Colofon LIEVE THALIANEN, Lore Veugen. Thabloid. Redactie: Met dank aan: Lay-out: Print: Postadres: Website: 15 e jaargang, nr

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Colofon LIEVE THALIANEN, Lore Veugen. Thabloid. Redactie: Met dank aan: Lay-out: Print: Postadres: Email: Website: 15 e jaargang, nr 2 05-01-2013"

Transcriptie

1

2 Colofon Thabloid 15 e jaargang, nr 2 LIEVE THALIANEN, Redactie: Daniël van Loon Tom Evers Jeremy Timessen Ko Stoffelen Stan Philipsen Martin Huyben Met dank aan: Bestuur Thalia Herman Geuvers Engelbert Hubbers Bart Jacobs Lay-out: Ramon van Os Jean-Paul Veenendaal Print: Océ Nederland Postadres: Thalia Postbus GL Nijmegen thabloid@thalia.nu Website: Gelukkig nieuwjaar iedereen! Ik hoop dat jullie fijne feestdagen achter de rug hebben en dat jullie een leuke kerstvakantie hebben gehad. Voor komend jaar wens ik jullie natuurlijk allemaal een mooi jaar met goede cijfers en veel plezier en gezondheid. Ook wil ik namens het bestuur iedereen feliciteren die een diploma in ontvangst heeft mogen nemen. Het komende jaar gaan we er weer een erg leuke tijd van maken met veel leuke activiteiten. Zo gaan we drie dagen wintersporten, hebben we in januari weer een cocktailborrel en nog veel meer. Ook zijn we bezig op het gebied van onderwijs. Zo zijn we op het moment van schrijven in overleg met het onderwijsinstituut over de lunchlezingen van R&BO. Dus hopelijk kunnen we in het nieuwe jaar weer mooie veranderingen aankondigen die in jullie voordeel zullen zijn. Naast het organiseren van dingen voor de vereniging hebben we eind november een bestuursweekend gehad. We zijn naar Antwerpen gegaan en hebben daar een erg mooi weekend gehad, ondanks de kou. We hebben veel gezien. Zo zijn we naar het MAS (museum) geweest, wat erg groot was en vanaf het dak een erg mooi uitzicht had. Ook is een deel van ons ondanks de regen toch de stad in gegaan s nachts. Na eerst een paar te rustige (naar onze mening) studentencafé s bezocht te hebben, zijn we op zoek gegaan naar een club die in een verbouwde oude kerk was gevestigd. Stonden we opeens midden in de hoerenbuurt! 2 We waren niet verdwaald want de club, waar vooral techno wordt gedraaid, bleek daar midden tussen de prostituees te zitten. Dat vonden de mannen onder ons niet zo n probleem volgens mij. Tot nu toe bevalt ons allen het bestuursjaar erg goed en moeten we zo onderhand gaan rondkijken naar opvolgers. De vereniging mag immers niet doodvallen wanneer ons jaar ten einde is. De langstudeerboete is van de baan, dus bang voor een boete hoef je niet te zijn. Ook lid zijn van een commissie is erg belangrijk voor Thalia. Zonder onze commissies zouden er een stuk minder activiteiten en borrels zijn. Dus denk er nog eens goed over na en misschien zit jij wel volgend jaar in het bestuur of morgen al in een commissie. Tot slot wil ik jullie nog attenderen op de Jos-gaat-weg-borrel. Deze vindt 11 januari plaats. (Hopelijk is dat na het uitkomen van deze Thabloid.) Voor degene die Jos niet kennen, Jos is een van de portiers van het huygensgebouw. Hij is regelmatig bij onze activiteiten aanwezig geweest om een praatje met ons te houden. Zo heeft er in het oude gebouw een moord plaatsgevonden, waar hij ons een mooi verhaal bij vertelde. Begin 2013 gaat Jos echter met pensioen dus heeft de borrelcommissie een borrel voor hem georganiseerd, waar ook familie van Jos bij zal zijn. Liefs, Lore Veugen

3 Rubrieken Van de voorzitter 2 Standaard aanwezig! De bestuursvraag 11 Waar word jij warm van?? Uit den ouden doosch 17 Deel 2: Thalia s ereleden Artikelen Coole koeling 4 Een stuk door Tom Evers Een interview met Engelbert Hubbers6 Een interview door Martin Huyben Een nieuw curriculum informatica 8 Met dank aan Herman Geuvers Een interview met Bart Jacobs 14 Een interview door Daniël van Loon Coole/Winterse Gadgets 18 Een stuk door Jeremy Timessen Hoofdsponsor Thalia 3

4 COOLE KOELING Natuurlijk realiseer ik me dat ik het tegen doorgewinterde informatici en informatiekundigen heb, wanneer ik een artikel schrijf voor de Thabloid. De liefde tussen het overgrote merendeel van onze lezers en de apparaten die we computers noemen, kent haar gelijke niet. Toch valt het me op dat de kennis van computers bij veel niet alle, laten we vooral niet gaan generaliseren informatici niet verder reikt dan de softwarematige kant van het apparaat: hoe laat ik het precies doen wat ik wil? De hardware van het beest wordt vaak maar tot op een bepaald niveau begrepen. Nou zitten er genoeg fanatieke hobbyisten tussen de lezers van dit blad, maar voor hen die zich nooit echt verdiept hebben in de materie schrijf ik graag een klein stukje over één van de belangrijkste hardwarematige veiligheidsmaatregelen die je in iedere zichzelf respecterende computer aantreft: koeling. HET WAAROM Computerchips zijn gemaakt van halfgeleidend materiaal, meestal silicium. In tegenstelling tot normale geleiders, bijvoorbeeld metalen, geleiden deze materialen pas stroom bij een bepaalde spanning. Dat maakt ze ideaal voor gebruik in computerchips, waarin immers niet altijd iedere verbinding stroom door moet laten. Net als bij diamant zijn siliciumatomen in een mooi kristalrooster gerangschikt. Er is echter een groot verschil tussen een kristal als diamant en een siliciumkristal: bij diamant zijn de banden tussen de atomen en de elektronen erg sterk. Voor geleiding zijn er elektronen nodig die door het materiaal heen kunnen bewegen. Silicium heeft echter een wat zwakkere band. Bij kamertemperatuur trillen de atomen al zo erg dat sommige elektronen losschieten. Dit losschieten heet generatie. Bij generatie ontstaan dus zogenaamde gaten in het in het kristalrooster. De losgeschoten elektronen vullen elders weer gaten op. Dit heet dan recombinatie. Door generatie en recombinatie kan een halfgeleider als silicium, in tegenstelling tot een isolator als diamant, stroom geleiden. Hoe warmer een halfgeleider wordt, hoe beter hij dus geleidt. Omdat er door de computerchips in een pc een stroom loopt, zullen ze warmer worden. Door deze temperatuurstijging wordt de weerstand van het materiaal echter lager, waardoor er een grotere stroom door het materiaal zal lopen, hetgeen weer een grotere temperatuurstijging ten gevolge heeft, enzovoorts. Zonder afdoende koeling zal de tempe-ratuur in zo'n chip sterk toenemen. De chip en diens omgeving kunnen zo ernstig beschadigd worden. Ook andere onderdelen van de computer kunnen te warm worden. Dit kan kortsluiting veroorzaken als er isolatiemateriaal wegsmelt in bijvoorbeeld de voeding of gegevensverlies als de harde schijf HET HOE sneuvelt. Er zijn natuurlijk verschillende opties voor het koelen van een thuiscomputer. Bij verschillende koelsystemen moet allereerst een onderscheid gemaakt worden tussen actieve en passieve koelers. Passieve koelsystemen maken alleen gebruik van een natuurkundig principe: een object dat warmer is dan zijn omgeving staat een deel van die warmte af. Daar komt geen ventilator aan te pas. Deze warmte-uitwisseling kan echter alleen aan het oppervlak van het object plaatsvinden. Aangezien een processor, bijvoorbeeld, niet genoeg oppervlak heeft om afdoende gekoeld te blijven, worden vaak oppervlaktevergrotende maatregelen toegepast, zoals koelvinnen of koelribben. Deze vinnen worden dan op de chip geplaatst. Tussen de chip en het metaal van de vinnen bevindt zich een laagje koelpasta om het contactoppervlak tussen de vinnen en de chip te vergroten en zo de warmtegeleiding te bevorderen. 4

5 Actieve koeling daarentegen, helpt de natuur een handje. In het geval van luchtkoeling bijvoorbeeld, brengen ventilatoren de lucht om de koelvinnen in beweging. Zo wordt door constante aanvoer van relatief koele lucht het warmteverschil tussen de computerchip en zijn omgeving kunstmatig groot gehouden, hetgeen een grotere warmteafvoer ten gevolge heeft. Ook bij waterkoeling wordt gebruik gemaakt van dit principe: koel water, dat op zich al een goede warmte-geleider is, wordt door een koperen of aluminium blokje gepompt. Het blokje, ook wel de heatsink, bevindt zich op de chip. De warmte, gemakkelijk vervoerd door de heatsink en afgevoerd door het water, reist mee met het water naar een radiator, in feite een groot blok koelvinnen met flinke ventilatoren erop, of een andere voorziening om het water te koelen. Weer fris wordt het water opnieuw rondgepompt. Waterkoeling is vooral populair onder de wat fanatiekere gamers. Het is één van de meest effectieve manieren om thuis een pc te koelen, maar een redelijke waterkoelingset kost al snel enkele honderden euro's. Nog een koeling die ik graag even wil noemen, is de stikstofkoeling. Bij deze koeling wordt het warmteverschil tussen de chip en zijn omgeving met vloeibare stikstof zodanig vergroot dat de computerchip temperaturen ver onder 0 graden Celsius bereikt. Stikstofkoeling toegepast op een (grafische) processor maakt het mogelijk de chip vele malen meer werk te laten doen in een kleinere tijdsspanne (overclocking). Vaak wordt stikstofkoeling aan verlekkerde gamers getoond op grote evenementen, op systemen met grote beeldschermen waar razendsnel ingewikkelde berekeningen of grafisch verbluffende taferelen op getoond worden. Helaas is deze koeling niet erg praktisch: de vloeibare stikstof wordt in een soort buis gegoten die direct op de processor gemonteerd is. Eenmaal in de buis verdampt de vloeistof snel. De stikstof moet dus constant bijgevuld worden om de processor koel te houden. Niet erg prettig als je thuis probeert een hoge killstreak te halen, of het getal pi iets vlotter tot de biljoenste decimaal te berekenen, welke van de twee je dan ook liever doet. THERMO-ELEKTRISCHE KOELING Tegenwoordig werkt toch bijna alles al op elektriciteit, dus waarom zouden we warmte dan niet ook maar meteen rondpompen met niets dan dat? Die vraag is wel erg retorisch natuurlijk, want dat doen we al. In 1834 ontdekte Jean Peltier het thermo-elektrisch effect. Dit effect houdt in dat, wanneer je een stroom laat lopen over een traject dat bestaat uit twee verschillende metalen, er een vreemd fenomeen optreedt op de scheidingslijnen daartussen. Op de eerste overgang, laten we zeggen: metaal A naar metaal B, wordt er warmte onttrokken aan de omgeving. Op de tweede overgang, B naar A, wordt deze warmte weer afgegeven. Op deze manier wordt er dus een warmtepomp gerealiseerd zonder bewegende delen of vloeistoffen. Een koeling gebaseerd op dit principe wordt ook wel een Peltier-element genoemd. In 2008 werd tijdens de Consumer Electronics Show de eerste werkende koeling die gebaseerd was op het Peltier-element getoond. Daarvoor bestonden er ook al zulke koelelementen, maar bij het ontwerp hiervan werd geen rekening gehouden met een belangrijk nadeel van Peltier-koeling: het Peltier-element kan slechts een beperkte hoeveelheid warmte wegwerken. Wanneer deze hoeveelheid wordt overschreden, gaat de werking totaal verloren. Door het thermo-elektrische component direct op de processor te plaatsen, waren de eerdere koelers lang niet zo effectief als het apparaat dat in 2008 werd geïntroduceerd. KLOKSNELHEID Er zit een limiet op de snelheid waarmee een processor berekeningen uit kan voeren. Bij iedere berekening hebben de geleidende kanalen in de chip tijd nodig om bij wijze van spreken te veranderen van een 1 naar een 0 en vice versa. Om die berekeningen een zekere regelmaat te geven, is er een kristal in iedere processor gebouwd, dat oscilleert op een bepaalde frequentie: de kloksnelheid. Iedere cyclus van dit kristal geeft aan wanneer de volgende berekening uitgevoerd mag worden. Deze kloksnelheid is echter niet maximaal: bij de productie van de chips kan men niet precies de kloksnelheid instellen. Van de verschillende chips wordt deze opgemeten. Chips met een kortere cyclus krijgen een hoger prijskaartje en andersom. Er zit echter vaak nog wat speelruimte tussen de kloksnelheid op het prijskaartje en de snelheid waarmee de processor ook daadwerkelijk berekeningen af kan handelen. Daarom doen veel hardwarefanatiekelingen aan het zogenaamde 'overklokken'. Hierbij zorgt men ervoor dat het oscillerende kristal net wat harder werkt. Dat is heel mooi: je systeem wordt er een stukje sneller van. Helaas heeft het ook tot gevolg dat de chip meer stroom verbruikt en een stuk warmer wordt. De meest buitensporige koeloplossingen zijn ontworpen om de chip niet te laten doorbranden, waaronder waterkoeling en stikstofkoeling. Tom Evers 5

6 EEN INTERVIEW MET ENGELBERT HUBBERS We kennen hem allemaal. Of je nu een jong propedeusekindje bent of een ervaren master-thaliaan; als je deze studie doet, moet je wel ooit college van hem hebben gehad. Maar wie is hij nu eigenlijk? Wie is de man achter de man voor de collegezaal? Thabloid vond het tijd voor een interview. Hoe lang bent u al werkzaam aan de Radboud Universiteit? In 1994 was ik Assistent In Opleiding bij wiskunde. In 2001 ben ik bij informatica gekomen. Ik heb toen bijna meteen werkcolleges verzorgd. En in 2005 kwamen daar nog hoorcolleges bij. Wat is het eerste dat u doet als u thuis bent? Het eerste wat ik doe als ik thuis ben? Dat is denk ik mijn schoenen uit doen. En dan kijken of mijn vrouw thuis is. Daarna eten, denk ik. En wisselend geef ik daarna wiskundebijlessen. Ik geef redelijk wat bijlessen. Heel soms geef ik die aan studenten. Meestal aan scholieren. En waarom de Radboud Universiteit? Waarom ik op de RU werk? Dat is voor het grootste deel op locatie gebaseerd. Ik woon in Nijmegen. Een AIO-schap in Nijmegen lag dan ook voor de hand. Ik heb een tijd gewerkt bij de politie, totdat ik door Bart Jacobs werd gevraagd om terug te komen voor informatica. In 2001 ben ik teruggekomen. Mijn werk bij de politie was in Driebergen. Elke dag daar naartoe of hier werken was niet echt een moeilijke keuze. Zeker als je ook de inhoud van het werk vergelijkt. Wat heeft u vroeger gestudeerd? Ik ben begonnen met wiskunde, maar in mijn tijd waren de propedeuses van wiskunde en informatica bijna hetzelfde. Dat scheelde slechts drie vakken. Dus nadat ik mijn propedeuse wiskunde in een jaar gedaan had, dacht ik: die drie vakken doe ik ook maar. En ja, voor mij bleek informatica veel makkelijker te zijn dan wiskunde. De propedeuse informatica kreeg ik natuurlijk ook af in een jaar en dat vond ik zo leuk dat ik dat erbij ben blijven doen. In die tijd was het ook zo dat er naast wiskunde en informatica een speciale bovenbouw-studie Vrije studierichting Wiskunde en Informatica was. En je kunt zelf wel bedenken dat na een volledige studie wiskunde en een volledige studie informatica dat niet zo heel veel moeilijker is. Dus toen ben ik dat ook gaan doen. Hoe is dat zo begonnen? Dat was min of meer toeval. Ik had een huis gekocht en nadat bij de notaris de stukken waren getekend en hij blijkbaar nog vijf minuten overhad, keek hij nog snel in zijn papieren. Zo, u geeft les in wiskunde en informatica. Geeft u ook bijles, want mijn dochter heeft nog bijles nodig. Daar ben ik toen op ingegaan. Die dochter had vele vriendinnen en die hadden weer vriendinnen Mijn meeste klanten zijn terug te voeren op die eerste dochter. U bent getrouwd. Heeft u ook kinderen? Nee, helaas nog niet. Heeft u ook hobby s? Hardlopen, meer specifiek marathons lopen als ik niet geblesseerd ben, en Rusland. Bent u vaak geblesseerd? Nee, niet vaak, maar nu wel al twee jaar, dus wel lang. Ik heb al negentien marathons gelopen en de twintigste moet nog komen, maar dat duurt nog wel even. U houdt al lang van Rusland? Ja, al vanaf de vroegere scholen. Rusland, de Sovjet-Unie, een interessant, raar land. Als iedereen pro-amerika is, zeker in de jaren 80, is het interessant om te kijken naar wat gebeurt er dan in Rusland? 6

7 Gaat u vaak naar Rusland? Ehm, te weinig. Normaal gesproken een keer per jaar. Mijn vrouw is ook Russisch, dat scheelt. En zij wil haar familie graag nog wel eens een keer zien. U hebt haar in Rusland ontmoet? Ja, volgens mij was het op mijn derde reis dat ik haar ben tegengekomen. Ik ben haar tegengekomen in het Mariinskitheater bij een opera waar we allebei naar gingen kijken. Na afloop heb ik haar aangesproken (in het Russisch natuurlijk) en mijn Russisch was blijkbaar goed genoeg om haar geïnteresseerd te laten worden. Sindsdien hebben we brieven geschreven. Later ging het contact ook via . Vijf jaar later is ze naar Nederland verhuisd. En zij geeft dwarsfluitles? Ja, dat staat op mijn site, hè? Ja, ze geeft dwarsfluitles. Het staat op mijn site om haar Google-ranking omhoog te halen. Sinterklaas of kerstfeest? Moeilijke vraag. Van oudsher Sinterklaas, maar daar doen we nu niks meer aan. In Rusland wordt Kerstmis tegenwoordig wel gevierd, maar niet zo uitbundig als in Nederland. In Rusland is het oudejaarsfeest hét grote feest. Dus het hangt ervan af waar we zijn: in Nederland Kerstmis en in Rusland nieuwjaar, of soms het Russische kerstfeest dat twee weken na het Nederlandse kerstfeest wordt gevierd. Sinterklaas zal wel interessanter worden als er kinderen zijn, maar tot dan toe niet. Propedeuse- of masterstudenten? Ik denk propedeuse. Praktisch gesproken is het zo dat ik alleen maar in de bachelorfase college geef en de vakken die ik leuk vind om te geven zijn typisch wiskundige basisvakken. Het is gewoon leuk om die elementaire wiskunde uit te leggen aan mensen die eigenlijk nog helemaal geen idee hebben van wat wiskunde is. Wat wilde u vroeger worden? Ik denk dan toch docent, of leraar. U wist meteen al wat u wilde worden? Nou, niet zozeer dat ik wist dat ik dit ging worden, maar ik kom uit een onderwijzersfamilie. Op de middelbare school had ik altijd het idee gehad dat mensen iets uitleggen, dat kan ik wel, dat vind ik leuk om te doen. Na mijn doctoraalstudie, zeg maar huidige masterniveau, had ik twee keuzes: in dienst (dat moest nog in mijn tijd), of verder studeren, dus als AIO een proefschrift schrijven. Tijdens mijn AIO-schap heb ik ook de lerarenopleiding gedaan. Je kunt op meerdere manieren leraar worden. Je kunt via een meerjarige hbo een bevoegdheid halen, maar je kunt ook na je master een eenjarige universitaire opleiding volgen. Voor informatica bestaat die bevoegdheid niet, die heb ik dus voor wiskunde gehaald. En zo ben ik leraar geworden. H ier sluiten we ons interview mee af. Zowel Engelbert als ikzelf geven aan het leuk te vinden zo n interview te doen. Ik neem afscheid met een heel ander beeld van deze docent. Volgende Thabloid waarschijnlijk een nieuw interview met een van onze docenten. 7 Martin Huyben

8 EEN NIEUW CURRICULUM Er zijn allerlei ontwikkelingen in het bachelorcurriculum informatica. Als je de voorlichting volgt dan hoor je daar van alles over, maar als student volg je de voorlichting waarschijnlijk niet (meer). Je studeert hier immers al. Dit stuk is om ook aan jullie, de huidige studenten informatica en informatiekunde, uit te leggen wat we aan het het doen zijn en wat er gaat veranderen. Al deze veranderingen hebben geen invloed op jullie curriculum, zeker niet als je op schema studeert. Maar het is toch goed om te weten. HOE GAAN WE MEER STUDENTEN TREKKEN? Dat is een vraag die ons gesteld wordt, onder andere door de faculteit, maar ook een vraag die wij onszelf stellen. De bacheloropleiding informatiekunde wordt afgebouwd. (Laatste instroom in 2012.) Hoe gaan we meer studenten naar de bachelor informatica trekken? Het bedrijfsleven staat te springen om afgestudeerden informatica of informatiekunde en de studenten waarderen de opleiding, dus dat is niet het probleem. Ook is er een regelmatige instroom uit het hbo, dus ook daar zit m niet het probleem. Als we praten met vwo-scholieren ontstaat een ander beeld: zij weten vaak niet wat de studie informatica is, hoe veelzijdig het is en wat je er allemaal mee kunt. Er zijn vwo-scholen waar informatica als eindexamenvak wordt gedoceerd, maar dat is een minderheid en bovendien geeft het vak niet altijd een getrouw beeld van een academische informatica-opleiding. Uit onze contacten met middelbare scholieren komt het volgende duidelijk naar voren. We moeten onze opleiding scherper neerzetten, met een profiel dat aansluit bij: - Het belang van ICT voor de maatschappij - De lol om samen dingen te maken - De fundamentele vragen en interesses Het is ook duidelijk dat informatica als begrip niet zoveel zegt. Ik heb het mijn eigen kinderen (middelbare school) en hun vrienden gevraagd en die hadden een onthutsend vaag beeld bij informatica en wat je dan studeert en wat je daar dan later mee gaat doen. De beelden varieerden van de hele dag achter de computer zitten tot saaie nerds tot informatica is toch meer techniek dan wetenschap? Dat informatici vooral samenwerken, meestal met niet-informatici, dat er zeer uitdagende maatschappelijke problemen liggen en zeer uitdagende wetenschappelijke vraagstukken is hun niet bekend. Het is duidelijk dat er met spoed actie nodig is, ook omdat de instroom, na een toename in 2011, in 2012 weer terug is op het niveau van Het belangrijkste wat je dan kunt doen is: doen waar je goed in bent en dat verder ontwikkelen. CYBER SECURITY Op het gebied van computer security heeft Nijmegen een unieke positie: qua onderzoek zijn we leidend in Nederland en ook in het maatschappelijk debat zijn we zeer actief. (Lees bijvoorbeeld het interview met Bart Jacobs in het NRC Handelsblad van 6 december.) Security heeft allerlei technische aspecten, maar is vooral ook een herkenbaar en urgent maatschappelijk thema. De eerste keuze is om deze sterkte uit te buiten in de opleiding. Dit hebben we al enigermate gedaan met de invoe-ring van het curriculum van 2012, waarin het vak Inleiding Security verplaatst is naar het eerste jaar. Maar nu gaan we nog een stap verder: per 1 september 2013 starten we een bachelortrack cyber security. Dit betekent dat er binnen de opleiding informatica twee programma's zijn: het brede (bestaande) informaticaprogramma en een cybersecurityprogramma. Uiteraard is er veel overlap tussen de programma's, maar er zal per semester 6 ec specifiek voor cyber security zijn en ook zullen de projectvakken een specifieke cybersecurityinvulling hebben. Overigens is de invulling van deze track nog onderwerp van discussie: een curriculumcommissie buigt zich hierover. In deze commissie zitten ook studenten, dus als je hier ideëen over hebt, benader dan je opleidingscommissieleden! Zoals ik het voor ogen heb is het eerste semester van het eerste jaar gemeenschappelijk en kiest een student daarna voor een track. Dus bijvoorbeeld kies je in het tweede semester het vak "web en database security" als je de cyber security track doet, en "requirements engineering" als je de brede informaticavariant doet. Dit is maar een voorbeeld; de definitieve keuzes moeten nog gemaakt worden. Verder is de cybersecuritytrack echt breder dan informatica, met bijvoorbeeld ook een inleidende cursus rechten en een cursus over veiligheidsmanagement. 8

9 INFORMATICA Dit betekent dat er binnen de opleiding informatica twee programma's zijn: het brede (bestaande) informaticaprogramma en een cybersecurityprogramma. Uiteraard is er veel overlap tussen de programma's, maar er zal per semester 6 ec specifiek voor cyber security zijn en ook zullen de projectvakken een specifieke cybersecurityinvulling hebben. Overigens is de invulling van deze track nog onderwerp van discussie: een curriculumcommissie buigt zich hierover. In deze commissie zitten ook studenten, dus als je hier ideëen over hebt, benader dan je opleidingscommissieleden! Zoals ik het voor ogen heb is het eerste semester van het eerste jaar gemeenschappelijk en kiest een student daarna voor een track. Dus bijvoorbeeld kies je in het tweede semester het vak "web en database security" als je de cyber security track doet, en "requirements engineering" als je de brede informaticavariant doet. Dit is maar een voorbeeld; de definitieve keuzes moeten nog gemaakt worden. Verder is de cybersecuritytrack echt breder dan informatica, met bijvoorbeeld ook een inleidende cursus rechten en een cursus over veiligheidsmanagement. E-HEALTH Er zijn veel contacten met het UMC (medische faculteit) en in het algemeen zijn de dwarsverbanden tussen informatica en de geneeskunde legio: medische beeldverwerking, computerondersteunde diagnose, medische apps of denk aan de problemen met het elektronisch patiëntendossier. Dit thema is tot nu toe in het onderwijs niet uitgebuit, terwijl er een grote interesse is van vwo-scholieren in medische onderwerpen en de nabijheid van het UMC allerlei mogelijkheden biedt. Dus de tweede keuze is om vanaf 2013 een minor ehealth te beginnen. Deze minor van 30 ec zal een aantal cursussen op het snijvlak van de informatica en de geneeskunde omvatten. Denk aan de bovengenoemde dwarsverbanden. Dit is dus geen aparte track, maar een minor, om de simpele reden dat we wel expertise hebben op dit gebied en samenwerking met het UMC, maar die is (nog) niet van de omvang dat we een track kunnen aanbieden. Ook voor ehealth zou het goed zijn als een student al in het lentesemester van het eerste jaar een vak kan kiezen op dit gebied, om zich te kunnen oriënteren. Hoe dit precies vorm gaat krijgen zal in de komende maanden bekeken worden door de curriculumcommissie. Ook hiervoor is de input van jullie (studenten) zeer waardevol! WAT BETEKENT DIT? Dit betekent dat we het curriculum informatica aan een grondige revisie onderwerpen. De bestaande mogelijkheden, bijvoorbeeld om een dubbele bachelor wiskundeinformatica te doen, een minor wiskunde, een minor kunstmatige intelligentie of een minor die voorbereid op de master informatiekunde, zullen we daarbij intact laten. Deze puzzel wordt de komende periode ingevuld, waarbij het dus ook zo zou kunnen zijn dat er volgend jaar nieuwe vakken zijn die je in je bachelor kunt kiezen. De afgelopen tijd is er al volop voorlichting gegeven voor de nieuwe bacheloropleiding. De website is vernieuwd en er zijn nieuwe filmpjes gemaakt. Kijk op: studereninnijmegen.nl/informatica als je meer wilt zien. Blijkbaar is ons nieuwe profiel aantrekkelijk, want bij de voorlichtingsdag voor de bachelor, op zaterdag 3 november, was de opkomst van scholieren twee keer zo hoog als vorig jaar. Iedereen was erg enthousiast over onze plannen en er was een positieve "vibe". Studenten die zich voor de voorlichting inzetten zijn altijd zeer waardevol. (Via deze weg nogmaals mijn grote dank!) Als je dit stuk leest en zelf ook mee wilt doen, bijvoorbeeld aan ons promoteam: googel "promoteam informatica", of mail naar voorlichtinginformatica@cs.ru.nl. Het is misschien vreemd om te zien dat de voorlichting er al is voordat het nieuwe curriculum er (definitief) is, maar zo werken die dingen. (Uiteraard worden de plannen nog uitgebreid met de opleidingscommissie besproken.) Als je vanaf 2013 iets nieuws wilt doen moet je twee dingen in parallel doen: pr en een nieuw curriculum maken. Het is aan mij, als onderwijsdirecteur, om te zorgen dat er tussen deze twee processen geen deadlock ontstaat. Herman Geuvers Onderwijsdirecteur III 9

10 10

11 BESTUURSVRAAG WAAR WORD JIJ WARM VAN? Lore Waar word ik warm van? Dit kun je natuurlijk letterlijk en figuurlijk nemen. Of beide, zoals bijvoorbeeld sporten. Dan wel vooral balsporten en geen dingen als dansen, zumba, bommen of fitness. Daar krijg ik het letterlijk wel warm van, maar figuurlijk absoluut niet. Maar ook word ik warm van snowboarden. Helaas doe ik dat niet zo vaak. Het is dan wel in de kou, maar toch word je er warm van en uiteraard ook van de warme chocolademelk met slagroom tussen het snowboarden door. Ik word zoals zoveel vrouwen ook warm van shoppen met vrienden, lekker door de stad slenteren. Zo is het vinden van dat mooie nieuwe paar laarzen waar ik al tijden naar op zoek was erg fijn. Verder word ik natuurlijk ook warm van een romantisch diner bij kaarslicht met overheerlijk eten, gekookt door de man Simon Het is natuurlijk heel makkelijk hier flauwe antwoorden op te geven, zoals het broeikaseffect, Ryszard Siwiec (zoek maar op) of oud en nieuw in Café de Hemel in Volendam. Ik vond het leuker om even snel wat uit te zoeken: als je voor een kachel zit, warm je minder snel op dan wanneer je het lichaam van binnenuit opwarmt. Laat die lekkere beker warme chocolademelk maar komen! Alcohol kun je echter maar beter laten staan. Het drinken van sterke drank geeft slechts het gevoel van warmte. De alcohol komt in je bloed waardoor de bloedvaten zich verwijden. Op zich lijkt dit goed voor de doorbloeding, maar op den duur gaat er juist veel warmte verloren door de verwijde aderen die vlak onder de huid liggen. Weer wat geleerd! 11

12 Dré Allereerst zal ik beginnen met antwoord te geven op de vraag: waar word je niet warm van? Ik word namelijk allerminst warm van alles wat met koud weer te maken heeft. Te noemen: sneeuw, ijs, schaatsen. Ook word ik tegenwoordig bepaald niet warm van fietsen. Maar nu over de vrolijkere zaken ter wereld, want jullie vragen je nu allemaal af: waar word je nu wel warm van? Ik word warm van goed, lekker, vettig eten. Vooral een goed stuk vlees kan ik erg waarderen. Ook vind ik het erg tof om te sporten. Ik probeer altijd op zondagochtend een training taekwondo mee te pakken in het mooie, zuidelijk gelegen Limburg. Het probleem van deze training is alleen dat het s ochtends is en ik word ook warm van slapen. Af en toe prefereer ik het om lekker in bed te blijven liggen en mijn roes uit te slapen in plaats van bij het krieken van de dag op te staan om te gaan trainen. Ik probeer nog steeds actief te blijven binnen deze vereniging. Dat uit zich vooral in de zwartebanderscommissie die ik heb opgezet en nog steeds leid. Dit is nu samen met het bestuur de kern van de vereniging geworden. Daarnaast is windsurfen een grote hobby van mij. Dit staat ergens wel loodrecht op wat ik aan het begin van dit stuk heb verteld over dat ik zo n hekel heb aan koud weer. Want als je gaat windsurfen moet je vaak weer en wind trotseren. Vaak als het lekker hard waait is het ook koud. Maar dat wordt helemaal gecompenseerd door de kick van het surfen. Maar mijn laatste en natuurlijk grootste hobby als penningmeester is het tellen van het geld van Thalia. Thom Waar word ik warm van... Hmm. Ik heb het meestal vrij warm als een huisgenote de verwarming weer vol aan zet. Of als de zon in de zomer weer vol op mijn studentenkamer schijnt. Dan komt het kwik ook al gauw boven de 30 graden Celcius. Ik typ dit stukje op Sinterklaasavond, een dag waarop er sneeuw voorspeld is en iedereen zich niet zozeer afvraagt of, maar vooral hoeveel vertraging er zal zijn. Op verschillende plekken heeft het al gesneeuwd en wie weet hoe lang het duurt voordat de NS weer de gratis koffie inzet. Daar werd ik vorig jaar overigens best warm van. Ook wel prettig was dat de winterdienstregeling mij tijd scheelde, in plaats van kostte. De gezelligheid van Sinterklaasavond is vaak ook wel hartverwarmend. Tenminste, als de gedichten een beetje leuk blijven. En als wegblijft van gedichtengeneratoren, want dan moet je je toch wel een beetje gaan schamen. Hoewel je het daar ook wel weer warm van zal krijgen. Maar waar wordt ik nou ECHT warm van? KOFFIE KOFFIE KOFFIE KOFFIE KOFFIE KOFFIE KOFFIE KOFFIE KOFFIE KOFFIE KOFFIE KOFFIE KOFFIE KOFFIE KOFFIE... 12

13 Mats Waar ik warm van word? Sporten...? Dan ga ik er maar filosofisch naar kijken; ergens warm van worden is ergens vrolijk van worden. Blij zijn met iets. Ik word altijd erg blij als dingen goed lukken, zeker als het proces ernaartoe erg moeilijk is geweest. Het is geen geheim dat ik politiek actief ben en van het winnen van een debat kan ik erg blij worden. Succes behalen. Overwinningen boeken. Van een gloednieuw sponsorcontract voor de vereniging, met nieuwe mogelijkheden en contacten waar de vereniging iets aan heeft. Iets anders waar ik erg vrolijk van word, is mijn andere hobby: autoraces. Ieder jaar ga ik naar de 24-uursrace van de Nürburgring in de Eifel, Deutschland! Daar waar de duurste en nieuwste Mercedessen, Audi s & BMW s 24 uur lang tegen elkaar racen en de kleinere Ford Fiesta s en de Daihatsu Move s van de baan af knallen. Hoog sadistisch gehalte, maar leuk om daar met een strandstoel, kratje bier en een spatscherm (voor het geval dat) te gaan zitten. Vorige keer vloog er nog een door de vooruit geslingerde coureur het publiek in. Het enige wat de reactie van het Duitse publiek dan is, is niet 112 bellen, maar de coureur (die meer dan één schaafwond heeft) een biertje aan te bieden. Waarop de coureur proost zegt en het biertje in één keer wegwerkt. En ja, van die humor, daar word ik nou warm van. Jip Ik word, zoals menig Thaliaan verwacht van mij, warm van een lekkere kop thee. Dit mag groene, zwarte of witte thee zijn. Daarin zal ik niet discrimineren. Echter ben ik niet zo van de fruitthee, ik heb liever een goede kruidenthee. Waar ik verder altijd ook wel warm van word is natuurlijk een lekker tripeltje, een Westmalle Tripel of een Tripel Karmeliet zijn dan ook zeker niet verkeerd op een koude avond. Maar nog veel beter dan weer warm worden is gewoon warm blijven. Als echte informaticus hoef je de deur namelijk eigenlijk niet uit. Blijf lekker achter de computer zitten en zet de verwarming een standje omhoog. Mocht er niets meer te programmeren vallen, dan kun je altijd nog een nieuwe of oude film downloaden of toch maar een serie kijken. Dus met genoeg te doen binnen je warme stekje zie ik geen reden om de kou in te gaan! Mochten mensen toch een hele goede reden weten te vinden om de kou in te gaan, dan wil ik natuurlijk best een goede thee adviseren om weer warm te worden. 13 Foto s door Jean-Paul Veenendaal

14 EEN INTERVIEW MET BART JACOBS Over zijn gewonnen prijzen, de weg ernaartoe en zijn huidige onderzoek Bart Jacobs studeerde filosofie en wiskunde in Nijmegen en studeerde af in de theoretische informatica. Na vele omwegen kwam hij hier weer terug als hoogleraar security en correctheid van software. In deze functie is hij dit jaar benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau, heeft hij de Huibregtsenprijs 2012 ontvangen en heeft hij als tweede informaticus in Nederland een zogenaamde Advanced Grant gekregen van de European Research Council (ERC). Wat mij opviel was dat u zowel filosofie als wiskunde studeerde, ondanks dat beide studies zo verschillend van elkaar zijn. De twee studies hebben meer gemeen dan je zou denken. Bij filosofie leer je een breder kader. Daarnaast werd er bij de studie ook gekeken naar filosofie van de wiskunde (waar gaat wiskunde eigenlijk over?) en natuurlijk logica, maar deze filosofische logica had wel een andere insteek dan logica die jullie bij informatica en informatiekunde krijgen. Komt het volgen van filosofie nu nog van pas bij onderzoek? V oorafgaand aan een nieuw onderzoek focus ik me niet heel expliciet op de ethische aspecten van het onderzoek, aangezien je bijna nooit van tevoren kunt vaststellen wat het zal resulteren en verdere consequenties van de conclusies zijn niet te overzien. Toch is een deel van het onderzoek wel degelijk gedreven door zorgen om informatiebescherming en privacy. Door de studie filosofie heb ik een beter maatschappelijk en politiek beeld gekregen. Een beeld dat je niet geleerd wordt bij wiskunde of informatica. Deze visie komt van pas nu ik bijvoorbeeld in de Cyber Security Raad zit en om moet kunnen gaan met politici. Ik word dan soms als deskundige geïnterviewd, zoals onlangs in het NRC Handelsblad. 14

15 In het nominatiefilmpje dat gemaakt is naar aanleiding van uw nominatie voor de Huibregtsenprijs kwam naar voren dat u in aanmerking voor de prijs kwam door onderzoek naar bankpassen. Kunt u daar meer over vertellen? Dit klopt niet geheel, ik heb vooral onderzoek gedaan naar bijvoorbeeld smartcards in het algemeen, met inderdaad specifieke toepassingen, zoals in paspoorten, ov-kaarten en bankpassen. Maar die link met bankpassen wordt vaak gelegd: toen ik aangesteld werd als hoogleraar in Nijmegen stond er in een persbericht van de universiteit bij dat ik verstand had van bankpassen. Vervolgens had ik in 2003 m n eerste interview. Ik werd op een middag gebeld door een journalist naar aanleiding van een van de eerste keren dat er bankpassen geskimd waren in Nederland. Destijds kon je pinnen in sommige tankstations door je pasje af te geven aan de bediende, die deze door een scanner achter de toonbank haalde. De eigenaar van de pas moest daarna in een kastje de pincode invoeren. In een bepaald tankstation had de eigenaar een extra scanner uit het zicht van de klant achter de toonbank geplaatst en had hij een camera op het kastje gericht. Hierdoor kon hij zowel de magneetstrip uitlezen als de pincode achterhalen. De journalist vroeg aan mij wat ik hiervan vond. Mijn mening was dat het dom is om je bankpas af te staan en daarbij dat bankpassen onveilig zijn door het gebruik van een gemakkelijk uit te lezen magneetstrip. De volgende dag stond op de voorpagina: Bankpassen onveilig volgens hoogleraar Jacobs. Dit had ik niet verwacht. Ook werd ik vervolgens gevraagd in een radioprogramma om met een vertegenwoordiger van de vereniging van banken in discussie te gaan. De discussie ging op zich goed, alleen was ik in tegenstelling tot de ander dit niet gewend. Gelukkig gaf de presentator mij het woord wanneer de tegenstander veel aan het woord was geweest. Na deze discussie wilde ik beter worden in de omgang met de media. Vanuit de universiteit heb ik toen een mediatraining gekregen en hier heb ik vooral van geleerd dat je in twintig seconden je boodschap over moet kunnen brengen. En in een interview moet je proberen dit statement altijd gelijk door de strot van de journalist te duwen. Achteraf gezien is dit laatste alleen nodig als je politicus bent en je dit standpunt kwijt wilt of geen antwoord op lastige vragen wilt geven en is dit alleen van toepassing bij bepaalde media. Op welke van de gewonnen prijzen bent u het meest trots? Uiteraard ben ik trots op allemaal, maar vind ik het Advanced Grant van de ERC het speciaalst. Dit vooral omdat ik pas de tweede Nederlander in mijn vakgebied (na Tanenbaum) ben die het fonds heeft mogen ontvangen en het van vergelijkbare grote is als het winnen van de Spinozaprijs, de hoogste Nederlandse onderscheiding in de wetenschap. Daarbij levert het een mooi bedrag op waardoor we meer onderzoek kunnen doen. Is er veel meer mogelijk door het gewonnen prijzengeld, dan zonder? Ja, door de prijs kunnen we de aankomende vijf jaar vier extra promovendi aan het team toevoegen en twee extra post-docs. Dit is een aanzienlijke groei van het team wat dan op ongeveer 45 mensen zou komen. We zijn al de grootste computer security afdeling in Nederland. Met deze groei kunnnen we zorgen dat we de grootste en beste blijven en zo ook mogelijk meer studenten trekken naar de informatica-opleiding, die het komende jaar een zijtak krijgt die speciaal gericht is op cyber security. 15

16 Met welk onderzoek zijn jullie nu bezig? Ik zelf ben met twee verschillende soorten onderzoeken bezig. De een is meer theoretisch en de ander is praktisch. Het theoretische onderzoek gaat vooral over quantum computing. Het praktische onderzoek is gericht op IRMA. Die afkorting staat voor I Reveal My Attributes, maar is toevallig hetzelfde als de naam van de secretaresse van de afdeling. IRMA probeert een securityoplossing te bieden op het probleem dat je iemand wel wilt laten authenticeren, maar zijn of haar privacy wil laten behouden door niet te hoeven te identificeren. Daarvoor worden attributen, zoals boven de 18 gebruikt. Meer informatie hierover staat op irmacard.org. De laatste tijd is de regeling rondom de wietpas in het nieuws, doordat bezoekers liever niet willen dat hun identiteit bekend wordt. Wat een mogelijke oplossing zou zijn, is een pas waarop verschillende attributen staan van de persoon. Op de pas staat bijvoorbeeld het attribuut Nederlander en 18+, vervolgens heeft iedere coffeeshophouder een scanner die deze twee attributen test. Gelden ze allebei, dan verschijnt er een groene vink. Op dit moment zou de coffeeshophouder dit kunnen controleren door je identiteitskaart te bekijken. Wanneer hij dat doet weet hij bijvoorbeeld, als hij goed kan rekenen, je leeftijd, naam en geboorteplaats. Hiermee zou hij wellicht al identiteitsfraude kunnen plegen. Met IRMA weet hij alleen dat je ouder dan achttien en Nederlander bent, dat is toch een aardig groot verschil. We hebben nu een applicatie voor smartphones gemaakt die de attributen op een smartcard in een seconde kan testen. Aankomend jaar gaan we met de studenten die de securitymaster van het Kerckhoffs Institute volgen IRMA testen. Wanneer dit een succes oplevert gaan we grotere tests doen. De overheid en verschillende bedrijven hebben al voorzichtige interesse getoond. Daniël van Loon 16

17 UIT DEN OUDEN DOOSCH Deel 2: Thalia s ereleden Welkom bij het tweede deel van deze serie Uit den ouden doosch. Hierin kom je zaken te weten over Thalia die iedereen inmiddels al lang weer vergeten is. Ko duikt in de archieven en gaat op zoek naar informatie van ver voor de tijd van alle huidige studenten. Sinds de oprichting in 1990 is er namelijk veel gebeurd. In deel 2: waarom een stel van die malloten ooit tot erelid verheven is. Thalia's ledenbestand bestaat uit drie categorieën. Het overgrote bestaat uit reguliere jaar- en studieleden: mensen die momenteel informatica of informatiekunde studeren. De tweede categorie bestaat uit begunstigers: mensen die geen informatica of informatiekunde studeren, maar Thalia wel een warm hart toedragen en daarom graag financieel willen steunen. Daar krijgen zij ook een aantal zaken voor terug. De derde en laatste categorie bestaat uit ereleden. "Ereleden zijn zij, die zich in de vereniging op zeer bijzondere wijze verdienstelijk hebben gemaakt en als zodanig door een algemene ledenvergadering, op voorstel van het bestuur of van ten minste vijf leden, met ten minste tweederde der geldig uitgebrachte stemmen worden benoemd", aldus Thalia's statuten sinds september Ereleden hoeven geen contributie te betalen, krijgen in de regel een mooi cadeau en/of oorkonde en mogen verder hetzelfde als begunstigers. Dat wil zeggen: hetzelfde als reguliere jaar- en studieleden met uitzondering van stemmen tijdens algemene ledenvergaderingen. Zo ontvangen ze deze Thabloid (mits ze hun adreswijzigingen netjes hebben doorgegeven, zoals je als lid verplicht bent) en zijn ze welkom op alle borrels en evenementen. Maar wie zijn die mensen dan? En waarom zijn zij wel erelid en jij niet? Thalia heeft momenteel dertien ereleden: Adriaan de Groot, Hans Janssen, Patrick Reijnen, Pieter van Engelen, Martijn Broenland, Michel Groenenstijn, Linus Wiggers, Joost Koppers, Matthijs Mekking, Johan Martens, Bram Vonk, Bernard van Gastel en Eelco Versloot. Ten eerste valt op dat Hans Janssen het enige 'externe' erelid is. Hij was van 1985 tot 1998 studiecoördinater van de opleiding informatica. Bij zijn afscheid is hij het allereerste erelid geworden. In Thabloid 1 van '98-'99 (zie de website) heeft nog een stukje over hem gestaan. Hij heeft bijvoorbeeld een kantine 'gekraakt' voor Thalia en een bijdrage geleverd in het ontwerp van het Thalialogo. Opvallend is dat Hans Janssen het eerste erelid zou zijn, maar dat Patrick Reijnen, de oprichtend voorzitter, ook erelid zou zijn gemaakt. Tijdens het lustrum in bleek dat hij per ongeluk niet meer als zodanig in de ledenadministratie stond. Dit is toen snel hersteld. Sowieso is er van de periode tot 2000 maar weinig bewaard gebleven. Er is dan ook een (kleine) kans dat er in die periode meer ereleden zijn voorgedragen en dat deze niet langer bekend zijn. 17 De rest bestaat dus allemaal uit oud-studenten die veel voor de vereniging gedaan hebben. Toch zitten er grote verschillen tussen hoe ze erelid zijn geworden. Tot 2007 kon het bestuur zelfstandig afstuderende leden tot erelid benoemen, zonder dat een algemene ledenvergadering dit goed hoefde te keuren. Zo organiseerde het bestuur van bijvoorbeeld een ereledenintegratieborrel, waarbij Michel Groenenstijn, Martijn Broenland en Pieter van Engelen in één klap tot erelid benoemd werden. Tegenwoordig zou zoiets niet meer kunnen. Ook wat deze ereleden voor de vereniging gedaan hebben verschilt sterk. Bernard van Gastel en Matthijs Mekking hebben bijvoorbeeld maar liefst drie jaar lang een bestuursfunctie vervuld bij Thalia en daarnaast nog een of meerdere jaren bij Olympus, toen er nog geen sprake was van langstudeerdersmaatregelen. Anderen hebben weer andere bijzondere prestaties op hun naam staan. Een kleine selectie: Linus Wiggers is onder vele andere zaken erelid gemaakt vanwege het 'laten verdwijnen van de interne rekening/schuld' en het laten opheffen van Stichting Beet, wat je als de voorganger van Olympus zou kunnen zien. Martijn Broenland is oprichter van Hexon BV en heeft (een vorige versie van) de Thaliawebsite grotendeels voor zijn rekening genomen. Ook heeft hij het Thadminsysteem samen met iemand anders opgezet, het kantineadministratiesysteem dat gebruikt werd toen Thalia nog een eigen kantine had. (Dit is vervolgens overgedragen aan Olympus. Ook tegenwoordig wordt door alle bètaverenigingen een herschreven versie gebruikt die nog altijd de naam 'Thadmin' draagt.) Johan Martens was verantwoordelijk voor de evolutie van de Thabloid: van een dubbelzijdig A4'tje tot een volwaardig magazine. Adriaan de Groot en Pieter van Engelen zijn beide zeer actief geweest maar staan daarnaast ook bekend om een legendarische satésaus. Zelf heb ik vijf van deze personen nog wel (IRL) gesproken, waarschijnlijk een bovengemiddelde score ten opzichte van de gemiddelde lezer van deze Thabloid. Op zich is het allemaal niet zo lang geleden - voor Eelco Versloot, het jongste erelid, is in maart 2011 nog gestemd - maar toch is die gebeurtenis voor de eerste- en tweedejaars alweer te oud. Waar kun jij ze nu nog van kennen? Inmiddels werken ze natuurlijk allemaal. Bij de ING, NLnet Labs, Essent IT, et cetera. Toch zijn er nog wel een paar wat dichter bij huis gebleven. Joost Koppers zit bijvoorbeeld nog gewoon in Nijmegen, bij Isatis, en Martijn Broenland werkt nog bij Hexon. Bram Vonk werkt bij First8, een bedrijf dat gevestigd is in Mercator I, pal naast het Huygensgebouw. Bernard van Gastel spant echter de kroon. Hij zit namelijk in HG02.068, waar hij als PhD van de Open Universiteit werkt. Z o komen en gaan actieve leden bij Thalia. In een hoog tempo verandert de groep en voor je het weet begin je alweer een relatief oude lul te worden. Sommigen steken er tijdens of zelfs na hun studie echter net even wat meer tijd in dan de rest om bij te dragen aan onze prachtige studievereniging. Wie weet mogen zij zich op een dag ook wel scharen tussen dit eervolle gezelschap... Ko Stoffelen

18 COOLE/WINTERSE GADGETS BLUETOOTH DOUCHEKOP- SPEAKER Tijdens de winterse omstandigheden, waarbij het kwik steeds verder onder nul daalt en een sneeuwbui aan de orde van de dag is, is er niets fijner dan een warme douche. Het is altijd al lastig geweest om muziek te luisteren vanaf je smartphone terwijl je aan het douchen bent en het volume van je stereo op maximaal zetten is ook niet altijd een optie. Kohler is onze (dure) redding en heeft een waterdichte bluetooth douchekop-speaker ontworpen. De douchekop geniet een bereik tot tien meter, kan tot zeven uur lang muziek afspelen en heeft handige magneten waarmee je de douchekop vastzet. Zo kan je de speaker, dus zonder douchekop, meenemen naar het strand als het weer zomer is. Er hangt alleen wel een flink prijskaartje aan. Voor 150 euro ben jij de bezitter van deze stijlvol ontworpen douchekop. Deze gadget is vooralsnog niet in Nederland verkrijgbaar. Meer info op Kohler.com. FACEPLANTS FILMEN IN HD Recent heeft ZEAL Optics een high-end skibril op de markt gebracht. Met de Zeal ion HD Goggles kun je al jouw spectaculaire valpartijen, of die van je vrienden, in 1080p opnemen. Tevens kun je foto s schieten met een resolutie van acht megapixel. Bediening geschiedt door knopjes aan de zijkant, die ook met (zelfopwarmende) handschoenen aan te bedienen zijn. De accu gaat tot drie uur mee. De camera heeft een groothoeklens van 170 graden en is uiteraard voorzien van de allerlaatste snufjes op het gebied van technologie. Zo stelt de camera zich automatisch scherp en houdt het rekening met lichtintensiteit. Natuurlijk is er ook de mogelijkheid om de camera te linken met de populairdere sociale netwerken. De bril heeft daarnaast alles wat je van een skibril mag verwachten. Een anticondenslaag, uv-protectie, Impact Resistant Frame Technology en een comfortabele pasvorm. Zeal verzendt deze gadget helaas alleen binnen de V.S. Prijs: omgerekend 305 euro. Meer info op Zealoptics.com. 18 ZELFOPWARMENDE HANDSCHOENEN Of je je nou vermaakt op de piste tijdens Thalia s wintersportweekend of je door meters sneeuw heen ploegt om op tijd aanwezig te zijn voor het eerste ochtendcollege, iedereen heeft wat aan de self-heating gloves van Rohan. De handschoenen hebben voor elke vinger apart een warmteelement en maken gebruik van het zogenaamde Thermoknit. De technologie achter Thermoknit houdt in dat de warmte van elk warmte-element naar de vingertoppen wordt geleid. Heel slim is dat het systeem zelfregulerend is: je hoeft het niet warmer of kouder te zetten. Elke handschoen heeft een lithium-ion-accu ingebouwd, die je tot drie uur warmte geeft voordat je ze weer op zult moeten laden. De accu bevindt zich aan de pols. Prijs: een slordige 150 euro. Meer info en bestellen op Rohan.co.uk.

19 JEDI-BADJAS Hoewel weinigen van ons ooit over The Force zullen beschikken, kunnen we ons allemaal een Jedi wanen in deze badjas. Met de veel te wijde mouwen en grote capuchon is het een exacte replica van de kleding van de Jedi s in de films. Alleen deze is dan van zacht katoen voor ultiem comfort. Het logo zit er ook mooi in verwerkt. Deze winter ga jij met gemak overleven. Jas aan, dvd-speler aan en jij bent klaar om te gaan. De badjas is one-size-fits-all dus zelfs Jabba past erin. De Sith-editie is tevens verkrijgbaar. Prijs: 60 euro. Onder andere te koop bij Megagadgets.nl. USB-CUPWARMER Wordt je koffie altijd koud voordat het je lukt hem op te drinken? Wanhoop niet, want met deze usb-cupwarmer zijn je problemen voorbij. De cupwarmer sluit je aan op een usb-ingang en houdt met een warmteplaat je koffie, thee of chocolademelk lekker warm. Goed voor de winter dus. De warmhoudplaat is geschikt voor elke mok dankzij een diameter van 7.5 cm en is daarnaast ook nog een 4-poorts-usb (1.1) hub. Prijs: ongeveer 10 euro. Google even op usb-cupwarmer. BENZINESNOWBOARD De kick van sleeën en de vrijheid van snowboarden zijn gecombineerd tot de ultieme wintergadget. Het op benzine aangedreven voertuig stelt je in staat om zonder moeite over de meest diepe poedersneeuw te surfen. Het voertuig beweegt zich in de richting waar je naartoe leunt. Elegante slalommen of agressieve carvings; het is allemaal mogelijk met deze 6,5-pk 4-cilinder. Het voertuig heeft een maximale snelheid van 30 km/u en je kan er twee uur lang mee racen. Als je hiermee op de piste de blits wilt maken zul je wel diep in de buidel moeten tasten voor zo n Gaspowered Snowboard. Prijs: (omgerekend) 2000 euro. Meer info: Hammacher.com. Jeremy Timessen 19

20 Deze Thabloid is mede mogelijk gemaakt door: 20

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid 18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je

Nadere informatie

Bètadag 2015. Bèta In Leiden

Bètadag 2015. Bèta In Leiden + Bètadag 2015 + Bèta In Leiden In samenwerking met de landelijke stichting bètadag organiseert Universiteit Leiden dit jaar de bètadag. Een Hele dag vol activiteiten zodat scholieren kunnen ervaren hoe

Nadere informatie

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen. Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

Veertien leesteksten. Leesvaardigheid A1. Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek. Ad Appel

Veertien leesteksten. Leesvaardigheid A1. Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek. Ad Appel Veertien leesteksten Leesvaardigheid A1 Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek Ad Appel Uitgave: Appel, Aerdenhout 2011-2016 Verkoopprijs: 1,95 Ad Appel Te bestellen via www.adappelshop.nl

Nadere informatie

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang. Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard

Nadere informatie

Maak van je kind een maker!

Maak van je kind een maker! Maak van je kind een maker! En word er zelf ook één. Zes regels waarmee dat waarschijnlijk best wel lukt. 1 Welkom In dit boekje vertellen we over maken. Het is speciaal gemaakt voor ouders die samen met

Nadere informatie

We spelen in het huis van mijn mama deze keer,

We spelen in het huis van mijn mama deze keer, Jip en Janneke. Ik ben Jip. Ik ben Janneke en we wonen naast elkaar. Hij heet Jip, zij heet Janneke. en we spelen soms bij hem en soms bij haar. We spelen in het huis van mijn mama deze keer, we kunnen

Nadere informatie

Jezus vertelt, dat God onze Vader is

Jezus vertelt, dat God onze Vader is Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

Alles onder de knie? 1 Herhalen. Intro. Met de docent. 1 Werk samen. Lees het begin van de gesprekjes. Maak samen de gesprekjes af.

Alles onder de knie? 1 Herhalen. Intro. Met de docent. 1 Werk samen. Lees het begin van de gesprekjes. Maak samen de gesprekjes af. Intro Met de docent Wat ga je doen in dit hoofdstuk? 1 Herhalen: je gaat herhalen wat je hebt geleerd in hoofdstuk 7, 8 en 9. 2 Toepassen: je gaat wat je hebt geleerd gebruiken in een situatie over werk.

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne.

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Bij research Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Opdracht 1 Stagelogboek De eerste dag heb ik bij Ron Steijvers stage gelopen en die is project leider ontwikkelaar, vooral

Nadere informatie

Gevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet!

Gevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet! Gevaarlijke liefde Gevaarlijke liefde In de pauze Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Als je verliefd wordt ben je in de wolken. Tegelijk voel je je

Nadere informatie

1. Brillenglazen zijn toch gewoon brillenglazen? Merk jij het verschil tussen een glas van Pearle, Hans Anders of een dure opticien? Waarom een hele hoop euro's betalen als het ook stukken goedkoper kan.

Nadere informatie

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug, want ik moet even iets zeggen over

Nadere informatie

Project Alcohol 2014

Project Alcohol 2014 Project Alcohol 2014 Naam: Jong geleerd is oud gedaan!!!! Laat je niet Naam: F L s E s E N Klas:!!! 1 Inleiding De carnaval komt eraan. Een feest dat gevierd moet worden. Maar is het feestje van plezier

Nadere informatie

Hoe gaat het met je studie?

Hoe gaat het met je studie? 195 195 HOOFDSTUK 12 Hoe gaat het met je studie? WOORDEN 1 Kies uit: onvoldoende controleren gymnastiek mening huiswerk 1 Heb je je al gemaakt? 2 Ik was op school niet zo goed in. Ik vond sport niet leuk.

Nadere informatie

Hoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen

Hoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen Hoofdstuk 2 Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen 48 Gangbare uitdrukkingen bij contact maken en onderhandelen De meeste zinnen die in dit overzicht staan, zijn formeel. U kunt deze

Nadere informatie

Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten

Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten www.edusom.nl Opstartlessen Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren over familie, vrienden en buurtgenoten. Antwoord geven op vragen. Veel succes! Deze les

Nadere informatie

De examenperiode is een moeilijke tijd. Je moet hard studeren en je hebt veel stress. Wat is een goede studiemethode en wat doe je beter niet?

De examenperiode is een moeilijke tijd. Je moet hard studeren en je hebt veel stress. Wat is een goede studiemethode en wat doe je beter niet? TIPS VOOR DE EXAMENS De examenperiode is een moeilijke tijd. Je moet hard studeren en je hebt veel stress. Wat is een goede studiemethode en wat doe je beter niet? Wat moet je doen? 1. Lees de tekst op

Nadere informatie

Gratis Rapport : Wat Te Doen Voor, Tijdens En Na Je Eerste Marathon. - Eelco de Boer -

Gratis Rapport : Wat Te Doen Voor, Tijdens En Na Je Eerste Marathon. - Eelco de Boer - Gratis Rapport : Wat Te Doen Voor, Tijdens En Na Je Eerste Marathon - Eelco de Boer - Gratis Rapport : Wat Te Doen Voor, Tijdens En Na Je Eerste Marathon Beste lezer, Ik hoop dat jouw doorzettingsvermogen

Nadere informatie

U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt.

U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt. UW MENING GEVEN spreken inleiding en doel Een mening is wat iemand denkt of vindt. U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt. U leert ook uw mening geven. Uw mening geven

Nadere informatie

150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft!

150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! Scott de Jong http://www.positiefleren.nl - 1 - Je leest op dit moment versie 2.0 van het Ebook: 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft.

Nadere informatie

HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN

HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN E-blog HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN In talent & groei Het is belangrijk om je talent goed onder woorden te kunnen brengen. Je krijgt daardoor meer kans om het werk te

Nadere informatie

! LERAREN HANDBOEK!!! 1e Editie, 2014

! LERAREN HANDBOEK!!! 1e Editie, 2014 LERAREN HANDBOEK 1e Editie, 2014 1. Je eerste Workshop Om te beginnen In dit Leraren Handboek vind je een paar tips en tricks die je kunnen helpen bij het voorbereiden van je workshop. Als je nog nooit

Nadere informatie

3 Hoogbegaafdheid op school

3 Hoogbegaafdheid op school 3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit

Nadere informatie

ipad enquête - ouders - 18 reacties (van 29 ouders)!

ipad enquête - ouders - 18 reacties (van 29 ouders)! 18 responses View all Publish analytics 18 responses ipad enquête - ouders - 18 reacties (van 9 ouders) Summary View all responses Publish analytics In welke mate ziet u uw zoon of dochter de ipad thuis

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Een land waar mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Lilian (48) vraagt haar zoontje om even een handje te komen geven. Dat doet hij en dan gaat hij weer lekker verder spelen. Wij nemen plaats aan

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Musical De Eendenclub verdwaalt

Musical De Eendenclub verdwaalt Pagina 1 van 9 Musical De Eendenclub verdwaalt Normale versie voor 3 typetjes (Otto/Elle/Izzi) Een eigen productie van Recrateam Zang: Leonie van Gent en Martijn Boer Stemmen op de cd-versie: Martijn Boer

Nadere informatie

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 7-8. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 7-8. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug want ik moet even iets zeggen over

Nadere informatie

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat

Nadere informatie

Interview Rob van Brakel

Interview Rob van Brakel Interview Rob van Brakel Atributes Consequences Values Hallo Rob van Brakel, mag ik jou een aantal vragen mogen stellen? Prima. Hoe oud ben je? 21 jaar Wat is je woonsituatie op het moment? Op het moment

Nadere informatie

Nie uwsb rie f Stichting OE R S T I C H T I N G O N D E R W I J S E V A L U A T I E R A P P O R T J A A R G A N G 4, NR. 3 ( M A A R T 2 0 1 1 )

Nie uwsb rie f Stichting OE R S T I C H T I N G O N D E R W I J S E V A L U A T I E R A P P O R T J A A R G A N G 4, NR. 3 ( M A A R T 2 0 1 1 ) Nie uwsb rie f Stichting OE R S T I C H T I N G O N D E R W I J S E V A L U A T I E R A P P O R T J A A R G A N G 4, NR. 3 ( M A A R T 2 0 1 1 ) Nieuwsbrief Stichting OER Stichting Onderwijs Evaluatie

Nadere informatie

De Budget Ster: omgaan met je schulden

De Budget Ster: omgaan met je schulden De Budget Ster: omgaan met je schulden Budget Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Budget Ster MOTIVATIE EN VERANTWOORDELIJKHEID STRESS DOOR SCHULDEN BASISVAARDIGHEDEN STABILITEIT FINANCIEEL ADMINISTRATIEVE

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

Pumadrivers nieuwsbrief 3/2011

Pumadrivers nieuwsbrief 3/2011 Pumadrivers nieuwsbrief 3/2011 Van de voorzitter Ik heb in de eerste nieuwsbrief van dit jaar gezegd dat er nieuws moet zijn voor een nieuwe nieuwsbrief En nieuws hebben we zeker weer. Nieuwe bestuursleden

Nadere informatie

Naam opleiding: Molecular Science & Technology. Toelating

Naam opleiding: Molecular Science & Technology. Toelating Naam opleiding: Molecular Science & Technology Toelating Is de studie moeilijk? Een studie aan de TU Delft is pittig, zorg er daarom voor dat je er aan het begin van je studie gelijk vol voor gaat. Gas

Nadere informatie

Vragenlijst: Wat vind jij van je

Vragenlijst: Wat vind jij van je Deze vragenlijst is bedacht door leerlingen. Met deze vragenlijst kunnen leerlingen er zelf achter kunnen komen wat andere leerlingen van hun school vinden. De volgende onderwerpen komen langs: Sfeer op

Nadere informatie

Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen?

Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dagboek Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dat het klimaat verandert is een feit. Je hoort het overal om je

Nadere informatie

Nog niet gedaan, ga dit dan echt doen het gaat je echt verder helpen.

Nog niet gedaan, ga dit dan echt doen het gaat je echt verder helpen. In de vorige les ben je gaan onderzoeken wat je droom is en ik hoop dat je het besluit hebt genomen om elke dag te dromen en dat je een moodboard hebt gemaakt. Nog niet gedaan, ga dit dan echt doen het

Nadere informatie

Naam opleiding: Technische Natuurkunde. Toelating

Naam opleiding: Technische Natuurkunde. Toelating Naam opleiding: Technische Natuurkunde Toelating Is de studie moeilijk? Een studie aan de TU Delft is pittig, zorg er daarom voor dat je er aan het begin van je studie gelijk vol voor gaat. Gas terugnemen

Nadere informatie

Juridische medewerker

Juridische medewerker 28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...

Nadere informatie

E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7

E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7 E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7 1 Vera Kleuskens groep 7 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Inleiding... 4 1. Wat is E.H.B.O... 5 2. E.H.B.O. vereniging... 6 3. Cursus... 7+8+9 4. Reanimatie en A.E.D....

Nadere informatie

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli? INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in

Nadere informatie

GRATIS content TIPS & ideeën die jij zelf kan gebruiken voor je eigen (bedrijfs)website! #SchrijvenVoorBedrijven JasperVerelst.be

GRATIS content TIPS & ideeën die jij zelf kan gebruiken voor je eigen (bedrijfs)website! #SchrijvenVoorBedrijven JasperVerelst.be GRATIS content TIPS & ideeën die jij zelf kan gebruiken voor je eigen (bedrijfs)website! #SchrijvenVoorBedrijven JasperVerelst.be - Ik schreef al meer dan 100 commerciële bedrijfswebsites voor ondernemingen

Nadere informatie

Test: Je ouders als studie oriëntatiecoach

Test: Je ouders als studie oriëntatiecoach Test: Je ouders als studie oriëntatiecoach Je ouders kunnen perfecte last minute studie oriëntatiecoaches zijn, maar weten ze eigenlijk wel wat je dromen en ambities zijn? En omgekeerd: weet jij hoe jouw

Nadere informatie

Sugar Addiction Test

Sugar Addiction Test Sugar Addiction Test Hoe is het gesteld met jouw suikerverslaving? Ontdek het met deze test. SUGARCHALLENGE Is een initiatief van Food & Lifestylecoach Carola van Bemmelen Doe de Sugar Addiction test Ben

Nadere informatie

DE NATIONALE WETENSCHAPSAGENDA VOOR SCHOLIEREN - DEEL 1 HAVO

DE NATIONALE WETENSCHAPSAGENDA VOOR SCHOLIEREN - DEEL 1 HAVO DEEL 1 DE NATIONALE WETENSCHAPSAGENDA VOOR SCHOLIEREN - DEEL 1 In Nederland wordt veel wetenschappelijk onderzoek gedaan. Maar wie bepaalt wat er onderzocht wordt? In het voorjaar van 2015 hebben Nederlanders

Nadere informatie

Reflectie Verslag. 25 januari. Game Developement Informatica Hogeschool v. Amsterdam

Reflectie Verslag. 25 januari. Game Developement Informatica Hogeschool v. Amsterdam Reflectie Verslag 25 januari 2013 Het reflectie verslag met nabeschouwing en beoordelingen over de stage van Simon Karman bij het bedrijf Sticky Studios. Game Developement Informatica Hogeschool v. Amsterdam

Nadere informatie

Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij?

Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij? Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij? Wat een mooie luchtballonnen! Geel, oranje, groen en blauw. Kies maar uit Daan,

Nadere informatie

Kortom, informatie en advies die vindbaar, begrijpelijk en herkenbaar is. Ik zal u aangeven waarom ik dit zo belangrijk vind.

Kortom, informatie en advies die vindbaar, begrijpelijk en herkenbaar is. Ik zal u aangeven waarom ik dit zo belangrijk vind. Tekst: opening Helpdesk Welkom dames en heren, Het doet mij goed om te zien dat er zo veel mensen op deze feestelijke opening van de Helpdesk zijn afgekomen. Dat betekent dat er veel interesse voor is.

Nadere informatie

Gemeenteviering rond Jesaja 9:5b

Gemeenteviering rond Jesaja 9:5b Gemeenteviering rond Jesaja 9:5b 1 Verkondiging Enkele kinderen vragen in de kerk: waarom vieren we kerst? En wat betekent het voor u? Reactie op de antwoorden Ja, waarom vieren we kerst? En wat betekent

Nadere informatie

Vragen gesteld in het evaluatieformulier + Antwoorden

Vragen gesteld in het evaluatieformulier + Antwoorden Verslag Studenten Evaluatie Videoproject Door Tonny Mulder, a.b.mulder@uva.nl, 26 sept 213 De studenten van de opleidingen Biologie, Biomedische Wetenschappen en Psychobiologie krijgen in het 1 ste jaar

Nadere informatie

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een

Nadere informatie

Inhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen!

Inhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen! 1 Wil je wel leren? Opdracht 1a Wat heb jij vanzelf geleerd? 7 Opdracht 1b Van externe naar interne motivatie 7 Opdracht 1c Wat willen jullie graag leren? 8 2 Kun je wel leren? Opdracht 2a Op wie lijk

Nadere informatie

Wil jij minderen met social media?

Wil jij minderen met social media? Wil jij minderen met social media? Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2016 Hulpboekje social media 1 Hoe sociaal zijn social media eigenlijk? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt op social media.

Nadere informatie

Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering.

Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering. Bij SNAP leren we ouders en kinderen vaardigheden om problemen op te lossen en meer zelfcontrole te ontwikkelen. Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering. SNAP (STOP

Nadere informatie

Interview 3FM Collin Eisema 20150918.txt Transcript interview Collin Eisema voor 3FM met Harm den Besten.

Interview 3FM Collin Eisema 20150918.txt Transcript interview Collin Eisema voor 3FM met Harm den Besten. Transcript interview Collin Eisema voor 3FM met Harm den Besten. Gemaakt door: Richard van Royen, info@letterval.nl HARM DEN BESTEN (PRESENTATOR): Aankomende zaterdag wordt er wereldwijd aandacht gevraagd

Nadere informatie

Antwoordenmodel. Herhalingsoefeningen De Sprong, Thema 1. Oefening 1. studiejaar 2007/2008 studiejaar 2008/2009. 255 euro per maand 272 euro per maand

Antwoordenmodel. Herhalingsoefeningen De Sprong, Thema 1. Oefening 1. studiejaar 2007/2008 studiejaar 2008/2009. 255 euro per maand 272 euro per maand Antwoordenmodel Herhalingsoefeningen De Sprong, Thema 1 Oefening 1 1. studiejaar 2007/2008 studiejaar 2008/2009 255 euro per maand 272 euro per maand 182.000 studenten 200.000 studenten 5.800 Nederlandse

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Johan Vosbergen Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Johan Vosbergen... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Johan,

Nadere informatie

E-Book Thuiswerk Vacatures Met 10 Insider Tips!!! Gratis downloaden op: www.thuiswerk-vacatures.be

E-Book Thuiswerk Vacatures Met 10 Insider Tips!!! Gratis downloaden op: www.thuiswerk-vacatures.be E-Book Thuiswerk Vacatures Met 10 Insider Tips!!! Gratis downloaden op: www.thuiswerk-vacatures.be Disclaimer Bij het samenstellen van deze cursus is de grootste zorg besteed aan de juistheid van de hierin

Nadere informatie

Lesbrief 14. Naar personeelszaken.

Lesbrief 14. Naar personeelszaken. http://www.edusom.nl Thema Op het werk Lesbrief 14. Naar personeelszaken. Wat leert u in deze les? Wanneer u zeggen en wanneer jij zeggen. Je mening geven en naar een mening vragen. De voltooide tijd gebruiken.

Nadere informatie

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk?

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Verantwoordelijkheid. Ja, ook heel belangrijk voor school!!! Het lijkt veel op zelfstandigheid, maar toch is het net iets anders. Verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Seksualiteit: Grenzen en Wensen

Seksualiteit: Grenzen en Wensen IJBURGCOLLEGE.NL Seksualiteit: Grenzen en Wensen Leerlingen handleiding Michiel Kroon Lieve leerling, Het is belangrijk om op een open en goede manier over seks te kunnen praten. De lessenserie die in

Nadere informatie

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet ik? Houd je spreekbeurt over GGNet 1 Houd je spreekbeurt over GGNet Krijg je zelf hulp van GGNet Jeugd? Of je vader/moeder/broer(tje)/zus(je) of iemand anders die je kent? Werkt één van je ouders bij GGNet?

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Lisa Westerman Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Lisa Westerman... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Lisa,

Nadere informatie

H E T V E R L O R E N G E L D

H E T V E R L O R E N G E L D H E T V E R L O R E N G E L D Personen Evangelieschrijver Vrouw (ze heet Marie) Haar buurvrouwen en vriendinnen; o Willemien o Janny o Sjaan o Sophie (Als het stuk begint, zit de evangelieschrijver op

Nadere informatie

CHATTEN. verborgen verdriet MARIAN HOEFNAGEL

CHATTEN. verborgen verdriet MARIAN HOEFNAGEL CHATTEN verborgen verdriet MARIAN HOEFNAGEL Stotteren Kom op, Roy. Het is allang tijd. De leraar informatica legt een hand op Roys schouder. Maar Roy kijkt niet op of om. Hij zit achter de fijnste computer

Nadere informatie

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.

Nadere informatie

Micha kijkt Ruben aan. Hij trekt een gek gezicht. Micha houdt niet van puzzelen, want de puzzels die oma maakt, zijn altijd heel erg moeilijk.

Micha kijkt Ruben aan. Hij trekt een gek gezicht. Micha houdt niet van puzzelen, want de puzzels die oma maakt, zijn altijd heel erg moeilijk. 1. Puzzelen Wie er het eerst is! Micha staat bij het schoolhek. Hij krijgt een harde klap op zijn schouder van Ruben, zijn grote broer. Oké. Micha is wel in voor een wedstrijdje. Hij begint meteen te rennen,

Nadere informatie

Meer succes met je website

Meer succes met je website Meer succes met je website Hoeveel geld heb jij geïnvesteerd in je website? Misschien wel honderden of duizenden euro s in de hoop nieuwe klanten te krijgen. Toch levert je website (bijna) niets op Herkenbaar?

Nadere informatie

Weer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis.

Weer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis. Weer naar school Kim en Pieter lopen het schoolplein op. Het is de eerste schooldag na de zomervakantie. Ik ben benieuwd wie onze mentor * is, zegt Pieter. Kim knikt. Ik hoop een man, zegt ze. Pieter kijkt

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

Aanmelden handzenders

Aanmelden handzenders Aanmelden handzenders Deze HOWTO is gebaseerd op de informatie die MarliesRoy op het Z3 Forum heeft geplaatst. Het BMW Z3 Forum Nederland > On Topic lounge > Members gallery > Ook even voorstellen en advies

Nadere informatie

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen

Nadere informatie

Cosis Begeleid Leren

Cosis Begeleid Leren Vaardigheidslessen: Hulp bij studeren Om met succes een opleiding te kunnen volgen is het voor jongeren belangrijk dat ze over een aantal specifieke vaardigheden beschikken. Daarom hebben we een cursus

Nadere informatie

Bijbellezing: Johannes 2 vers 1-12. Bruiloftsfeest

Bijbellezing: Johannes 2 vers 1-12. Bruiloftsfeest Bijbellezing: Johannes 2 vers 1-12 Bruiloftsfeest Sara en Johannes hebben een kaart gekregen In een hele mooie enveloppe Met de post kregen ze die kaart Weet je wat op die kaart stond? Nou? Wij gaan trouwen!

Nadere informatie

ADHD: je kunt t niet zien

ADHD: je kunt t niet zien ➂ ADHD: je kunt t niet zien Je ziet het niet aan de buitenkant. Je kunt niet gelijk naar iemand kijken en zeggen: die heeft ADHD. Dat kan een voordeel zijn. Als iemand niet weet dat jij het hebt, dan kunnen

Nadere informatie

Actielessen. Les 5. Feest in de buurt! Wat leert u in deze les? Veel succes! http://www.edusom.nl

Actielessen. Les 5. Feest in de buurt! Wat leert u in deze les? Veel succes! http://www.edusom.nl http://www.edusom.nl Actielessen Les 5. Feest in de buurt! Wat leert u in deze les? Nieuwe woorden Grammatica: werkwoorden in de verleden tijd Veel succes! Deze les is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente

Nadere informatie

Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie

Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Ervaringen, belevenissen, vragen in woorden gevangen om die woorden weer vrij te laten in nieuwe ervaringen, belevenissen, vragen. Marcel Zagers www.meerstemmig.nl

Nadere informatie

Thema Kinderen en school. Lesbrief 19. Samen naar de bibliotheek

Thema Kinderen en school. Lesbrief 19. Samen naar de bibliotheek Thema Kinderen en school. Lesbrief 19. Samen naar de bibliotheek Taban gaat met zijn dochter voor het eerst naar de bibliotheek. Hij schrijft haar in bij de bibliotheek. Dan laat Soumiya aan Taban en Ama

Nadere informatie

Apostolische rondzendbrief

Apostolische rondzendbrief oktober 9, 2011 Jaargang 1, nummer 1 Lieve mensen, Zo bent u een voorbeeld voor alle gelovigen in Macedonië en Achaje geworden. Wij zijn nu al weer een tijdje hier in het zuiden van Griekenland, in de

Nadere informatie

Knabbel en Babbeltijd.

Knabbel en Babbeltijd. Knabbel en Babbeltijd. (zorg ervoor dat je deze papieren goed leest, uitprint en meeneemt naar de VBW) Het thema van deze VBW-week is Zeesterren. Het thema is de titel van de week (dus geen kreet of korte

Nadere informatie

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF

Nadere informatie

MINIGIDS Omschrijving van de talenten

MINIGIDS Omschrijving van de talenten Omschrijving: Waar haal ik mijn drive vandaan? Aansteker Bezige Bij Als ik een idee heb of hoor, wil ik meteen aan de slag gaan. Ik wil actie en ben vaak de eerste die eraan begint. Ik steek vaak anderen

Nadere informatie

September de maand van weerbaarheid

September de maand van weerbaarheid September de maand van weerbaarheid Het thema van deze maand is weerbaarheid. Het komt steeds vaker voor in het nieuws, kinderen die gepest worden. Vaak sta je als ouder machteloos. Hieronder volgt een

Nadere informatie

Project Interactieve multimedia

Project Interactieve multimedia Project Interactieve multimedia Jerney van Schagen Inleiding: Het eerste idee van het project bij mij was dat het een vrij breed project zou worden, maar in een van de eerste colleges kwam ik er al gauw

Nadere informatie

Onderzoek Alcohol en Zwangerschap

Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Pagina 1 Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Juni 2011 - Nieuwsbrief Nr 3 Beste verloskundige en assistente, Dit is de derde nieuwsbrief over het onderzoek Alcohol en Zwangerschap van het Nederlands Instituut

Nadere informatie

Lesbrief. Voetstappen Kader Abdolah

Lesbrief. Voetstappen Kader Abdolah Lesbrief Voetstappen Kader Abdolah Doe meer met Leeslicht! Bij een aantal boeken in de serie Leeslicht kunt u een gratis lesbrief downloaden van www.eenvoudigcommuniceren.nl. In deze lesbrief staan vragen,

Nadere informatie

http://www.kidzlab.nl/index2.php?option=com_content&task=vi...

http://www.kidzlab.nl/index2.php?option=com_content&task=vi... Veelvlakken De perfecte vorm Plato was een grote denker in de tijd van de Oude Grieken. Hij was een van de eerste die de regelmatige veelvlakken heel bijzonder vond. Hij hield ervan omdat ze zulke mooie,

Nadere informatie

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A INLEIDING Ik heb vandaag een cadeautje meegenomen. Niet voor jullie, maar voor mijzelf. Het cadeautje staat voor de verrassingen

Nadere informatie

Welkom in de derde klas!

Welkom in de derde klas! Welkom in de derde klas! De meeste van jullie zijn twee jaar leerling van onze school geweest. Jullie weten wel hoe het hier werkt. Wat er van je verwacht wordt. Wat wel en niet geaccepteerd wordt. Dat

Nadere informatie

VERLENGEN KOPEN RUILEN BETALEN

VERLENGEN KOPEN RUILEN BETALEN http://www.edusom.nl Thema In en om het huis VERLENGEN KOPEN RUILEN BETALEN Lesbrief 26. Herhaling thema Wat leert u in deze les? De woorden uit les 22, 23, 24 en 25. Veel succes! Deze les is ontwikkeld

Nadere informatie

Uitgeest, 18 augustus 2014. Betr.: verbeterde toewijzing van taken binnen LCP. Beste allemaal,

Uitgeest, 18 augustus 2014. Betr.: verbeterde toewijzing van taken binnen LCP. Beste allemaal, Uitgeest, 18 augustus 2014 Betr.: verbeterde toewijzing van taken binnen LCP Beste allemaal, Het nieuwe basketbalseizoen staat weer voor de deur en daar hebben we natuurlijk allemaal erg veel zin in. Zoals

Nadere informatie