Iconografie en dieren. Adelaar. Draak. Duif

Transcriptie

1 Iconografie en dieren Adelaar De adelaar is een Koninklijke vogel. Hij vliegt hoog boven de toppen van bergen. Hij ziet alles. Hij is een symbool van weerbaarheid, kracht, macht en een scherp ziende blik. De Romeinen voerden een afbeelding van de Adelaar mee op hun vaandels. Veel landen hebben daarna de adelaar in hun wapen opgenomen. In de christelijke traditie wordt de hoge vlucht van de adelaar gezien als gelijkenis met de hemelvaart van Christus. Bovendien is deze vogel het symbool van de evangelist Johannes. Dit vanwege het bespiegelend en visionair karakter van diens evangelie. Draak De draak wordt beschreven als een krachtig dier met de uiterlijke kenmerken van een krokodil met vleugels; hij beweegt zich over land, in het water en door de lucht. Daarbij heeft hij nog een geducht wapen, namelijk zijn vuur spuwende bek. In het voor-christelijke Europa gold de draak niet per se als ongustig en vaak zelfs als gunstig. De draak wordt veel gebruikt in de heraldiek. Zijn afbeelding komt veel voor op schilden en vlaggen. Een slecht imago krijgt hij door het Christendom, vanwege zijn vermeende verwantschap met de slang in het aards paradijs. In de middeleeuwen staat hij symbool voor de heidense wereld, gevallen engelen en voor de duivel. Hij komt in die rol voor in veel verhalen over drakendoders, zoals Sint Joris en de aartsengel Michael. Duif In de alchemie beeldt de witte duif het witter worden van de eerste materie. Het is geen fysieke materie maar eerder de potentie tot materiaal. De duif symboliseert daardoor ook de geest, die uit de stof uittreedt. Algemeen staat de duif symbool voor verzoening, vrede, eenvoud, onschuld en zuiverheid. Daarmee is het dier de tegenpool van de oorlogszuchtige havik. Ook staat de duif voor echtelijke trouw, omdat een duivenpaar samen voor hun broedsel zorgen. Hiernaar verwijst ook het beeld van geliefden als tortelduiven. De christelijke traditie sluit aan bij het beeld van vrede en onschuld. Overigens ook van hoop en verwachting. In het oude testament komt de duif die Noah tijdens de Zondvloed vanaf zijn Ark uitzendt terug met een olijftak in zijn snavel (Genesis 8:812). Het is het teken dat het water zakt en er weer land zichtbaar wordt. De belangrijkste symboliek van de duif is echter de verwijzing naar God de Heilige Geest. De evangeliën memoreren de neerdaling van de Geest bij de doop van Jezus door Johannes de Doper en bij het Pinksterfeest.

2 Gans Ganzen redden de stad Rome. Zij voorkomen dat de stad door de Galliërs wordt ingenomen. Vandaar dat de gans het sybool werd van waakzaamheid en bescherming. In de christelijke traditie is de gans gekoppeld aan Sint-Martinus. Volgens de legende verstopt Martinus zich in een ganzenhok. Daarmee wil hij voorkomen, dat hij gewijd wordt tot bisschop van Tours. Hij voelt zich daartoe onwaardig. Bij het naderen van zijn aanhangers verraden de snaterende ganzen hem en wordt hij alsnog tot bisschop gewijd. Met het eten van de "Sint Maartensgans" wordt hun verraad gewroken. Griffioen Een griffioen is een hybride fabeldier. Als viervoeter met vleugels heerst hij over twee rijken. Zijn lichaam is dat van een leeuw, de koning van alle dieren op de aarde. Dat combineert hij met de vleugels van de adelaar, de koning van alle vogels in de lucht. Daarbij heeft hij de oren van een paard en een hanenkam, die uit vissenschubben lijkt te bestaan. Aan de griffioen worden dan ook verschillende eigenschappen toegeschreven. Hij is dapoer als een leeuw, vasthoudend, als een adelaar en hij heeft de aandacht en de toewijding van een paard. Toch heeft de griffioen ook een keerzijde. Als de hoeder van grote schatten staat hij voor hebzuchtige en gierige mensen. Terwijl dit samengestelde dier ook zijn krachten wreed kan inzetten. In de christelijke traditie komen we de griffioen tegen als bewaker. Dikwijls heeft hij een gevaarlijk dier in hun klauwen. De griffioen staat dan voor Jezus, koning en beschermheer van hemel en aarde. Haan In de oudheid was de haan het zonnedier dat de dag aankondigt en daarbij door zijn kraaien demonen verjaagt. De haan staat daarom bekend als een wakker en waakzaam dier. Tegelijkertijd staat hij bekend als goedmoedig beest, omdat hij gedurende de dag zijn hennen naar het voer roept. Daarbij laat hij zich wel kennen als een baas met een mannelijke strijdlust. In de christelijke traditie komen deze betekenissen terug. De haan op de toren is een symbool van de prediker. Zoals de weerhaan zich steeds tegen de wind in keert, zo keert de prediker zich tegende vijanden van de kerk. Op een kerktoren roept de haan iedereen op tot waakzaamheid. De haan als zinnebeeld van Christus duidt op de overwinnaar van de macht van de duisternis en boze geesten, op Hem die oproept tot de arbeid op de nieuwe dag en de wereldrechter die de sluimerenden wakker schudt uit de slaap van de dood en hen oproept om ten oordeel te verschijnen. Natuurlijk kennen we de haan ook uit het Nieuwe Testament, als hij driemaal kraait, nadat Petrus ontkent dat hij een volgeling is van Jezus (Markus 14:72). De haan is daarom het attribuut van de apostel Petrus. Na dit voorval verkondigde Petrus volgens de overlevering het christelijk geloof tot aan zijn dood.

3 Een windhaan of weerhaan is een windwijzer in de vorm van een haan. Sommige torenhanen zitten op een windkruis of op een metalen bol. Ze worden vooral geplaatst op de spits van kerktorens. Van oudsher was het gebruikelijk een kruis, bol of haan te plaatsen op een toren, maar ook op een paal en ook op de kruin van een kerstboom en een Meiboom. Deze dienden als afweermiddel. Lam In de lente speelt het pasgeboren lam in de wei. Het staat voor onschuld en zachtmoedigheid. In de Joodse traditie is het lam bij uitstek het offerdier. Daarom duidt de evangelist Johannes Jezus aan als "het Lam, dat de zonden der wereld wegneemt". Door zijn dood is Jezus de verlosser van de mensheid. Vaak wordt Jezus ook afgebeeld als een triomferend paaslam. Het beest heeft dan een kruisnimbus om het hoof en draagt veelal een houten kruis. Leeuw De leeuw is in de Bijbel het beeld van wilde kracht, moed en schoonheid; eigenschappen die zowel bewondering als vrees kunnen inboezemen. Daarom is de leeuw zowel het beeld van het goede, God /Christus, als van het kwade, de duivel. Houden we de leeuw als zinnebeeld van de duivel in het oog dan krijgt de middeleeuwse voorstelling van Samson, die de leeuw verscheurt, de betekenis van Christus overwinning op de duivel. In de reeks symbolische gestalten die de zeven hoofdzonden verbeelden, vertegenwoordigt de leeuw de Hoogmoed. De leeuw onder de voeten van de liggende graffiguren betekent de overwinning op de zonde en de dood. Ooievaar Voor de Romeinen verwees de ooievaar naar loyaliteit en respect voor ouders. De vogel komt immers elk jaar terug op hetzelfde nest. In het noorden van Europa is zijn jaarlijkse trugkeer in het voorjaar reden om hem te koppelen aan het feest van de opstanding, het feest van een nieuw leven. Tegenwoodig zie je nog de leveranciers van pasgeboren baby's. Ook de christelijke traditie koppelt de ooievaar aan nieuw leven. Ookheeft de traditie ook voor zijn manier van jagen. Het dier staat doodstil in het water, jagend op kleine waterdieren. Zijn griezelige prooken, kikkers en waterslagen, koppeld deze traditie aan Jezus, die duivelse krachten vernietigt. Pauw Pauwen komen voor in oeroude volksverhalen, daarin horen pauwen bij de liefde en bij de goden. Wanneer je een pauw laat pronken dan zie je een stralenkrans van veren, een verentooi als de zon. Neem je de tijd om de pauw op

4 zo n moment van trots eens van achteren te bekijken, dan begrijp je dat hij ook een teken van spot kan zijn: zijn blote kont, een keizer zonder kleren. Voor ons is de pauw bij uitstek een symbool van ijdelheid, hoogmoed of overvloed. Maar ook is hij eenvoudig en deemoedig van aard, wanneer hij zijn staart nederig omlaag draagt. De pauw in zijn verenpracht is al eeuwen een verwijzing naar de stralenkrans van de zon. Daarnaast is hij ook een teken van vernieuwing en opstanding (onsterfelijkheid van christus), omdat hij ieder jaar in de lente weer nieuwe veren krijgt. Pelikaan De pelikaan wordt dikwijls afgebeeld terwijl hij bloed prikt uit zijn eigen borst om zo zijn jongen in leven te houden. Overigens is dat beeld gebaseerd op een vermening van natuurwaarneming en mythevorming in de oudheid. Een pelikaan vliegt af en aan naar zijn nest. Daar aangekomen buigt het beest zijn snavel naar zijn borst om uit zijn keelzak zijn jongen te voeden met de gevangen vissen. Maar desalniettemin is de voedende pelikaan het symbool voor een onbaatzuchtige liefde van ouders voor hun kinderen. Het beeld verwijst ook naar het contact met het innerlijk zelf, een streven naar loutering. De christelijke traditie sluit hierbij aan. Daarin staat de pelikaan voor opofferingsgezindheid, met name die van Jezus die zijn bloed vergiet en door zijn offer van lijden en sterven de mensheid redt. In latere eeuwen wordt de pelikaan hoe langer hoe meer een symbool van de Eucharistie. Zo vinden we in diverse kerken lesenaars in de vorm van een pelikaan. Raaf De raaf staat ook voor andere kraaiachtigen, die in het algemeen een slechte naam hebben. In de oudheid was hij de gezien als de volgel die ziekte, dood en oorlog aankondigt. In de volksmond stond hij ook bekend als dier, vandaar de uitdrukking; "stelen als de raven". Ondanks dat alles wordt de raaf ook om zijn wijsheid gewaardeerd. Het is een schrandere vogel. In de christelijke overlevering is hij bekend als de vogel, die Noach vanuit de ark uitstuurt, om te zien of de zondvloed ten einde komt. Na lange omzwervingen keert hij onverrichterzake terug. De duif komt daarop volgend wel met een olijftak op de ark terug. Het teken dat het water daalt. Rund 18. Het rund komen we tegen in verschillende vormen: koe, stier of os. De koe verwijst bij uitstek naar de moederlijk voedende krachten van de aarde, beeld van vruchtbaarheid en overvloed, van eenvoudige warmte, van geduldig drachtig zijn. De stier is zonder meer een symbool van levenskracht en mannelijkheid. In verschillende culturen komen we verwijzingen naar stieren of riten van stierenoffers tegen (stierengevechten). De os, de

5 getemde stier, is vriendelijk en dienstbaar. De os is vreedzaam en dient de mens vol geduld en uithoudingsvermogen. De os wordt gebruikt als offerdier. In de christelijke traditie komen we de os tegen achter de kribbe waarin Jezus ligt in de stal te Bethlehem. Het rund verwijst naar Lucas de evangelist. Uil De uil wordt gezien als een lichtschuwe nachtvogel. In de avond of 's-nachts vliegt hij met een klaaglijk geluid rond, of hij zit peinzend in zichzelf gekeerd op de uitkijk. Enerzijds wordt hij gekoppeld aan wetenschap, studiezin en wijsheid en anderzijds aan onheil, domheid en hekserij. Als symbool van wijsheid begeleidt de vogel Athene, de Griekse godin van de wijsheid. Omdat de vogel het daglicht niet goed verdraagt staat hij in de christelijke traditie onder meer voor de synagoge en het Joodse geloof. Dat is immers de godsdienst die de heilsboodschap van het nieuwe leven niet accepteert. Als nachtvogel symboliseert hij in deze traditie ook de nacht van het lijden en de daaropvolgende dood van Jezud. Ook heeft de uil als symbool een verbinding met de duivel en met een van de zeven hoofdzonden, de gierigheid. Vleermuis De vleermuis staat voor de nacht, het kwaad en de dood. Echter ook voor intuïtie, inzicht en deugd. In het christelijke Europa van de middeleeuwen wordt de vleermuis een van de symbolen voor de duivel, een gevallen engenl, die het licht schuwt. Zwaan De zwaan was in de heidense tijd een heilig dier en werd voornamelijk met mythische wezens als elfen en goede vrouwen in verband gebracht. Zwanen spelen een belangrijke rol in de Germaanse mythologie en volkscultuur, daarom werd ook de zwaan door de christenen overgenomen en op kerktorens geplaatst. Bij de meeste schrijvers is de zwaan het dier der minne, dat Venus en Amor vergezelt. Op Lutherse kerken staat doorgaans een zwaan. Volgens de christenen verwijst deze zwaan naar de theoloog Johannes Hus (Hus betekende in zijn landstaal: gans). In Praag werd hij in 1415 wegens vermeende ketterijen op de brandstapel gebracht. Hij zou toen uitgeroepen hebben: "Jullie verbranden een gans, maar er zal een zwaan uit zijn as herrijzen". Deze uitspraak zou een eeuw later (1517) in verband worden gebracht met Maarten Luther en zo werd de zwaan het herkenningsteken van de Lutherse kerk.