zo de belasting van het bot en de mucosa minder is (Kalk et al. 1989). Voor het plaatsen van de implantaten wordt er eerst een boorsjabloon ontworpen zodat de implantaten precies op de correcte plaats en in de juiste richting kunnen geplaatst worden. Na de osseointegratie van de implantaten worden er afdrukken gemaakt voor het construeren van de prothese. Met behulp van deze afdrukken wordt er in het tandtechnisch laboratorium een gipsmodel gemaakt van de tandeloze kaak met implantaten. De volgende stap is het maken van een prothese in was zodat de maxillo-mandibulaire relatie, de occlusie, de articulatie, de spraak en esthetiek kan gecontroleerd worden bij de patiënt. Als de patiënt volledig tevreden is kan overgegaan worden tot het maken van de effectieve prothese in het tandtechnisch laboratorium (Slot & Meijer, 2011). 7

11 1.2. De impact van tandprothesen en implantaten op de spraak. De oorzaak van een spraakstoornis wordt meestal in verband gebracht met de retentie van de gebitsprothese. Een directe oorzaak kan een klapperend geluid zijn door een losse prothese of een krampachtige spraak omdat de patiënt de prothese met de articulatoren tracht te fixeren. Een indirecte oorzaak is vaak beperking van de beweeglijkheid van de articulatoren (vb. de tong) door een inadequate randlengte van de gebitsprothese. Een veel gehoorde klacht bij prothesedragers is de sigmatismus stridens of simplex tijdens de spraak. (Kalk et al. 1989). Onderzoek heeft aangetoond dat de /s/-klank het meest aangetast wordt bij het dragen van een gebitsprothese naast de inter-/ addentale uitspraak van de apico-alveolaire klanken (Van Lierde et al. 2012a,b; Rodrigues et al. 2010; Molly et al. 2007, Lundqvist et al. 1992a,b). Lundqvist et al. (1992a) vond in zijn studie bij 21 proefpersonen met maxillaire vaste prothese op implantaten, dat de ruimte tussen boven en ondertanden geen invloed had op de uitspraak van de /s/-klank. Hierbij maakte hij wel de suggestie dat er wel een verandering in kwaliteit van de /s/-klank te verwachten is wanneer de dikte, de lengte en de hoek van de tanden gewijzigd wordt. Een studie van Runte et al. (2001) onderzocht de spectrale eigenschappen van de /s/ bij drie verschillende standen van de centrale maxillaire incisieven bij volledige prothese. Hierbij werd er bij twintig tandeloze proefpersonen een aantal spraakstalen afgenomen in de drie toestanden. Zoals verwacht werden er significante verschillen gevonden tussen de afwijkende stand en de normale stand qua frequentie, energie en amplitude. De positie van de voortanden in labiale richting bleken de uitspraak van de /s/ het meest te beïnvloeden. Bij het vervaardigen van de prothese wordt namelijk meer aandacht besteed aan de esthetiek van de prothese, hierbij dus de buitenkant van de prothese. Toch is de binnenkant van de tandenrij even belangrijk. De alveolen, de tanden en het palatum dienen samen met de tong voor het sturen van de luchtstroom en veranderingen hieraan hebben een grote invloed op de spraak (Petrovic, 1985; Ichikawa et al., 1995). Collaert et al. (lopende studie) onderzoekt het effect van protheseaanpassingen op de articulatie van de /s/. Bij 10 proefpersonen met een vaste prothese in de maxilla werd voor implantatie, net na implantatie en 3 weken na implantatie een spraakstaal (volgens het protocol van Jacobs et al. (2001)) afgenomen en beoordeeld. 3 weken na implantatie werd, indien er spraakproblemen voorkwamen bij de patiënt, in de premolare regio een deel van de prothese langs de 8

12 mediale zijde afgeslepen tot de uitspraak van het woord hartstilstand naar behoren was. Men vond dat 5-13% van de originele dikte van de prothese moest worden weggehaald eer de /s/-klank naar behoren kon worden geproduceerd. De hypothese in deze studie is dat de tongranden op een goede manier moeten kunnen aansluiten tegen de tandenrij om de luchtstroom ter productie van de /s/ in goede banen te leiden. Bepaalde afwijkingen in het orale gebied hebben implicaties op de spraak: en verticale open beet, waarbij de incisieven van de boven- en onderkaak geen contact kunnen maken, beïnvloedt de vorming van de /f/, /v/, /p/, /b/, /m/, /s/ en de /z/. Een distaalbeet, waarbij de bovenste incisieven over de onderste komen, beïnvloedt de /p/, /b/, /m, /s/ en de /z/. Progenie, het te ver naar voor staan van de onderkaak, beïnvloedt de /f/ en de /v/ en een sterke labioverse stand van de bovenste incisieven de /p/, /b/ en de /m/ (Kalk et al., 1989; Van Borsel, 2009). Ook de dikte van het palatumplaatje van de maxillaire prothese heeft een invloed op de uitspraak van bepaalde klanken (Petrovic, 1985). De volledige gebitsprothese vervangt of bedekt de tanden, alveolaren en het palatum. Hierdoor wordt een aantal veranderingen geïntroduceerd die invloed kunnen hebben op de spraak: verandering in feedback, resonantie, bewegingsvrijheid en positie van de tong en verandering in de oppervlaktestructuur van het palatum (Kalk et al. 1989). Zoals Van Lierde et al. (2012a,b) bevestigt, is de /s/ de meest gevoelige klank aan veranderingen in het orale gebied en ook de enige klank die nauwelijks verbetert naarmate de gebitsprothese langer wordt gedragen (Kalk et al. 1989). Bij het dragen van een gebitsprothese worden meestal de /s/-/z/ maar ook de /t/-/d/ aangetast (Jacobs et al. 2001). De tijd van adaptatie van de spraak aan deze nieuwe situatie varieert in de literatuur van 2 weken tot 3 à 6 maanden. Deze is gebaseerd op een complexe interactie van articulatie, oromyofunctie, psychosociale en andere factoren (Molly et al. 2007; Pjetursson et al. 2005; Knipfer et al. 2012). Lundqvist et al. (1992b) vond in zijn follow-up studie na 3 jaar adaptatie dat de spraakproblemen gereduceerd waren tot de problemen voor implantatie. Om het risico op spraakproblemen te minimaliseren is het belangrijk dat een nieuwe prothese zo goed mogelijk lijkt op de oude (Kronström et al. 2006). Palmer duidde op het belang van verhevenheden op de palatale plaat als referentiepunten tijdens de articulatie (Palmer, 1979). Volgens Heydecke et al. (2004) is de spraakverstaanbaarheid bij implantaatgesteunde overkappingsprotheses significant beter dan bij vaste protheses op implantaten. Knipfer et al. (2012) vond de beste spraakverstaanbaarheid bij 25 proefpersonen met 9

13 een telescopisch uitneembare prothese, 6 maanden na implantatie. De algemene tevredenheid over de spraak bij prothesedragers is groter na implantatie. (Yi et al. 2001) 1.3. De impact van tandprothesen en implantaten op het oromyofunctioneel gedrag. Rond oromyofunctioneel gedrag en prothetiek is er het meest gepubliceerd over de orale fase bij het slikproces en de kauwfunctie bij het dragen van een prothese. Deze zaken hebben dan ook een grote impact op het dagelijkse leven van de patiënt (Bassi et al., 2013). Bij tandelozen verandert de kracht en aanhechting van de orale spieren, dit heeft consequenties voor het plaatsen van de prothese (Kalk et al. 1989). Onderzoek van Henry (2005) heeft uitgewezen dat de sensorische feedback bij patiënten met implantaten meer dan twee maal beter was dan die bij patiënten met conventionele protheses. De studie van Molly et al. (2007) vond bij 10 tandeloze proefpersonen een meer frequente addentale tongpositie in rust na implantatie in de bovenkaak. Hiervoor werden de lip-, tong- en slikfunctie geobserveerd vóór implantatie en 1, 3, 6 en 12 maanden na implantatie. Deze addentale tongpositie tijdens articulatie verminderde na 1 jaar. Wel vertoonden de meeste proefpersonen 1 jaar na operatie een addentale slik. Sansone et al. (2006) onderzocht bij 14 patiënten de effecten van vaste protheses gesteund op implantaten in de mandibula. Door observatie werden de kauwfunctie, slikfunctie en de spraakkarakteristieken (afwijkingen in de fonetiek of fonologie tijdens spontane spraak of in automatische reeksen) geëvalueerd. Aan de hand van een Glätzel-spiegel werd de nasaliteit nagegaan ter controle van de velofaryngale functie. Er werden geen significante effecten gevonden tussen de verschillende testmomenten: vóór implantatie, 1 maand en 4 maand na implantatie. De kauwfunctie verbeterde wel klinisch na implantatie. De maximale bijtkracht en de kauwefficiëntie verbetert ook na implantatie in de maxilla en de mandibula (resp. Lundqvist & Haroldson, 1992; Fontijn-Tekamp et al., 2000). Haroldson & Zarb (1988) vonden bij 21 patiënten geen verschil in bijtkracht bij mandibulaire en maxillaire protheses. In een aantal publicaties worden echter geen oromyofunctionele stoornissen geobserveerd bij de proefpersonen met implantaten. (Jacobs et al. 2001; Van Lierde et al. 2011; Van Lierde et al. 2012a,b) 10

14 1.4. De impact van tandprothesen en implantaten op de algemene tevredenheid en de levenskwaliteit. Het psychologische, esthetische, sociale en fysiologische effect van tandeloosheid op het individu en haar grote impact op de levenskwaliteit ziet men het meest in de oudere populatie (Özdemir et al. 2006). De review van Bassi et al. (2013) stelde vast dat het meeste onderzoek wordt gedaan naar de kauwfunctie en de functionele outcome van spraak bij mensen na een prothetische behandeling en dat die laatste zeer cruciaal zijn bij het welbevinden met de prothese. Hierbij benadrukten zij dat het Oral Health Impact Profile (OHIP-14) de beste meetmethode is. Dit is een vragenlijst die polst naar de algemene tevredenheid van de patiënt over zijn orale gezondheid. In de studie van Dierens et al. (2009) werden 50 tandeloze patiënten na direct belaste implantatie (immediately-loaded implantation) bevraagd a.d.h.v. een vragenlijst. De belangrijkste redenen voor het kiezen voor implantatie waren de verbetering van het eetcomfort, spraakcomfort en een betere esthetiek. Deze verwachting was groter bij implantatie van de maxilla dan in de mandibula, behalve bij eetcomfort, hier was de verwachting even groot in beide kaken (Dierens et al., 2009; De Bruyn et al. 1997). Een vaak voorkomende klacht is problemen met retentie van de tandprothese. Het succes van maxillaire implantaatgesteunde protheses is sterk variabel en studie-afhankelijk (Jemt et al. 1996, Henry 2000, Göthberg et al. 2003; Dierens et al. 2009, Andreiotelli et al. 2010). Er komen meer complicaties voor bij maxillaire implantatie (Göthberg et al. 2003). Dierens et al. (2009) vond geen verschil in tevredenheid betreffende eetcomfort, spraak, esthetiek en attitude met mondhygiëne, gelinkt aan implantatie in de maxilla ten opzichte van implantatie in de mandibula. Algemeen grotere tevredenheid werd ook in deze studie vastgesteld bij de implantaatrestauraties in de mandibula. Jemt et al. (1996) vond in een vijfjarige prospectieve studie bij 133 patiënten met een overkappingsprothese op implantaten, dat het succes van implantatie in de maxilla 72.4% (61/66) bedroeg en van die in de mandibula 94.5% (290/307), na 5 jaar. De implantaatbehandeling werd als succesvol beschouwd wanneer de implantaten en de superstructuren stabiel waren, er met radiologische evaluatie geen radiolucenties rond de implantaten werden gemeten (wijzend op botverlies en mogelijke ontstekingen) en er geen pijnsymptomen gemeld werden. Het succes na 5 jaar bij de overkappingsprothese bedroeg in de maxilla 79% en in de mandibula 100%. Naast deze resultaten werd er ook vermeld dat de 11

15 kwaliteit en de kwantiteit van het bot in de maxilla significant minder goed was dan in de mandibula. De resultaten van de studies van Andreiotelli et al. (2010) en Kronström et al. (2006) volgen een zelfde trend. Hoe meer implantaten er gebruikt werden hoe groter de tevredenheid. Een recente studie van Zembic et al. (2013) vond geen significante verschillen in tevredenheid (gemeten met het OHIP) tussen overkappingsprothesen op implantaten met en zonder palatale bedekking. Op het einde van het onderzoek kozen de meeste testpersonen toch voor een prothese zonder bedekking van het palatum. Studies die een implantaatgesteunde overkappingsprothese vergeleken met een conventionele prothese toonden allen een hogere tevredenheid bij de implantaten (Awad et al. 2003; Pjetursson et al. 2005). Ook zouden volgens de studie van Pjetursson et al. (2005) 86% van de onderzochte personen implantatie aanraden aan derden. Volgens Feine en Lund (2006) is 89% van alle variatie in algemene tevredenheid gerelateerd aan comfort, kauwmogelijkheden, spraak, esthetiek en stabiliteit van de prothese. Naast de functionele en fysiologische componenten is er ook een link gevonden tussen het persoonlijkheidsprofiel van de patiënt en de mate van tevredenheid over de prothese en de orale toestand na implantatie. Hoe onstabieler de persoonlijkheid van de patiënten, hoe minder de tevredenheid (Hantash et al., 2006). Özdemir et al. (2006) vonden bij een studie met 239 proefpersonen, dat hoe sneller de persoon stress ervaart, hoe minder de tevredenheid was. Ook waren de jongere proefpersonen (<65j) sneller tevreden. Dit wordt ook bevestigd door Balaguer et al. (2011). Een implantaatgesteunde overkappingsprothese, gebruikt in deze studie, geeft een grotere tevredenheid dan een vaste prothese op implantaten (Heydecke et al. 2003a; Zitzmann & Marinello 2000). Van Lierde et al. (2012a) vonden een gemiddelde algemene tevredenheid na implantatie van 87% op een VAS-schaal bij 15 patiënten met een vaste brug op vier implantaten. Van Lierde et al. (2012b) vonden in een vergelijkende studie met in totaal 53 patiënten dat de grootste tevredenheid meetbaar was bij patiënten met een single-implant behandeling (95%), gevolgd door de vaste prothese op implantaten (87%) en als laatste de volledige uitneembare prothese (68%). We kunnen dus concluderen dat de vele functionele veranderingen ten gevolge van tandverlies, prothese dragen en de mogelijke restauratieve oplossingen met implantaten, een heel grote invloed hebben op de levenskwaliteit van de patiënt. 12

16 In het literatuuroverzicht (appendix 1) werden per publicatie het onderzoek, de proefpersonen, de methode en de resultaten beschreven. De relevante publicaties zijn onderverdeeld in literatuur over spraak, oromyofunctioneel gedrag en levenskwaliteit Doelstellingen In de literatuur wordt er de laatste tijd veel aandacht geschonken aan onderzoek naar de uitkomst van losse uitneembare prothesen in vergelijking met vaste implantaatgesteunde constructies, onder meer omdat deze laatste steeds meer worden toegepast. In deze masterproef wordt ingegaan op het effect van het wijzigen van de vorm van de prothese en de impact van implantatie op de articulatie, het oromyofunctioneel gedrag en de algemene tevredenheid van de patiënt, en het effect van adaptatie aan een vernieuwde (implantaatgedragen) prothese. Volgende onderzoeksvragen werden geformuleerd: Deel 1: adaptatiemeting Is er een significant verschil in de spectrale eigenschappen van de /s/ gemeten op verschillende momenten in de adaptatie na implantatie? Is er een significant verschil in articulatieprofiel voor en na het gebruik van de oude losse prothese, de na chirurgie aangepaste losse prothese en de implantaatgesteunde prothese? Verschilt dit van de resultaten gemeten bij proefpersonen van vertelijkbare leeftijd, met een volledig natuurlijk gebit, zonder implantaatprothese? Is er een significant verschil in oromyofunctioneel gedrag, voor en na het gebruik van de oude losse prothese, de na chirurgie aangepaste prothese en de implantaat gesteunde prothese? Verschilt dit van de resultaten gemeten bij proefpersonen van vertelijkbare leeftijd, met een volledig natuurlijk gebit, zonder implantaatprothese? 13

17 Is er een significant verschil in algemene tevredenheid voor en na het gebruik van de oude losse prothese, de na chirurgie aangepaste losse prothese en de implantaat gesteunde prothese? Verschilt dit van de resultaten gemeten bij proefpersonen van vertelijkbare leeftijd, met een volledig natuurlijk gebit, zonder implantaatprothese? Correleren de scores in verband met de tevredenheid over de spraak aangegeven op een Visueel Analoog Schaal (VAS), met deze van de vragenlijst (OHIP-14)? Verschilt dit van de resultaten gemeten bij proefpersonen van vertelijkbare leeftijd, met een volledig natuurlijk gebit, zonder implantaatprothese? Deel 2: metingen bij veranderende dikte van de mediale zijde van de brugrand Is er een significant verschil in de spectrale eigenschappen van de /s/ gemeten bij veranderende vorm van de tandprothese? Verschilt dit van de resultaten gemeten bij proefpersonen van vertelijkbare leeftijd, met een volledig natuurlijk gebit, zonder implantaatprothese? Is er een significant verschil in het articulatieprofiel, gemeten bij veranderende vorm van de tandprothese? Verschilt dit van de resultaten gemeten bij proefpersonen van vertelijkbare leeftijd, met een volledig natuurlijk gebit, zonder implantaatprothese? Is er een significant verschil in het oromyofunctioneel gedrag, gemeten bij veranderende vorm van de tandprothese? Verschilt dit van de resultaten gemeten bij proefpersonen van vertelijkbare leeftijd, met een volledig natuurlijk gebit, zonder implantaatprothese? Is er een significant verschil in tevredenheid gemeten bij veranderende vorm van de tandprothese? Verschilt dit van de resultaten gemeten bij proefpersonen van vertelijkbare leeftijd, met een volledig natuurlijk gebit, zonder implantaatprothese? 14

18 Hypothese 1. Het plaatsen/wijzigen van een implantaatgedragen prothese in de maxilla verandert het articulatieprofiel, het oromyofunctioneel gedrag en de tevredenheid van de patiënt. Deze afwijkingen normaliseren naargelang de adaptatie aan de nieuw geplaatste/ gewijzigde prothese en het helingsproces na chirurgie. 2. De plaatsing van protheses en/of aanpassingen eraan, beïnvloeden het sterkst de articulatie van de /s/-klank. 3. De resultaten na plaatsen/wijzigen van een prothese in de maxilla wijken af van de resultaten bij proefpersonen met natuurlijke dentitie op vlak van articulatie, oromyofunctioneel gedrag en tevredenheid. 15

19 2. Methodologie 2.1. Proefpersonen Voor het uitvoeren van dit onderzoek werden 4 patiënten als case uit de patiëntenlijst van Prof. H. De Bruyn uit het UZ Gent afdeling Paradontologie en Orale Implantologie geselecteerd aan de hand van volgende criteria: volledige prothese in de maxilla, volledige natuurlijke dentitie of een volledige prothese in de mandibula, Nederlandstalig, geen mentale retardatie, geen craniofaciale deformaties, geen schizis of neurologische afwijkingen. Deze exclusiecriteria werden nagegaan door bevraging van de patiënt. Naast de testgroep werd ook een controlegroep samengesteld. Deze werd qua leeftijd en geslacht aangepast aan de testgroep. Alle controlepersonen voldeden aan de inclusiecriteria en hadden een volledig natuurlijk gebit. Voor het deelnemen aan dit onderzoek werd steeds door de proefpersonen een informatie- en toestemmingsformulier ondertekend. Het protocol voor dit onderzoek werd goedgekeurd door het Ethisch Comité van het UZ Gent. (goedkeuringsnummer EC UZG 2013/850) De proefpersonen werden getest in verschillende fases van de behandeling (zie overzicht per patiënt). De controlegroep werd tweemaal getest met minstens 1 maand tussentijd. Afbeelding 1 geeft de nummering aan van de tanden uit een volwassen gebit. Deze nummering wordt gebruikt in het overzicht van de behandeling per patiënt. Afbeelding 1 : Overgenomen uit [FDI tooth numbering system] [ca. 2010] Copyright by Costas Bougalis ( 16

20 Tabel 1: Overzicht proefpersonen Initialen patiënt/ controlegroep E.D. N.P. R.L. L.D. Controlegroep Tandheelkundige situatie in de maxilla Vaste brug op implantaten Vaste brug op implantaten Vaste brug op implantaten Losse conventionele prothese Volledig natuurlijke dentitie Tijdstippen van testen - Pre-implantatie - Postimplantatie - Postloading - Pre-implantatie - Postloading - Pre-loading - Postloading Subjectieve problemen met het gehoor Eerdere logopedische behandeling Habitueel mondademen Foutieve lipgewoonten Tandenknarsen ja nee nee nee nee X 74j nee nee nee nee nee X 78j ja nee nee ja nee X 60j - Postplaatsing ja ja nee nee nee X 65j Leeftijd eerste logopedische meting 4/5: ja 1/5: ja 1/5: ja 1/5: ja 1/5: ja j (48-79j) Deel 1: adaptatiemeting De volgende tabellen geven een overzicht van de behandeling/meting, tandheelkundig en logopedisch, per case, gesitueerd in de tijd. Met de adaptatiemeting werd er gepoogd de adaptatietijd na implantatie in kaart te brengen. Daarbij ook de invloed van die adaptatie op het articulatieprofiel, oromyofunctioneel gedrag en de tevredenheid. 17

21 E.D. Bij case E.D. werd voor de implantaatbehandeling een logopedische meting uitgevoerd. Vanaf zijn implantatie tot twee weken na de plaatsing van zijn vaste brug op implantaten, werd E.D. wekelijks logopedisch getest. Tabel 2: Behandel-/testoverzicht case E.D. Situering in de Basis 3 weken na 3 weken na basis 1 maand na basis 5 weken na basis 6 weken na basis tijd basis Leeftijd 74;08 74;09 74;09 74;09 74;09 74;09 Prothese Overkappingsprothese op 3 natuurlijke tanden. 1 (24 en 13/14) Implantaatgesteunde brug 2 (zie scan appendix 3) Implantaatgesteunde brug Implantaatgesteunde brug Implantaatgesteunde brug Adaptatietijd 8 jaar Geen Geen 1 week 2 weken 2 weken Tandheelkundige behandeling - Extractie van resterende tanden. - Implantatie 6 titanium implantaten 3 in de maxilla. Positie: 17, 14, 24,12, 23, 22 Plaatsing conventionele prothese maxillair (Niet vast op implantaten). Logopedische Pre-implantatie Postimplantatie 1 week test 6 postimplantatie 2 weken postimplantatie Loszittend abutment 4 23 vastschroeven en aanpassen prothese met COE- SOFT reliner 5 1 Een uitneembare prothese die vastgeklikt kan worden op implantaten of resterende natuurlijke tanden. (Kalk et al., 1989) 2 Uitneembare prothese die steunt op implantaten. Deze klikt niet vast! (Kalk et al., 1989) 3 Merk implantaten: Biomet 3i (4mm) 4 Deel van het implantaat dat dient als verbinding tussen het implantaat en de brug. (Drago, 2007) 5 Pasta die in de basisprothese gespoten kan worden, als correctie bij het verdwijnen van het oedeem in het tandvlees na chirurgie. (H. De Bruyn, persoonlijke mededeling, 29/04/2014) 6 De articulatie, het oromyofunctioneel gedrag en de levenskwaliteit worden gemeten volgens onderstaand protocol. 18

22 Situering in de 7 weken na basis 2 maand na basis 2 maand na basis 9 weken na basis 10 weken na basis 11 weken na basis tijd Leeftijd 74;09 74;10 74;10 74;10 74;10 74;10 Prothese Implantaatgesteunde brug Implantaatgesteunde brug Implantaatgesteunde brug Implantaatgesteunde brug Implantaatgesteunde brug Implantaatgesteunde brug Adaptatietijd 3 weken 4 weken (1md) 4 weken (1md) 5 weken 6 weken 7 weken Tandheelkundig e behandeling Logopedische test 4 weken (1md) postimplantatie Aanpassen met COE-SOFT reliner: drukplaatsen 14 en 24 buccaal 5 weken postimplantatie 6 weken postimplantatie 7 weken postimplantatie Situering in de tijd 3 maand na basis 13 weken na basis weken na basis 4 maand na basis 17 weken na basis 18 weken na basis 20 weken na basis 3 weken postimplantatie Leeftijd 74;10 74;11 74;11 75;00 75;00 75;00 75;00 Prothese Implantaatgesteunde brug Implantaatgesteunde brug Implantaatgesteunde brug Implantaatgesteunde brug Implantaatgesteunde brug Vaste brug op implantaten 7 Vaste brug op implantaten Adaptatietijd 8 weken (2 md) 9 weken weken 12 weken (3md) 13 weken Geen 2 weken Tandheelkundige behandeling Plaatsen vaste brug op 6 Logopedische test 8 weken (2md) postimplantatie 9 weken postimplantatie weken postimplantatie 12 weken (3md) postimplantatie 13 weken postimplantatie implantaten Postloading 2 weken postloading 7 Tandprothese die vastgeschroefd staat op de implantaten. Deze is niet uitneembaar. (Kalk et al., 1989) 19

23 N.P. Case N.P. werd logopedisch getest voor de implantaatbehandeling en 1 maand na de implantatie. Tabel 3: Behandel-/testoverzicht case N.P. Situering in de tijd Basis 5 maand na basis 6 maand na basis 7 maand na basis Leeftijd 77;11 78;03 78;04 78;05 Prothese Conventionele uitneembare Conventionele uitneembare Vaste brug op implantaten prothese 8 prothese Adaptatietijd 5 maand 1 maand Tandheelkundige behandeling Plaatsen conventionele prothese in de maxilla. Plaatsen 6 titanium implantaten in de maxilla. Immediate loading 9 met voorlopige brug (kunststof) (zie appendix 3) Logopedische test Pre-implantatie 1 maand postimplantatie R.L. Case R.L. werd logopedisch getest voor de plaatsing van de definitieve vaste brug, direct na passen van de wassen brug en 3 weken na plaatsing van de definitieve brug. Tabel 4: Behandel-/testoverzicht case R.L. Situering in de tijd Basis 6 maand na basis 6 maand na basis 6 maand+ 1 week na basis Leeftijd 59;06 60;01 60;01 60;01 60;02 Prothese Vaste brug op implantaten Vaste brug op Wassen brug op implantaten 10 Vaste brug op implantaten implantaten Adaptatietijd Geen 6 maand Geen Geen 1 maand Tandheelkundige behandeling Implantatie 6 titanium implantaten 11 in de maxilla. - Positie: 13,14,15,23,24,25 Passen definitieve brug op 6 implantaten. (wassen constructie) Plaatsen definitieve brug op 6 implantaten. (zie appendix 3) 7 maand na basis Vaste brug op implantaten 8 Tandprothese voor een volledig tandeloze kaak. Deze prothese steunt niet op tanden of implantaten en is uitneembaar. (Kalk et al. 1989) 9 Er wordt reeds voor de volledige heling van het tandvlees na chirurgie, een vaste brug op de implantaten geplaatst. 10 Vooraleer de prothese definitief vervaardigd wordt, maakt men de prothese in was zodat er nog aanpassingen kunnen gebeuren. 11 Merk implantaten: Biomet 3i 20

24 Immediate loading met (zie appendix 3) tijdelijke brug (kunststof). Logopedische test Pre-loading Direct postloading 1 maand postloading Afbeelding 2 geeft een grafisch overzicht van de logopedische testmomenten, tijdens de totale behandelingsperiode. De periode tussen de implantatie en het plaatsen van het permanent vast gebit op implantaten is doorgaans ongeveer 6 maanden. De initialen van de proefpersonen werden op de tijd-as geplaatst zodanig dat het duidelijk wordt waar in de behandeling ze zich bevonden op het moment van de logopedische test. Pre-implantatie Conventionele prothese op implantaten Voorlopig vast gebit op implantaten Permanent vast gebit op implantaten Afbeelding 2: Overzicht testmomenten, gesitueerd in de behandeling. De initialen van de testpersonen staan in de periode waarin ze getest werden. 21

25 Deel 2: metingen bij veranderende dikte van de mediale zijde van de brugrand De volgende tabellen geven een overzicht van de behandeling/meting, tandheelkundig en logopedisch, per case, gesitueerd in de tijd. Met de diktemeting werd er gepoogd de effecten van veranderende dikte van de mediale zijde van de brugrand op de articulatie, het oromyofuntioneel gedrag en de tevredenheid in kaart te brengen. Hiervoor werd er op de prothese mediaal, apicaal een laag was aangebracht van verschillende dikte. In de verschillende situaties werd de logopedische test afgenomen. L.D. Bij case L.D. werd voor de diktemeting een duplicaat van zijn huidige prothese gemaakt. L.D. werd getest met de persoonlijke prothese, met de duplicaatprothese en met de duplicaatprothese met extra wassen dikte. Deze tests vonden plaats op dezelfde dag, met een maximale adaptatietijd van 30 min. Tabel 5: Behandel-/testoverzicht case L.D. Situering in de tijd Basis 2 maand na basis 2 maand na basis 2 maand na basis 2 maand na basis Leeftijd 65;05 65;08 65;08 65;08 65;08 Prothese Conventionele Conventionele Duplicaat conventionele uitneembare prothese uitneembare prothese prothese 12 Voor deze test werd er een tweede prothese (identiek aan de persoonlijke prothese) gemaakt. 13 De articulatie, het oromyofunctioneel gedrag en de levenskwaliteit worden gemeten volgens onderstaand protocol. Duplicaat conventionele prothese 12, extra wassen dikte. (zie scan appendix 2) Duplicaat conventionele prothese, extra wassen dikte. (zie scan appendix 2) Extra dikte 0 mm 1-1,8 mm 0,45-1,1 mm Adaptatietijd Geen 2 maand Geen Geen Geen Tandheelkundige behandeling Plaatsen conventionele prothese in de maxilla. Plaatsen duplicaat conventionele prothese Was bijleggen langs de mediale zijde van de Logopedische test 13 Persoonlijke prothese Direct effect duplicaat conventionele prothese maxillaire brug, apicaal. Direct effect dikste prothese Was wegslijpen langs de mediale zijde van de maxillaire brug, apicaal. Direct effect medium prothese 22

26 E.D. Bij case E.D. werd er op de implantaatgesteunde brug rechtstreeks was toegevoegd aan de mediale rand van de brug, apicaal. De metingen in de verschillende situaties werden op één dag uitgevoerd, er was maximum 30 min. adaptatie aan de nieuwe situatie. Tabel 6: Behandel-/testoverzicht case E.D. Situering in de tijd 17 weken na basis 17 weken na basis 17 weken na basis Leeftijd 75;00 75;00 75;00 Prothese (zie E.D. adaptatiemeting) Implantaatgesteunde brug Implantaatgesteunde brug met extra wassen dikte (zie scan appendix 2) Implantaatgesteunde brug met extra wassen dikte (zie scan appendix 2) Extra dikte 0, mm 0, mm Adaptatietijd 13 weken Geen Geen Tandheelkundige Was bijleggen langs de mediale behandeling zijde van de maxillaire brug, Was wegslijpen langs de mediale zijde van de maxillaire apicaal. brug, apicaal. Logopedische test Implantaatgesteunde brug Direct effect dikste brug Direct effect medium brug 23

27 2.2. Tandheelkundig onderzoek en behandeling Voor het vergelijken van de verschillende diktes in het luik diktemeting, werd er gebruik gemaakt van scans van de volledige prothese. De prothese werd telkens aangepast door was bij te leggen of terug te verwijderen aan de mediale zijde van de tanden, apicaal. Zo werd de prothese dikker of dunner gemaakt. Voor elke logopedische test werd een digitale afdruk genomen van de prothese met een intraorale scanner (Lava C.O.S., 3M ESPE, Seefeld, Duitsland) door een ervaren tandarts (S.V.). Die 3D opnames werden geëxporteerd als STL-bestanden, om nadien in de software geïmporteerd te worden (Geomagic Qualify ). De scan van de niet-gemodificeerde prothese werd hierbij als referentie beschouwd (controle) en de scans van de uitgebouwde prothese als test. Eerst werden beide scans op elkaar gesuperponeerd. Nadien berekende de software de dimensionele verschillen (dikte) tussen de test en controle scan, wat weergegeven werd door een kleurenkaart: Appendix 2. groen: 0 mm geel: mm oranje: mm rood: 1-2 mm 2.3. Logopedisch onderzoek Voor dit onderzoek werden 2 luiken onderzocht. Het eerste luik onderzoekt de invloed van het helings- en adaptatieproces bij implantatie op de articulatie, oromyofunctie en de algemene tevredenheid. In dit onderzoek wordt er gesproken over de adaptatiemetingen. Het tweede luik zoekt antwoord op de onderzoeksvraag Is er een verschil in articulatieprofiel, oromyofunctioneel gedrag en algemene tevredenheid gemeten bij veranderende vorm van de tandprothese? In dit onderzoek spreken we over de diktemetingen. Het protocol van dit onderzoek is gebaseerd op het artikel van Van Lierde et al. (2011) Impact of anterior single-tooth implants on quality of life, articulation and oromyofunctional behaviour: a pilot study. Dit bevat een articulatieonderzoek volgens Van Borsel (1996), een objectieve spraakanalyse, een oromyofunctioneel onderzoek volgens Lembrechts et al. (1999) en een peiling naar het effect op de levenskwaliteit aan de hand van het Oral Health Impact Profile (OHIP-14, Slade & Spencer, 1994). 24

28 Articulatieonderzoek Om het articulatieprofiel van de proefpersonen te bepalen, werd gebruik gemaakt van een perceptuele test en een objectieve evaluatie. De perceptuele beoordeling gebeurde aan de hand van de Picture Naming Test (Van Borsel, 1996). De testpersonen moeten 135 zwart-witprenten benoemen. De woorden zijn zodanig gekozen dat de klanken uit het Nederlands, indien mogelijk, in initiële, mediale en finale positie voorkomen. De spraakstalen werden digitaal opgenomen met een GZ- E10SE JVC camcorder en later fonetisch uitgeschreven en geanalyseerd door twee onafhankelijke onderzoekers (E.F. en L.B.) om samen tot een consensus te komen. Objectieve gegevens over de articulatie van de /s/, werden bekomen door het digitaal opnemen van de /s/-klank in initiële, mediale en finale positie op woordniveau met een sampling rate van Hz. De opname gebeurde met een Samson CO1U- USB condensatormicrofoon op het programma PRAAT (Boersma & Weenink, 2011). Er werden vier spectrale momenten (gemiddelde frequentie, standaarddeviatie, scheefheid en gepiektheid) en de dominante frequentie uit de geluidsstalen gefilterd. Dit gebeurde door een Hamming window toe te passen op het spraakstaal en dit te analyseren aan de hand van een script voor obstruenten geschreven door P. Corthals (2008). Zie: Appendix 4 Oromyofunctioneel onderzoek Het oromyofunctioneel gedrag van de proefpersonen werd nagegaan aan de hand van het protocol opgesteld door Lembrechts et al. (1999). Dit protocol houdt een evaluatie in van de tongfunctie, kaakbeweeglijkheid, lipfunctie, gelaatspieren, spontane mimiek en geïntegreerde bewegingen. Hiernaast werd ook een onderzoek naar het slikken van speeksel en water uitgevoerd. Deze functies werden beoordeeld door middel van een ordinale driepuntenschaal. (0= normaal, 1= beperkt mogelijk, 2= mogelijk) Zie: Appendix 5 25

29 Levenskwaliteit Voor het meten van de algemene tevredenheid van de proefpersonen over hun orale toestand werd de Nederlandstalige, verkorte versie van het OHIP-14 (Slade & Spencer, 1994) gebruikt. Dit bevat 14 vragen verdeeld over 7 domeinen: functionele begrenzingen, fysiek ongemak, psychologisch ongemak, fysieke beperkingen, psychologische beperkingen, sociale beperkingen en handicap. Per vraag kon geantwoord worden aan de hand van een vijfpuntenschaal (0= nooit, 1= bijna nooit, 2=soms, 3= vaak en 4= heel vaak). Hoe hoger de score hoe minder de tevredenheid. De maximumscore (minst tevreden) bedraagt dus 56 en de minimumscore (meest tevreden), 0. Naast deze vragenlijst werd ook gevraagd om de algemene tevredenheid over de orale conditie en de spraak weer te geven op een 100 mm VAS. Bij 0% stond helemaal niet tevreden en bij 100% stond helemaal tevreden. Naast deze VAS werd ook een discrete schaal gebruikt om de tevredenheid aan te duiden. De testpersonen konden aanduiden of ze: helemaal tevreden, eerder tevreden, neutraal, eerder niet tevreden of helemaal niet tevreden waren. Verder werd er ook specifiek aandacht geschonken aan de vraag: Heeft u moeite gehad bij het uitspreken van woorden door problemen met uw tanden, mond of kunstgebit?. Hierbij werd ook gevraagd op een VAS aan te duiden hoe de tevredenheid was over de spraak op dat moment. Zie: Appendix 6 26

30 3. Resultaten Eerst worden de resultaten van de controlegroep weergegeven. Deze resultaten worden later vergeleken met de resultaten van de twee luiken uit dit onderzoek (deel 1: adaptatiemeting; deel 2: metingen bij veranderende dikte van de mediale zijde van de brugrand). De resultaten van het perceptueel articulatieonderzoek een het oromyofunctioneel onderzoek werden bekomen door een consensusevaluatie. Het percentage overeenkomende beoordelingen wordt per deel steeds aangegeven Controlegroep Voor het beschrijven van de resultaten van de controlegroep werden de gemiddelde waarden van de verschillende variabelen weergegeven. De vijf controlepersonen werden telkens tweemaal getest. Articulatieonderzoek Perceptuele analyse Er werden bij de controlepersonen geen articulatorische afwijkingen gevonden. (Consensusevaluatie: 100%) Objectieve analyse Uit de resultaten van de objectieve analyse kon er geen patroon weerhouden worden. (zie appendix 7) 27

31 Oromyofunctioneel onderzoek Tabel 7: Overzicht resultaten oromyofunctioneel onderzoek controlegroep Mondhoeken spreiden Laterale beweeglijkheid Slikken Slikken met open mond 1/5 beperkt mogelijk 1/5 beperkt mogelijk 1/5 laterale tongpers 3/5 beperkt mogelijk (Consensusevaluatie: 100%) Levenskwaliteit Tabel 8: Overzicht gemiddelde resultaten levenskwaliteit controlegroep OHIP totaal 14 OHIP Spraak 15 VAS Spraak Discreet Spraak VAS algemeen Discreet algemeen 5.5 0,6 0,84 Eerder tevreden 0,84 Helemaal tevreden Tabel 9: Overzicht spreiding resultaten levenskwaliteit controlegroep. OHIP totaal OHIP Spraak VAS Spraak Discreet Spraak VAS algemeen Discreet algemeen Minimum 0 0 0,50 Neutraal 0,50 Neutraal Maximum Helemaal tevreden 1 Helemaal tevreden 14 Maximumscore OHIP is 56. Hoe hoger de score hoe lager de tevredenheid. 15 Maximumscore OHIP spraak is 4. Hoe hoger de score hoe lager de tevredenheid. 28